Majjhima Nikāya
1. Mūla-Paṇṇāsa
2. Sīhanāda Vagga

Sutta 14

Cūḷa Dukkha-k-Khandha Suttaṁ

Adapted from the 1995 edition of the digital version of the Sri Lanka Buddha Jayanti Tripitaka Series.

[91]

[1][chlm][pts][than][ntbb][upal] Evaṁ me sutaṁ:|| ||

Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sakkesu viharati||
Kapilavatthusmiṁ||
Nigrodhārāme.|| ||

[2] Atha kho Mahānāmo Sakko||
yena Bhagavā ten'upasaṅkami.|| ||

Upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā||
eka-m-antaṁ nisīdi.|| ||

Eka-m-antaṁ nisinno kho||
Mahānāmo Sakko Bhagavantaṁ etad avoca:|| ||

"Dīgha-rattāhaṁ bhante||
Bhagavatā evaṁ dhammaṁ desitaṁ ajānāmi:|| ||

'Lobho cittassa upakkileso,||
doso cittassa upakkileso,||
moho cittassa upakkileso' ti.|| ||

Evañ c'āhaṁ bhante||
Bhagavatā dhammaṁ desitaṁ ājānāmi:|| ||

'Lobho cittassa upakkileso,||
doso cittassa upakkileso,||
moho cittassa upakkileso' ti.|| ||

Atha ca pana me ekadā||
lobha-dhammā pi cittaṁ pariyādāya tiṭṭhanti||
dosa-dhammā pi cittaṁ pariyādāya tiṭṭhanti||
moha-dhammā pi cittaṁ pariyādāya tiṭṭhanti.|| ||

Tassa mayhaṁ bhante evaṁ hoti:|| ||

'Ko su nāma me dhammo||
ajjhattaṁ a-p-pahīno||
yena me ekadā
lobha-dhammā pi cittaṁ pariyādāya tiṭṭhanti,||
dosa-dhammā pi cittaṁ pariyādāya tiṭṭhanti,||
moha-dhammā pi cittaṁ pariyādāya tiṭṭhantī'" ti?|| ||

■

[3] "So eva kho te Mahānāma dhammo||
ajjhattaṁ a-p-pahīno||
yena te ekadā
lobha-dhammā pi cittaṁ pariyādāya tiṭṭhanti,||
dosa-dhammā pi cittaṁ pariyādāya tiṭṭhanti,||
moha-dhammā pi cittaṁ pariyādāya tiṭṭhanti.|| ||

So ca hi te Mahānāma dhammo||
ajjhattaṁ pahīno abhavissa,||
na tvaṁ agāraṁ ajjhāvaseyyāsi,||
na kāme paribhuñjeyyāsi.|| ||

Yasmā ca kho te Mahānāma||
so eva dhammo ajjhattaṁ a-p-pahīno,||
tasmā tvaṁ agāraṁ ajjhāvasasi,||
kāme paribhuñjasi.|| ||

[4] 'Appassādā kāmā||
bahu-dukkhā||
bah'ūpāyāsā,||
ādīnavo ettha bhiyyo' ti,||
iti ce pi Mahānāma ariya-sāvakassa||
yathā-bhūtaṁ||
samma-p-paññāya||
su-diṭṭhaṁ hoti,||
so ca aññatr'eva kāmehi||
aññatra akusalehi dhammehi||
pīti-sukhaṁ nādhigacchati||
aññaṁ vā tato santataraṁ,||
atha kho so n'eva tāva anāvaṭṭī kāmesu hoti.|| ||

Yato ca kho Mahānāma ariya-sāvakassa:|| ||

'Appassādā kāmā||
bahu-dukkhā||
bah'ūpāyāsā,||
ādīnavo ettha bhiyyo' ti|| ||

evam etaṁ yathā-bhūtaṁ||
samma-p-paññāya||
su-diṭṭhaṁ hoti,||
so ca aññatr'eva kāmehi||
aññatra akusalehi dhammehi||
pīti-sukhaṁ adhigacchati||
aññaṁ ca tato santataraṁ,||
atha kho so anāvaṭṭī kāmesu hoti.|| ||

[5] Mayham pi kho [92] Mahānāma pubbe va sambodhā||
anabhi-sambuddhassa||
bodhisattass'eva sato:|| ||

'Appassādā kāmā||
bahu-dukkhā||
bah'ūpāyāsā,||
ādīnavo ettha bhiyyo' ti,|| ||

evam etaṁ yathā-bhūtaṁ||
samma-p-paññāya||
su-diṭṭhaṁ ahosi,||
so ca aññatr'eva kāmehi||
aññatra akusalehi dhammehi||
pīti-sukhaṁ nājjhagamaṁ||
aññaṁ vā tato santataraṁ,||
atha khv'āhaṁ n'eva tāva anāvaṭṭī kāmesu paccaññāsiṁ.|| ||

Yato ca kho me Mahānāma:|| ||

'Appassādā kāmā||
bahu-dukkhā||
bah'ūpāyāsā,||
ādīnavo ettha bhiyyo' ti,|| ||

evam etaṁ yathā-bhūtaṁ||
samma-p-paññāya||
su-diṭṭhaṁ ahosi,||
so ca aññatr'eva kāmehi||
aññatra akusalehi dhammehi||
pīti-sukhaṁ ajjhagamaṁ||
aññañ ca tato santataraṁ,||
ath'āhaṁ anāvaṭṭī kāmesu paccaññāsiṁ.|| ||

[6] Ko ca Mahānāma kāmānaṁ assādo?|| ||

Pañc'ime Mahānāma kāma-guṇā.|| ||

Katame pañca?|| ||

[1] Cakkhu-viññeyyā rūpā||
iṭṭhā||
kantā||
manāpā||
piya-rūpā||
kām'ūpasaṁ-hitā rajanīyā.|| ||

[2] Sota-viññeyyā saddā||
iṭṭhā||
kantā||
manāpā||
piya-rūpā||
kām'ūpasaṁ-hitā rajanīyā.|| ||

[3] Ghāna-viññeyyā gandhā||
iṭṭhā||
kantā||
manāpā||
piya-rūpā||
kām'ūpasaṁ-hitā rajanīyā.|| ||

[4] Jivhā-viññeyyā rasā||
iṭṭhā||
kantā||
manāpā||
piya-rūpā||
kām'ūpasaṁ-hitā rajanīyā.|| ||

[5] Kāya-viññeyyā phoṭṭhabbā||
iṭṭhā||
kantā||
manāpā||
piya-rūpā||
kām'ūpasaṁ-hitā rajanīyā.|| ||

Ime kho Mahānāma pañca kāma-guṇā.|| ||

■

Yaṁ kho Mahānāma ime pañca kāma-guṇe||
paṭicca uppajjati sukhaṁ somanassaṁ,||
ayaṁ kāmānaṁ assādo.|| ||

■

[7] Ko ca Mahānāma kāmānaṁ ādīnavo?|| ||

Idha, Mahānāma, kula-putto||
yena sippa-ṭ-ṭhānena jīvikaṁ kappeti:||
yadi muddāya,||
yadi gaṇanāya,||
yadi saṅkhānena,||
yadi kasiyā,||
yadi vaṇijjāya,||
yadi go-rakkhena,||
yadi issatthena,||
yadi rāja-porisena,||
yadi sipp'aññatarena,||
sītassa purakkhato||
uṇhassa purakkhato,||
ḍaṁsa-makasa-vāt'ātapa-siriṁsapa-samphassehi||
rissamāno,||
khuppipāsāya||
mīyamāno.|| ||

Ayam pi Mahānāma kāmānaṁ ādīnavo||
sandiṭṭhiko||
dukkha-k-khandho||
kāma-hetu||
kāma-nidānaṁ||
kāmā-dhikaraṇaṁ||
kāmānam-eva hetu.|| ||

■

[8] Tassa ce Mahānāma kula-puttassa||
evaṁ uṭṭhahato||
ghaṭato||
vāyamato||
te bhogā nābhi-nipphajjanti,||
so socati||
kilamati||
paridevati||
urattāḷiṁ kandati,||
sammohaṁ āpajjati:|| ||

'Moghaṁ vata me uṭṭhānaṁ,||
aphalo vata me vāyāmo' ti!|| ||

Ayam pi Mahānāma kāmānaṁ ādīnavo||
sandiṭṭhiko||
dukkha-k-khandho||
kāma-hetu,||
kāma-nidānaṁ,||
kāmā-dhikaraṇaṁ||
kāmānam-eva hetu.|| ||

■

[9] Tassa ce Mahānāma kula-puttassa||
evaṁ uṭṭhahato||
ghaṭato||
vāyamato||
te bhogā abhi-nipphajjanti,||
so tesaṁ bhogānaṁ||
ārakkh-ā-dhikaraṇaṁ||
dukkhaṁ domanassaṁ paṭisaṁvedeti:|| ||

'Kinti me bhoge||
n'eva rājāno hareyyuṁ||
na corā hareyyuṁ||
na aggi ḍaheyya||
na udakaṁ vaheyya||
na appiyā dāyādā hareyyun' ti.|| ||

Tassa evaṁ ārakkhato gopayato te bhoge||
rājāno vā haranti,||
corā vā haranti,||
aggi vā ḍahati,||
udaka vā vahati,||
appiyā vā dāyādā haranti.|| ||

So socati kilamati paridevati.|| ||

Urattāḷiṁ kandati,||
sammohaṁ āpajjati:|| ||

'Yam pi me ahosi||
tam pi no n'atthī' ti.|| ||

Ayam pi Mahānāma kāmānaṁ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkha-k-khandho||
kāma-hetu,||
kāma-nidānaṁ,||
kāmā-dhikaraṇaṁ||
kāmānam-eva hetu.|| ||

■

[10] Puna ca paraṁ Mahānāma||
kāma-hetu,||
kāma-nidānaṁ,||
kāmā-dhikaraṇaṁ||
kāmānam-eva hetu||
rājāno pi rājūhi vivadanti,||
khattiyā pi khattiyehi vivadanti,||
brāhmaṇā pi brāhmaṇehi vivadanti,||
gapahatī pi gahapatīhi vivadanti,||
mātā pi puttena vivadati,||
putto pi mātarā vivadati,||
pitā pi puttena vivadati,||
bhātā pi bhātarā vivadati,||
bhātā pi bhaginiyā vivadati,||
bhaginī pi bhātarā vivadati,||
sahāyo pi sahāyena vivadati.|| ||

Te tattha kalaha-viggaha-vivādāṁ-āpannā añña-maññaṁ pāṇīhi pi upakkamanti,||
leḍḍūhi pi upakkamanti,||
daṇḍehi pi upakkamanti,||
satthehi pi upakkamanti,||
te tattha maraṇam pi nigacchanti maraṇa-mattam pi dukkhaṁ.|| ||

Ayam pi Mahānāma kāmānaṁ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkha-k-khandho||
kāma-hetu,||
kāma-nidānaṁ,||
kāmā-dhikaraṇaṁ||
kāmānam-eva hetu.|| ||

■

[11] Puna ca paraṁ Mahānāma||
kāma-hetu,||
kāma-nidānaṁ,||
kāmā-dhikaraṇaṁ||
kāmānam-eva hetu asicammaṁ gahetvā dhanukalāpaṁ sannayhitvā ubhato-viyūḷhaṁ saṅgāmaṁ pakkhandanti usūsu pi khippamānesu||
sattīsu pi khippamānāsu,||
asīsu pi vijjotalantesu,||
te tattha usūhi pi vijjhanti,||
sattiyā pi vijjhanti,||
asinā pi sīsaṁ chindanti,||
te tattha maraṇam pi nigacchanti maraṇa-mattam pi dukkhaṁ.|| ||

Ayam pi Mahānāma kāmānaṁ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkha-k-khandho||
kāma-hetu,||
kāma-nidānaṁ,||
kāmā-dhikaraṇaṁ||
kāmānam-eva hetu.|| ||

■

[12] Puna ca paraṁ Mahānāma||
kāma-hetu,||
kāma-nidānaṁ,||
kāmā-dhikaraṇaṁ||
kāmānam-eva hetu||
asicammaṁ gahetvā dhanukalāpaṁ sannayhitvā addāvalepanā upakāriyo pakkhandanti usūsu pi khippamānāsu||
sattīsu pi khippamānāsu||
asīsu pi vijjotalantesu;||
te tattha usūhi pi vijjhanti,||
sattiyā pi vijjhanti,||
pakkaṭṭhiyā pi osiñcanti,||
ahivaggena pi omaddanti,||
asinā pi sīsaṁ chindanti;||
te tattha maraṇam pi nigacchanti,||
maraṇa-mattam pi dukkhaṁ.|| ||

Ayam pi Mahānāma kāmānaṁ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkha-k-khandho||
kāma-hetu,||
kāma-nidānaṁ,||
kāmā-dhikaraṇaṁ||
kāmānam-eva hetu.|| ||

■

[13] Puna ca paraṁ bhikkhave||
kāma-hetu,||
kāma-nidānaṁ,||
kāmā-dhikaraṇaṁ||
kāmānam-eva hetu sandhim pi chindanti,||
nillopam pi haranti,||
ekāgārikam pi karonti,||
paripanthe pi tiṭṭhanti,||
paradāram pi gacchanti;||
tam enaṁ rājāno gahetvā vividhā kamma-kāraṇā kārenti:||
kasāhi pi tāḷenti,||
vettehi pi tāḷenti,||
addhadaṇḍakehi pi tāḷenti,||
hattham pi chindanti,||
pādam pi chindanti,||
hatthapādam pi chindanti,||
kaṇṇam pi chindanti,||
nāsam pi chindanti,||
kaṇṇanāsam pi chindanti,||
bilaṅgathālikam pi karonti,||
saṅkhamuṇḍikam pi karonti,||
Rāhumukham pi karonti,||
joti-mālikam pi karonti,||
hatthapajjotikam pi karonti,||
erakavattikam pi karonti,||
cīrakavāsikam pi karonti,||
eṇeyyakam pi karonti,||
baḷisamaṁsikam pi karonti,||
kahāpaṇakam pi karonti.,||
khārāpatacchikam pi karonti,||
palighaparivattikam pi karonti,||
palālapīṭhakam pi karonti,||
tattena pi telena osiñcanti,||
sunakhehi pi khādāpenti,||
jīvantam pi sūle uttāsenti,||
asinā pi sīsaṁ chindanti,||
te tattha maraṇam pi nigacchanti,||
maraṇa-mattam pi dukkhaṁ.|| ||

Ayam pi bhikkhave kāmānaṁ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkha-k-khandho||
kāma-hetu,||
kāma-nidānaṁ,||
kāmā-dhikaraṇaṁ||
kāmānam-eva hetu.|| ||

■

[14] Puna ca paraṁ bhikkhave||
kāma-hetu,||
kāma-nidānaṁ,||
kāmā-dhikaraṇaṁ||
kāmānam-eva hetu kāyena du-c-caritaṁ caranti,||
vācāya du-c-caritaṁ caranti,||
manasā du-c-caritaṁ caranti;||
te kāyena du-c-caritaṁ caritvā||
vācāya du-c-caritaṁ caritvā||
manasā du-c-caritaṁ caritvā||
kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṁ||
duggatiṁ||
vinipātaṁ||
Nirayaṁ upapajjanti.|| ||

Ayaṁ bhikkhave kāmānaṁ ādīnavo samparāyiko dukkha-k-khandho||
kāma-hetu,||
kāma-nidānaṁ,||
kāmā-dhikaraṇaṁ||
kāmānam-eva hetu.|| ||

[15] Ekam idāhaṁ Mahānāma samayaṁ Rājagahe viharāmi||
Gijjhakūṭe pabbate.|| ||

Tena kho pana samayena sambahulā Nigaṇṭhā Isigilipasse Kāḷasilāyaṁ ubbhaṭṭhakā honti āsanapaṭikkhittā,||
opakkamikā||
dukkhā||
tippā||
kaṭukā vedanā vediyanti.|| ||

[16] Atha khohaṁ Mahānāma sāyaṇha-samayaṁ paṭisallānā vuṭṭhito||
yena Isigilipasse Kāḷasilā||
yena te Nigaṇṭhā ten'upasaṅkamiṁ.|| ||

Upasaṅkamitvā te Nigaṇṭhe etad avocaṁ:|| ||

'Kin nu tumhe āvuso Nigaṇṭhā,||
ubbhaṭṭhakā āsanapaṭikkhittā||
opakkamikā||
tippā||
kaṭukā vedanā vediyathā' ti?|| ||

[17] Evaṁ vutte Mahānāma||
te Nigaṇṭhā maṁ etad avocuṁ:|| ||

'Nigaṇṭho āvuso Nātaputto||
sabbaññū||
sabba-dassāvī||
aparisesaṁ ñāṇa-dassanaṁ paṭijānāti:|| ||

"Carato ca me tiṭṭhato ca||
suttassa ca||
[93] jāgarassa ca||
satataṁ||
samitaṁ||
ñāṇa-dassanaṁ pacc'upatthikan" ti.|| ||

So evam āha:|| ||

"Atthi vo Nigaṇṭhā,||
pubbe pāpaṁ kammaṁ kataṁ,||
taṁ imāya kaṭukāya du-k-kara-kāri-kāya nijjaretha.|| ||

Yaṁ pan'ettha etarahi kāyena saṁvutā||
vācāya saṁvutā||
manasā saṁvutā||
taṁ āyatiṁ pāpassa kammassa akaraṇaṁ.|| ||

Iti purāṇānaṁ kammānaṁ tapasā vyantībhāvā,||
navānaṁ kammānaṁ akaraṇā āyatiṁ anavassavo,||
āyatiṁ anavassavā kamma-k-khayo||
kamma-k-khayā dukkha-k-khayo||
dukkha-k-khayā vedanā-k-khayo||
vedanā-k-khayā sabbaṁ dukkhaṁ nijjiṇṇaṁ bhavissatī" ti.|| ||

Tañ ca pan'amhākaṁ ruccati c'eva khamati ca||
tena c'amhā atta-manā' ti.|| ||

■

[18] Evaṁ vutte||
ahaṁ Mahānāma||
te Nigaṇṭhe etad avocuṁ:|| ||

'Kim pana tumhe āvuso Nigaṇṭhā jānātha:|| ||

"Ahuvamh'eva mayaṁ pubbe,||
na nāhuvamhā" ti?|| ||

'No h'idaṁ āvuso.'|| ||

'Kim pana tumhe āvuso Nigaṇṭhā jānātha:|| ||

"Akaramh'eva mayaṁ pubbe pāpaṁ kammaṁ,||
na nākaramhā" ti?|| ||

'No h'idaṁ āvuso.'|| ||

'Kim pana tumhe āvuso Nigaṇṭhā jānātha:|| ||

"Eva-rūpaṁ vā pāpaṁ kammaṁ akaramhā" ti?|| ||

'No h'idaṁ āvuso.'|| ||

'Kim pana tumhe āvuso Nigaṇṭhā jānātha:|| ||

"Ettakaṁ vā dukkhaṁ nijjiṇṇaṁ,||
ettakaṁ vā dukkhaṁ nijjaretabbaṁ,||
ettakamhi vā dukkhe nijjiṇṇe||
sabbaṁ dukkhaṁ nijjiṇṇaṁ bhavissatī" ti?|| ||

'No h'idaṁ āvuso.'|| ||

'Kim pana tumhe āvuso Nigaṇṭhā jānātha:|| ||

"Diṭṭhe'va dhamme akusalānaṁ dhammānaṁ pahānaṁ,||
kusalānaṁ dhammānaṁ upasampadan" ti?|| ||

'No h'idaṁ āvuso.'|| ||

■

[19] Iti kira tumhe āvuso Nigaṇṭhā na jānātha:|| ||

"Ahuvamh'eva mayaṁ pubbe na nāhuvamhā" ti.|| ||

Na jānātha:|| ||

"Akaramh'eva mayaṁ pubbe pāpaṁ kammaṁ na nākaramhā" ti.|| ||

Na jānātha:|| ||

"Eva-rūpaṁ vā eva-rūpaṁ vā pāpaṁ kammaṁ akaramhā" ti.|| ||

Na jānātha:|| ||

"Ettakaṁ vā dukkhaṁ nijjiṇṇaṁ,||
ettakaṁ vā dukkhaṁ nijjaretabbaṁ,||
ettakamhi vā dukkhe nijjiṇṇe sabbaṁ dukkhaṁ nijjiṇṇaṁ bhavissatī" ti.|| ||

Na jānātha diṭṭhe'va dhamme akusalānaṁ dhammānaṁ pahānaṁ||
kusalānaṁ dhammānaṁ upasampadaṁ.|| ||

Evaṁ sante āvuso Nigaṇṭhā||
ye loke luddā||
lohitapāṇino||
kurūrakammantā manussesu paccājātā,||
te Nigaṇṭhesu pabbajantī' ti?|| ||

■

[20] 'Na kho āvuso Gotama||
sukhena sukhaṁ adhigantabbaṁ,||
dukkhena kho sukhaṁ adhigantabbaṁ.|| ||

Sukhena ca [94] āvuso Gotama sukhaṁ adhigantabbaṁ abhavissa,||
rājā Māgadho Seniyo Bimbisāro sukhaṁ adhigaccheyya,||
rājā Māgadho Seniyo Bimbisāro sukha-vihāritaro āyasmatā Gotamenā' ti.|| ||

'Addhāyasmantehi Nigaṇṭhehi sahasā appaṭisaṅkhā vācā bhāsitā:|| ||

"Na kho āvuso Gotama,||
sukhena sukhaṁ adhigantabbaṁ,||
dukkhena kho sukhaṁ adhigantabbaṁ.|| ||

Sukhena ca āvuso Gotama,||
sukhaṁ adhigantabbaṁ abhavissa,||
rājā Māgadho Seniyo Bimbisāro sukhaṁ adhigaccheyya||
rājā Māgadho Seniyo Bimbisāro sukha-vihāritaro āyasmatā Gotamenā" ti.|| ||

Api ca aham eva tattha paṭipucchitabbo:|| ||

"Ko nu kho āyasmantānaṁ sukha-vihāritaro,||
rājā vā Māgadho Seniyo Bimbisāro||
āyasmā vā Gotamo" ti?|| ||

'Addh'āvuso Gotama amhehi sahasā appaṭisaṅkhā vācā bhāsitā:|| ||

"Na kho āvuso Gotama sukhena sukhaṁ adhigantabbaṁ,||
dukkhena kho sukhaṁ adhigantabbaṁ sukhena ca āvuso Gotama,||
sukhaṁ adhigantabbaṁ abhavissa,||
rājā Māgadho Seniyo Bimbisāro sukhaṁ adhigaccheyya,||
rājā Māgadho Seniyo Bimbisāro sukha-vihāritaro āyasmatā Gotamenā" ti.|| ||

'Api ca tiṭṭhat'etaṁ,||
idāni pi mayaṁ āyasmantaṁ Gotamaṁ pucchāma:|| ||

"Ko nu kho āyasmantānaṁ sukha-vihāritaro||
rājā vā Māgadho Seniyo Bimbisāro||
āyasmā vā Gotamo" ti?|| ||

[21] 'Tena h'āvuso Nigaṇṭhā tumhe va tattha paṭipucchissāmi||
yathā vo khameyya,||
tathā naṁ vyākareyyātha.|| ||

Taṁ kiṁ maññath'āvuso Nigaṇṭhā?|| ||

Pahoti rājā Māgadho Seniyo Bimbisāro||
aniñjamāno kāyena||
abhāsa-māno vācaṁ||
satta rattin-divāni||
ekanta-sukha-paṭisaṁvedi viharitun' ti?|| ||

'No h'idaṁ āvuso.'|| ||