Dīgha Nikāya

Sutta 34

Das'Uttara Suttantaṁ

Adapted from the digital version of the Sri Lanka Buddha Jayanti Tripitaka Series

[1][rhyt][olds][than] EVAṀ ME SUTAṀ.|| ||

Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Campāyaṁ viharati Gaggarāya pokkharaṇīyā tīre mahatā bhikkhu-saṅghena saddhiṁ pañca-mattehi bhikkhu-satehi.|| ||

Tatra kho āyasmā Sāriputto bhikkhū āmantesi:|| ||

'Āvuso bhikkhavo' ti.|| ||

'Āvuso' ti kho te bhikkhū āyasmato Sāriputtassa paccassosuṁ.|| ||

Āyasmā Sāriputto etad avoca:|| ||

Dasuttaraṁ pavakkhāmi dhammaṁ Nibbāna-pattiyā,||
Dukkhass'antakiriyāya sabba-gantha-p-pamocanaṁ.|| ||

Eko Dhammo

[2][rhyt] Eko āvuso dhammo bahu-kāro,||
eko dhammo bhāvetabbo,||
eko dhammo pariññeyyo,||
eko dhammo pahātabbo,||
eko dhammo hāna-bhāgiyo,||
eko dhammo visesa-bhāgiyo,||
eko dhammo du-p-paṭivijjho,||
eko dhammo uppādetabbo,||
eko dhammo abhiññeyyo,||
eko dhammo sacchikātabbo.|| ||

i. Katamo eko dhammo bahu-kāro?|| ||

Appamādo kusalesu dhammesu.|| ||

Ayaṁ eko dhammo bahu-kāro.|| ||

ii. Katamo eko dhammo bhāvetabbo?|| ||

Kāya-gatā sati sāta-sahagatā.|| ||

Ayaṁ eko dhammo bhāvetabbo.|| ||

iii. Katamo eko dhammo pariññeyyo?|| ||

Phasso sāsavo upādāniyo.|| ||

Ayaṁ eko dhammo pariññeyyo.|| ||

[273] iv. Katamo eko dhammo pahātabbo?|| ||

Asmi-māno.|| ||

Ayaṁ eko dhammo pahātabbo.|| ||

v. Katamo eko dhammo hāna-bhāgiyo?|| ||

A-yoniso-mana-sikāro.|| ||

Ayaṁ eko dhammo hāna-bhāgiyo.|| ||

vi. Katamo eko dhammo visesa-bhāgiyo?|| ||

Yoniso-mana-sikāro.|| ||

Ayaṁ eko dhammo visesa-bhāgiyo.|| ||

vii. Katamo eko dhammo du-p-paṭivijjho?|| ||

Ān-antar'iko ceto-samādhi.|| ||

Ayaṁ eko dhammo du-p-paṭivijjho.|| ||

viii. Katamo eko dhammo uppādetabbo?|| ||

Akuppaṁ ñāṇaṁ.|| ||

Ayaṁ eko dhammo uppādetabbo.|| ||

ix. Katamo eko dhammo abhiññeyyo?|| ||

Sabbe sattā āhāra-ṭ-ṭhitikā.|| ||

Ayaṁ eko dhammo abhiññeyyo.|| ||

x. Katamo eko dhammo sacchikātabbo?|| ||

Akuppā ceto-vimutti.|| ||

Ayaṁ eko dhammo sacchikātabbo.|| ||

Iti ime dasa dhammā||
bhūtā||
tacchā||
tathā||
avitathā||
anaññathā||
sammā Tathāgatena abhisambuddhā.|| ||

Dve Dhammā

[3][rhyt] Dve dhammā bahu-kārā,||
dve dhammā bhāvetabbā,||
Dve dhammā pariññeyyā,||
dve dhammā pahātabbā,||
dve dhammā hāna-bhāgiyā,||
dve dhammā visesa-bhāgiyā,||
Dve dhammā duppaṭi-vijjhā,||
dve dhammā uppādetabbā,||
dve dhammā abhiññeyyā,||
dve dhammā sacchikātabbā.|| ||

i. Katame dve dhammā bahu-kārā?|| ||

Sati ca sampajaññaṁ ca.|| ||

Ime dve dhammā bahu-kārā.|| ||

ii. Katame dve dhammā bhāvatabbā?|| ||

Samatho ca vipassanā ca.|| ||

Ime dve dhammā bhāvetabbā.|| ||

iii. Katame dve dhammā pariññeyyā?|| ||

Nāmañ ca rūpañ ca.|| ||

Ime dve dhammā pariññeyyā.|| ||

[274] iv. Katame dve dhammā pahātabbā?|| ||

Avijjā ca bhava-taṇhā ca.|| ||

Ime dve dhammā pahātabbā.|| ||

v. Katame dve dhammā hāna-bhāgiyā?|| ||

Dovacassatā ca,||
pāpa-mittatā ca.|| ||

Ime dve dhammā hāna-bhāgiyā.|| ||

vi. Katame dve dhammā visesa-bhāgiyā?|| ||

Sovacassatā ca kalyāṇa-mittatā ca.|| ||

Ime dve dhammā visesa-bhāgiyā.|| ||

vii. Katame dve dhammā duppaṭi-vijjhā?|| ||

Yo ca hetu yo ca paccayo sattāṇaṁ saṅkilesāya,||
yo ca hetu yo ca paccayo sattāṇaṁ visuddhiyā.|| ||

Ime dve dhammā duppaṭi-vijjhā.|| ||

viii. Katame dve dhammā uppādetabbā?|| ||

Dve ñāṇāni:||
Khaye ñāṇaṁ||
anuppāde ñāṇaṁ.|| ||

Ime dve dhammā uppādetabbā.|| ||

ix. Katame dve dhammā abhiññeyyā?|| ||

Dve dhātuyo:||
saṅkhatā ca dhātu,||
asaṅkhatā ca dhātu.|| ||

Ime dve dhammā abhiññeyyā.|| ||

x. Katame dve dhammā sacchikātabbā?|| ||

Vijjā ca||
vimutti ca.|| ||

Ime dve dhammā sacchikātabbā.|| ||

Iti ime vīsati dhammā||
bhūtā||
tacchā||
tathā||
avitathā||
anaññathā||
sammā Tathāgatena abhisambuddhā.|| ||

Tayo Dhammā

[4][rhyt] Tayo dhammā bahu-kārā,||
tayo dhammā bhāvetabbā,||
tayo dhammā bahu-kārā,||
tayo dhammā bhāvetabbā,||
tayo dhammā pariññayyā,||
tayo dhammā pahātabbā,||
tayo dhammā hāna-bhāgiyā,||
tayo dhammā visesa-bhāgiyā,||
tayo dhammā duppaṭivijdhā,||
tayo dhammā uppādetabbā,||
tayo dhammā abhiññeyyā,||
tayo dhammā sacchikātabbā.|| ||

i. Katame tayo dhammā bahu-kārā?|| ||

Sappurisa-saṁ-sevo,||
Sad'Dhamma-savanaṁ,||
Dhammānudhammappaṭipatti.|| ||

Ime tayo dhammā bahu-kārā.|| ||

ii. Katame tayo dhammā bhāvetabbā?|| ||

Tayo samādhī:||
sa-vitakko sa-vicāro samādhi,||
avitakko vicāramatto samādhi,||
avitakko avicāro samādhi.|| ||

Ime tayo dhammā bhāvetabbā.|| ||

[275] iii. Katame tayo dhammā pariññeyyā?|| ||

Tisso vedanā:||
sukhā vedanā,||
dukkhā vedanā,||
adukkha-m-asukhā vedānā.|| ||

Ime tayo dhammā pariññeyyā.|| ||

iv. Katame tayo dhammā pahātabbā?|| ||

Tisso taṇhā:||
kāma-taṇhā,||
bhava-taṇhā,||
vibhava-taṇhā.|| ||

Ime tayo dhammā pahātabbā.|| ||

v. Katame tayo dhammā hāna-bhāgiyā?|| ||

Tīṇi akusala-mūlāni:||
lobho akusala-mūlaṁ,||
doso akusala-mūlaṁ,||
moho akusala-mūlaṁ.|| ||

Ime tayo dhammā hāna-bhāgiyā.|| ||

vi. Katame tayo dhammā visesa-bhāgiyā?|| ||

Tīṇi kusala-mūlāni:||
alobho kusala-mūlaṁ,||
adoso kusala-mūlaṁ,||
amoho kusala-mūlaṁ.|| ||

Ime tayo dhammā visesa-bhāgiyā.|| ||

vii. Katame tayo dhammā duppaṭi-vijjhā?|| ||

Tisso nissaraṇiyā dhātuyo:||
kāmānam etaṁ nissaraṇaṁ||
yad idaṁ nekkhammaṁ,||
rūpānam etaṁ nissaraṇaṁ||
yad idaṁ āruppaṁ,||
yaṁ kho pana kiñci bhūtaṁ saṅkhataṁ paṭicca-samuppannaṁ nirodho tassa nissaraṇaṁ.|| ||

Ime tayo dhammā duppaṭi-vijjhā.|| ||

viii. Katame tayo dhammā uppādetabbā?|| ||

Tīṇi ñāṇāni:||
atītaṁse ñāṇaṁ,||
anāgataṁse ñāṇaṁ,||
pacc'uppannaṁse ñāṇaṁ.|| ||

Ime tayo dhammā uppādetabbā.|| ||

ix. Katame tayo dhammā abhiññeyyā?|| ||

Tisso dhātuyo:||
kāma-dhātu,||
rūpa-dhātu,||
arūpa-dhātu.|| ||

Ime tayo dhammā abhiññeyyā.|| ||

x. Katame tayo dhammā sacchikātabbā?|| ||

Tisso vijjā:||
pubbe-nivāsānu-s-sati ñāṇaṁ vijjā,||
sattāṇaṁ cut'ūpapāte ñāṇaṁ vijjā,||
āsavānaṁ khaye ñāṇaṁ vijjā.|| ||

Ime tayo dhammā sacchikātabbā.|| ||

[276] Iti ime tiṁsa dhammā||
bhūtā||
tacchā||
tathā||
avitathā||
anaññathā||
sammā Tathāgatena abhisambuddhā.|| ||

Cattāro Dhammā

[5][rhyt]Cattāro dhammā bahu-kārā,||
cattāro dhammā bhāvetabbā,||
cattāro dhammā pariññeyyā,||
cattāro dhammā pahātabbā,||
cattāro dhammā hāna-bhāgiyā,||
cattāro dhammā visesa-bhāgiyā,||
cattāro dhammā duppaṭi-vijjhā,||
cattāro dhammā uppādetabbā,||
cattāro dhammā abhiññeyyā,||
cattāro dhammā sacchikātabbā.|| ||

i. Katame cattāro dhammā bahu-kārā?|| ||

Cattāri cakkāni:||
paṭirūpa-desa-vāso,||
sappuris'ūpanissayo,||
atta-sammā-paṇidhi,||
pubbe ca kata-puññatā.|| ||

Ime cattāro dhammā bahu-kārā.|| ||

ii. Katame cattāro dhammā bhāvetabbā?|| ||

Cattāro sati-paṭṭhānā:||
Idh'āvuso bhikkhu kāye kāy'ānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā,||
vineyya loke abhijjhā-domanassaṁ,||
Idh'āvuso bhikkhu vedanā vedanāsupassī viharati ātāpī sampajāno satimā,||
vineyya loke abhijjhā-domanassaṁ,||
Idh'āvuso bhikkhu citte citt'ānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā,||
vineyya loke abhijjhā-domanassaṁ,||
Idh'āvuso bhikkhu dhammesu Dhamm'ānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā,||
vineyya loke abhijjhā-domanassaṁ.|| ||

Ime cattāro dhammā bhāvetabbā.|| ||

iii. Katame cattāro dhammā pariññeyyā?|| ||

Cattāro āhārā:||
kabalīkāro āhāro; oḷāriko vā sukhumo vā,||
phasso dutiyo,||
mano-sañcetanā tatiyā,||
viññāṇaṁ catutthaṁ.|| ||

Ime cattāro dhammā pariññeyyā.|| ||

iv. Katame cattāro dhammā pahātabbā?|| ||

Cattāro oghā:||
kāmogho,||
bhavogho,||
diṭṭhogho,||
avijjogho.|| ||

Ime cattāro dhammā pahātabbā.|| ||

v. Katame cattāro dhammā hāna-bhāgiyā?|| ||

Cattāro yogā:||
kāma-yogo,||
bhava-yogo,||
diṭṭhi-yogo,||
avijjā-yogo.|| ||

Ime cattāro dhammā hāna-bhāgiyā.|| ||

vi. Katame cattāro dhammā visesa-bhāgiyā?|| ||

Cattāro visaṁyogā:||
kāmayoga-visaṁyogo,||
bhavayoga-visaṁyogo,||
diṭṭhiyoga-visaṁyogo,||
avijjāyoga-visaṁyogo.|| ||

Ime cattāro dhammā visesa-bhāgiyā.|| ||

[277] vii. Katame cattāro dhammā duppaṭi-vijjhā?|| ||

Cattāro samādhī:||
hāna-bhāgiyo samādhi,||
ṭhiti-bhāgiyo samādhi,||
visesa-bhāgiyo samādhi,||
nibbedha-bhāgiyo samādhi.|| ||

Ime cattaro dhammā duppaṭi-vijjhā.|| ||

viii. Katame cattāro dhammā uppādetabbā?|| ||

Cattāri ñāṇāni,||
Dhamme ñāṇaṁ,||
anavaye ñāṇaṁ,||
paricce ñāṇaṁ,||
sammuti-ñāṇaṁ.|| ||

Ime cattāro dhammā uppādetabbā.|| ||

ix. Katame cattāro dhammā abhiññeyyā?|| ||

Cattāri ariya-saccāni:||
dukkhaṁ ariya-saccaṁ,||
dukkha-samudayaṁ ariya-saccaṁ,||
dukkha-nirodho ariya-saccaṁ,||
dukkha-nirodha-gāminī paṭipadā ariya-saccaṁ.|| ||

Ime cattāro dhammā abhiññeyyā.|| ||

x. Katame cattāro dhammā sacchikātabbā?|| ||

Cattāri sāmañña-phalāni:||
sot'āpatti-phalaṁ,||
Sakad-āgāmi-phalaṁ,||
Anāgāmi-phalaṁ,||
Arahatta-phalaṁ.|| ||

Ime cattāro dhammā sacchikātabbā.|| ||

Iti ime cattārīsaṁ dhammā||
bhūtā||
tacchā||
tathā||
avitathā||
anaññathā||
sammā Tathāgatena abhisambuddhā.|| ||

Pañca Dhammā

[6][rhyt] Pañca dhammā bahu-kārā,||
pañca dhammā bhāvetabbā,||
pañca dhammā pariññeyyā,||
pañca dhammā pahātabbā,||
pañca dhammā hāna-bhāgiyā,||
pañca dhammā visesa-bhāgiyā,||
Pañca dhammā duppaṭi-vijjhā,||
pañca dhammā uppādetabbā,||
pañca dhammā abhiññeyyā,||
pañca dhammā sacchikātabbā.|| ||

i. Katame pañca dhammā bahu-kārā?|| ||

Pañca padhāniy-aṅgāni:||
idh'āvuso bhikkhu saddho hoti,||
sadda-hati Tathāgatassa bodhiṁ;||
iti pi so Bhagavā||
arahaṁ||
Sammā Sambuddho||
vijjā-caraṇa-sampanno||
Sugato||
loka-vidū||
anuttaro purisa-damma-sārathī||
Satthā deva-manussānaṁ||
Buddho||
Bhagavā' ti.|| ||

Appābādho hoti||
appātaṅko sama-vepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya majjhimāya padhāna-kkhamāya.|| ||

Asaṭho hoti||
amāyāvī yathā-bhūtaṁ attāṇaṁ āvikattā satthari vā||
viññūsu vā sabrahma-cārīsu.|| ||

Āraddha-viriyo viharati akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya,||
kusalānaṁ dhammānaṁ upasampadāya thāmavā daḷha-parakkamo anikkhitta-dhuro kusalesu dhammesu.|| ||

Paññavā hoti uday'attha-gāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhi-kāya sammā-dukkha-kkhaya-gāminiyā.|| ||

Ime pañca dhammā bahu-kārā.|| ||

ii. Katame pañca dhammā bhāvetabbā?|| ||

Pañcaṅgiko sammā-samādhi;||
pīti-pharaṇatā,||
sukha-pharaṇatā,||
ceto- [278] pharaṇatā,||
āloka-pharaṇatā,||
pacc'avekkhaṇa-nimittaṁ.|| ||

Ime pañca dhammā bhāvetabbā.|| ||

iii. Katame pañca dhammā pariññeyyā?|| ||

Pañc'upādāna-k-khandhā,||
seyyath'īdaṁ:||
rūp'ūpādāna-k-khandho,||
vedan'ūpādana-k-khandho,||
saññ'ūpādāna-k-khandho,||
saṅkhār'ūpādāna-k-khandho,||
viññāṇ'ūpādāna-k-khandho.|| ||

Ime pañca dhammā pariññeyyā.|| ||

iv. Katame pañca dhammā pahātabbā?|| ||

Pañca nīvaraṇāni:||
kāma-c-chanda-nīvaraṇaṁ,||
vyāpāda-nīvaraṇaṁ,||
thīna-middha-nīvaraṇaṁ,||
uddhacca-kukkucca-nīvaraṇaṁ,||
viciki-c-chā-nīvaraṇaṁ.|| ||

Ime pañca dhammā pahātabbā.|| ||

v. Katame pañca dhammā hāna-bhāgiyā?|| ||

Pañca ceto-khīlā:||
(1) Idh'āvuso bhikkhu satthari kaṅkhati||
vicikicchati||
nādhi-muccati||
na sampasīdati.|| ||

Yo so āvuso bhikkhu satthari kaṅkhati||
vicikicchati||
nādhi-muccati||
na sampasīdati||
tassa cittaṁ na namati||
ātappāya||
anuyogāya||
sātaccayā||
padhānāya.|| ||

Yassa cittaṁ na namati||
ātappāya||
anuyogāya||
sāta-c-cāya||
padhānāya.|| ||

Ayaṁ paṭhamo ceto-khīlo.|| ||

(2) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu dhamme kaṅkhati vicikicchati nādhi-muccati na sampasīdati.|| ||

Yo so āvuso bhikkhu dhamme kaṅkhati vicikicchati nādhi-muccati na sampasīdati.|| ||

Tassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sāta-c-cāya padhānāya.|| ||

Yassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sāta-c-cāya padhānāya.|| ||

Ayaṁ dutiyo ceto-khīlo.|| ||

(3) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu saṅghe kaṅkhati vicikicchati nādhi-muccati na sampasīdati.|| ||

Yo so āvuso bhikkhu satthari kaṅkhati vicikicchati nādhi-muccati na sampasīdati.|| ||

Tassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sāta-c-cāya padhānāya.|| ||

Yassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sāta-c-cāya padhānāya.|| ||

Ayaṁ tatiyo ceto-khīlo.|| ||

(4) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sikkhāya kaṅkhati vicikicchati nādhi-muccati na sampasīdati.|| ||

Tassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sāta-c-cāya padhānāya.|| ||

Yassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sāta-c-cāya padhānāya.|| ||

Ayaṁ catuttho ceto-khīlo.|| ||

(5) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sabuhmacārīsu kupito hoti anatta-mano āhata-citto khīla-jāto.|| ||

Yo so āvuso bhikkhu sabrahma-cārīsu kupito hoti anatta-mano āhata-citto khīlajāto|| ||

Tassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sāta-c-cāya padhānāya.|| ||

Yassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sāta-c-cāya padhānāya.|| ||

Ayaṁ pañcamo ceto-khīlo.|| ||

Ime pañca dhammā hāna-bhāgiyā.|| ||

vi. Katame pañca dhammā visesa-bhāgiyā?|| ||

Pañc'indriyāni:||
saddh'indriyaṁ,||
viriy'indriyaṁ,||
sat'indriyaṁ,||
samādh'indriyaṁ,||
paññ'indriyaṁ.|| ||

Ime pañca dhammā visesa-bhāgiyā.|| ||

vii. Katame pañca dhammā duppaṭi-vijjhā?|| ||

Pañca nissāraṇīyā dhātuyo:|| ||

(1) Idh'āvuso, bhikkhuno kāme mana-sikaroto||
kāmesu cittaṁ na pakkhandati||
na pasīdati||
na santiṭṭhati||
na vimuccati.|| ||

Nekkhammaṁ kho pan'assa mana-sikaroto nekkhamme cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati|| ||

Tassa taṁ cittaṁ Sugataṁ subhāvitaṁ suvuṭṭhitaṁ su-vimuttaṁ visaṁyuttaṁ kāmehi.|| ||

Ye ca kāma-paccayā uppajjanti āsavā vighātā pariḷāhā,||
mutto so tehi,||
na so taṁ vedanaṁ vedeti.|| ||

Idam akkhātaṁ kāmānaṁ nissaraṇaṁ.|| ||

(2) Puna ca paraṁ āvuso,||
bhikkhuno vyāpādaṁ mana-sikaroto vyāpāde cittaṁ na pakkhandati,||
na ppasīdati na sanniṭṭhati na vimuccati.|| ||

Avyāpādaṁ kho pan'assa mana-sikāroto avyāpāde cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati.|| ||

Tassa taṁ cittaṁ Sugataṁ subhāvitaṁ suvuṭṭhitaṁ su-vimuttaṁ visaṁyuttaṁ vyāpādena.|| ||

Ye ca vyāpāda-paccayā uppajjanti āsavā vighātā pariḷāhā,||
mutto so tehi,||
na so taṁ vedanaṁ vedeti.|| ||

Idam akkhātaṁ vyāpādassa nissaraṇaṁ.|| ||

(3) Puna ca paraṁ āvuso,||
bhikkhuno vihesaṁ mana-sikaroto vihesāya cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati.|| ||

Avihesaṁ kho panassa mana-sikaroto avihesāya cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati.|| ||

Tassa taṁ cittaṁ Sugataṁ subhāvitaṁ suvuṭṭhitaṁ su-vimuttaṁ visaṁyuttaṁ vihesāya.|| ||

Ye ca vihesa-paccayā uppajjanti āsavā vighātā pariḷāhā,||
mutto so tehi,||
na so taṁ vedanaṁ vedeti.|| ||

Idam akkhātaṁ vihesāya nissaraṇaṁ.|| ||

(4) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhuno rūpaṁ mana-sikāroto rūpesu cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati.|| ||

Arūpaṁ kho pan'assa mana-sikaroto arūpesu cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati.|| ||

Tassa taṁ cittaṁ Sugataṁ subhāvitaṁ suvuṭṭhitaṁ su-vimuttaṁ visaṁyuttaṁ rūpehi.|| ||

Ye ca rūpa-paccayā uppajjanti āsavā vighātā pariḷāhā,||
mutto so tehi,||
na so taṁ vedanaṁ vedeti.|| ||

Idam akkhātaṁ rūpānaṁ nissaraṇaṁ.|| ||

(5) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhuno sakkāyaṁ mana-sikaroto sakkāye cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati.|| ||

Sakkāya-nirodhaṁ kho pan'assa mana-sikaroto sakkāya-nirodhe cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati.|| ||

Tassa taṁ cittaṁ Sugataṁ subhāvitaṁ suvuṭṭhitaṁ su-vimuttaṁ visaṁyuttaṁ sakkāyena.|| ||

Ye ca sakkāya-paccayā uppajjanti āsavā vighātā pariḷāhā,||
mutto so tehi,||
na so taṁ vedanaṁ vedeti.|| ||

Idam akkhātaṁ sakkāyassa nissaraṇaṁ.|| ||

Ime pañca dhammā duppaṭi-vijjhā.|| ||

viii. Katame pañca dhammā uppādetabbā?|| ||

Pañca ñāṇiko sammā-samādhi.|| ||

'Ayaṁ samādhi pacc'uppannasuko c'eva āyatiñ ca sukha-vipāko' ti||
paccattaṁ yeva ñāṇaṁ uppajjati.|| ||

'Ayaṁ samādhi ariyo nirāmiso' ti||
[279] paccattaṁ yeva ñāṇaṁ uppajjati.|| ||

'Ayaṁ samādhi akā-purisa-sevito' ti||
paccattaṁ yeva ñāṇaṁ uppajjati.|| ||

'Ayaṁ samādhi santo paṇīto paṭi-p-passaddha-laddho ekodi-bhāvādhi-gato na ca sa-saṅkhāra-niggayha-vāritāvato' ti||
paccattaṁ yeva ñāṇaṁ uppajjati.|| ||

'So kho panāhaṁ imaṁ samādhiṁ sato va samāpajjāmi,||
sato vuṭṭhahāmī' ti||
paccattaṁ yeva ñāṇaṁ uppajjati.|| ||

Ime pañca dhammā uppādetabbā.|| ||

ix. Katame pañca dhammā abhiññeyyā?|| ||

Pañca vimutt'āyatanāni:|| ||

(1) Idh'āvuso bhikkhuno Satthā dhammaṁ deseti aññataro vā garu-ṭ-ṭhāniko sabrahma-cārī.|| ||

Yathā yathā āvuso bhikkhano Satthā Dhammaṁ deseti||
aññataro vā garu-ṭ-ṭhāniko sabrahma-cārī,||
tathā tathā so tasmiṁ Dhamme||
attha-paṭisaṁvedī ca hoti||
Dhamma-paṭisaṁvedī ca.|| ||

Tassa attha-paṭisaṁvedino||
Dhamma-paṭisaṁvedino pāmujjaṁ jāyati,||
pamuditassa pīti jāyati,||
pīti-manassa kāyo passambhati,||
passaddha-kāyo sukhaṁ vedeti,||
sukhino cittaṁ samādhiyati.|| ||

Idaṁ paṭhamaṁ vimutt'āyatanaṁ.|| ||

(2) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhuno na h'eva kho Satthā dhammaṁ deseti,||
aññataro vā garu-ṭ-ṭhāniko sabrahma-cārī,||
api ca kho yathā-sutaṁ yathā-pariyattaṁ dhammaṁ vitthārena paresaṁ deseti.|| ||

Yathā yathā āvuso bhikkhu yathā-sutaṁ yathā-pariyattaṁ dhammaṁ vitthārena paresaṁ deseti,||
tathā tathā so tasmiṁ dhamme atthappaṭisaṁvedī ca hoti dhamma-paṭisaṁvedī ca.|| ||

Tassa attha-paṭisaṁvedino dhamma-paṭisaṁvedino pāmujjaṁ jāyati,||
pamuditassa pīti jāyati,||
pīti-manassa kāyo passambhati,||
passaddha-kāyo sukhaṁ vedeti,||
sukhino cittaṁ samādhiyati.|| ||

Idaṁ dutiyaṁ vimutt'āyatanaṁ.|| ||

(3) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhuno na h'eva kho Satthā dhammaṁ deseti aññataro vā garu-ṭ-ṭhāniko sabrahma-cārī,||
nā pi yathā-sutaṁ yathā-pariyattaṁ dhammaṁ vitthārena paresaṁ deseti,||
api ca kho yathā-sutaṁ yathā-pariyattaṁ dhammaṁ vitthārena sajjhāyaṁ karoti.|| ||

Yathā yathā'vuso bhikkhu yathā-sutaṁ yathā-pariyattaṁ dhammaṁ vitthārena sajjhāyaṁ karoti,||
tathā tathā so tasmiṁ dhamme attha-paṭisaṁvedi ca hoti dhamma-paṭisaṁvedī ca.|| ||

Idaṁ tatiyaṁ vimutt'āyatanaṁ.|| ||

(4) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhuno na h'eva kho Satthā dhammaṁ deseti aññataro vā garu-ṭ-ṭhāniko sabrahma-cārī,||
nā pi yathā-sutaṁ yathā-pariyattaṁ dhammaṁ vitthārena paresaṁ deseti,||
nā pi yathā-sutaṁ yathā-pariyattaṁ dhammaṁ vitthārena sajjhāyaṁ karoti,||
api ca kho yathā-sutaṁ yathā-pariyattaṁ dhammaṁ cetasā anuvitakketi anuvicāreti manasā'nupekkhati.|| ||

Yathā yathā āvuso bhikkhu yathā-sutaṁ yathā-pariyattaṁ dhammaṁ cetasā anuvitakketi anuvicāreti manasā'nupekkhati,||
tathā tathā so tasmiṁ dhamme attha-paṭisaṁvedī ca hoti dhamma-paṭisaṁvedī ca.|| ||

Idaṁ catutthaṁ vimutt'āyatanaṁ.|| ||

(5) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhuno na h'eva kho Satthā dhammaṁ desetī,||
aññataro vā garu-ṭ-ṭhāniko sabrahma-cārī,||
nā pi yathā-sutaṁ yathā-pariyattaṁ dhammaṁ vitthārena paresaṁ deseti||
nā pi yathā-sutaṁ yathā-pariyattaṁ dhammaṁ vitthārena sajjhāyaṁ karotī,||
nā pi yathā-sutaṁ yathā-pariyattaṁ dhammaṁ cetasā anuvitakketi anuvicāreti manasā'nupekkhati||
api ca kho assa aññataraṁ samādhi-nimittaṁ suggahitaṁ hoti||
sumana-sikataṁ sūpadhāritaṁ su-p-paṭividdhaṁ paññāya.|| ||

Yathā yathā āvuso bhikkhuno aññataraṁ samādhi-nimittaṁ suggahitaṁ hoti sumana-sikataṁ sūpadhāritaṁ su-p-paṭividdhaṁ paññāya,||
tathā tathā so tasmiṁ dhamme attha-paṭisaṁvedī ca hoti dhamma-paṭisaṁvedī ca.|| ||

Idaṁ pañcamaṁ vimutt'āyatanaṁ.|| ||

Ime pañca Dhammā abhiññeyyā.|| ||

x. Katame pañca Dhammā sacchikātabbā?|| ||

Pañca Dhamma-k-khandhā:||
sīla-k-khandho,||
samādhi-k-khandho,||
paññā-k-khandho,||
vimutti-k-khandho,||
vimutti-ñāṇa-dassana-k-khandho.|| ||

Ime pañca dhammā sacchikātabbā.|| ||

Iti ime paññāsa dhammā||
bhūtā||
tacchā||
tathā||
avitathā||
anaññathā||
sammā Tathāgatena abhisambuddhā.|| ||

6

[7][rhyt] Cha dhammā bahu-kārā,||
cha dhammā bhāvetabbā,||
cha dhammā pariññeyyā,||
cha dhammā pahātabbā,||
cha dhammā hāna-bhāgiyā,||
cha dhammā visesa-bhāgiyā,||
cha dhammā duppaṭi-vijjhā,||
cha dhammā uppādetabbā,||
cha dhammā abhiññeyyā,||
cha dhammā sacchikātabbā.|| ||

i. Katame cha dhammā bahu-kārā?|| ||

Cha sārāṇīyā dhammā:||
(1) Idh'āvuso bhikkhuno mettaṁ kāya-kammaṁ [280] pacc'upatthikaṁ hoti sabrahma-cārīsu āvi c'eva raho ca.|| ||

Ayam pi dhammo sārāṇīyo piya-karaṇo garu-karaṇo saṅgahāya avivādāya avihesāya sāmaggiyā ekī-bhāvāya saṁvaṭṭati.|| ||

(2) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhuno mettaṁ vacī-kammaṁ pacc'upatthikaṁ hoti sabrahma-cārīsu āvi c'eva raho ca.|| ||

Ayam pi dhammo sārāṇīyo piya-karaṇo garu-karaṇo saṅgahāya avivādāya avihesāya sāmaggiyā ekī-bhāvāya saṁvaṭṭati.|| ||

(3) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhuno mettaṁ mano-kammaṁ pacc'upatthikaṁ hoti sabrahma-cārīsu āvi c'eva raho ca.|| ||

Ayam pi dhammo sārāṇīyo piya-karaṇo garu-karaṇo saṅgahāya avivādāya avihesāya sāmaggiyā ekī-bhāvāya saṁvaṭṭati.|| ||

(4) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu ye te lābhā dhammikā dhamma-laddhā antamaso patta-pariyāpanna-mattam pi,||
tathā-rūpehi lābhehi appaṭivibhatta-bhogī hoti sīlavantehi sabrahma-cārīhi sādhāraṇa-bhogī.|| ||

Ayam pi dhammo sārāniyo piya-karaṇo garu-karaṇo saṅgahāya avivādāya avihesāya sāmaggiyā ekī-bhāvāya saṁvaṭṭati.|| ||

(5) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu yāni tāni sīlāni akhaṇḍāni acchiddāni asa-balāni akammā-sāni bhujissāni viññūppasatthāni aparām-aṭṭhāni samādhi-saṁvaṭṭanikāni,||
tathā-rūpesu sīlesu sīla-sāmañña-gato viharati sabrahma-cārīhi āvi c'eva raho ca.|| ||

Ayam pi dhammo sārāṇīyo piya-karaṇo garu-karaṇo saṅgahāya avivādāya avihesāya sāmaggiyā ekī-bhāvāya saṁvaṭṭati.|| ||

(6) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu yā'yaṁ diṭṭhi ariyā niyyānikā niyyāti takkarassa sammā-dukkha-k-khayāya,||
tathā-rūpāya diṭṭhiyā diṭṭhi-sāmañña-gato viharati sabrahma-cārīhi āvi c'eva raho ca.|| ||

Ayam pi dhammo sārāṇīyo piya-karaṇo garu-karano saṅgahāya avivādāya avihesāya sāmaggiyā ekī-bhāvāya saṁvaṭṭati.|| ||

Ime cha dhammā bahu-kārā,

ii. Katame cha dhammā bhāvetabbā?|| ||

Cha anussati-ṭ-ṭhānini:||
Buddh'ānu-s-sati,||
Dhamm'ānu-s-sati,||
Saṅgh'ānu-s-sati,||
sīl'ānu-s-sati,||
cāg'ānu-s-sati,||
devat'ānu-s-sati.|| ||

Ime cha dhammā bhāvetabbā.|| ||

iii. Katame cha dhammā pariññeyyā?|| ||

Cha ajjhattikāni āyatanāni:||
cakkh'āyatanaṁ,||
sot'āyatanaṁ,||
ghān'āyatanaṁ,||
jivh-ā-yatanaṁ,||
kāy'āyatanaṁ,||
man'āyatanaṁ.|| ||

Ime cha dhammā pariññeyyā.|| ||

iv. Katame cha dhammā pahātabbā?|| ||

Cha taṇhā-kāyā,||
rūpa-taṇhā,||
sadda-taṇhā,||
gandha-taṇhā,||
rasa-taṇhā,||
phoṭṭhabba-taṇhā,||
Dhamma-taṇhā.|| ||

Ima cha dhammā pahātabbā.|| ||

v. Katame cha dhammā hāna-bhāgiyā?|| ||

Cha agāravā:||
idh'āvuso bhikkhu satthari agāravo viharati a-p-paṭissavo,||
dhamme agāravo viharati a-p-paṭissavo,||
saṅghe agāravo viharati a-p-paṭissavo,||
sikkhāya agāravo viharati a-p-paṭissavo,||
appamāde agāravo viharati a-p-paṭissavo,||
paṭisanthāre agāravo viharati a-p-paṭisso.|| ||

Ime cha dhammā hāna-bhāgiyā.|| ||

vi. Katame cha dhammā visesa-bhāgiyā?|| ||

Cha gāravā:||
idh'āvuso bhikkhu satthari sagāravo viharati sa-p-paṭissavo,||
dhamme sagāravo viharati sa-p-paṭissavo,||
saṅghe sagāravo viharati sa-p-paṭissavo,||
sikkhāya sagāravo viharati sa-p-paṭissavo,||
appamāde sagāravo viharati sa-p-paṭissavo,||
paṭisanthāre sagāravo viharati sa-p-paṭissavo.|| ||

Ime cha dhammā visesa-bhāgiyā.|| ||

vii. Katame cha dhammā duppaṭi-vijjhā?|| ||

Cha nissaraṇiyā dhātuyo:||
(1) Idh'āvuso, bhikkhu evaṁ vadeyya:||
'Mettā hi kho me āvuso,||
ceto-vimutti bhāvitā bahulī-katā yānī-katā vatthu-katā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā.|| ||

Atha ca pana me vyāpādo cittaṁ pariyādāya tiṭṭhatī' ti.|| ||

So 'mā h'evan' ti 'ssa vacanīyo,||
mā 'yasmā evaṁ avaca,||
mā Bhagavantaṁ abbh'ācikkhi,||
na hi sādhu Bhagavato abbha-k-khānaṁ,||
na hi Bhagavā evaṁ vadeyya.|| ||

Aṭṭhānam etaṁ āvuso anavakāso.|| ||

Yaṁ mettāya ceto-vimuttiyā bhāvitāya bahulī-katāya yānī-katāya vatthu-katāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya.|| ||

Atha ca pan'assa vyāpādo cittaṁ pariyādāya ṭhassatī' ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati.|| ||

Nissaraṇaṁ h'etaṁ āvuso,||
vyāpādassa yad idaṁ mettā ceto-vimutti.|| ||

(2) Idha pan'āvuso, bhikkhu evaṁ vadeyya:||
'Karuṇā hi kho me āvuso,||
ceto-vimutti bhāvitā bahulī-katā yānī-katā vatthu-katā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā.|| ||

Atha ca pana me vihesā cittaṁ pariyādāya tiṭṭhatī' ti.|| ||

So 'mā h'evan' ti 'ssa vacanīyo,||
mā 'yasmā evaṁ avaca,||
mā Bhagavantaṁ abbh'ācikkhi,||
na hi sādhu Bhagavato abbha-k-khānaṁ,||
na hi Bhagavā evaṁ vadeyya.|| ||

Aṭṭhāname taṁ āvuso anavakāso.|| ||

Yaṁ karuṇāya ceto-vimuttiyā bhāvitāya bahulī-katāya yānī-katāya vatthu-katāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya.|| ||

Atha ca pan'assa vihesā cittaṁ pariyādāya ṭhassatī' ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati.|| ||

Nissaraṇaṁ h'etaṁ āvuso,||
vihesāya yad idaṁ karuṇā ceto-vimutti.|| ||

(3) Idh'āvuso, bhikkhu evaṁ vadeyya:||
'Muditā hi kho me āvuso,||
ceto-vimutti bhāvitā bahulī-katā yānī-katā vatthu-katā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā.|| ||

Atha ca pana me arati cittaṁ pariyādāya tiṭṭhatī' ti.|| ||

So 'mā h'evan' ti 'ssa vacanīyo,||
mā 'yasmā evaṁ avaca,||
mā Bhagavantaṁ abbh'ācikkhi,||
na hi sādhu Bhagavato abbha-k-khānaṁ,||
na hi Bhagavā evaṁ vadeyya.|| ||

Aṭṭhāname taṁ āvuso anavakāso.|| ||

Yaṁ muditāya ceto-vimuttiyā bhāvitāya bahulī-katāya yānī-katāya vatthu-katāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya,||
atha ca pan'assa arati cittaṁ pariyādāya ṭhassatī' ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati.|| ||

Nissaraṇaṁ h'etaṁ āvuso,||
aratiyā yad idaṁ muditā ceto-vimutti.|| ||

(4) Idha pana āvuso, bhikkhu evaṁ vadeyya:||
upekkhā hi kho me āvuso ceto-vimutti bhāvitā bahulī-katā yānī-katā vatthu-katā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā.|| ||

Atha ca pana me rāgo cittaṁ pariyādāya tiṭṭhatī' ti|| ||

So 'mā h'evan' ti 'ssa vacanīyo,||
mā 'yasmā evaṁ avaca,||
mā Bhagavantaṁ abbh'ācikkhi,||
na hi sādhu Bhagavato abbha-k-khānaṁ,||
na hi Bhagavā evaṁ vadeyya.|| ||

Aṭṭhāname taṁ āvuso anavakāso.|| ||

Yaṁ upekhāya ceto-vimuttiyā bhāvitāya bahulī-katāya yānī-katāya vatthu-katāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya,||
atha ca pan'assa rāgo cittaṁ pariyādāya.|| ||

ṭhassatī'ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati.|| ||

Nissaraṇaṁ h'etaṁ āvuso rāgassa yad idaṁ upekkhā ceto-vimutti.|| ||

(5) Idha pan'āvuso, bhikkhu evaṁ vadeyya:||
animittā hi kho me āvuso ceto-vimutti bhāvitā bahulī-katā yānī-katā vatthu-katā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā.|| ||

Atha ca pana me nimittānusāri viññāṇaṁ hotī' ti|| ||

So 'mā h'evan' ti 'ssa vacanīyo,||
mā 'yasmā evaṁ avaca,||
mā Bhagavantaṁ abbh'ācikkhi,||
na hi sādhu Bhagavato abbha-k-khānaṁ,||
na hi Bhagavā evaṁ vadeyya.|| ||

Aṭṭhānam etaṁ āvuso anavakāso,||
yaṁ animmitāya ceto-vimuttiyā bhāvitāya bahulī-katāya yānī-katāya vatthu-katāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya|| ||

Atha ca pan'assa nimittānusāri viññāṇaṁ bhavissatī ti, n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati.|| ||

Nissaraṇaṁ h'etaṁ āvuso sabba-nimittānaṁ,||
yad idaṁ animittā ceto-vimutti.|| ||

(6) Idha pan'aāvuso bhikkhu evaṁ vadeyya:||
'asmī ti kho me vigataṁ,||
ayam aham asmī ti na samanupassāmi.|| ||

Atha ca pana me viciki-c-chā-kathaṁ-kathā-sallaṁ cittaṁ pariyādāya tiṭṭhatī' ti.|| ||

So 'mā h'evan' ti 'ssa vacanīyo,||
mā 'yasmā evaṁ avaca,||
mā Bhagavantaṁ abbh'ācikkhi,||
na hi sādhu Bhagavato abbha-k-khānaṁ,||
na hi Bhagavā evaṁ vadeyya.|| ||

Aṭṭhānam etaṁ āvuso anavakāso,||
yaṁ asmī ti vigate ayam aham asmī ti asamanupassato,||
atha ca pan'assa viciki-c-chā-kathaṁ-kathā-sallaṁ cittaṁ pariyādāya ṭhassatī' ti,||
n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati.|| ||

Nissaraṇaṁ h'etaṁ āvuso viciki-c-chā-kathaṁ-kathā-sallassa,||
yad idaṁ asmī' ti māna-samugghāto.|| ||

Ime cha dhammā duppaṭi-vijjhā.|| ||

[281] viii. Katame cha dhammā uppādetabbā?|| ||

Cha satata-vihārā:||
idh'āvuso bhikkhu cakkhunā rūpaṁ disvā n'eva sumano hoti na dummano.|| ||

Upekkhako ca viharati sato sampajāno.|| ||

Sotena saddaṁ sutvā n'eva sumano hoti na dummano.|| ||

Upekkhako ca viharati sato sampajāno.|| ||

Ghānena gadhaṁ ghāyitvā n'eva sumano hoti na dummano.|| ||

Upekkhako ca viharati sato sampajāno.|| ||

Jivhāya rasaṁ sāyitvā n'eva sumano hoti na dummano.|| ||

Upekkhako ca viharati sato sampajāno.|| ||

Kāyena phoṭṭhabbaṁ phusitvā n'eva sumano hoti na dummano.|| ||

Upekkhako ca viharati sato sampajāno.|| ||

Manasā dhammaṁ viññāya n'eva sumano hoti na dummano.|| ||

Upekkhako ca viharati sato sampajāno.|| ||

Ime cha dhammā uppādetabbā.|| ||

ix. Katame cha dhammā abhiññeyyā?|| ||

Cha anuttariyāni:||
dass'ānānuttariyaṁ,||
savaṇ'ānuttariyaṁ,||
lābh'ānuttariyaṁ,||
sikkh'ānuttariyaṁ,||
pāricariy'ānuttariyaṁ,||
anu-s-sat'ānuttariyaṁ.|| ||

Ime dhammā abhiññeyyā.|| ||

x. Katame cha dhammā sacchikātabbā?|| ||

Cha abhiññā:||
idh'āvuso, bhikkhu aneka-vihitaṁ iddhi-vidhaṁ pacc'anubhoti —||
eko pi hutvā bahudhā hoti,||
bahudhā pi hutvā eko hoti,||
āvī-bhāvaṁ tiro-bhāvaṁ tiro-kuḍḍhaṁ tiro-pākāraṁ tiro-pabbataṁ asajja-māno gacchati,||
seyyathā pi ākāse.|| ||

Paṭhaviyā pi ummujja-nimujjaṁ karoti,||
seyyathā pi udake.|| ||

Udake pi abhijja-māne gacchati seyyathā pi paṭhaviyaṁ,||
ākāse pi pallaṅkena khamati seyyathā pi pakkhī sakuṇo.|| ||

Ime pi candima-suriye evaṁ mahiddhike evaṁ mah-ā-nubhāve pāṇinā parimasati parimajjati.|| ||

Yāva Brahmalokā pi kāyena va saṁvatteti.|| ||

So dibbāya sota-dhātuyā visuddhāya atikkanta-mānusikāya ubho sadde suṇāti||
dibbe ca mānuse ca,||
ye dūre santike ca.|| ||

So para-sattāṇaṁ para-puggalānaṁ cetasā ceto paricca pajānāti.|| ||

Sarāgaṁ vā cittaṁ sarāgaṁ cittanti pajānāti,||
vīta-rāgaṁ vā cittaṁ vīta-rāgaṁ cittanti pajānāti,||
sadosaṁ vā cittaṁ sadosaṁ cittanti pajānāti,||
vīta-dosaṁ vā cittaṁ vīta-dosaṁ cittanti pajānāti,||
samohaṁ vā cittaṁ samohaṁ vā cittanti pajānāti,||
vīta-mohaṁ vā cittaṁ vīta-mohaṁ cittanti pajānāti,||
saṅkhittaṁ vā cittaṁ saṅkhittaṁ cittanti pajānāti,||
vikkhittaṁ vā cittaṁ vikkhittaṁ vā cittanti pajānāti,||
amahaggataṁ vā cittaṁ amahaggataṁ vā cittanti pajānāti,||
mahaggataṁ vā cittaṁ mahaggataṁ cittanti pajānāti,||
savuttaraṁ vā cittaṁ savuttaraṁ cittanti pajānāti,||
anuttaraṁ vā cittaṁ anuttaraṁ cittanti pajānāti,||
asamāhitaṁ vā cittaṁ asamāhitaṁ cittanti pajānāti,||
samāhitaṁ vā cittaṁ samāhitaṁ cittanti pajānāti,||
avimuttaṁ vā cittaṁ avimuttaṁ cittanti pajānāti,||
vimuttaṁ vā cittaṁ vimuttaṁ cittanti pajānāti.|| ||

So aneka-vihitaṁ pubbe-nivāsaṁ anussarati,||
seyyath'īdaṁ ekam pi jātiṁ,||
dve pi jātiyo,||
tisso pi jātiyo,||
catasso pi jātiyo,||
pañca pi pi jātiyo,||
dasa pi pi jātiyo,||
vīsatim pi jātiyo,||
tiṁsam pi jātiyo,||
cattā'īsam pi jātiyo,||
paññāsam pi jātiyo,||
jāti-satam pi,||
jāti-sahassam pi,||
jāti-sata-sahassam pi,||
aneke pi saṁvaṭṭa-kappe,||
aneke pi vivaṭṭa-kappe,||
aneke pi saṁvaṭṭa-vivaṭṭa-kappe:||
amutrāsiṁ evaṁ-nāmo evaṁ gotto evaṁ vaṇṇo evam-āhāro evaṁ sukha-dukkha-paṭisaṁvedī evam-āyu-pariyanto.|| ||

So tato cuto amutra udapādiṁ.|| ||

Tatrāpāsiṁ evaṁ nāmo evaṁ gotto evaṁ vaṇṇo evam-āhāro evaṁ sukha-dukkha-paṭisaṁvedī evam-āyu-pariyanto.|| ||

So tato cuto idh'ūpapanno" ti.|| ||

Iti sākāraṁ sa-uddesaṁ aneka-vihitaṁ pubbe-nivāsaṁ anussarati.|| ||

So dibbena cakkhunā visuddhena atikkanta-mānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne,||
hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate yathā-kamm'ūpage satte pajānāti:||
'ime vata bhonto sattā kāya-du-c-caritena samannāgatā,||
vacī-du-c-caritena samannāgatā,||
mano-du-c-caritena samannāgatā,||
ariyānaṁ upavādakā,||
micchā-diṭṭhikā,||
micchā-diṭṭhi-kamma-samādānā.|| ||

Te kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinīpātaṁ Nirayaṁ upapannā.|| ||

Ime vā pana bhonto sattā kāya-sucaritena samannāgatā,||
vacī-sucaritena samannāgatā,||
mano-sucaritena samannāgatā,||
ariyānaṁ anupavādakā,||
sammā-diṭṭhikā,||
sammā-diṭṭhi-kamma-samādānā|| ||

Te kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapannā ti.|| ||

Iti dibbena cakkhunā visuddhena atikkanta-mānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne,||
hīne paṇīte suvanṇe dubbaṇṇe sugate duggate yathā-kamm'ūpage satte pajānāti.|| ||

Āsavānaṁ khayā anāsavaṁ ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ diṭṭhe'va dhamme sayaṁ abhiññā sacchi-katvā upasampajja viharati.|| ||

Ime cha dhammā sacchikātabbā.|| ||

Iti ime cha dhammā||
bhūtā||
tacchā||
tathā||
avitathā||
anaññathā||
sammā Tathāgatena abhisambuddhā.|| ||

[282]

7

[8][rhyt] Satta dhammā bahu-kārā,||
satta dhammā bhāvetabbā,||
satta dhammā pariññeyyā,||
satta dhammā pahātabbā,||
satta dhammā hāna-bhāgiyā,||
satta dhammā visesa-bhāgiyā,||
satta dhammā duppaṭi-vijjhā,||
satta dhammā uppādetabbā,||
satta dhammā abhiññeyyā,||
satta dhammā sacchikātabbā.|| ||

i. Katame satta dhammā bahu-kārā?|| ||

Satta ariya-dhanāni:||
saddhā-dhanaṁ,||
sīla-dhanaṁ,||
hiri-dhanaṁ,||
ottappa-dhanaṁ,||
suta-dhanaṁ,||
cāga-dhanaṁ,||
paññā-dhanaṁ.|| ||

Ime satta dhammā bahu-kārā.|| ||

ii. Katame satta dhammā bhāvetabbā?|| ||

Satta sambojjh'aṅgā:||
sati-sambojjh'aṅgo,||
dhamma-vicaya-sambojjh'aṅgo,||
viriya-sambojjh'aṅgo,||
pīti-sambojjh'aṅgo,||
passaddhi-sambojjh'aṅgo,||
samādhi-sambojjh'aṅgo,||
upekkhā-sambojjh'aṅgo.|| ||

Ime satta dhammā bhāvetabbā.|| ||

iii. Katame satta dhammā pariññeyyā?|| ||

Satta viññāṇa-ṭ-ṭhitiyo:||
(1) sant'āvuso sattā nānatta-kāyā nānātta-saññino,||
seyyathā pi manussā ekacco ca devā ekacco ca vinipātikā.|| ||

Ayaṁ paṭhamā viññāṇa-ṭ-ṭhiti.|| ||

(2) Sant'āvuso sattā nānatta-kāyā ekatta-saññino,||
seyyathā pi devā Brahma-kāyikā paṭham-ā-bhini-b-battā.|| ||

Ayaṁ dutiyā viññāṇa-ṭ-ṭhiti.|| ||

(3) Sant'āvuso sattā ekatta-kāyā nānatta-saññino,||
seyyathā pi devā Ābhassarā.|| ||

Ayaṁ tatiyā viññāṇa-ṭ-ṭhiti.|| ||

(4) Sant'āvuso sattā ekatta-kāyā ekatta-saññino,||
seyyathā pi devā Subhakiṇṇā.|| ||

Ayaṁ catutthā viññāṇa-ṭ-ṭhiti.|| ||

(5) Sant'āvuso sattā sabbaso rūpa-saññānaṁ samatikkamma,||
paṭigha-saññānaṁ attha-gamā,||
nānatta-saññānaṁ amana-sikārā,||
'Ananto ākāso' ti||
Ākāsānañ-c'āyatanūpagā.|| ||

Ayaṁ pañcamī viññāṇa-ṭ-ṭhiti.|| ||

(6) Sant'āvuso sattā sabbaso Ākāsanañ-c'āyatanaṁ samatikkamma||
'Anantaṁ viññāṇan' ti||
Viññāṇañ-c'āyatanūpagā.|| ||

Ayaṁ chaṭṭhā viññāṇa-ṭ-ṭhiti.|| ||

(7) Sant'āvuso sattā sabbaso Viññāṇañ-c'āyatanaṁ samatikkamma||
'N'atthi kiñcī' ti||
Ākiñ caññ'āyatanūpagā.|| ||

Ayaṁ sattamī viññāṇa-ṭ-ṭhiti.|| ||

Ime satta dhammā pariññeyyā.|| ||

iv. Katame satta dhammā pahātabbā?|| ||

Satt'ānusayā:||
kāmarāg-ā-nusayo,||
paṭigh-ā-nusayo,||
diṭṭh'ānusayo,||
viciki-c-chā'nusayo,||
mān-ā-nusayo,||
bhava-rāg-ā-nusayo,||
avijj-ā-nusayo.|| ||

Ime satta dhammā pahātabbā.|| ||

v. Katame satta dhammā hāna-bhāgiyā?|| ||

Satta asad'dhammā:||
idh'āvuso bhikkhu assaddho hoti,||
ahiriko hoti,||
anottapī hoti,||
appa-ssuto hoti,||
kusīto hoti,||
muṭṭha-ssati hoti,||
duppañño hoti.|| ||

Ime satta dhammā hāna-bhāgiyā.|| ||

vi. Katame satta dhammā visesa-bhāgiyā?|| ||

Satta Sad'Dhammā:||
idh'āvuso bhikkhu saddho hoti,||
hirimā hoti,||
ottapī hoti,||
bahu-s-suto hoti,||
āraddha-viriyo hoti,||
upatthika-sati hoti,||
paññavā hoti.|| ||

Ime satta dhammā visesa-bhāgiyā.|| ||

[283] vii. Katame satta dhammā duppaṭi-vijjhā?|| ||

Satta sappurisa-dhammā:||
idh'āvuso bhikkhu Dhamm'aññū ca hoti,||
atth'aññū ca,||
attaññū ca,||
matt'aññū ca,||
kāl'aññū ca,||
paris'aññū ca,||
puggalaññū ca.|| ||

Ime satta dhammā duppaṭi-vijjhā.|| ||

viii. Katame satta dhammā uppādetabbā?|| ||

Satta saññā:||
anicca-saññā,||
anatta-saññā,||
asubha-saññā,||
ādīnava-saññā,||
pahāṇa-saññā,||
virāga-saññā,||
nirodha-saññā.|| ||

Ime satta dhammā uppādetabbā.

ix. Katame satta dhammā abhiññeyayā?|| ||

Satta niddasa-vatthūni:||
idh'āvuso bhikkhu sikkhā-samādāne tibba-chando hoti āyatiñ ca sikkhā-samādāne avigata-pemo.|| ||

Dhamma-nisantiyā tibba-chando hoti āyatiñ ca dhamma-nisantiyā avigata-pemo|| ||

Icchāvinaye tibba-chando hoti āyatiñ ca icchā-vinaye avigata-pemo|| ||

Paṭisallāne tibba-chando hoti āyatiñ ca paṭisallāne avigata-pemo.|| ||

Viriy'ārambhe tibba-chando hoti āyatiñ ca viriy'ārambhe avigata-pemo.|| ||

Sati-nepakke tibba-chando hoti āyatiñ ca sati-nepakke avigata-pemo|| ||

Diṭṭhi-paṭivedhe tibba-chando hoti āyatiñ ca diṭṭhi-paṭivedhe avigata-pemo.|| ||

Ime satta dhammā abhiññeyyā.|| ||

x. Katame satta dhammā sacchikātabbā?|| ||

Satta khīṇ'āsava-balāni:||
(1) idh'āvuso khīṇ'āsavassa bhikkhuno aniccato sabbe saṅkhārā yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya su-diṭṭhā honti.|| ||

Yam p'āvuso khīṇ'āsavassa bhikkhuno aniccato sabbe saṅkhārā yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya su-diṭṭhā honti,||
idam pi khīṇ'āsavassa bhikkhuno balaṁ hoti,||
yaṁ balaṁ āgamma khīṇ'āsavo bhikkhu āsavānaṁ khayaṁ paṭijānāti,||
'khīṇā me āsavā' ti.|| ||

(2) Puna ca paraṁ āvuso khīṇ'āsavassa bhikkhuno aṅgāra-kās-ū-pamā kāmā yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya su-diṭṭhā honti.|| ||

(3) Puna ca paraṁ āvuso khīṇ'āsavassa bhikkhuno||
viveka-ninnaṁ cittaṁ hoti||
viveka-poṇaṁ||
viveka-pabbhāraṁ||
viveka-ṭ-ṭhaṁ nekkhamm-ā-bhirataṁ||
vyanti-bhūtaṁ||
sabbaso āsava-ṭ-ṭhāniyehi dhammehi.|| ||

(4) Puna ca paraṁ āvuso khīṇ'āsavassa bhikkhuno cattāro sati-paṭṭhānā bhāvitā honti [284] subhāvitā.|| ||

(5) Puna ca paraṁ āvuso khīṇ'āsavassa bhikkhuno pañc'indriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni.|| ||

(6) Puna ca paraṁ āvuso khīṇ'āsavassa bhikkhuno satta bojjh'aṅgā bhāvitā honti subhāvitā.|| ||

(7) Puna ca paraṁ āvuso khīṇ'āsavassa bhikkhuno Ariyo Aṭṭhaṅgiko Maggo bhāvito hoti subhāvito.|| ||

Yam p'āvuso khīṇ'āsavassa bhikkhuno Ariyo Aṭṭhaṅgiko Maggo bhāvito hoti subhāvito.|| ||

Idam pi khīṇ'āsavassa bhikkhuno balaṁ hoti,||
yaṁ balaṁ āgamma khīṇ'āsavo bhikkhu āsavānaṁ khayaṁ paṭijānāti,||
'khīṇā me āsavā' ti.|| ||

Ime satta dhammā sacchikātabbā.|| ||

Iti me sattati dhammā||
bhūtā||
tacchā||
tathā||
avitathā||
anaññathā||
sammā Tathāgatena abhisambuddhā.|| ||

Aṭṭha dhammā

[9][rhyt] Aṭṭha dhammā bahu-kārā,||
aṭṭha dhammā bhāvetabbā,||
aṭṭha dhammā pariññeyyā,||
aṭṭha dhammā pahātabbā,||
aṭṭha dhammā hāna-bhāgiyā,||
aṭṭha dhammā visesa-bhāgiyā,||
aṭṭha dhammā duppaṭi-vijjhā,||
aṭṭha dhammā uppādetabbā,||
aṭṭha dhammā abhiññeyyā,||
aṭṭha dhammā sacchikātabbā.|| ||

i. Katame aṭṭha dhammā bahu-kārā?|| ||

Aṭṭha hetu||
aṭṭha paccayā||
ādibrahma-cariyikāya paññāya||
a-p-paṭiladdhāya||
paṭilābhāya||
paṭiladdhāya||
bhiyyo-bhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṁvaṭṭanti.|| ||

Katame aṭṭha?

(1) Idh'āvuso bhikkhu Satthāraṁ vā upanissāya viharati aññataraṁ vā garu-ṭ-ṭhāniyaṁ sabrahma-cāraṁ,||
yatth'assa tibbaṁ hir'ottappaṁ pacc'upatthikaṁ hoti,||
pemañ ca gāravo ca.|| ||

Ayaṁ paṭhamo hetu,||
paṭhamo paccayo||
ādibrahma-cariyikāya paññāya||
a-p-paṭiladdhāya [285] paṭilābhāya||
paṭiladdhāya bhiyyo||
bhāvāya||
vepullāya||
bhāvanāya pāripūriyā saṁvaṭṭati.|| ||

(2) Taṁ kho pana Satthāraṁ upanissāya viharati aññataraṁ vā garu-ṭ-ṭhāniyaṁ sabrahma-cāriṁ yatth'assa tibbaṁ hir'ottappaṁ pacc'upatthikaṁ hoti pemaṁ ca gāravo ca,||
te kālena kālaṁ upasaṅkamitvā paripucchati paripañhati:|| ||

'Idaṁ bhante kathaṁ?|| ||

Imassa ko attho' ti?|| ||

Tassa te āyasmanto avivaṭaṁ c'eva vivaranti,||
an-uttāni-katañ ca uttānī-karonti,||
aneka-vihitesu ca kaṅkha-ṭ-ṭhānīyesu dhammesu kaṅkhaṁ paṭivinodenti.|| ||

Ayaṁ dutiyo hetu||
dutiyo paccayo||
ādibrahma-cariyikāya paññāya||
a-p-paṭiladdhāya paṭilābhāya||
paṭiladdhāya bhiyyo||
bhāvāya||
vepullāya||
bhāvanāya||
pāripūriyā saṁvaṭṭati.|| ||

(3) Taṁ kho pana dhammaṁ sutvā dvayena vūpakāsena sampādeti,||
kāya-vūpakāsena ca citta-vūpakāsena ca.|| ||

Ayaṁ tatiyo hetu||
dutiyo paccayo||
ādibrahma-cariyikāya paññāya||
a-p-paṭiladdhāya paṭilābhāya||
paṭiladdhāya bhiyyo||
bhāvāya||
vepullāya||
bhāvanāya||
pāripūriyā saṁvaṭṭati.|| ||

(4) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sīlavā hoti,||
Pātimokkha-saṁvara-saṁvuto viharati ācāra-gocara-sampanno,||
anumattesu vajjesu bhaya-dassāvī,||
samādāya sikkhati sikkhā-padesu.|| ||

Ayaṁ catuttho hetu||
dutiyo paccayo||
ādibrahma-cariyikāya paññāya||
a-p-paṭiladdhāya paṭilābhāya||
paṭiladdhāya bhiyyo||
bhāvāya||
vepullāya||
bhāvanāya||
pāripūriyā saṁvaṭṭati.|| ||

(5) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu bahu-s-suto hoti||
suta-dharo||
suta-sannicayo.|| ||

Ye te dhammā ādi-kalyāṇā||
majjhe-kalyāṇā||
pariyosāna-kalyāṇā||
sātthā sa-vyañjanā kevala-paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahma-cariyā abhivadanti,||
tathā-rūpāssa dhammā bahu-s-sutā honti-dhatā||
vacasā paricitā manas-ā-nupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭi-viddhā.|| ||

Ayaṁ pañcamo hetu||
dutiyo paccayo||
ādibrahma-cariyikāya paññāya||
a-p-paṭiladdhāya paṭilābhāya||
paṭiladdhāya bhiyyo||
bhāvāya||
vepullāya||
bhāvanāya||
pāripūriyā saṁvaṭṭati.|| ||

(6) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu āraddha-viriyo viharati||
akusalānaṁ dhammānaṁ pahāṇāya,||
kusalānaṁ dhammānaṁ upasampadāya,||
thāmava daḷha-parakkamo||
anikkhitta-dhuro kusalesu dhammesu.|| ||

Ayaṁ [286] chaṭṭho hetu||
dutiyo paccayo||
ādibrahma-cariyikāya paññāya||
a-p-paṭiladdhāya paṭilābhāya||
paṭiladdhāya bhiyyo||
bhāvāya||
vepullāya||
bhāvanāya||
pāripūriyā saṁvaṭṭati.|| ||

(7) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu satimā hoti paramena sati-nepakkena samannāgato cira-katam pi cira-bhāsitam pi saritā anussaritā.|| ||

Ayaṁ sattamo hetu||
dutiyo paccayo||
ādibrahma-cariyikāya paññāya||
a-p-paṭiladdhāya paṭilābhāya||
paṭiladdhāya bhiyyo||
bhāvāya||
vepullāya||
bhāvanāya||
pāripūriyā saṁvaṭṭati.|| ||

(8) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu pañcasu upādāna-k-khadhesu udaya-b-bay-ā-nupassī virahati —|| ||

'Iti rūpaṁ,||
iti rūpassa samudayo,||
iti rūpassa atthaṅgamo.|| ||

Iti vedanā,||
iti vedanāya samudayo,||
iti vedanāya atthaṅgamo.|| ||

Iti saññā,||
iti saññāya samudayo,||
iti saññāya atthaṅgamo.|| ||

Iti saṅkhārā,||
iti saṅkhārānaṁ samudayo,||
iti saṅkhārānaṁ atthaṅgamo.|| ||

Iti viññāṇaṁ,||
iti viññāṇassa samudayo,||
iti viññāṇassa atthaṅgamo' ti.|| ||

Ayaṁ aṭṭhamo hetu||
dutiyo paccayo||
ādibrahma-cariyikāya paññāya||
a-p-paṭiladdhāya paṭilābhāya||
paṭiladdhāya bhiyyo||
bhāvāya||
vepullāya||
bhāvanāya||
pāripūriyā saṁvaṭṭati.|| ||

Ime aṭṭha dhammā bahū-kārā.|| ||

ii. Katame aṭṭha dhammā bhāvetabbā?|| ||

Ariyo aṭṭhaṅgiko Maggo|| ||

Seyyath'īdaṁ:||
sammā-diṭṭhi,||
sammā-saṅkappo,||
sammā-vācā,||
sammā-kammanto,||
sammā-ājīvo,||
sammā-vāyāmo,||
sammā-sati,||
sammā-samādhi.|| ||

Ime aṭṭhadhammā bhāvetabbā.|| ||

iii. Katame aṭṭha dhammā pariññeyyā?|| ||

Aṭṭha loka-dhammā:||
lābho ca,||
alābho ca,||
ayaso ca,||
yaso ca,||
nindā ca,||
pasaṁsā ca,||
sukhaṁ ca,||
dukkhaṁ ca.|| ||

Ime aṭṭha dhammā pariññeyyā.|| ||

iv. Katame aṭṭha dhammā pahātabbā?|| ||

Aṭṭha mic- [287] chattā:||
micchā-diṭṭhi,||
micchā-saṅkappo,||
micchā-vācā,||
micchā-kammanto,||
micchā-ājīvo,||
micchā-vāyāmo,||
micchā-sati,||
micchā-samādhi.|| ||

Ime aṭṭha dhammā pabātabbā.|| ||

v. Katame aṭṭha dhammā hāna-bhāgiyā?|| ||

Aṭṭha kusīta-vatthūni:||
(1) Idh'āvuso bhikkhunā kammaṁ kātabbaṁ hoti.|| ||

Tassa evaṁ hoti:||
'Kammaṁ kho me kātabbaṁ bhavissati,||
kammaṁ kho pana me karontassa kāyo kilamissati,||
hadāhaṁ nipajjāmī' ti.|| ||

So nipajjati,||
na viriyaṁ ārabhati appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāya.|| ||

Idaṁ paṭhamaṁ kusīta-vatthu.|| ||

(2) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhunā kammaṁ kataṁ hoti.|| ||

Tassa evaṁ hoti:||
'Ahaṁ kho kammaṁ akāsiṁ,||
kammaṁ kho pana me karontassa kāyo kilanto,||
handāhaṁ nipajjāmī' ti.|| ||

So nipajjati,||
na viriyaṁ ārabhati appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāya.|| ||

Idaṁ dutiyaṁ kusīta-vatthu.|| ||

(3) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhunā Maggo gantabbo hoti.|| ||

Tassa evaṁ hoti:||
'Maggo kho me gantabbo bhavissati,||
Maggaṁ kho pana me gacchantassa kāyo kilamissati,||
handāhaṁ nipajjāmī' ti.|| ||

So nipajjati,||
na viriyaṁ ārabhati,||
appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāya.|| ||

Idaṁ tatiyaṁ kusīta-vatthu.|| ||

(4) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhunā Maggo gato hoti.|| ||

Tassa evaṁ hoti:||
'Ahaṁ kho Maggaṁ agamāsiṁ,||
Maggaṁ kho pana me gacchantassa kāyo kilanto,||
handāhaṁ nipajjāmī' ti.|| ||

So nipajjati,||
na viriyaṁ ārabhati,||
appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāya.|| ||

Idaṁ catutthaṁ kusīta-vatthu.|| ||

(5) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya caranto na labhati lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāva-datthaṁ pāripūriṁ.|| ||

Tassa evaṁ hoti:||
'Ahaṁ kho gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya caranto nālatthaṁ lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāva-datthaṁ pāripūriṁ,||
tassa me kāyo kilanto akammañño,||
handāhaṁ nipajjāmī' ti.|| ||

So nipajjati,||
na viriyaṁ ārabhati,||
appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāya.|| ||

Idaṁ pañcamaṁ kusīta-vatthu.|| ||

(6) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya caranto labhati lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāva-datthaṁ pāripūriṁ.|| ||

Tassa evaṁ hoti:||
'Ahaṁ kho gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya caranto alatthaṁ lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāva-datthaṁ pāripūriṁ,||
tassa me kāyo garuko akammañño māsācitaṁ maññe,||
handāhaṁ nipajjāmī' ti.|| ||

So nipajjati,||
na viriyaṁ ārabhati,||
appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāya.|| ||

Idaṁ chaṭṭhaṁ kusīta-vatthu.|| ||

(7) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhuno uppanno hoti appamattako ābādho.|| ||

Tassa evaṁ hoti:||
'Uppanno kho me ayaṁ appamattako ābādho,||
atthi kappo nipajjituṁ,||
hadāhaṁ nipajjāmī' ti.|| ||

So nipajjati,||
na viriyaṁ āhabhati,||
appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāya.|| ||

Idaṁ sattamaṁ kusīta-vatthu.|| ||

(8) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu gilānā vuṭṭhito hoti,||
acira-vuṭṭhito gelaññā.|| ||

Tassa evaṁ hoti:||
'Ahaṁ kho gilānā vuṭṭhito,||
acira-vuṭṭhito gelaññā,||
tassa me kāyo dubbalo akammañño,||
handāhaṁ nipajjāmī' ti.|| ||

So nipajjati,||
na viriyaṁ ārabhati,||
appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāya.|| ||

Idaṁ aṭṭhamaṁ kusīta-vatthu.|| ||

Ime aṭṭha dhammā hāna-bhāgiyā.|| ||

vi. Katame aṭṭha dhammā visesa-bhāgiyā?|| ||

Aṭṭha ārambha-vatthūni:||
(1) Idh'āvuso bhikkhunā kammaṁ kātabbaṁ hoti.|| ||

Tassa evaṁ hoti:||
'Kammaṁ kho me kātabbaṁ bhavissati,||
kammaṁ kho pana me karontena na sukaraṁ Buddhānaṁ sāsanaṁ mana-sikātuṁ,||
handāhaṁ viriyaṁ ārabhāmi,||
appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāyā' ti.|| ||

So viriyaṁ ārabhati appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāya.|| ||

Idaṁ paṭhamaṁ ārambha-vatthu.|| ||

(2) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhunā kammaṁ kataṁ hoti.|| ||

Tassa evaṁ hoti:||
'Ahaṁ kho kammaṁ ākāsiṁ,||
kammaṁ kho panāhaṁ karonto nāsakkhiṁ Buddhānaṁ sāsanaṁ mana-sikātuṁ,||
handāhaṁ viriyaṁ ārabhāmi,||
appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāyā' ti.|| ||

So viriyaṁ ārabhati appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāya.|| ||

Idaṁ dutiyaṁ ārambha-vatthu.|| ||

(3) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhunā Maggo gantabbo hoti.|| ||

Tassa evaṁ hoti:||
'Maggo kho me gantabbo bhavissati,||
Maggaṁ kho pana me gacchantena na sukaraṁ Buddhānaṁ sāsanaṁ mana-sikātuṁ,||
handāhaṁ viriyaṁ ārabhāmi,||
appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāyā' ti.|| ||

So viriyaṁ ārabhati appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāya.|| ||

Idaṁ tatiyaṁ ārambha-vatthu.|| ||

(4) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhunā Maggo gato hoti.|| ||

Tassa evaṁ hoti:||
'Ahaṁ kho Maggaṁ agamāsiṁ,||
Maggaṁ kho panāhaṁ gacchanto nāsakkhiṁ Buddhānaṁ sāsanaṁ mana-sikātuṁ,||
handāhaṁ viriyaṁ ārabhāmi,||
appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāyā' ti.|| ||

So viriyaṁ ārabhati appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāya.|| ||

Idaṁ catutthaṁ ārambha-vatthu.|| ||

(5) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya caranto na labhati lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāva-datthaṁ pāripūriṁ.|| ||

Tassa evaṁ hoti:||
'Ahaṁ kho gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya caranto nālatthaṁ lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāva-datthaṁ pāripūriṁ,||
tassa me kāyo lahuko kammañño||
handāhaṁ viriyaṁ ārabhāmi,||
appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāyā' ti.|| ||

So viriyaṁ ārabhati appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāya.|| ||

Idaṁ pañcamaṁ ārambha-vatthu.|| ||

(6) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya caranto labhati lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāva-datthaṁ pāripūriṁ.|| ||

Tassa evaṁ hoti:||
'Ahaṁ kho gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya caranto alatthaṁ lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāva-datthaṁ pāripūriṁ,||
tassa me kāyo balavā kammañño,||
handāhaṁ viriyaṁ ārabhāmi,||
appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāyā' ti.|| ||

So viriyaṁ ārabhati appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāya.|| ||

Idaṁ chaṭṭhaṁ ārambha-vatthu.|| ||

(7) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhuno uppanno hoti appamattako ābādho.|| ||

Tassa evaṁ hoti:||
'Uppanno kho me ayaṁ appamattako ābādho,||
ṭhānaṁ kho pan'etaṁ vijjati||
yaṁ me ābādho pavaḍḍheyya,||
handāhaṁ viriyaṁ ārabhāmi,||
appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāyā' ti.|| ||

So viriyaṁ ārabhati appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāya.|| ||

Idaṁ sattamaṁ ārambha-vatthu.|| ||

(8) Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu gilānā vuṭṭhito hoti acira-vuṭṭhito gelaññā.|| ||

Tassa evaṁ hoti:||
'Ahaṁ kho gilānā vuṭṭhito acira-vuṭṭhito gelaññā,||
ṭhānaṁ kho pan'etaṁ vijjati,||
yaṁ me ābādho paccudāvatteyya,||
handāhaṁ viriyaṁ ārabhāmi,||
appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāyā' ti.|| ||

So viriyaṁ ārabhati appattassa pattiyā,||
anadhigatassa adhigamāya,||
asacchi-katassa sacchi-kiriyāya.|| ||

Idaṁ aṭṭhamaṁ ārambha-vatthu.|| ||

Ime aṭṭha dhammā visesa-bhāgiyā.|| ||

vii. Katame aṭṭha dhammā duppaṭi-vijjhā?|| ||

Aṭṭh'akkhaṇā asamayā Brahma-cariya-vāsāya.|| ||

(1) Idh'āvuso Tathāgato ca loke uppanno hoti arahaṁ Sammā Sambuddho,||
dhammo ca desīyati opasamiko pariNibbāniko sabbodha-gāmī Sugata-p-pavedito.|| ||

Ayañ ca puggalo Nirayaṁ upapanno hoti.|| ||

Ayaṁ paṭhamo akkhaṇo asamayo Brahma-cariya-vāsāya.|| ||

(2) Puna ca paraṁ āvuso Tathāgato ca loke uppanno hoti arahaṁ Sammā Sambuddho,||
dhammo ca desīyati opasamiko pariNibbāniko sambodha-gāmī Sugata-p-pavedito,||
ayañ ca puggalo tiracchāna-yoniṁ upapanno hoti.|| ||

Ayaṁ dutiyo akkhaṇo asamayo Brahma-cariya-vāsāya.|| ||

(3) Puna ca paraṁ āvuso Tathāgato ca loke uppanno hoti arahaṁ Sammā Sambuddho,||
dhammo ca desīyati opasamiko pariNibbāniko sambodha-gāmī Sugata-p-pavedito,||
ayañ ca puggalo petti-visayaṁ upapanno hoti.|| ||

Ayaṁ tatiyo akkhaṇo asamayo Brahma-cariya-vāsāya.|| ||

(4) Puna ca paraṁ āvuso Tathāgato ca loke uppanno hoti arahaṁ Sammā Sambuddho,||
dhammo ca desīyati opasamiko pariNibbāniko sambodha-gāmī Sugata-p-pavedito,||
ayañ ca puggalo dīghāyukaṁ deva-nikāyaṁ upapanno hoti.|| ||

Ayaṁ catuttho akkhaṇo asamayo Brahma-cariya-vāsāya.|| ||

(5) Puna ca paraṁ āvuso Tathāgato ca loke uppanno hoti arahaṁ Sammā Sambuddho,||
dhammo ca desīyati opasamiko pariNibbāniko sambodha-gāmī Sugata-p-pavedito,||
ayañ ca puggalo paccantimesu jana-padesu paccājāto hoti.|| ||

Milakkhesu aviññātāresu yattha n'atthi gati bhikkhūnaṁ bhikkhunīnaṁ upāsakānaṁ upāsikānaṁ.|| ||

Ayaṁ pañcamo akkhaṇo asamayo Brahma-cariya-vāsāya.|| ||

(6) Puna ca paraṁ āvuso Tathāgato ca loke uppanno hoti arahaṁ Sammā Sambuddho,||
dhammo ca desīyati opasamiko pariNibbāniko sambodha-gāmī Sugata-p-pavedito,||
ayañ ca puggalo majjhimesu jana-padesu paccājāto hoti,||
so ca hoti micchā-diṭṭhiko viparīta-dassano||
'n'atthi dinnaṁ,||
n'atthi yiṭṭhaṁ,||
n'atthi hutaṁ,||
n'atthi sukaṭa-dukkaṭānaṁ kammānaṁ phalaṁ vipāko,||
n'atthi ayaṁ loko,||
n'atthi paro loko,||
n'atthi mātā,||
n'atthi pitā,||
n'atthi sattā opapātikā,||
n'atthi loke samaṇa-brāhmaṇā samm'aggatā sammā-paṭipannā ye imañ ca lokaṁ parañ ca lokaṁ sayaṁ abhiññā sacchi-katvā pavedentī' ti.|| ||

Ayaṁ chaṭṭho akkhaṇo asamayo Brahma-cariya-vāsāya.|| ||

(7) Puna ca paraṁ āvuso Tathāgato ca loke uppanno hoti arahaṁ Sammā Sambuddho,||
dhammo ca desīyati opasamiko pariNibbāniko sambodha-gāmī Sugata-p-pavedito,||
ayañ ca puggalo majjhimesu jana-padadesu paccājāto hoti,||
so ca hoti duppañño jaḷo e'amūgo na paṭibalo su-bhāsita-dubbhā-sitānaṁ attham aññātuṁ.|| ||

Ayaṁ sattamo akkhaṇo asamayo Brahma-cariya-vāsāya.|| ||

(8) Puna ca paraṁ āvuso Tathāgato ca loke anuppanno hoti arahaṁ Sammā Sambuddho,||
dhammo ca na desīyati opasamiko pariNibbāniko sambodha-gāmī Sugata-p-pavedito,||
ayañ ca puggalo majjhimesu jana-padesu paccājāto hoti,||
so ca hoti paññāvā ajaḷo ane'amūgo paṭibalo su-bhāsita-dubbhā-sitānaṁ attham aññātuṁ.|| ||

Ayaṁ aṭṭhamo akkhaṇo asamayo Brahma-cariya-vāsāya.|| ||

Ime aṭṭha dhammā duppaṭi-vijjhā.|| ||

viii. Katame aṭṭha dhammā uppādetabbā?|| ||

Aṭṭha-mahā-purisa-vitakkā:|| ||

Appicchassa āyaṁ dhammo,||
nāyaṁ dhammo mahicchassa.|| ||

Santuṭṭhassa āyaṁ dhammo,||
nāyaṁ dhammo a-santuṭṭhassa.|| ||

Pavivittassa āyaṁ dhammo,||
nāyaṁ dhammo saṅgaṇ'ik-ā-rāmassa.|| ||

Āraddha-viriyassa āyaṁ dhammo,||
nāyaṁ dhammo kusitassa.|| ||

Upatthikasatissa āyaṁ dhammo,||
nāyaṁ dhammo muṭṭha-s-satissa.|| ||

Samāhitassa āyaṁ dhammo,||
nāyaṁ dhammo asamāhitassa.|| ||

Paññavato ayaṁ dhammo,||
nāyaṁ dhammo duppaññassa.|| ||

Nippapañcassa āyaṁ dhammo,||
nāyaṁ dhammo papañc'ārāmassa,||
ni-p-papañca-ratino ayaṁ dhammo,||
nāyaṁ dhammo papañca-ratino'ti.|| ||

Ime aṭṭha dhammā uppādetabbā.|| ||

ix. Katame aṭṭha dhammā abhiññeyyā?|| ||

Aṭṭha abhibh'āyatanāni:||
(1) Ajjhattaṁ rūpa-saññi eko bahiddhā rupāni passati parittāni suvaṇṇa-dubbaṇṇāni,||
tāni abhibhuyya jānāmi passāmī' ti evaṁ-saññi hoti.|| ||

Idaṁ paṭhamaṁ abhibh'āyatanaṁ.|| ||

(2) Ajjhattaṁ rupa-saññī eko bahiddhā rūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇa-dubbaṇṇāni,||
tāni abhibhuyya jānāmi passāmī'ti evaṁ saññī hoti.|| ||

Idaṁ dutiyaṁ abhibh'āyatanaṁ.|| ||

(3) Ajjhattaṁ arupa-saññī eko bahiddhā rupāni passati parittāni suvaṇṇa-dubbaṇṇāni,||
tāni abhibhuyya jānāmi passāmī'ti evaṁ saññī hoti.|| ||

Idaṁ tatiyaṁ abhibh'āyatanaṁ.|| ||

(4) Ajjhattaṁ arūpa-saññī eko bahiddhā rūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇa-dubbaṇṇāni,||
tāni abhibhuyya jānāmi passāmī'ti evaṁ saññī hoti.|| ||

Idaṁ catutthaṁ abhibh'āyatanaṁ.|| ||

(5) Ajjhattaṁ arūpa-saññī eko bahiddhā rūpāni passati nīlāni nila-vaṇṇāni nīla-nidassanāni nīla-nibhāsāni,||
seyyathā pi nāma ummā-pupphaṁ nīlaṁ nīla-vaṇṇaṁ nila-nidassanaṁ nīla-nibhāsaṁ,||
seyyathā vā pana taṁ vatthaṁ Bārāṇaseyyakaṁ ubhato bhāga-vimaṭṭhaṁ nīlaṁ nīla-vaṇṇaṁ nīla-nidassanaṁ nīla-nibhāsaṁ,||
evam evaṁ ajjhattaṁ arūpa-saññi eko bahiddhā rūpāni passati||
nīlāni nīla-vaṇṇāni nīla-nidassanāni nīla-nibhāsāni,||
tāni abhibhuyya jānāmi passāmī' ti evaṁ saññī hoti.|| ||

Idaṁ pañcamaṁ abhibh'āyatanaṁ.|| ||

(6) Ajjhattaṁ arūpa-saññī eko bahiddhā rūpāni passati pītāni pīta-vaṇṇāni pītani-dassanāni pītani-bhāsāni.|| ||

Seyyathā pi nāma kkaṇikāra-pupphaṁ pītaṁ pīta-vaṇṇaṁ pīta-nidassanaṁ pīta-nibhāsaṁ,||
seyyathā vā pana taṁ vatthaṁ Bārāṇaseyyakaṁ ubhato bhāga-vimaṭṭhaṁ pītaṁ pīta-vaṇṇaṁ pīta-nidassanaṁ pīta-nibhāsaṁ,||
evam evaṁ ajjhattaṁ arūpa-saññī eko bahddhā rūpāni passati||
pītāni pīta-vaṇṇāni pīta-nidassanānā pīta-nibhāsāni,||
tāni abhibhuyya jānāmi passāmī'ti evaṁ-saññi hoti.|| ||

Idaṁ chaṭṭhaṁ abhibh'āyatanaṁ.|| ||

(7) Ajjhattaṁ arūpa-saññī eko bahiddhā rūpāni passati lohita-kāni lohita-kavaṇṇāni lohita-kanidassanāni lohita-kanibhāsāni,||
seyyathā pi nāma badhujīvakapupphaṁ lohitakaṁ lohitaka-vaṇṇaṁ lohita-kanidassanaṁ lohati-kanibhāsaṁ seyyathā vā pana taṁ vatthaṁ Bārāṇaseyyakaṁ ubhato bhāga-vimaṭṭhaṁ lohitakaṁ lohitaka-vaṇṇaṁ lohitaka-nidassanaṁ lohitaka-nibhāsaṁ,||
evam evaṁ ajjhattaṁ arūpa-saññī eko bahiddhā rūpāni passati lohita-kāni lohita-kavaṇṇāni lohita-kanidassanāni lohita-kanibhāsāni,||
tāni abhibhuyya jānāmi passāmī' ti evaṁ saññī hoti.|| ||

Idaṁ sattamaṁ abhibh'āyatanaṁ.|| ||

(8) Ajjhattaṁ arūpa-saññī eko bahiddhā rūpāni passati odātāni odāta-vaṇṇāni odāta-nidassanāni odāta-nibhāsāni.|| ||

Seyyathā pi nāma osadhītārakā odātā odāta-vaṇṇā odāta-nidassanā odāta-nibhāsā,||
seyyathā vā pana taṁ vatthaṁ Bārāṇaseyyakaṁ ubhato bhāga-vimaṭṭhaṁ odātaṁ odāta-vaṇṇaṁ odāta-nidassanaṁ odāta-nibhāsaṁ,||
evam evaṁ ajjhattaṁ arūpa-saññī eko bahiddhā rūpāni passati||
odātāni odāta-vaṇṇāni odāta-nidassanāni odāta-nibhāsāni,||
tāni abhibhuyya jānāmi passāmī'ti evaṁ saññī hoti.|| ||

Idaṁ aṭṭhamaṁ abhibh'āyatanaṁ.|| ||

Ime aṭṭha dhammā abhiññeyyā.|| ||

[288] x. Katame aṭṭha dhammā sacchikātabbā?|| ||

Aṭṭha vimokkhā:||
(1) Rūpī rūpāni passati.|| ||

Ayaṁ paṭhamo vimokkho.|| ||

(2) Ajjhattaṁ arūpa-saññī eko bahiddhā rūpāni passati.|| ||

Ayaṁ dutiyo vimokkho.|| ||

(3) Subhan t'eva adimutto hoti.|| ||

Ayaṁ tatiyo vimokkho.|| ||

(4) Sabbaso rūpa-sañññānaṁ samatikkamā,||
paṭigha-saññānaṁ attha-gamā,||
nānatta-saññānaṁ amanasikārā||
'Ananto ākāso' ti||
Ākāsanañ-c'āyatanaṁ upasampajja viharati.|| ||

Ayaṁ catuttho vimokkho.|| ||

(5) Sabbaso Ākāsanañ-c'āyatanaṁ samatikkamma||
'Anantaṁ viññāṇan' ti||
Viññāṇañ-c'āyatanaṁ upasampajja viharati.|| ||

Ayaṁ pañcamo vimokkho.|| ||

(6) Sabbaso Viññāṇañ-c'āyatanaṁ samatikkamma||
'N'atthi kiñcī' ti||
Ākiñcaññ'āyatanaṁ upasampajja viharati.|| ||

Ayaṁ chaṭṭho vimokkho.|| ||

(7) Sabbaso Ākiñcaññ'āyatanaṁ samatikkamma||
N'eva-saññā-nā-saññ'āyatanaṁ upasampajja viharati.|| ||

Ayaṁ sattamo vimokkho.|| ||

(8) Sabbaso N'eva-saññā-nā-saññ'āyatanaṁ samatikkamma||
saññā-vedayita-nirodhaṁ upasampajja viharati.|| ||

Ayaṁ aṭṭhamo vimokkho.|| ||

Ime aṭṭha dhammā sacchikātabbā.|| ||

Iti ime asīti dhammā bhūtā tacchā tathā avitathā anaññathā sammā Tathāgatena abhisambuddhā.|| ||

Nava dhammā

[10][rhyt] Nava dhammā bahu-kārā,||
nava dhammā bhāvetabbā,||
nava dhammā pariññeyyā,||
nava dhammā pahātabbā,||
nava dhammā hāna-bhāgiyā,||
nava dhammā visesa-bhāgiyā,||
nava dhammā duppaṭi-vijjhā,||
nava dhammā uppādetabbā,||
nava dhammā abhiññeyyā,||
nava dhammā sacchikātabbā.|| ||

i. Katame nava dhammā bahu-kārā?|| ||

Nava yoniso-manasi-kāra-mūlakā dhammā:|| ||

Yoniso mana-sikaroto pāmojjaṁ jāyati,||
pamuditassa pīti jāyati,||
pīti-manassa kāyo passambhati,||
passaddha-kāyo sukhaṁ vedeti,||
sukhino cittaṁ samādhiyati,||
samāhite citte yathā-bhūtaṁ jānāti,||
yathā-bhūtaṁ jānaṁ passaṁ nibbindati,||
nibbindaṁ virajjati,||
virāgā vimuccati.|| ||

Ime nava dhammā bahu-kārā.|| ||

ii. Katame nava dhammā bhāvetabbā?|| ||

Nava pārisuddhi-padhāniy-aṅgāni.|| ||

Sīla-visuddhi pārisuddhi-padhāniy-aṅgaṁ,||
citta-visuddhi pārisuddhi-padhāniy-aṅgaṁ,||
diṭṭhi-visuddhi pārisuddhi-padhāniy-aṅgaṁ,||
kaṅkhā-vitaraṇa-visuddhi pārisuddhi-padhāniy-aṅgaṁ,||
Magg-ā-magga-ñāṇa-dassana-visuddhi pārisuddhi-padhāniy-aṅgaṁ,||
paṭipadā-ñāṇa-dassana-visuddhi pārisuddhi-padāniyaṅgaṁ,||
ñāṇa-dassana-visuddhi pārisuddhi-padhāniy-aṅgaṁ,||
paññā-visuddhi pārisuddhi-padāniyaṅgaṁ,||
vimutti-visuddhi pārisuddhi-padhāniy-aṅgaṁ.|| ||

Ime nava dhammā bhāvetabbā.|| ||

iii. Katame nava dhammā pariññeyyā?|| ||

Nava sattāvāsā:|| ||

(1) Sant'āvuso sattā nānatta-kāyā nānatta-saññino,||
seyyathā pi manussā ekacce ca devā ekacce ca vinipātā.|| ||

Ayaṁ paṭhamo sattāvāso.|| ||

(2) Sant'āvuso sattā nānatta-kāyā ekatta-saññino,||
seyyathā pi devā Brahma-kāyikā paṭham-ā-bhini-b-battā.|| ||

Ayaṁ dutiyo sattāvāso.|| ||

(3) Sant'āvuso sattā ekatta-kāyā nānatta-saññino,||
seyyathā pi devā Ābhassarā.|| ||

Ayaṁ tatiyo sattāvāso.|| ||

(4) Sant'āvuso sattā ekatta-kāyā ekatta-saññino,||
seyyathā pi devā Subha-kiṇṇā.|| ||

Ayaṁ catuttho sattāvāso.|| ||

(5) Sant'āvuso sattā asaññino appaṭisaṁvedino,||
seyyathā pi devā Asañña-sattā.|| ||

Ayaṁ pañcamo sattāvāso.|| ||

(6) Sant'āvuso sattā sabbaso rūpa-saññānaṁ samatikkamā,||
paṭigha-saññānaṁ atthāgamā,||
nānatta-saññānaṁ amana-sikārā,||
'Ananto ākāso' ti||
akāsānañcāyatanūpagā.|| ||

Ayaṁ chaṭṭho sattāvāso.|| ||

(7) Sant'āvuso sattā sabbaso Ākāsanañ-c'āyatanaṁ samatikkamma||
'Anantaṁ viññāṇan' ti||
Viññāṇañ-c'āyatanūpagā.|| ||

Ayaṁ sattamo sattāvāso.|| ||

(8) Sant'āvuso sattā sabbaso Viññāṇañ-c'āyatanaṁ samatikkamma||
'N'atthi kiñcī' ti Ākiñ caññ'āyatanūpagā.|| ||

Ayaṁ aṭṭhamo sattāvāso.|| ||

(9) Sant'āvuso sattā sabbaso Ākiñcaññ'āyatanaṁ samatikkamma||
N'eva-saññā-nāsaññāyatanūpagā.|| ||

Ayaṁ navamo sattāvāso.|| ||

Ime nava dhammā pariññeyyā.|| ||

iv. Katame nava dhammā pahātabbā?|| ||

Nava taṇhā- [289] mūlakā dhammā:||
taṇhaṁ paṭicca pariyesanā,||
pariyesanaṁ paṭicca lābho,||
lābhaṁ paṭicca vinicchayo,||
vinicchayaṁ paṭicca chanda-rāgo,||
chanda-rāgaṁ paṭicca ajjhosānaṁ,||
ajjhosānaṁ paṭicca pariggaho,||
pariggahaṁ paṭicca macchariyaṁ,||
macchariyaṁ paṭicca ārakkho,||
ārakkh-ā-dhikaraṇaṁ paṭicca daṇḍ'ādāna-satth'ādāna-kalaha-viggaha-vivāda-tuvantuvaṁ-pesuñña-musā-vādā,||
aneke pāpakā akusalā dhammā saṁvaṭṭanti.|| ||

Ime nava dhammā pahātabbā.|| ||

v. Katame nava dhammā hāna-bhāgiyā?|| ||

Nava āghāta-vatthūni:||
'Anatthaṁ me acarī' ti āghātaṁ bandhati,||
'Anatthaṁ me caratī' ti āghātaṁ bandhati,||
'Anatthaṁ me carissatī' ti āghātaṁ bandhati,||
'Piyassa me manāpassa anatthaṁ acarī' ti āghātaṁ bandhati,||
'Piyassa me manāpassa anatthaṁ caratī' ti āghātaṁ bandhati,||
'Piyassa me manāpassa anatthaṁ carissatī' ti āghātaṁ bandhatī,||
'Appiyassa me amanāpassa atthaṁ acarī' ti āghātaṁ bandhati,||
'Appiyassa me amanāpassa atthaṁ caratī' ti āghātaṁ bandhati,||
'Appiyassa me amanāpassa atthaṁ carissatī'ti āghātaṁ khandhati.|| ||

Ime nava dhammā hāna-bhāgiyā.|| ||

vi. Katame nava dhammā visesa-bhāgiyā?|| ||

Nava āghāta-paṭivinayā.|| ||

(1) 'Anatthaṁ me acarī,||
taṁ kutettha labbhā' ti,||
āghātaṁ paṭivineti,||
(2) 'Anatthaṁ me caratī,||
taṁ kutettha labbhā' ti,||
āghātaṁ paṭivineti,||
(3) 'Anatthaṁ me carissatī,||
taṁ kutettha labbhā' ti,||
āghātaṁ paṭivineti,||
(4) 'Piyssa me manāpassa anatthaṁ acarī,||
taṁ tutettha labbhā' ti,||
āghātaṁ paṭivineti,||
(5) 'Piyassa me manāpassa anatthaṁ caratī,||
taṁ tutettha labbhā' ti,||
āghātaṁ paṭivineti,||
(6) 'Piyassa me manāpassa anatthaṁ carissatī,||
taṁ kutettha labbhā' ti,||
āghātaṁ paṭivineti,||
(7) 'appiyassa me amanāpassa atthaṁ acarī,||
taṁ kutettha labbhā' ti,||
āghātaṁ paṭivineti,||
(8) 'Appiyassa me amanāpassa atthaṁ caratī,||
taṁ kutettha labbhā' ti,||
āghātaṁ paṭivineti,||
(9) 'Appiyassa me amanāpassa atthaṁ carassatī,||
taṁ kutettha labbhā' ti,||
āghātaṁ paṭivineti.|| ||

Ime nava dhammā visesa-bhāgiyā.|| ||

vii. Katame nava dhammā duppaṭi-vijjhā?|| ||

Nava nānāttā:||
dhātu-nānattaṁ paṭicca uppajjati phassa-nānattaṁ,||
phassa-nānattaṁ paṭicca uppajjati vedanā-nānattaṁ,||
vedanā-nānattaṁ paṭicca uppajjati saññā-nānattaṁ,||
saññā-nānattaṁ paṭicca uppajjati saṅkappa-nānattaṁ,||
saṅkappa-nānattaṁ paṭicca uppajjati chanda-nānattaṁ,||
chanda-nānattaṁ paṭicca uppajjati pariḷāha-nānattaṁ,||
pariḷāha-nānattaṁ paṭicca uppajjati pariyesanā-nānattaṁ,||
pariyesanā-nānattaṁ paṭicca uppajjati lābha-nānattaṁ,||
lābha-nānattaṁ paṭicca uppajjati maññanā-nānattaṁ.|| ||

Ime nava dhammā duppaṭi-vijjhā.|| ||

viii. Katame nava dhammā uppādetabbā?|| ||

Nava saññā:||
asubha-saññā,||
maraṇa-saññā,||
āhāre paṭikkūla-saññā,||
sabba-loke anabhirati-saññā,||
anicca-saññā,||
anicce dukkha-saññā,||
[290] dukkhe anatta-saññā,||
pahāṇa-saññā,||
virāga-saññā.|| ||

Ime nava dhammā uppādetabbā.|| ||

ix. Katame nava dhammā abhiññeyyā?|| ||

Nava anupubba-vihārā:||
(1) Idh'āvuso bhikkhu vivicc'eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi sa-vitakkaṁ sa-vicāraṁ viveka-jaṁ pīti-sukhaṁ||
paṭhamaṁ-jhānaṁ upasampajja viharati.|| ||

(2) Vitakka-vicārānaṁ vūpasamā ajjhattaṁ sampasādanaṁ cetaso ekodi-bhāvaṁ avitakkaṁ avicāraṁ samādhi-jaṁ pīti-sukhaṁ||
dutiyaṁ-jhānaṁ upasampajja viharati.|| ||

(3) Pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati sato ca sampajāno sukhaṁ ca kāyane paṭisaṁvedeti.|| ||

Yaṁ taṁ ariyā ācikkhanti||
'upekkhako satimā sukha-vihārī'ti||
taṁ||
tatiyaṁ-jhānaṁ upasampajja viharati.|| ||

(4) Sukhassa ca pahāṇā dukkhassa ca pahāṇā pubb'eva somanassa-domanassānaṁ atthaṅgamā adukkha-ṁ-asukhaṁ upekkhā-sati-pārisuddhiṁ||
catutthaṁ-jhānaṁ upasampajja viharati.|| ||

(5) Sabbāso rūpa-saññānaṁ samatikkamā paṭigha-saññānaṁ attha-gamā nānatta-saññānaṁ amanasikārā||
'Aananto Ākāso' ti||
Ākāsanañ-c'āyatanaṁ upasampajja viharati.|| ||

(6) Sabbaso Ākāsanañ-c'āyatanaṁ samatikkamma||
'Anantaṁ viññāṇan' ti||
Viññāṇañ-c'āyatanaṁ upasampajja viharati.|| ||

(7) Sabbaso Viññāṇañ-c'āyatanaṁ samatikkamma||
'N'atthi kiñcī' ti||
Ākiñcaññ'āyatanaṁ upasampajja viharati,|| ||

(8) Sabbaso Ākiñcaññ'āyatanaṁ samatikkamma||
N'eva-saññā-nā-saññ'āyatanaṁ upasampajja viharati|| ||

(9) Sabbaso N'eva-saññā-nā-saññ'āyatanaṁ samatikkamma||
saññā-vedayita-nirodhaṁ upasampajja viharati.|| ||

Ime nava dhammā abhiññeyyā.|| ||

x. Katame nava dhammā sacchikātabbā?|| ||

Nava anupubba-nirodhā:||
paṭhamaṁ-jhānaṁ samāpannassa kāma-saññā niruddhā hoti,||
dutiyaṁ-jhānaṁ samāpannassa vitakka-vicārā niruddhā honti,||
tatiyaṁ-jhānaṁ samāpannassa pīti niruddhā hoti,||
catutthaṁ-jhānaṁ samāpannassa assāsa-passāsā niruddhā honti,||
Ākāsanañ-c'āyatanaṁ samāpannassa rūpa-saññā niruddhā hoti,||
Viññāṇañ-c'āyatanaṁ samāpannassa Ākāsanañ-c'āyatanasaññā niruddhā hoti,||
Ākiñcaññ'āyatanaṁ samāpannassa Viññāṇañ-c'āyatanasaññā niruddhā hoti,||
N'eva-saññā-nā-saññ'āyatanaṁ samāpannassa Ākiñ caññ'āyatanasaññā niruddhā hoti,||
saññā-vedayita-nirodhaṁ samāpannassa saññā ca vedanā ca niruddhā honti.|| ||

Ime nava dhammā sacchikātabbā.|| ||

Iti ime navutī dhammā bhūtā tacchā tathā avitathā anaññathā sammā Tathāgatena abhisambuddhā.|| ||

Dasa dhammā

[11][rhyt] Dasa dhammā bahu-kārā,||
Dasa dhammā bhāvetabbā,||
dasa dhammā pariññeyyā,||
dasa dhammā pabhātabbā,||
Dasa dhammā hāna-bhāgiyā,||
Dasa dhammā visesa-bhāgiyā,||
Dasa dhammā duppaṭi-vijjhā,||
Dasa dhammā uppādetabbā,||
Dasa dhammā abhiññeyyā,||
Dasa dhammā sacchikātabbā.|| ||

i. Katame dasa dhammā bahu-kārā?|| ||

Dasa nātha-karaṇā dhammā:||
(1) Idh'āvuso bhikkhu sīlavā hoti Pātimokkha-saṁvara-saṁvuto viharati,||
ācāra-gocara-sappanno anumattesu vajjesu bhaya-dassāvī,||
samādāya sikkhati sikkhā-padesu.|| ||

Yaṁ p'āvuso bhikkhu sīlavā hoti,||
Pātimokkha-saṁvara-saṁvuto viharati ācāra-gocara-sampanno anumattesu vajjesu bhaya-dassāvī,||
samādāya sikkhati sikkhā-padesu.|| ||