Aṅguttara Nikāya
X. Dasaka-Nipāta
X: Upāsaka-Vagga

Sutta 99

Upāli Suttaṁ

Adapted from the 1995 edition of the digital version of the Sri Lanka Buddha Jayanti Tripitaka Series.

[201]

[1][pts][than] Evaṁ me sutaṁ:|| ||

Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme.|| ||

Atha kho āyasmā Upāli yena Bhagavā ten'upasaṅkami.|| ||

Upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā eka-m-antaṁ [202] nisīdi.|| ||

Eka-m-antaṁ nisinno kho āyasmā Upāli Bhagavantaṁ etad avoca:|| ||

"Icchām'ahaṁ bhante araññe vana-pa-t-thāni pantāni sen'āsanāni paṭisevitun" ti.|| ||

2. "Du-r-abhisambhavāni kho Upāli araññe vana-pa-t-thāni pantāni sen'āsanāni,||
dukkaraṁ pavivekaṁ||
du-r-abhiramaṁ ekatte,||
haranti maññe mano vanāni samādhiṁ alabha-mānassa bhikkhuno.|| ||

■

Ye kho Upāli evaṁ vadeyya:|| ||

'Ahaṁ samādhiṁ alabha-māno araññe vana-pa-t-thāni pantāni sen'āsanāni paṭisevissāmi' ti.|| ||

Tass'etaṁ pāṭikaṅkhaṁ:||
saṁsīdissati vā||
uppilavissati vā.|| ||

■

3. Seyyathā pi Upāli mahā-udaka-rahado.|| ||

Atha āgaccheyya hatthi-nāgo sattaratano vā||
aṭṭharatano vā.|| ||

Tassa evam assa:|| ||

'Yan nū n-ā-haṁ imaṁ udaka-rahadaṁ ogāhetvā kaṇṇa-sandhovikam pi khiḍḍaṁ kīḷeyyaṁ,||
piṭṭhi-sandhovikam pi khiḍḍaṁ kīḷeyyaṁ,||
kaṇṇa-sandhovikam pi khiḍḍaṁ kīḷitvā||
piṭṭhi-sandhovikam pi khiḍḍaṁ kīḷitvā||
nahātvā ca||
pivitvā ca||
pacc'uttaritvā yena kāmaṁ pakkhameyyan' ti.|| ||

So taṁ udaka-rahadaṁ ogāhetvā kaṇṇa-sandhovikam pi khiḍḍaṁ kīḷeyya,||
piṭṭhi-sandhovikam pi khiḍḍaṁ kīḷeyya,||
kaṇṇa-sandhovikam pi khiḍḍaṁ kīḷitvā||
piṭṭhi-sandhovikam pi khiḍḍaṁ kīḷitvā||
nahātvā ca||
pivitvā ca||
pacc'uttaritvā yena kāmaṁ pakkameyya.|| ||

Taṁ kissa hetu?|| ||

Mahā h'Upāli atta-bhāvo gambhīre gādhaṁ vindati.|| ||

■

Atha āgaccheyya saso vā biḷāro vā.|| ||

Tassa evam assa:|| ||

'Ko c'āhaṁ ko ca hatthi-nāgo?|| ||

Yan nū n-ā-haṁ imaṁ udaka-rahadaṁ ogāhetvā kaṇṇa-sandhovikam pi khiḍḍaṁ kīḷeyyaṁ,||
piṭṭhi-sandhovikam pi khiḍḍaṁ [203] kīḷeyyaṁ,||
kaṇṇa-sandhovikam pi khiḍḍaṁ kīḷitvā,||
piṭṭhi-sandhovikam pi khiḍḍaṁ kīḷitvā||
nahātvā ca||
pivitvā ca||
pacc'uttaritvā yena kāmaṁ pakkameyyan' ti.|| ||

So taṁ udaka-rahadaṁ sahasā appaṭisaṅkhāya pakkhandeyya.|| ||

Tass'etaṁ pāṭikaṅkhaṁ:||
saṁsīdissati vā
uppilavissati vā.|| ||

Taṁ kissa hetu?|| ||

Paritto h'Upāli atta-bhāvo gambhīre gādhaṁ na vindati.|| ||

■

Evam eva kho Upāli yo evaṁ vadeyya:|| ||

'Ahaṁ samādhiṁ alabha-māno araññe vana-pa-t-thāni pattāni sen'āsanāni paṭisevissāmī ti.|| ||

Tass'etaṁ pāṭikaṅkhaṁ,||
saṁsīdissati vā||
uppilavissati vā.|| ||

4. Seyyathā pi Upāli daharo kumāro mando uttāna-seyyako sakena muttakarīsena kīḷati.|| ||

Taṁ kiṁ maññasi Upāli?|| ||

Nanvāyaṁ kevalā paripūrā bālakhiḍḍā" ti?|| ||

"Evaṁ bhante."|| ||

"Sa kho so Upāli kumāro aparena samayena vuddhim anvāya||
indriyānaṁ paripākam anvāya||
yāni tāni kumārakānaṁ kīḷapanakāni bhavanti.|| ||

Seyyath'īdaṁ:|| ||

Vaṅkaṁ,||
ghaṭikaṁ,||
mokkha-cikaṁ,||
ciṅgulakaṁ,||
pattāḷhakaṁ,||
rathakaṁ,||
dhanukaṁ,||
tehi kīḷati.|| ||

Taṁ kiṁ maññasi Upāli?|| ||

'Nanvāyaṁ khiḍḍā purimāya khiḍḍāya abhikkantatarā ca||
paṇītatarā cā' ti?|| ||

"Evaṁ bhante" ti.|| ||

Sa kho so Upāli kumāro aparena samayena vuddhim anvāya||
indriyānaṁ paripākam anvāya||
pañcahi kāma-guṇehi samappito samaṅgi-bhūto paricāreti:||
cakkhu-viññeyyehi rūpehi iṭṭhehi kantehi manāpehi piyarūpehi kām'ūpasaṁhitehi rajanīyehi;||
sota-viññeyyehi saddehi iṭṭhehi kantehi manāpehi piyarūpehi kām'ūpasaṁhitehi rajanīyehi;||
ghāṇa-viññeyyehi gandhehi iṭṭhehi kantehi manāpehi piyarūpehi kām'ūpasaṁhitehi rajanīyehi;||
jivhā-viññeyyehi rasehi iṭṭhehi kantehi manāpehi piyarūpehi kām'ūpasaṁhitehi rajanīyehi;||
kāya-viññeyyehi [204]||
phoṭṭhabbehi iṭṭhehi kantehi manāpehi piyarūpehi kām'ūpasaṁhitehi rajanīyehi.|| ||

Taṁ kiṁ maññasi Upāli?|| ||

Nanvāyaṁ khiḍḍā purimāhi khiḍḍāhi abhikkantatarā ca paṇītatarā cā" ti?|| ||

"Evaṁ bhante."|| ||

5. Idhaṁ kho pana vo Upāli Tathāgato loke uppajjati arahaṁ Sammā Sambuddho vijjā-caraṇa-sampanno Sugato loka-vidū anuttaro purisa-damma-sārathī Satthā deva-manussānaṁ Buddho Bhagavā.|| ||

■

So imaṁ lokaṁ sa-devakaṁ sa-Mārakaṁ sa-brahmakaṁ sa-s-samaṇa-brāhmaṇiṁ pajaṁ sa-deva-manussaṁ sayaṁ abhiññā sacchi-katvā pavedeti.|| ||

■

So dhammaṁ deseti ādi-kalyāṇaṁ majjhe kalyānaṁ pariyosāna kalyāṇaṁ sātthaṁ savyañ janaṁ kevala paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ Brahma-cariyaṁ pakāseti.|| ||

■

Taṁ dhammaṁ suṇāti gahapati vā gahapati-putto vā aññatarasmiṁ vā kule paccājāto.|| ||

So taṁ dhammaṁ sutvā Tathāgate saddhaṁ paṭilabhati.|| ||

So tena saddhā-paṭilābhena samannāgato iti paṭisañcikkhati:|| ||

'Sambādho gharāvāso rajo-patho,||
abbhokāso pabbajjā:||
na yidaṁ sukaraṁ agāraṁ ajjhāvasatā ekanta paripuṇṇaṁ ekanta parisuddhaṁ saṅkhalikhitaṁ Brahma-cariyaṁ carituṁ;||
yan nū n-ā-haṁ kesa-massuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajeyyan' ti.|| ||

■

So aparena samayena appaṁ vā bhoga-k-khandhaṁ pahāya||
mahantaṁ vā bhoga-k-khandhaṁ pahāya||
appaṁ vā ñāti-parivaṭṭaṁ pahāya||
mahantaṁ vā ñāti-parivaṭṭaṁ pahāya||
kesa-massuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajati.|| ||

■

So evaṁ pabba-jito samāno bhikkhunaṁ sikkhāsājīvasamāpanno pāṇ-ā-tipātaṁ pahāya||
pāṇ-ā-tipātā paṭivirato hoti,||
nihita-daṇḍo nihita-sattho lajji dayā-panno sababbapāṇabhūtānukampī viharati.|| ||

■

Adinn'ādānaṁ pahāya||
adinn'ādānā paṭivirato hoti,||
dinn'ādāyī dinna-pāṭikaṅkhī athenena sucibhūtena attanā viharati.|| ||

■

A-Brahma-cariyaṁ pahāya||
brahma-cārī hoti,||
[205] ārā-cārī virato methunā gāma-dhammā.|| ||

■

Musā-vādaṁ pahāya||
musā-vādā paṭivirato hoti,||
sacca-vādī sacca-sandho theto paccayiko avisaṁvādako lokassa,||
pisunaṁ vācaṁ pahāya||
pisuṇāya vācāya paṭivirato hoti;||
na ito sutvā amutra akkhātā imesaṁ bhedāya,||
amutra vā sutvā na imesaṁ akkhātā amūsaṁ bhedāya,||
iti bhinnānaṁ vā sandhātā sahitānaṁ vā anuppadātā samagg'ārāmo samaggarato samagganandī samaggakaraṇiṁ vācaṁ bhāsitā hoti.|| ||

■

Pharusaṁ vācaṁ pahāya||
pharusāya vācāya paṭivirato hoti,||
yā sā vācā neḷā kaṇṇa-sukhā pemanīyā hadayaṅgamā porī bahu-jana-kantā bahu-jana-manāpā,||
tathā-rūpiṁ vācaṁ bhāsitā hoti.|| ||

■

Sampha-p-palāpaṁ pahāya||
sampha-p-palāpā paṭivirato hoti||
kāla-vādī||
bhūta-vādī||
attha-vādī||
dhamma-vādī||
vinaya-vādī||
nidhāna-vatiṁ vācaṁ bhāsitā hoti||
kālena sāpadesaṁ pariyanta-vatiṁ attha-saṁhitaṁ.|| ||

■

So bījagāma-bhūta-gāma-samārambhā paṭivirato hoti.|| ||

Ekabhattiko hoti,||
ratt'ūparato virato vikāla-bhojanā.|| ||

Nacca-gīta-vādita-visūka-dassanā paṭivirato hoti.|| ||

Mālāgandha-vilepanadhāraṇamaṇḍana-vibhusanaṭṭhānā paṭivirato hoti.|| ||

Uccā-sayana-mahā-sayanā paṭivirato hoti.|| ||

Jātarūpa-rajata-paṭi-g-gahaṇā paṭivirato hoti.|| ||

Āmakadhañña-paṭi-g-gahaṇā paṭivirato hoti.|| ||

Āmaka-maṁsa-paṭi-g-gahaṇā paṭivirato hoti.|| ||

Itthīkumārika-paṭi-g-gahaṇā paṭivirato hoti.|| ||

Dāsi-dāsa-paṭi-g-gahaṇā paṭivirato hoti.|| ||

Ajeḷaka-paṭi-g-gahaṇā paṭivirato hoti.|| ||

Kukkuṭa-sūkara-paṭi-g-gahaṇā paṭivirato hoti.|| ||

Hatthigavāssavaḷavā-paṭi-g-gahaṇā paṭivirato hoti.|| ||

Khetta-vatthu-paṭi-g-gahaṇā paṭivirato hoti.|| ||

Dūteyya-pahiṇa-gaman-ā-nuyogā paṭivirato hoti.|| ||

Kaya-vikkayā paṭivirato hoti.|| ||

Tulā-kūṭa-kaṁsa-kūṭa-mānakūṭā paṭivirato [206] hoti.|| ||

Ukkoṭana-vañcananikati-sāci-yogā paṭivirato hoti.|| ||

Chedanavadha-bandhanaviparāmosa-ālopasāhakārā paṭivirato hoti.|| ||

■

So santuṭṭho hoti kāyapārihārikena cīvarena kucchipārihārikena piṇḍa-pātena yena yen'eva pakkamati||
samādāy'eva pakkamati.|| ||

Seyyathā pi nāma pakkhī sakuṇo yena yen'eva ḍeti,||
sapattabhāro'va ḍeti.|| ||

Evam eva bhikkhu santuṭṭho hoti||
kāyapārihārikena cīvarena kucchipārihārikena piṇḍa-pātena yena yen'eva pakkamati,||
samādāy'eva pakkamati.|| ||

■

So iminā ariyena sīla-k-khandhena samannāgato ajjhattaṁ anavajja-sukhaṁ paṭisaṁvedeti.|| ||

■

6. So cakkhunā rūpaṁ disvā na nimitta-g-gāhī hotī n-ā-nu-vyañjana-g-gāhī||
yatvādhi-karaṇam enaṁ cakkhu'ndriyaṁ asaṁvutaṁ viharantaṁ abhijjhā- domanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṁ,||
tassa saṁvarāya paṭipajjati,||
rakkhati cakkhu'ndriyaṁ,||
cakkhu'ndriye saṁvaraṁ āpajjati.|| ||

■

Sotena saddaṁ sutvā na nimitta-g-gāhī hoti,||
n-ā-nu-vyañjana-g-gāhī,||
yatvādhi-karaṇame taṁ sot'indriyaṁ asaṁvutaṁ viharantaṁ abhijjhā domanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṁ,||
tassa saṁvarāya paṭipajjati,||
rakkhati sot'indriyaṁ,||
sotendriye saṁvaraṁ āpajjati.|| ||

■

Ghāṇena gandhaṁ ghāyitvā na nimitta-g-gāhī hoti,||
n-ā-nu-vyañjana-g-gāhī,||
yatvādhi-karaṇame taṁ ghānendriyaṁ asaṁvutaṁ viharantaṁ abhijjhā domanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṁ,||
tassa saṁvarāya paṭipajjati,||
rakkhati ghānendriyaṁ,||
ghān'endriye saṁvaraṁ āpajjati.|| ||

■

Jivhāya rasaṁ sāyitvā na nimitta-g-gāhī hoti,||
n-ā-nu-vyañjana-g-gāhī,||
yatvādhi-karaṇame taṁ jivhāndriyaṁ asaṁvutaṁ viharantaṁ abhijjhā domanassā pāpakā akusalā dhammā atvāssaveyyuṁ,||
tassa saṁvarāya paṭipajjati||
rakkhati jivhāndriyaṁ,||
jivhāndriye saṁvaraṁ āpajjati.|| ||

■

Kāyena phoṭṭhabbaṁ phūsitvā na nimitta-g-gāhī hoti,||
n-ā-nu-vyañjana-g-gāhī||
yatvādhi-karaṇam enaṁ kāyendriyaṁ asaṁvutaṁ viharantaṁ abhijjhā domanassā pāpakā akusalā dhammā atvāssaveyyuṁ,||
tassa saṁvarāya paṭipajjati,||
rakkhati kāyendriyaṁ,||
kāyendriye saṁvaraṁ āpajjati.|| ||

■

Manasā dhammaṁ viññāya na nimitta-g-gāhī hoti,||
n-ā-nu-vyañjana-g-gāhī,||
yatvādhi-karaṇam enaṁ man'indriyaṁ asaṁvutaṁ viharantaṁ abhijjhā domanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṁ,||
tassa saṁvarāya paṭipajjati,||
rakkhati man'indriyaṁ,||
man'indriye saṁvaraṁ āpajjati.|| ||

■

So iminā ariyena indriya-saṁvarena samannāgato ajjhattaṁ abyāsekasukhaṁ paṭisaṁvedeti.|| ||

■

7. So abhikkante paṭikkante sampajāna-kārī hoti,||
ālokite vilokite sampajāna-kārī hoti,||
sammiñjite pasārite sampajāna-kārī hoti,||
saṅghāṭipatta-cīvaradhāraṇe sampajāna-kārī hoti,||
asite pīte khāyite sāyite sampajāna-kārī hoti,||
uccāra-passāvakamme sampajāna-kārī hoti,||
gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhī-bhāve sampajāna-kārī hoti.|| ||

■

So iminā ca ariyena sīla-k-khandhena samannāgato||
iminā ca [207] ariyena indriya-saṁvarena samannāgato||
iminā ca ariyena sati-sampajaññena samannāgato vivittaṁ sen'āsanaṁ bhajati||
araññaṁ rukkha-mūlaṁ pabbataṁ kandaraṁ giri-guhaṁ susānaṁ vana-patthaṁ abbhokāsaṁ palālapuñjaṁ.|| ||

■

So arañña-gato vā||
rukkha-mūla-gato vā||
suññ-ā-gāra-gato vā||
nisīdati pallaṅkaṁ ābhujitvā ujuṁ kāyaṁ paṇidhāya||
parimukhaṁ satiṁ upaṭṭha-petvā.|| ||

■

So abhijjhaṁ loke pahāya vigat-ā-bhijjhena cetasā viharati,||
abhijjhāya cittaṁ parisodheti||
vyāpāda-padosaṁ pahāya||
avyāpanna-citto viharati sabba-pāṇa-bhūta-hit-ā-nukampī,||
vyāpāda-padosā cittaṁ parisodheti;||
thīna-middhaṁ pahāya||
vīgata thīna-middho viharati āloka-saññī sato sampajāno,||
thīna-middhā cittaṁ parisodheti;||
uddhacca-kukkuccaṁ pahāya||
anuddhato viharati ajjhattaṁ vūpasanna-citto||
uddhacca-kukkuccā cittaṁ parisodheti;||
vici-kicchaṁ pahāya||
tiṇṇa-vici-kiccho viharati akathaṁ-kathī kusalesu dhammesu,||
vicikicchāya cittaṁ parisodheti.|| ||

■

8. So iminā pañca-nīvaraṇe pahāya||
cetaso upakkilese paññāya dubbalī-karaṇe vivicc'eva kāmehi||
vivicca akusalehi dhammehi||
sa-vitakkaṁ sa-vicāraṁ||
viveka-jaṁ pīti-sukhaṁ||
paṭhamaṁ-jhānaṁ upasampajja viharati.|| ||

Taṁ kiṁ maññasi Upāli?|| ||