Dīgha Nikāya

Sutta 14

Mahā-Padāna Suttaṁ

Adapted from the digital version of the Sri Lanka Buddha Jayanti Tripitaka Series

[1][pts] EVAṀ ME SUTAṀ.

Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati||
Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme Kareri-kuṭikāyaṁ.|| ||

Atha kho sambahulānaṁ bhikkhūnaṁ pacchā-bhattaṁ piṇḍa-pāta-paṭikkantānaṁ Kareri-maṇḍala-māḷe sanni-sinnānaṁ sanni-patinānaṁ pubbe-nivāsa-paṭisaṁyuttā dhammī kathā udapādi:|| ||

"Iti pubbe nivāso,||
iti pubbe nivāso" ti.|| ||

2. Assosi kho Bhagavā dibbāya sota-dhātuyā visuddhāya atikkanta-mānusikāya tesaṁ bhikkhūnaṁ imaṁ kathā-sallāpaṁ.|| ||

Atha kho Bhagavā uṭṭhāy'āsanā yena Kareri-maṇḍala-māḷo ten'upasaṅkami,||
upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi.|| ||

Nisajja kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:|| ||

"Kāya nu'ttha bhikkhave,||
etarahi kathāya sanni-sinnā?|| ||

Kā ca pana vo antarā kathā vippakatā" ti?|| ||

3. Evaṁ vutte te bhikkhū Bhagavantaṁ etad avocuṁ:|| ||

"Idha bhante amhākaṁ pacchā-bhattaṁ piṇḍa-pāta- [2] paṭikkantānaṁ Kareri-maṇḍala-māḷe sanni-sinnānaṁ sanni-patitānaṁ pubbe-nivāsa-paṭisaṁyuttā dhammī kathā udapādi:|| ||

'Iti pubbe-nivāso,||
iti pubbe-nivāso' ti.|| ||

Ayaṁ kho no bhante antarā kathā vippakathā||
atha Bhagavā anuppatto" ti.|| ||

4. "Iccheyyātha no tumhe bhikkhave,||
pubbe-nivāsa-paṭisaṁyuttaṁ dhammiṁ kathaṁ sotun" ti?|| ||

"Etassa Bhagavā kālo,||
etasusa Sugata kālo,||
yaṁ Bhagavā pubbe-nivāsa-paṭisaṁyuttaṁ dhammiṁ kathaṁ kareyya||
Bhagavato sutvā bhikkhu dhāressantī" ti.|| ||

"Tena hi bhikkhave, suṇātha,||
sādhukaṁ manasi-karotha,||
bhāsissāmī" ti.|| ||

"Evaṁ bhante" ti||
kho te bhikkhu Bhagavato paccassosuṁ.|| ||

Bhagavā etad avoca:

5. Ito so bhikkhave, eka-navuto kappo yaṁ Vipassī Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho loke udapādi.|| ||

Ito so bhikkhave, eka-tiṁso kappo yaṁ Sikhī Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho loke udapādi.|| ||

Tasmiṁ yeva kho bhikkhave, eka-tiṁse kappe Vessabhū Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho loke udapādi|| ||

Imasmiṁ yeva kho bhikkhave, bhadda-kappe Kakusandho Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho loke udapādi.|| ||

Imasmiṁ yeva kho bhikkhave, bhadda-kappe Koṇāgamano Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho loke udapādi.|| ||

Imasmiṁ yeva kho bhikkhave, bhadda-kappe Kassapo Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho loke udapādi.|| ||

Imasmiṁ yeva kho bhikkhave, bhadda-kappe ahaṁ etarahi arahaṁ Sammā-SamBuddho loke uppanno.|| ||

■

6. Vipassī bhikkhave, Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho khattiyo jātiyā ahosi,||
khattiya-kule udapādi.|| ||

Sikhī bhikkhave, Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho [3] khattiyo jātiyā ahosi,||
khattiya-kule udapādi.|| ||

Vessabhū bhikkhave, Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho khattiyo jātiyā ahosi,||
khattiya-kule udapādi.|| ||

Kakusandho bhikkhave, Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho brāhmaṇo jātiyā ahosi,||
brāhmaṇakule udapādi.|| ||

Koṇāgamano bhikkhave, Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho brāhmaṇo jātiyā ahosi,||
brāhmaṇakule udapādi.|| ||

Kassapo bhikkhave, Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho brāhmaṇo jātiyā ahosi,||
brāhmaṇakule udapādi.|| ||

Ahaṁ bhikkhave, etarahi arahaṁ Sammā-SamBuddho khattiyo jātiyā ahosiṁ,||
khattiya-kule uppanno.|| ||

■

7. Vipassī bhikkhave, Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho Koṇḍañño gottena ahosi.|| ||

Sikhī bhikkhave, Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho Koṇḍañño gottena ahosi.|| ||

Vessabhū bhikkhave, Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho Koṇḍañño gottena ahosi.|| ||

Kakusandho bhikkhave, Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho Kassapo gottena ahosi.|| ||

Koṇāgamano bhikkhave, Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho Kassapo gottena ahosi.|| ||

Kassapo bhikkhave, Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho Kassapo gottena ahosi.|| ||

Ahaṁ bhikkhave, etarahi arahaṁ Sammā-SamBuddho Gotamo gottena.|| ||

■

8. Vipassissa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa asīti vassa-sahassāni āyu-p-pamāṇaṁ ahosi.|| ||

Sikhissa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa sattativassa-sahassāni āyu-p-pamāṇaṁ ahosi.|| ||

Vessabhussa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa saṭṭhivassa-sahassāni āyu-p-pamāṇaṁ ahosi.|| ||

Kakusandhassa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa cattārīsam vassa-sahassāni āyu-p-pamāṇaṁ ahosi.|| ||

Koṇāgamanassa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa tiṁsa vassa-sahassāni āyuppamā- [4] ṇaṁ ahosi.|| ||

Kassapassa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa vīsatiṁ vassa-sahassāni āyu-p-pamāṇaṁ ahosi.|| ||

Mayhaṁ bhikkhave, etarahi appakaṁ āyu-p-pamāṇaṁ parittaṁ lahukaṁ yo ciraṁ jīvati so vassa-sataṁ appaṁ vā bhiyyo.|| ||

■

9. Vipassī bhikkhave, Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho pāṭaliyā mūle abhisambuddho.|| ||

Sikhī bhikkhave, Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho puṇḍarīkassa mūle abhisambuddho.|| ||

Vessabhū bhikkhave, Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho sālassa mūle abhisambuddho.|| ||

Kakusandho bhikkhave, Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho sirīsassa mūle abhisambuddho.|| ||

Koṇāgamano bhikkhave, Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho udumbarassa mūle abhisambuddho.|| ||

Kassapo bhikkhave, Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho nigrodhassa mūle abhisambuddho.|| ||

Ahaṁ bhikkhave, etarahi arahaṁ Sammā-SamBuddho assatthassa mūle abhisambuddho.|| ||

■

10. Vipassissa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa Khaṇḍa-Ṭissaṁ nāma sāvakayugaṁ ahosi aggaṁ bhadda-yugaṁ.|| ||

Sikhissa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa Abhibhū-Sambhavaṁ nāma sāvakayugaṁ ahosi aggaṁ bhadda-yugaṁ.|| ||

Vessabhussa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa Soṇ-Uttaraṁ nāma sāvakayugaṁ ahosi aggaṁ bhadda-yugaṁ.|| ||

Kakusandhassa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa Vidhura-Sañjīvaṁ nāma sāvakayugaṁ ahosi aggaṁ bhadda-yugaṁ.|| ||

Koṇāgamanassa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa Bhiyyos-Uttaraṁ nāma sāvakayugaṁ ahosi [5] aggaṁ bhadda-yugaṁ.|| ||

Kassapassa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa Tissa-Bhāradvājaṁ nāma sāvakayugaṁ ahosi aggaṁ bhadda-yugaṁ.|| ||

Mayhaṁ bhikkhave, etarahi arahato Sammā Sambuddhassa Sāriputta-Moggallānaṁ nāma sāvakayugaṁ hoti aggaṁ bhadda-yugaṁ.|| ||

■

11. Vipassissa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa tayo sāvakānaṁ sannipātā ahesuṁ.|| ||

Eko sāvakānaṁ sannipāto ahosi aṭṭha-saṭṭhi-bhikkhu-sata-sahassaṁ.|| ||

Eko sāvakānaṁ sannipāto ahosi bhikkhu-sata-sahassaṁ.|| ||

Eko sāvakānaṁ sannipāto ahosi asīti-bhikkhu-sahassāni.|| ||

Vipassissa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa ime tayo sāvākānaṁ sannipātā ahesuṁ sabbesaṁ yeva khīṇ'āsavānaṁ.|| ||

Sikhissa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa tayo sāvakānaṁ sannipātā ahesuṁ|| ||

Eko sāvakānaṁ sannipāto ahosi bhikkhu-sata-sahassaṁ.|| ||

Eko sāvakānaṁ sannipāto ahosi asītiṁ bhikkhu-sahassāni.|| ||

Eko sāvakānaṁ sannipāto ahosi sattati bhikkhu-sahassāni.|| ||

Sikhissa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa ime tayo sāvakānaṁ sannipātā ahesuṁ sabbesaṁ yeva khīṇ'āsavānaṁ.|| ||

Vessabhussa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa tayo sāvakānaṁ sannipātā ahesuṁ.|| ||

Eko sāvakānaṁ sannipāto ahosi asītiṁ bhikkhu-sahassāni.|| ||

Eko sāvakānaṁ sannipāto ahosi sattati bhikkhu-sahassāni.|| ||

Eko sāvakānaṁ sannipāto ahosi saṭṭhi bhikkhu-sahassāni.|| ||

Vessabhussa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa ime tayo sāvakānaṁ sannipātā ahesuṁ sabbesaṁ yeva khīṇ'āsavānaṁ.|| ||

Kakusandhassa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa eko sāvakānaṁ sannipāto ahosi cattārīsam bhikkhu-sahassāni.|| ||

Kakusandhassa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa ayaṁ eko sāvakānaṁ sannipāto ahosi sabbesaṁ yeva khīṇ'āsavānaṁ.|| ||

Koṇāgamanassa bhikkhave, Bhagavato arahato sammā- [6]sambuddhassa||
eko sāvakānaṁ sannipāto ahosi tiṁsa bhikkhu-sahassāni.|| ||

Koṇāgamanassa bhikkhave,||
Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa ayaṁ eko sāvakānaṁ sannipāto ahosi sabbesaṁ yeva khīṇ'āsavānaṁ.|| ||

Kassapassa bhikkhave,||
Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa eko sāvakānaṁ sannipāto ahosi vīsati bhikkhu-sahassāni.|| ||

Kassapassa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa ayaṁ eko sāvakānaṁ sannipāto ahosi sabbesaṁ yeva khīṇ'āsavānaṁ.|| ||

Mayhaṁ bhikkhave, etarahi arahato Sammā Sambuddhassa eko sāvakānaṁ sannipāto ahosi aḍḍhate'asāni bhikkhu-satāni.|| ||

Mayhaṁ bhikkhave, ayaṁ eko sāvakānaṁ sannipāto ahosi sabbesaṁ yeva khīṇ'āsavānaṁ.|| ||

■

12. Vipassissa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa Asoko nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko.|| ||

Sikhissa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa Khemaṅkaro nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko.|| ||

Vessabhussa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa Upasanto nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko.|| ||

Kakusandhassa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa Buddhijo nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko.|| ||

Koṇāgamanassa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa Sotthijo nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko.|| ||

Kassapassa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa Sabbamitto nāma bhikkhū upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko.|| ||

Mayhaṁ bhikkhave, etarahi arahato Sammā Sambuddhassa Ānando bhikkhu upaṭṭhāko hoti aggupaṭṭhāko.|| ||

■

13. Vipassissa bhikkhatva Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa Bandhumā nāma rājā pitā ahosi||
Ban- [7] dhumatī nāma devī mātā ahosi janetti.|| ||

Bandhumassa rañño Bandhumatī nāma nagaraṁ rāja-dhāni ahosi.|| ||

Sikhissa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa Aruṇo nāma rājā pitā ahosi||
Pabhāvatī nāma devī mātā ahosi janetti.|| ||

Aruṇassa rañño aruṇavatī nāma nagaraṁ rāja-dhāni ahosi.|| ||

Vessabhussa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa Suppatīto nāma rājā pitā ahosi||
Yasavatī nāma devī mātā ahosi janetti.|| ||

Suppatītassa rañño anomaṁ nāma nagaraṁ rāja-dhāni ahosi.|| ||

Kakusandhassa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa Aggidatto nāma brāhmaṇo pitā ahosi||
Visākhā nāma Brāhmaṇī mātā ahosi janetti.|| ||

Tena kho pana bhikkhave, samayena Khemo nāma rājā ahosi.|| ||

Khemassa rañño Khemavatī nāma nagaraṁ rāja-dhāni ahosi.|| ||

Koṇāgamanassa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa Yaññadatto nāma brāhmaṇo pitā ahosi||
Uttarā nāma Brāhmaṇī mātā ahosi janetti.|| ||

Tena kho pana bhikkhave, samayena Sobho nāma rājā ahosi.|| ||

Sobhassa rañño sobhāvatī nāma nagaraṁ rāja-dhāni ahosi.|| ||

Kassapassa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa Brahmadatto nāma brāhmaṇo pitā ahosi||
Dhanavatī nāma Brāhmaṇī mātā ahosi janetti.|| ||

Tena kho pana bhikkhave, samayena Kikī nāma rājā ahosi.|| ||

Kikissa rañño Bārāṇasī nāma nagaraṁ rāja-dhāni ahosi.|| ||

Mayhaṁ bhikkhave, etarahi arahato Sammā Sambuddhassa Suddhodano rājā pitā ahosi,||
Māyā devī mātā janetti.|| ||

Kapilavatthu nāma nagaraṁ rāja-dhānī" ti.|| ||

Idam avoca Bhagavā,||
idaṁ vatvā Sugato uṭṭhāy'āsanā vihāraṁ pāvisi.|| ||

[8] 14. Atha kho tesaṁ bhikkhūnaṁ acira-pakkantassa Bhagavato ayam antarā kathā udapādi:|| ||

"Acchariyaṁ āvuso||
abbhutaṁ āvuso||
Tathāgatassa mahiddhi-katā mah-ā-nubhāvatā,||
yatra hi nāma Tathāgato atīte Buddhe parinibbute chinna-papañce chinna-vaṭume pariyādinna-vaṭṭe sabba-dukkha-vītivatte jātito pi anussarissati,||
nāmato pi anussarissati,||
gottato pi anussarissati,||
āyu-p-pamāṇato pi anussarissati,||
sāvaka-yugato pi anussarissati,||
sāvaka-sannipātato pi anussarissati:|| ||

'Evaṁ jaccā te Bhagavanto ahesuṁ iti pi,||
evaṁ nāmā||
evaṁ gottā||
evaṁ sīlā||
evaṁ dhammā||
evaṁ paññā||
evaṁ vihārī||
evaṁ vimuttā||
te Bhagavanto ahesuṁ iti pī' ti.|| ||

Kin nu kho āvuso?|| ||

Tathāgatass'eva nu kho esā dhamma-dhātu suppaṭi-viddhā,||
yassā dhamma-dhātuyā suppaṭi-viddhattā Tathāgato atīte Buddhe parinibbute chinna-papañce chinna-vaṭume pariyādinna-vaṭṭe sabba-dukkha-vītivatte jātito pi anussarati,||
nāmato pi anussarati,||
gottato pi anussarati,||
āyu-p-pamāṇato pi anussarati,||
sāvaka-yugato pi anussarati,||
sāvaka-sannipātato pi anussarati:|| ||

Udāhu devatā Tathāgatassa etam atthaṁ ārocesuṁ yena Tathāgato atīte Buddhe parinibbute chinna-papañce chin- [9] na-vaṭume pariyādinna-vaṭṭe sabba-dukkha-vītivatte jātito pi anussarati,||
nāmato pi anussarati,||
gottato pi anussarati,||
āyu-p-pamāṇato pi anussarati,||
sāvaka-yugato pi anussarati,||
sāvaka-sannipātato pi anussarati:|| ||

'Evaṁ jaccā te Bhagavanto ahesuṁ iti pi,||
evaṁ nāmā||
evaṁ gottā||
evaṁ sīlā||
evaṁ dhammā||
evaṁ paññā||
evaṁ vihārī||
evaṁ vimuttā||
te Bhagavanto ahesuṁ iti pī' ti?|| ||

Ayañ ca h'idaṁ tesaṁ bhikkhūnaṁ antarā kathā vippakatā hoti.|| ||

■

15. Atha kho Bhagavā sāyaṇha-samayaṁ paṭisallāṇā vuṭṭhito yena,||
Kareri-maṇḍala-māḷo ten'upasaṅkami.|| ||

Upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi.|| ||

Nisajja kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:|| ||

"Kāyanu'ttha bhikkhave, etarahi kathāya sanni-sinnā?|| ||

Kā ca pana vo antarā kathā vippakatā?" ti?|| ||

Evaṁ vutte te bhikkhū Bhagavantaṁ etad avocuṁ:|| ||

"Idha bhante amhākaṁ acira-pakkantassa Bhagavato ayam antarā kathā udapādi:

'Acchariyaṁ āvuso abbhutaṁ āvuso Tathāgatassa mahiddhi-katā mah-ā-nubhāvatā,||
yatra hi nāma Tathāgato atīte Buddhe parinibbute chinna-papañce chinna vaṭume pariyādinna-vaṭṭe sabba-dukkha-vītivatte jātito pi anussarissati,||
nāmato pi anussarati,||
gottato pi anussarati,||
āyu-p-pamāṇato pi anussarati,||
sāvaka-yugato pi anussarati,||
sāvaka-sannipātato pi anussarati:|| ||

"Evaṁ jaccā te Bhagavanto ahesuṁ iti pi,||
evaṁ nāmā||
evaṁ gottā||
evaṁ sīlā||
evaṁ dhammā||
evaṁ paññā||
evaṁ vihārī||
evaṁ vimuttā||
te Bhagavanto ahesuṁ iti pī" ti.|| ||

Kin nu kho āvuso?|| ||

Tathāgatass'eva nu kho esā dhamma-dhātu suppaṭi-viddhā yassā dhamma-dhātuyā suppaṭi-viddhattā Tathāgato atīte Buddhe parinibbute chinna-papañce chinna-vaṭume pariyādinna-vaṭṭe sabba-dukkha-vītivatte jātito pi anussarati,||
nāmato pi anussarati,||
gottato pi anussarati,||
āyu-p-pamāṇato pi anussarati,||
sāvaka-yugato pi anussarati,||
sāvaka-sannipātato pi anussarati:|| ||

'Evaṁ [10] jaccā te Bhagavanto ahesuṁ iti pi,||
evaṁ nāmā||
evaṁ gottā||
evaṁ sīlā||
evaṁ dhammā||
evaṁ paññā||
evaṁ vihārī||
evaṁ vimuttā||
te Bhagavanto ahesuṁ iti pī' ti?|| ||

Udāhu devatā Tathāgatassa etam atthaṁ ārocesuṁ yena Tathāgato atīte Buddhe parinibbute chinna-papañce chinna-vaṭume pariyādinna-vaṭṭe sabba-dukkha-vītivatte jātito pi anussarati,||
nāmato pi anussarati,||
gottato pi anussarati,||
āyu-p-pamāṇato pi anussarati,||
sāvaka-yugato pi anussarati,||
sāvaka-sannipātato pi anussarati:|| ||

Ayaṁ kho no bhante antarā kathā vippakatā||
atha Bhagavā anuppatto" ti.|| ||

■

16. "Tathāgatass'ev'esā bhikkhave, dhamma-dhātu suppaṭi-viddhā yassā dhamma-dhātuyā suppaṭi-viddhattā Tathāgato atīte Buddhe parinibbute chinna-papañce chinna-vaṭume pariyādinna-vaṭṭe sabba-dukkha-vītivatte jātito pi anussarati,||
nāmato pi anussarati,||
gottato pi anussarati,||
āyu-p-pamāṇato pi anussarati,||
sāvaka-yugato pi anussarati,||
sāvaka-sannipātato pi anussarati:|| ||

Devatā pi Tathāgatassa etam atthaṁ ārocesuṁ yena Tathāgato atīte Buddhe parinibbute chinna-papañce chinna-vaṭume pariyādinna-vaṭṭe sabba-dukkha-vītivatte jātito pi anussarati,||
nāmato pi anussarati,||
gottato pi anussarati,||
āyu-p-pamāṇato pi anussarati,||
sāvaka-yugato pi anussarati,||
sāvaka-sannipātato pi anussarati:|| ||

■

17. Iccheyyātha no tumhe bhikkhave,||
bhiyyoso mattāya [11] pubbe-nivāsa-paṭisaṁyuttaṁ dhammiṁ kathaṁ sotun" ti?

"Etassa Bhagavā kālo,||
etassa Sugata kālo.|| ||

Yaṁ Bhagavā bhiyyoso mattāya pubbe-nivāsa-paṭisaṁyuttaṁ dhammiṁ kathaṁ kareyya,||
Bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī" ti.|| ||

"Tena hi bhikkhave,||
suṇātha,||
sādhukaṁ manasi-karotha,||
bhāsissāmī" ti.|| ||

"Evaṁ bhante" ti||
kho te bhikkhu Bhagavato paccassosuṁ.|| ||

■

Bhagavā etad avoca:

18. "Ito so bhikkhave, eka-navuto kappo||
yaṁ Vipassī Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho loke udapādi.|| ||

Vipassī bhikkhave, Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho khattiyo jātiyā ahosi,||
khattiya-kule udapādi.|| ||

Vipassī bhikkhave, Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho Koṇḍañño gottena ahosi.|| ||

Vipassī bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa asīti-vassa-sahassāni āyu-p-pamāṇaṁ ahosi.|| ||

Vipassī bhikkhave, Bhagavā arahaṁ Sammā-SamBuddho pāṭaliyā mūle abhisambuddho.|| ||

Vipassissa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa Khaṇḍa-Ṭissaṁ nāma sāvakayugaṁ ahosi aggaṁ bhadda-yugaṁ.|| ||

Vipassissa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa tayo sāvakānaṁ sannipātā ahesuṁ.|| ||

Eko sāvakānaṁ sannipāto ahosi aṭṭha-saṭṭhi-bhikkhu-sata-sahassaṁ.|| ||

Eko sāvakānaṁ sannipāto ahosi bhikkhu-sata-sahassaṁ.|| ||

Eko sāvakānaṁ sannipāto ahosi asīti-bhikkhu-sata-sahassaṁ.|| ||

Vipassissa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa ime tayo sāvakānaṁ sannipātā ahesuṁ sabbesaṁ yeva khīṇ'āsavānaṁ.|| ||

Vipassissa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa Asoko nāma bhikkhu upaṭṭhāko ahosi aggupaṭṭhāko.|| ||

Vipassissa bhikkhave, Bhagavato arahato Sammā Sambuddhassa Bandhumā nāma rājā pitā ahosi.|| ||

Bandhumatī [12] nāma devī mātā ahosi janetti.|| ||

Bandhumassa rañño Bandhumatī nāma nagaraṁ rāja-dhāni ahosi.|| ||

19. Atha kho bhikkhave, Vipassī Bodhisatto Tusitā kāyā cavitvā sato sampajāno mātu-kucchiṁ okkami.|| ||

Ayam ettha dhammatā.|| ||

20. Dhammatā esā bhikkhave, yadā Bodhisatto Tusitā kāyā cavitvā mātu-kucchiṁ okkamati,||
atha sa-devake loke sa-Mārake sa-brahmake,||
sa-s-samaṇa-brāhmaṇiyā pajāya sadeva-manussāya appamāṇo uḷāro obhāso pātu-bhavati ati-k-kamma devānaṁ devānubhāvaṁ.|| ||

Yā pi tā lokantarikā aghā asaṁvutā andhakārā andhakāra-timisā,||
yattha pi'me candima-suriyā evaṁ mahiddhikā evaṁ mah-ā-nubhāvā ābhāya nānubhonti,||
tattha pi appamāṇo uḷāro obhāso pātu-bhavati ati-k-kamm'eva devānaṁ devānubhāvā.|| ||

Ye pi tattha sattā uppannā,||
te pi ten'obhāsena aññam aññaṁ sañjānanti:|| ||

'Aññe pi kira bho santi sattā idh'ūpapannā' ti.|| ||

Ayañ ca dasa-sahassī loka-dhātu saṅkampati sampakampati sampavedhati.|| ||

Appamāṇo ca uḷāro obhāso loke pātu-bhavati ati-k-kamm'eva devānaṁ devānubhāvaṁ.|| ||

Ayam ettha dhammatā.|| ||

■

21. Dhammatā esā bhikkhave, yadā Bodhisatto mātu-kucchiṁ okkanto hoti,||
cattāro naṁ deva puttā catuddisaṁ rakkhāya upagacchanti:||
'Mā naṁ Bodhisattaṁ vā Bodhisattamātaraṁ vā manusso vā amanusso vā koci vā viheṭhesī' ti.|| ||

Ayam ettha dhammatā.|| ||

■

22. Dhammatā esā bhikkhave, yadā Bodhisatto mātu-kucchiṁ okkanto hoti,||
pakatiyā sīla-vatī Bodhisatta-mātā hoti viratā pāṇ-ā-tipātā,||
viratā adinn'ādānā,||
viratā kāmesu [13] micchā-cārā, viratā musā-vādā,||
viratā surā-meraya-majja-pamādaṭṭhānā.|| ||

Ayam ettha dhammatā.|| ||

■

23. Dhammatā esā bhikkhave, yadā Bodhisatto mātu-kucchiṁ okkanto hoti,||
na Bodhisatta-mātu purisesu mānasaṁ uppajjati kāma-guṇūpasaṁhitaṁ,||
anatikka-maniyā ca Bodhisatta-mātā hoti kenaci purisena ratta-cittena.|| ||

Ayam ettha dhammatā.|| ||

■

24. Dhammatā esā bhikkhave, yadā Bodhisatto mātu-kucchiṁ okkanto hoti,||
lābhinī Bodhisatta-mātā hoti pañcannaṁ kāma-guṇānaṁ||
sā pañcahi kāma-guṇehi samappitā samaṅgībhūtā parivāreti.|| ||

Ayam ettha dhammatā.|| ||

■

25. Dhammatā esā bhikkhave, yadā Bodhisatto mātu-kucchiṁ okkanto hoti,||
na Bodhisatta-mātu koci eva ābādho uppajjati||
sukhinī Bodhisatta-mātā hoti akilanta-kāyā||
Bodhisattañ ca Bodhisatta-mātā tiro-kucchi-gataṁ passati sabbaṅga-paccaṅgiṁ abhinindriyaṁ.|| ||

Seyyathā pi, bhikkhave, maṇi veeriyo subho jātimā aṭṭhaṁso suparikamma-kato accho vi-p-pasanno sabbākāra-sampanno.|| ||

Tatra'ssa suttaṁ āvutaṁ nīlaṁ vā||
pītaṁ vā||
lohitaṁ vā||
odātaṁ vā||
paṇḍu-suttaṁ vā.|| ||

Tam enaṁ cakkhumā puriso hatthe karitvā pacc'avekkheyya:|| ||

'Ayaṁ kho maṇi veeriyo subho jātimā aṭṭhaṁso supari-kamma-kato accho vi-p-pasanno sabbākāra-sampanno.|| ||

Tatr'idaṁ suttaṁ āvutaṁ nīlaṁ vā||
pītaṁ vā||
lohitaṁ vā||
odātaṁ vā||
paṇḍusuttaṁ vā' ti.|| ||

Evam eva kho bhikkhave, yadā Bodhisatto mātu-kucchiṁ okkanto hoti,||
na Bodhisatta-mātu koci-d-eva ābādho uppajjati,||
sukhinī Bodhisatta-mātā hoti akilanta-kāyā||
Bodhisattañ [14] ca Bodhisatta-mātā tiro-kucchi-gataṁ passati sabbaṅga-paccaṅgiṁ abhīnindriyaṁ|| ||

Ayam ettha dhammatā.|| ||

■

26. Dhammatā esā bhikkhave, sattāha-jāte Bodhisatte Bodhisatta-mātā kālaṁ karoti,||
Tusitaṁ kāyaṁ uppajjati.|| ||

Ayam ettha dhammatā.|| ||

■

27. Dhammatā esā bhikkhave, yathā aññā itthikā nava vā dasa vā māse gabbhaṁ kucchinā pariharitvā vijāyanti,||
na h'evaṁ Bodhisattaṁ Bodhisatta-mātā vijāyati||
das'eva māsāni Bodhisattaṁ Bodhisatta-mātā kucchinā pariharitvā vijāyati.|| ||

Ayam ettha dhammatā.|| ||

■

28. Dhammatā esā bhikkhave, yathā aññā itthikā nisinnā vā nipannā vā vijāyanti,||
na h'evaṁ Bodhisattaṁ Bodhisatta-mātā vijāyati||
ṭhitā'va Bodhisattaṁ Bodhisatta-mātā vijāyati.|| ||

Ayam ettha dhammatā.|| ||

■

29. Dhammatā esā bhikkhave, yadā Bodhisatto mātu kucchimhā ni-k-khamati,||
devā paṭhamaṁ patigaṇhanti,||
pacchā manussā.|| ||

Ayam ettha dhammatā.|| ||

■

30. Dhammatā esā bhikkhave, yadā Bodhisatto mātu kucchimhā ni-k-khamati,||
appatto va Bodhisatto paṭhaviṁ hoti,||
cattāro naṁ deva puttā paṭiggahetvā mātu purato ṭhapenti:|| ||

'Attamanā devi hohi Mahesakkho||
te putto uppanno' ti.|| ||

Ayam ettha dhammatā.|| ||

■

31. Dhammatā esā bhikkhave, yadā Bodhisatto mātu kucchimhā ni-k-khamati,||
visado va ni-k-khamati,||
amakkhito uddena||
amakkhito semhena||
amakkhito ruhirena,||
amakkhito kenaci asucinā,||
suddho visado.|| ||

Seyyathā pi, bhikkhave, maṇi-ratanaṁ Kāsike vatthe nikkhittaṁ,||
n'eva maṇi-ratanaṁ Kāsikaṁ vatthaṁ makkheti,||
nā pi Kāsikaṁ vatthaṁ maṇi-ratanaṁ makkheti.|| ||

Taṁ kissa hetu?|| ||

Ubhinnaṁ suddhattā.|| ||

Evam eva kho bhikkhave, yadā Bodhisatto mātu kucchimhā ni-k-khamati,||
visado va ni-k-khamati,||
amakkhito uddena||
amakkhito [15] semhena||
amakkhito ruhirena||
amakkhito kenaci asucinā,||
suddho visado.|| ||

Ayam ettha dhammatā.|| ||

■

32. Dhammatā esā bhikkhave, yadā Bodhisatto mātu kucchimhā ni-k-khamati,||
dve udakassa dhārā antaḷikkhā pātu-bhavanti.:||
ekā sītassa ekā uṇhassa,||
yena Bodhisattassa udaka-kiccaṁ karonti mātucca.|| ||

Ayam ettha dhammatā.|| ||

■

33. Dhammatā esā bhikkhave, sampati-jāto Bodhisatto samehi pādehi patiṭṭhahitvā uttarābhimukho satta pada-vītihārena gacchati,||
setamhi chatte anuhīramāne,||
sabbā ca disā viloketi,||
āsahiñ ca vācaṁ bhāsati:|| ||

'Aggo'ham asmi lokassa,||
jeṭṭho'ham asmi lokassa,||
seṭṭho'ham asmi lokassa,||
ayam antimā jāti,||
n'atthi'dāni puna-b-bhavo' ti.|| ||

Ayam ettha dhammatā.|| ||

■

34. Dhammatā esā bhikkhave, yadā Bodhisatto mātu kucchimhā ni-k-khamati,||
atha sa-devake loke sa-Mārake sa-brahmake,||
sa-s-samaṇa-brāhmaṇiyā pajāya sadeva-manussāya appamāṇo uḷāro obhāso pātu-bhavati,||
ati-k-kamm'eva devānaṁ devānubhāvaṁ.|| ||

Yā pi tā lokantarikā aghā asaṁvutā andhakārā andhakāra-timisā,||
yattha pi'me candima-suriyā evaṁ mahiddhikā evaṁ mah-ā-nubhāvā ābhāya nānubhonti,||
tattha pi appamāṇo uḷāro obhāso pātu bhavati ati-k-kamm'eva devānaṁ devānubhāvaṁ.|| ||

Ye pi tattha sattā uppannā,||
te pi ten'obhāsena aññam aññaṁ sañjānanti:|| ||

'Aññe pi kira bho santi sattā idh'ūpapannā' ti.|| ||

Ayañ ca dasa-sahassī loka-dhātu saṅkampati sampakampati sampavedhati.|| ||

Appamāṇo ca uḷāro obhāso loke pātu-bhavati ati-k-kamm'eva devānaṁ devānubhāvaṁ.|| ||

Ayam ettha dhammatā.|| ||

[16] 35. Jāte kho pana bhikkhave,||
Vipassamhi kumāre, Bandhumato rañño paṭivedesuṁ:|| ||

'Putto te deva jāto,||
taṁ devo passatu' ti.|| ||

Addasā kho bhikkhave, Bandhumā rājā Vipassiṁ kumāraṁ, disvā nemitte brāhmaṇe āmantāpetvā etad avoca:

'Passantu bhonto nemittā brāhmaṇā kumāran' ti.|| ||

Addasaṁsu kho bhikkhave,||
nemittā brāhmaṇā Vipassiṁ kumāraṁ disvā Bandhumaṁ rājānaṁ etad avocuṁ:|| ||

'Attamano deva hohi,||
Mahesakkho te deva putto uppanno.|| ||

Lābhā te mahārāja,||
su-laddhaṁ te mahārāja,||
yassa te kule eva-rūpo putto uppanno.|| ||

■

36. "Ayaṁ hi deva kumāro dvattiṁsa Mahā-purisa-lakkhaṇehi samannāgato,||
yehi samannāgatassa Mahā-purisassa dve gatiyo bhavanti anaññā:|| ||

Sace agāraṁ ajjhā-vasati,||
rājā hoti cakka-vattī||
dhammiko Dhamma-rājā||
cāturanto vijitāvī||
jana-padatthāvariya-p-patto||
satta-ratana-samannāgato.|| ||

Tass'imāni satta ratanāni bhavanti,||
seyyath'īdaṁ:

Cakka-ratanaṁ||
hatthi-ratanaṁ||
assa-ratanaṁ||
maṇi-ratanaṁ||
itthi-ratanaṁ||
gahapati-ratanaṁ||
parināyaka-ratanam eva sattamaṁ.|| ||

Paro sahassaṁ kho pan'assa puttā bhavanti sūrā viraṅga-rūpā parasena-p-pamaddanā.|| ||

So imaṁ paṭhaviṁ sāgara-pariyantaṁ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijīya ajjhā-vasati.|| ||

Sace kho pana agārasmā anagāriyaṁ pabbajati,||
arahaṁ hoti Sammā-SamBuddho loke vivatta-c-chado.|| ||

37. Katamehi c'āyaṁ dve kumāro dvattiṁsa Mahā-purisa-lakkhaṇehi samannāgato yehi samannāgatassa Mahā-purisassa dve gatiyo bhavanti anaññā?|| ||

Sace agāraṁ ajjhā-vasati,||
rājā hoti cakka-vattī dhammiko Dhamma-rājā cāturanto vijitāvī jana-padatthāvariya-p-patto satta-ratana-samannāgato.|| ||

Tass'imāni satta ratanāni [17] bhavanti:||
seyyath'īdaṁ:|| ||

Cakka-ratanaṁ||
hatthi-ratanaṁ||
assa-ratanaṁ||
maṇi-ratanaṁ||
itthi-ratanaṁ||
gahapati-ratanaṁ||
parināyaka-ratanam eva sattamaṁ.|| ||

Paro sahassaṁ kho pan'assa puttā bhavanti sūrā vīraṅga-rūpā parasena-p-pamaddanā.|| ||

So imaṁ paṭhaviṁ sāgara-pariyantaṁ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhā-vasati.|| ||

Sace kho pana agārasmā anagāriyaṁ pabbajati,||
arahaṁ hoti Sammā-SamBuddho loke vivatta-c-chado.|| ||

'Ayaṁ hi deva kumāro suppati-ṭ-ṭhita-pādo.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro suppati-ṭ-ṭhita-pādo,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Imassa deva kumārassa heṭṭhā-pāda-talesu cakkāni jātāni sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāra-paripūrāṇi.|| ||

Yam pi deva imassa kumārassa heṭṭhā-pāda-talesu cakkāni jātāni sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāra-paripūrāṇi,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro āyata-paṇhi.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro āyata-paṇhi,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro dīghaṅgulī.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro dīghaṅgulī,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro mudu-taluṇa-hattha-pādo.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro mudu-taluṇa-hattha-pādo,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro jālahatthapādo.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro jālahatthapādo,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro ussaṅkha-pādo.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro ussaṅkha-pādo,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro eṇi-jaṅgho.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro eṇi-jaṅgho,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro ṭhitako va anonamanto ubhohi pāṇi-talehi channukāni parimasati1 parimajjati.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro ṭhitako va anonamanto ubhohi pāṇi-talehi jannukāni parimasati parimajjati,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro kosohita-vatthaguyho.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro kosohita-vatthaguyho,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro suvaṇṇa-vaṇṇo kañcana-sannibhattaco.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro suvaṇṇa-vaṇṇo kañcana-sannibhattaco,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro sukhumacchavi.|| ||

Sukhu- [18] mattā chaviyā rajojallaṁ kāye na upalippati.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro sukhumacchavi,||
sukhumattā chaviyā rajojallaṁ kāye na upalippati,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro ekeka-lomo,||
ekekāni lo-māni loma kūpesu jātāni.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro ekeka-lomo||
ekekāni lo-māni loma kūpesu jātāni,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro uddhagga-lomo||
uddhaggāni lo-māni jātāni nīlāni añjana-vaṇṇāni kuṇḍalā-vattāni dakkhiṇā-vattaka-jātāni.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro uddhagga-lomo||
uddhaggāni lo-māni jātāni nīlāni añjana-vaṇṇāni kuṇḍalā-vattāni dakkhiṇā-vattaka-jātāni,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro brahmujju-gatto.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro brahmujju-gatto,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa mahā purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro sattussado.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro sattussado,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro sīha-pubbaddhakāyo.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro sīha-pubbaddhakāyo,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro citantaraṁso.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro citantaraṁso,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro nigrodha-parimaṇḍalo yāvatakcassa kāyo tāvatakcassa vyāmo,||
yāvatakcassa vyāmo tāvatakvassa kāyo.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro nigrodha-parimaṇḍalo yāvatakvassa kāyo tāvatakvassa vyāmo,||
yāvatakvassa vyāmo tāvatakvassa kāyo,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro samavatta-k-khandho.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro samavatta-k-khandho,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro ras'aggasaggī.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro ras'aggasaggī,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro sīha-hanu.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro sīha-hanu,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro cattāḷīsa-danto.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro cattāḷīsa-danto,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro sama-danto.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro sama-danto,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro avivara-danto.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro avivara-danto,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro susukka-dāṭho.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro susukka-dāṭho,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro pahūta-jivho.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro pahūta-jivho,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro brahmassaro karavīka-bhāṇī.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro brahmassaro karavīka-bhāṇī,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro abhinīla-netto.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro abhinīla-netto,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro go-pakhumo.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro go-pakhumo,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Imassa deva kumārassa uṇṇā bhamukantare jātā odātā mudu-tūla-sannihā.|| ||

Yam pi deva imassa kumārassa uṇṇā bhamukantare jātā odātā mudu-tūla-sannibhā,||
[19] idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

Ayaṁ hi deva kumāro uṇhīsa-sīso.|| ||

Yam pāyaṁ deva kumāro uṇhīsa-sīso,||
idam pi'ssa Mahā-purisassa Mahā-purisa-lakkhaṇaṁ bhavati.|| ||

■

38. Imehi kho ayaṁ deva kumāro dvattiṁsa Mahā-purisa-lakkhaṇehi samannāgato,||
yehi samannāgatassa Mahā-purisassa dve gatiyo bhavanti anaññā.|| ||

Sace agāraṁ ajjhā-vasati,||
rājā hoti cakka-vatti||
dhammiko Dhamma-rājā||
cāturanto vijitāvī||
jana-padatthāvariya-p-patto||
satta-ratana-samannāgato.|| ||

Tass'imāni satta-ratanāni bhavanti,||
seyyath'īdaṁ|| ||

Cakka-ratanaṁ||
hatthi-ratanaṁ||
assa-ratanaṁ||
maṇi-ratanaṁ||
itthi-ratanaṁ||
gahapati-ratanaṁ||
parināyaka-ratanam eva sattamaṁ.|| ||

Paro sahassaṁ kho pan'assa puttā bhavanti sūrā vīraṅga-rūpā parasena-p-pamaddanā.|| ||

So imaṁ paṭhaviṁ sāgara-pariyantaṁ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhā-vasati.|| ||

Sace kho pana agārasmā anagāriyaṁ pabbajati,||
arahaṁ hoti Sammā-SamBuddho loke vīvattacchado' ti.|| ||

Atha kho bhikkhave, Bandhumā rājā nemitte brāhmaṇe ahatehi vatthehi acchādāpetvā sabba-kāmehi santappesi.|| ||

39. Atha kho bhikkhave, Bandhumā rājā Vipassissa kumārassa dhātiyo upaṭṭhāpesi.|| ||

Aññā sudaṁ pāyenti||
aññā nahāpenti||
aññā dhārenti||
aññā aṅkena pariharanti.|| ||

Jātassa kho pana bhikkhave, Vipassissa kumārassa setacchattaṁ dhārīyittha divā c'eva rattiñ ca:|| ||

'Mā naṁ sītaṁ vā||
uṇhaṁ vā||
tiṇaṁ vā||
rajo vā||
ussāvo vā bādha' ti.|| ||

Jāto kho pana bhikkhave, Vipassī kumāro bahuno janassa piyo ahosi manāpo.|| ||

Seyyathā pi, bhikkhave, uppalaṁ vā||
[20] padumaṁ vā||
puṇḍarīkaṁ vā||
bahuno janassa piyaṁ manāpaṁ,||
evam eva kho, bhikkhave, Vipassī kumāro bahuno janassa piyo ahosi manāpo.|| ||

Svāssudaṁ aṅken'eva aṅkaṁ pariharīyati.|| ||

40. Jāto kho pana bhikkhave, Vipassī kumāro mañjussaro ca ahosi||
vaggu-ssaro ca||
madhura-ssaro ca||
pemanīva-ssaro ca.|| ||

Seyyathā pi bhikkhave, Himavante pabbate karavīkā nāma sakuṇa-jāti mañju-ssarā ca||
vaggu-ssarā ca||
madhura-ssarā ca||
pemanīya-ssarā ca,||
evam eva kho, bhikkhave, Vipassī kumāro mañjussaro ca ahosi||
vaggu-ssaro ca||
madhura-ssaro ca||
pemanīva-ssaro ca.|| ||

■

41. Jātassa kho pana bhikkhave, Vipassissa kumārassa kamma-vipākajaṁ dibbaṁ cakkhu pātur ahosi,||
yena sudaṁ samantā yojanaṁ passati divā c'eva rattiñ ca.|| ||

42. Jāto kho pana bhikkhave, Vipassī kumāro animisanto pekkhati,||
seyyathā pi devā Tāvatiṁsā.|| ||

'Animisanto kumāro pekkhatī' ti kho bhikkhave, Vipassissa kumārassa||
"Vipassī, Vipassī" tv'eva samaññā udapādi.|| ||

Atha kho bhikkhave, Bandhumā rājā attha-karaṇe nisinno,||
Vipassiṁ kumāraṁ aṅke nisīdāpetvā atthe [21] anusāsati.|| ||

Tatra sudaṁ bhikkhave, Vipassī kumāro pitu aṅke nisinno viceyya viceyya atthe panayati ñāyena.|| ||

"Viceyya viceyya kumāro atthe panayati ñāyenā" ti kho bhikkhave, Vipassissa kumārassa bhiyyoso mattāya "Vipassī, Vipassī" tv'eva samaññā udapādi.|| ||

43. Atha kho bhikkhave, Bandhumā rājā Vipassissa kumārassa tayo pāsāde kārāpesi,||
ekaṁ vassikaṁ||
ekaṁ hemantikaṁ||
ekaṁ gimhikaṁ,||
pañca kāma-guṇāni upaṭṭhāpesi.|| ||

Tatra sudaṁ bhikkhave, Vipassī kumāro vassike pāsāde vassike cattāro māse nippurisehi turiyehi paricāriyamāno na heṭṭhā pāsādaṁ orohati.|| ||

Jāti-khaṇḍaṁ niṭṭhitaṁ

Paṭhama Kabhāṇavāraṁ*

44. Atha kho bhikkhave, Vipassī kumāro bahunnaṁ vassānaṁ||
bahunnaṁ vassa-satānaṁ||
bahunnaṁ vassa-sahassānaṁ accayena sārathiṁ āmantesi:|| ||

'Yojehi samma sārathi bhaddāni bhaddāni yānāni,||
uyyāna-bhūmiṁ gacchāma bhūmiṁ dassanāyā' ti.|| ||

'Evaṁ devā' ti kho bhikkhave, sārathi Vipassissa kumārassa paṭi-s-sutvā bhaddāni bhaddāni yānāni yojapetvā Vipassissa kumārassa paṭivedesi:|| ||

'Yuttāni kho te deva bhaddāni bhaddāni yānāni||
yassa dāni kālaṁ maññasī' ti.|| ||

45. Atha kho bhikkhave, Vipassī kumāro bhaddaṁ yānaṁ abhirūhitvā bhaddehi bhaddehi yānehi uyyāna-bhūmiṁ niyyāsi.|| ||

Addasā kho bhikkhave, Vipassī kumāro uyyāna- [22] bhūmiṁ niyyanto purisaṁ jiṇṇaṁ gopānasi-vaṅkaṁ bhoggaṁ daṇḍa-parāyaṇaṁ pavedhamānaṁ gacchantaṁ āturaṁ gata-yobbanaṁ.|| ||

Disvā sārathiṁ āmantesi:|| ||

"Ayam pana samma sārathi puriso kiṇ kato?|| ||

Kesā pi ssa na yathā aññesaṁ,||
kāyo pi'ssa na yathā aññesan" ti?|| ||

"Eso kho deva jiṇṇo nāmā" ti.|| ||

"Kim pan'eso samma sārathi jiṇṇo nāmā" ti?|| ||

"Eso kho deva jiṇṇo nāma:||
na dāni tena ciraṁ jīvitabbaṁ bhavissatī" ti.|| ||

"Kim pana samma sārathi aham pi jarā dhammo jaraṁ anatīto" ti?|| ||

"Tvañ ca deva mayañ c'amhā sabbe jarā dhammā jaraṁ anatītā" ti.|| ||

"Tena hi samma sārathī alan dān'ajja uyyāna-bhūmiyā,||
ito va antepuraṁ paccaniyyāhī" ti.|| ||

"Evaṁ devā" ti kho bhikkhave, sārathī Vipassissa kumārassa paṭi-s-sutvā tato va antepuraṁ paccaniyyāsi.|| ||

Tatra sudaṁ bhikkhave, Vipassī kumāro antepura-gato dukkhī dummano pajjhāyati:|| ||

"Dhir atthu kira bho jāti nāma,||
yatra hi nāma jātassa jarā paññāyissatī" ti.|| ||

■

46. Atha kho bhikkhave, Bandhumā rājā sārathiṁ āmantāpetvā etad avoca:|| ||

"Kacci samma sārathi kumāro uyyāna-bhūmiyā abhiramittha?|| ||

Kaccī samma sārathi kumāro uyyāna-bhūmiyā atta-mano ahosī" ti?|| ||

"Na kho deva kumāro uyyāna-bhūmiyā abhiramittha.|| ||

Na kho deva kumāro uyyāna-bhūmiyā atta-mano ahosī" ti.|| ||

"Kim pana samma sārathi addasa kumāro uyyāna-bhūmiṁ niyyanto" ti?|| ||

■

[23] 47. Addasā kho deva, kumāro uyyāna-bhūmiṁ niyyanto purisaṁ jiṇṇaṁ gopānasi-vaṅkaṁ bhoggaṁ daṇḍa-parāyaṇaṁ pavedhamānaṁ gacchantaṁ āturaṁ gata-yobbanaṁ.|| ||

Disvā maṁ etad avoca:|| ||

"Ayam pana samma sārathi puriso kiṇ kato?|| ||

Kesā pi ssa na yathā aññesaṁ,||
kāyo pi'ssa na yathā aññesan" ti?|| ||

"Eso kho deva jiṇṇo nāmā" ti.|| ||

"Kim pan'eso samma sārathi jiṇṇo nāmā" ti?|| ||

"Eso kho deva jiṇṇo nāma:||
na dāni tena ciraṁ jīvitabbaṁ bhavissatī" ti.|| ||

"Kim pana samma sārathi aham pi jarā dhammo jaraṁ anatīto" ti?|| ||

"Tvañ ca deva mayañ c'amhā sabbe jarā dhammā jaraṁ anatītā" ti.|| ||

"Tena hi samma sārathī alan dān'ajja uyyāna-bhūmiyā,||
ito va antepuraṁ paccaniyyāhī" ti.|| ||

"Evaṁ devā" ti kho ahaṁ deva, Vipassissa kumārassa paṭi-s-sutvā tato va antepuraṁ paccaniyyāsi.|| ||

So kho kumāro antepura-gato dukkhī dummano pajjhāyati:|| ||

"Dhir atthu kira bho jāti nāma,||
yatra hi nāma jātassa jarā paññāyissatī" ti.|| ||

■

48. Atha kho bhikkhave, Bandhumassa rañño etad ahosi:|| ||

"Mā h'eva kho Vipassī kumāro na rajjaṁ kāresi.|| ||

Mā h'eva Vipassī kumāro agārasmā anagāriyaṁ pabbaji.|| ||

Mā h'eva nemittānaṁ brāhmaṇānaṁ saccaṁ assa vacanan" ti.|| ||

Atha kho bhikkhave, Bandhumā rājā Vipassissa kumārassa bhiyyoso mattāya pañca kāma-guṇāni upaṭṭhāpesi yathā Vipassī kumāro rajjaṁ kāreyya,||
yatha Vipassī kumāro na agārasmā anagāriyaṁ pabbajeyya,||
yathā nemittānaṁ brāhmaṇānaṁ micchā assa vacanaṁ.|| ||

Tatra sudaṁ bhikkhave, Vipassī kumāro pañcahi kāma-guṇehi samappito samaṅgī-bhūto parivāreti.|| ||

49. Atha kho bhikkhave, Vipassī kumāro bahunnaṁ vassānaṁ||
bahunnaṁ vassa-satānaṁ||
bahunnaṁ vassa-sahassānaṁ accayena sārathiṁ āmantesi:|| ||

'Yojehi samma sārathi bhaddāni bhaddāni yānāni,||
uyyāna-bhūmiṁ gacchāma bhūmiṁ dassanāyā' ti.|| ||

'Evaṁ devā' ti kho bhikkhave, sārathi Vipassissa kumārassa paṭi-s-sutvā bhaddāni bhaddāni yānāni yojapetvā Vipassissa kumārassa paṭivedesi:|| ||

'Yuttāni kho te deva bhaddāni bhaddāni yānāni||
yassa dāni kālaṁ maññasī' ti.|| ||

[24] 50. Addasā kho bhikkhave, Vipassī kumāro uyyāna-bhūmiṁ niyyanto purisaṁ ābādhikaṁ dukkhitaṁ bāḷha-gilānaṁ sake mutta-karīse paḷipannaṁ semānaṁ aññehi vuṭṭhāpiyamānaṁ aññehi saṁvesiyamānaṁ.|| ||

Disvā sārathiṁ āmantesi:|| ||

"Ayam pana, samma sārathi, puriso kiṇ kato?|| ||

Akkhīni pi'ssa na yathā aññesaṁ,||
saro pi'ssa na yathā aññesan" ti?|| ||

"Eso kho deva, vyādhito nāmā" ti.|| ||

"Kim pana so samma sārathi, vyādhito nāmā" ti?|| ||

"Eso kho deva, vyādhito nāma:||
app eva nāma tamhā ābādhā vuṭṭhaheyyā" ti.

"Kim pana samma sārathi, aham pi vyādhi-dhammo vyādhiṁ anatīto" ti?|| ||

"Tvañ ca deva mayañ c'amhā sabbe vyādhi-dhammā vyādhiṁ anatītā" ti.|| ||

"Tena hi samma sārathī, alan dān'ajja uyyāna-bhūmiyā||
ito va antepuraṁ paccaniyyāhī" ti.|| ||

"Evaṁ devā" ti||
kho bhikkhave, sārathi Vipassissa kumārassa paṭi-s-sutvā tato va antepuraṁ paccaniyyāsi.|| ||

Tatra sudaṁ bhikkhave, Vipassī kumāro antepura-gato dukkhī dummano pajjhāyati:|| ||

"Dhir atthu kira bho jāti nāma,||
yatra hi nāma jātassa jarā paññāyissatī||
vyādhi paññāyissati" ti.|| ||

■

51. Atha kho bhikkhave, Bandhumā rājā sārathiṁ āmantāpetvā etad avoca:|| ||

"Kacci samma sārathi kumāro uyyāna-bhūmiyā abhiramittha?|| ||

Kaccī samma sārathi kumāro uyyāna-bhūmiyā atta-mano ahosī" ti?|| ||

"Na kho deva kumāro uyyāna-bhūmiyā abhiramittha.|| ||

Na kho deva kumāro uyyāna-bhūmiyā atta-mano ahosī" ti.|| ||

"Kim pana samma sārathi addasa kumāro uyyāna-bhūmiṁ niyyanto" ti?|| ||

■

52. Addasā kho deva, kumāro uyyāna-bhūmiṁ niyyanto purisaṁ ābādhikaṁ dukkhitaṁ bāḷha-gilānaṁ sake mutta- [25] karīse paḷipannaṁ semānaṁ aññehi vuṭṭhāpiyamānaṁ aññehi saṁvesiyamānaṁ.|| ||

Disvā maṁ etad avoca:|| ||

"Ayam pana, samma sārathi, puriso kiṇ kato?|| ||

Akkhīni pi'ssa na yathā aññesaṁ,||
saro pi'ssa na yathā aññesan" ti?|| ||

"Eso kho deva, vyādhito nāmā" ti.|| ||

"Kim pana so samma sārathi, vyādhito nāmā" ti?|| ||

"Eso kho deva, vyādhito nāma:||
app eva nāma tamhā ābādhā vuṭṭhaheyyā" ti.

"Kim pana samma sārathi, aham pi vyādhi-dhammo vyādhiṁ anatīto" ti?|| ||

"Tvañ ca deva mayañ c'amhā sabbe vyādhi-dhammā vyādhiṁ anatītā" ti.|| ||

"Tena hi samma sārathī, alan dān'ajja uyyāna-bhūmiyā||
ito va antepuraṁ paccaniyyāhī" ti.|| ||

"Evaṁ devā" ti||
kho ahaṁ deva, Vipassissa kumārassa paṭi-s-sutvā tato va antepuraṁ paccaniyyāsi.|| ||

So kho deva, kumāro antepura-gato dukkhī dummano pajjhāyati:|| ||

"Dhir atthu kira bho jāti nāma,||
yatra hi nāma jātassa jarā paññāyissatī||
vyādhi paññāyissati" ti.|| ||

■

53. Atha kho bhikkhave, Bandhumassa rañño etad ahosi:|| ||

"Mā h'eva kho Vipassī kumāro na rajjaṁ kāresi.|| ||

Mā h'eva Vipassī kumāro agārasmā anagāriyaṁ pabbaji.|| ||

Mā h'eva nemittānaṁ brāhmaṇānaṁ saccaṁ assa vacanan" ti.|| ||

Tatra sudaṁ bhikkhave, Vipassī kumāro pañcahi kāma-guṇehi samappito samaṅgī-bhūto parivāreti.|| ||

54. Atha kho bhikkhave, Vipassī kumāro bahunnaṁ vassānaṁ||
bahunnaṁ vassa-satānaṁ||
bahunnaṁ vassa-sahassānaṁ||
accayena sārathiṁ āmantesi:|| ||

'Yojehi samma sārathi bhaddāni bhaddāni yānāni,||
uyyāna-bhūmiṁ gacchāma bhūmiṁ dassanāyā' ti.|| ||

'Evaṁ devā' ti kho bhikkhave, sārathi Vipassissa kumārassa paṭi-s-sutvā bhaddāni bhaddāni yānāni yojapetvā Vipassissa kumārassa paṭivedesi:|| ||

'Yuttāni kho te deva bhaddāni bhaddāni yānāni||
yassa dāni kālaṁ maññasī' ti.|| ||

Atha kho bhikkhave, Vipassī kumāro bhaddaṁ yānaṁ abhirūhitvā bhaddehi bhaddehi yānehi uyyāna-bhūmiṁ niyyāsi.|| ||

55. Addasā kho bhikkhave, Vipassī kumāro uyyāna-bhūmiṁ niyyanto mahā-jana-kāyaṁ sanni-patitaṁ nānārattāṇañ ca dussānaṁ milātaṁ kayiramānaṁ.|| ||

Disvā sārathiṁ āmantesi:|| ||

"Kin nu kho so samma sārathi,||
mahājana-kāyo sanni-patito,||
nānārattāṇañ ca dussānaṁ milātaṁ kayiratī" ti?|| ||

[26] "Eso kho deva, kāla-kato nāmā" ti.|| ||

"Tena hi samma sārathi, yena so kāla-kato tena rathaṁ pesehī" ti.|| ||

"Evaṁ devā" ti||
kho bhikkhave, sārathi Vipassissa kumārassa paṭi-s-sutvā yena so kāla-kato tena rathaṁ pesesi.|| ||

56. Addasā kho bhikkhave, Vipassī kumāro petaṁ kāla-kataṁ.|| ||

Disvā sārathiṁ āmantesi:|| ||

"Kim panāyaṁ samma sārathi, kāla-kato nāmā" ti?|| ||

"Eso kho deva kāla-kato nāma:|| ||

Na dāni taṁ dakkhinti mātā vā pitā vā aññe vā ñāti-sālohitā.|| ||

So pi na dakkhissati mātaraṁ vā pitaraṁ vā aññe vā ñāti-sālohite" ti.|| ||

"Kim pana samma sārathi, aham pi maraṇa dhammo maraṇaṁ anatīto?|| ||

Mam pi na dakkhinti devo vā devī vā aññe vā ñāti-sālohitā?|| ||

Aham pi na dakkhissāmi devaṁ vā deviṁ vā aññe vā ñāti-sālohite" ti?|| ||

"Tvañ ca deva, mayañ c'amhā sabbe maraṇa-dhammā maraṇaṁ anatītā.|| ||

Tam pi na dakkhinti devo vā devī vā aññe vā ñāti-sālohitā.|| ||

Tvam pi na dakkhissasi devaṁ vā deviṁ vā aññe vā ñāti-sālohite" ti.|| ||

"Tena hi samma sārathī, alan dān'ajja uyyāna-bhūmiyā||
ito va antepuraṁ paccaniyyāhī" ti.|| ||

"Evaṁ devā" ti||
kho ahaṁ deva, Vipassissa kumārassa paṭi-s-sutvā tato va antepuraṁ paccaniyyāsi.|| ||

So kho deva, kumāro antepura-gato dukkhī dummano pajjhāyati:|| ||

"Dhir atthu kira bho jāti nāma,||
yatra hi nāma jātassa jarā paññāyissati||
vyādhi paññāyissati||
maraṇaṁ paññāyissatī" ti.|| ||

■

57. Atha kho bhikkhave, Bandhumā rājā sārathiṁ āmantāpetvā etad avoca:|| ||

"Kacci samma sārathi kumāro uyyāna-bhūmiyā abhiramittha?|| ||

Kaccī samma sārathi kumāro uyyāna-bhūmiyā atta-mano ahosī" ti?|| ||

[27] "Na kho deva kumāro uyyāna-bhūmiyā abhiramittha.|| ||

Na kho deva kumāro uyyāna-bhūmiyā atta-mano ahosī" ti.|| ||

"Kim pana samma sārathi addasa kumāro uyyāna-bhūmiṁ niyyanto" ti?|| ||

■

58. Addasā kho deva, kumāro uyyāna-bhūmiṁ niyyanto mahā-jana-kāyaṁ sanni-patitaṁ nānārattāṇañ ca dussānaṁ milātaṁ kayiramānaṁ.|| ||

Disvā maṁ etad avoca:|| ||

"Kin nu kho so samma sārathi,||
mahājana-kāyo sanni-patito,||
nānārattāṇañ ca dussānaṁ milātaṁ kayiratī" ti?|| ||

"Eso kho deva, kāla-kato nāmā" ti.|| ||

"Tena hi samma sārathi, yena so kāla-kato tena rathaṁ pesehī" ti.|| ||

"Evaṁ devā" ti||
kho bhikkhave, sārathi Vipassissa kumārassa paṭi-s-sutvā yena so kāla-kato tena rathaṁ pesesi.|| ||

59. Addasā deva, kumāro petaṁ kāla-kataṁ.|| ||