Majjhima Nikāya
III. Upari Paṇṇāsa
4. Vibhaṅga Vagga

Sutta 140

Dhātu-Vibhaṅga Suttaṁ

Adapted from the 1995 edition of the digital version of the Sri Lanka Buddha Jayanti Tripitaka Series.

 

---

[237]

[1][chlm][pts][than][ntbb][upal] Evaṁ me sutaṁ:

Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Magadhesu cārikaṁ caramāno yena Rājagahaṁ tad avasari.|| ||

Yena bhaggavo kumbhakāro ten'upasaṅkami.|| ||

Upasaṅkamitvā bhaggavaṁ kumbhakāraṁ etad avoca: 'sace te bhaggava agaru,||
viharema āvesane1 ekarattinti.|| ||

Na kho me bhante garu,||
atthi c'ettha pabba-jito paṭhamaṁ vāsūpagato.|| ||

Sace so anujānāti viharatha bhante,||
yathā sukhanti.|| ||

[238] Tena kho pana samayena pukkusāti nāma kula-putto Bhagavantaṁ uddissa saddhā agārasmā anagāriyaṁ pabba-jito.|| ||

So tasmiṁ kumbhakārāvesane paṭhamaṁ vāsūpagato hoti.|| ||

Atha kho Bhagavā yen'āyasmā pukkusāti ten'upasaṅkami.|| ||

Upasaṅkamitvā āyasmantaṁ pukkusātiṁ etad avoca: 'sace te bhikkhū agaru,||
viharema āvesane ekarattinti.|| ||

Ūrundaṁ āvuso,||
kumbhakārāvesanaṁ.|| ||

Viharat'āyasmā yathā sukhanti.|| ||

Atha kho Bhagavā kumbhakārāvesanaṁ pavisitvā eka-m-antaṁ tiṇasanthā rakaṁ paññā-petvā nisīdi pallaṅkaṁ ābhujitvā ujuṁ kāyaṁ paṇidhāya parimukhaṁ satiṁ upaṭṭha-petvā.|| ||

Atha kho Bhagavā bahu-d-eva rattiṁ nisajjāya vītināmesi.|| ||

Āyasmāpi kho pukkusāti bahu-d-eva rattiṁ nisajjāya vītināmesi.|| ||

Atha kho Bhagavato etad ahosi: 'pāsādikaṁ nu kho ayaṁ kula-putto irīyati,||
yan nūn-ā-haṁ puccheyyanti.|| ||

Atha kho Bhagavā āyasmantaṁ pukkusātiṁ etad avoca: 'kaṁsi tvaṁ bhikkhu uddissa pabba-jito,||
ko vā te Satthā,||
kassa vā tvaṁ dhammaṁ rocesī' ti.|| ||

Atth'āvuso, Samaṇo Gotamo Sakya-putto Sakya-kulā pabba-jito.|| ||

Taṁ kho pana Bhagavantaṁ Gotamaṁ evaṁ kalyāṇo kitti-saddo abbhu-g-gato: 'Iti pi so Bhagavā arahaṁ Sammā Sambuddho vijjā-caraṇa-sampanno Sugato loka-vidu anuttaro purisa-damma-sārathī Satthā deva-manussānaṁ Buddho Bhagavā' ti.|| ||

Tā'haṁ Bhagavantaṁ uddissa pabba-jito.|| ||

So ca me Bhagavā Satthā,||
tassāhaṁ4 Bhagavato dhammaṁ rocemī' ti.|| ||

Kahaṁ pana bhikkhu etarahi so Bhagavā viharati arahaṁ Sammā Sambuddho'ti:|| ||

Atth'āvuso uttaresu jana-padesu Sāvatthī nāma nagaraṁ,||
tattha so Bhagavā etarahi viharati arahaṁ Sammā Sambuddho' ti.|| ||

Diṭṭhapubbo pana te bhikkhu,||
so Bhagavā.|| ||

Disvā ca pana jāneyyāsī' ti.|| ||

[239] Na kho me āvuso,||
diṭṭhapubbo so Bhagavā.|| ||

Disvā c'āhaṁ na jāneyyan' ti.|| ||

Atha kho Bhagavato etad ahosi: 'mamaṁ khvāyaṁ1 kula-putto uddissa pabba-jito.|| ||

Yannūnassāhaṁ dhammaṁ deseyyan' ti.|| ||

Atha kho Bhagavā āyasmantaṁ pukkusātiṁ āmantesi: 'dhammaṁ te bhikkhu,||
desissāmi.|| ||

Taṁ suṇāhi,||
sādhukaṁ manasi karohi,||
bhāsissāmī' ti.|| ||

Evam āvuso ti kho āyasmā pukkusāti Bhagavato paccassosi.|| ||

Bhagavā etad avoca:|| ||

'Chaddhāturo ayaṁ bhikkhu,||
puriso chaphass'āyatano aṭṭhārasamanopavicāro caturādhiṭṭhāno,||
yattha ṭhitaṁ maññussavā nappavattanti,||
maññussave kho pana nappavatta-māne muni santoti vuccati.|| ||

Paññaṁ nappamajjeyya.|| ||

Saccamanurakkheyya.|| ||

Cāgamanubrūheyya.|| ||

Santimeva so sikkheyyā' ti.|| ||

Ayamuddeso chadhātu vibhaṅgassa.|| ||

'Chaddhāturo ayaṁ bhikkhu,||
puriso'ti iti kho pan'etaṁ vuttaṁ.|| ||

Kiñ c'etaṁ paṭicca vuttaṁ.|| ||

Paṭhavī-dhātu āpo-dhātu tejo-dhātu vāyo-dhātu ākāsa-dhātu viññāṇa-dhātu.|| ||

'Chaddhāturo.|| ||

Ayaṁ bhikkhu,||
puriso'ti iti yaṁ taṁ vuttaṁ,||
idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.|| ||

'Chaphass'āyatano ayaṁ bhikkhu,||
puriso'ti iti kho pan'etaṁ vuttaṁ,||
kiñ c'etaṁ paṭicca vuttaṁ: cakkhu-samphass'āyatanaṁ sota-samphass'āyatanaṁ ghāna-samphass'āyatanaṁ jivhā-samphass'āyatanaṁ kāya-samphass'āyatanaṁ mano-samphass'āyatanaṁ.|| ||

'Chaphass'āyatano ayaṁ bhikkhu,||
puriso'ti iti yaṁ taṁ vuttaṁ,||
idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.|| ||

'Aṭṭhārasamanopavicāro ayaṁ bhikkhu,||
puriso'ti iti kho pan'etaṁ vuttaṁ,||
kiñ c'etaṁ paṭicca vuttaṁ:|| ||

cakkhunā rūpaṁ disvā somanassaṭṭhāniyaṁ rūpaṁ upavicarati.|| ||

Domanassaṭṭhāniyaṁ rūpaṁ upavicarati.|| ||

Upekkhaṭṭhāniyaṁ rūpaṁ upavicarati.|| ||

Sotena saddaṁ sutvā somanassaṭṭhāniyaṁ saddaṁ upavicarati.|| ||

Domanassaṭṭhāniyaṁ saddaṁ upavicarati.|| ||

Upekkhaṭṭhāniyaṁ saddaṁ upavicarati.|| ||

Ghānena [240] gandhaṁ ghāyitvā somanassaṭṭhāniyaṁ gandhaṁ upavicarati.|| ||

Domanassaṭṭhāniyaṁ gandhaṁ upavicarati.|| ||

Upekkhaṭṭhāniyaṁ gandhaṁ upavicarati.|| ||

Jivhāya rasaṁ sāyitvā somanassaṭṭhāniyaṁ rasaṁ upavicarati.|| ||

Domanassaṭṭhāniyaṁ rasaṁ upavicarati.|| ||

Upekkhaṭṭhāniyaṁ rasaṁ upavicarati.|| ||

Kāyena phoṭṭhabbaṁ phusitvā

Somanassaṭṭhāniyaṁ phoṭṭhabbaṁ upavicarati.|| ||

Domanassaṭṭhāniyaṁ phoṭṭhabbaṁ upavicarati.|| ||

Upekkhaṭṭhāniyaṁ phoṭṭhabbaṁ upavicarati.|| ||

Manasā dhammaṁ viññāya somanassaṭṭhāniyaṁ dhammaṁ upavicarati.|| ||

Domanassaṭṭhāniyaṁ dhammaṁ upavicarati.|| ||

Upekkhaṭṭhāniyaṁ dhammaṁ upavicarati.|| ||

Iti cha somanassūpavicārā cha domanassūpavicārā cha upekkh'ūpavicārā.|| ||

'Aṭṭhārasamanopavicāro ayaṁ bhikkhu,||
puriso'ti iti yaṁ taṁ vuttaṁ,||
idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.|| ||

'Caturādhiṭṭhāno ayaṁ bhikkhu,||
puriso'ti iti kho pan'etaṁ vuttaṁ,||
kiñ c'etaṁ paṭicca vuttaṁ: paññādhiṭṭhāno cāgādhiṭṭhāno upasamādhiṭṭhāno.|| ||

'Caturādhiṭṭhāno ayaṁ bhikkhu,||
puriso'ti iti yaṁ taṁ vuttaṁ,||
idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.|| ||

'Paññaṁ nappamajjeyya saccamanurakkheyya cāgamanubrūheyya santimeva so sikkheyyā'ti iti kho pan'etaṁ vuttaṁ: kathañca bhikkhu.|| ||

Paññaṁ nappamajjati: cha imā bhikkhu,||
dhātuyo: paṭhavi-dhātu āpo-dhātu tejo-dhātu vāyo-dhāto ākāsa-dhātu viññāṇa-dhātu.|| ||

Katamā ca bhikkhu,||
paṭhavi-dhātu: paṭhavi-dhātu siyā ajjhattikā siyā bāhirā.|| ||

Katamā ca bhikkhu,||
ajjhattikā paṭhavi-dhātu: yaṁ ajjhattaṁ paccattaṁ kakkhaḷaṁ kharigataṁ upādinnaṁ.|| ||

Seyyath'īdaṁ: kesā lomā nakhā dattā taco maṁsaṁ nahārū aṭṭhi aṭṭhamiñjā1 vakkaṁ hadayaṁ,||
yakanaṁ kilomakaṁ pihakaṁ pappāsaṁ antaṁ antaguṇaṁ udariyaṁ karīsaṁ yaṁ vā panaññampi kiñci ajjhattaṁ paccattaṁ kakkhaḷaṁ kharigataṁ upādinnaṁ.|| ||

Ayaṁ vuccati bhikkhu,||
ajjhattikā paṭhavī-dhātu.|| ||

Yā c'eva kho pana ajjhattikā paṭhavī-dhātu yā ca bāhirā paṭhavī-dhātu,||
paṭhavī-dhāturevesā.|| ||

Taṁ n'etaṁ mama,||
n'eso'ham asmi,||
na m'eso attā'ti evam etaṁ yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya daṭṭhabbaṁ.|| ||

evam etaṁ yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya disvā paṭhavī-dhātuyā nibbindati,||
paṭhavī-dhātuyā cittaṁ virājeti.|| ||

Katamā ca bhikkhu,||
āpo-dhātu: āpo-dhātu siyā ajjhattikā [241] siyā bāhirā.|| ||

Katamā ca bhikkhu,||
ajjhattikā āpo-dhātu: yaṁ ajjhattaṁ paccattaṁ āpo āpogataṁ upādinnaṁ.|| ||

Seyyath'īdaṁ: pittaṁ semhaṁ pubbo lohitaṁ sedo medo assu vasā kheḷo siṅghānikā lasikāmuttaṁ.|| ||

Yaṁ vā panaññampi kiñci ajjhattaṁ paccattaṁ āpo āpogataṁ upādinnaṁ.|| ||

Ayaṁ vuccati bhikkhu,||
ajjhattikā āpo-dhātu.|| ||

Yā c'eva kho pana ajjhattikā āpo-dhātu yā ca bāhirā āpo-dhātu,||
āpo-dhāturevesā.|| ||

Taṁ n'etaṁ mama,||
n'eso'ham asmi,||
na m'eso attā'ti evam etaṁ yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya daṭṭhabbaṁ.|| ||

evam etaṁ yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya disvā āpo-dhātuyā nibbindati,||
āpo-dhātuyā cittaṁ virājeti.|| ||

Katamā ca bhikkhu,||
tejo-dhātu: tejo-dhātu siyā ajjhattikā siyā bāhirā.|| ||

Katamā ca bhikkhu,||
ajjhattikā tejo-dhātu: yaṁ ajjhattaṁ paccattaṁ tejo tejogataṁ upādinnaṁ.|| ||

Seyyath'īdaṁ: yena ca santappati2 yena ca jīrīyati3,||
yena ca pariḍayhati,||
yena ca asita-pīta-khāyita-sāyitaṁ sammā pariṇāmaṁ gacchati,||
yaṁ vā panaññampi kiñci ajjhattaṁ paccattaṁ tejo tejogataṁ upādinnaṁ.|| ||

Ayaṁ vuccati bhikkhu,||
ajjhattikā tejo-dhātu.|| ||

Yā c'eva kho pana ajjhattikā tejo-dhātu yā ca bāhirā tejo-dhātu,||
tejo-dhāturevesā.|| ||

Taṁ n'etaṁ mama,||
n'eso'ham asmi,||
na m'eso attāti evam etaṁ yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya daṭṭhabbaṁ.|| ||

evam etaṁ yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya disvā tejo-dhātuyā nibbindati,||
tejo-dhātuyā cittaṁ virājeti.|| ||

Katamā ca bhikkhu,||
vāyo-dhātu: vāyo-dhātu siyā ajjhattikā siyā bāhirā katamā ca bhikkhu,||
ajjhattikā vāyo-dhātu: yaṁ ajjhattaṁ paccattaṁ vāyo vāyogataṁ upādinnaṁ.|| ||

Seyyath'īdaṁ: uddhaṅgamā vātā adhogamā vātā kucchisayā vātā koṭṭhasayā1 vātā aṅgamaṅgānusārino vātā assāso,||
passāso,||
iti yaṁ vā panaññampi kiñci ajjhattaṁ paccattaṁ vāyo vāyogataṁ upādinnaṁ.|| ||

Ayaṁ vuccati bhikkhu,||
ajjhattikā vāyo-dhātu.|| ||

Yā c'eva kho pana ajjhattikā vāyo-dhātu yā ca bāhirā vāyo-dhātu,||
vāyo-dhāturevesā.|| ||

Taṁ n'etaṁ mama,||
n'eso'ham asmi,||
na m'eso attāti evam etaṁ yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya daṭṭhabbaṁ.|| ||

evam etaṁ yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya disvā vāyo-dhātuyā nibbindati,||
vāyo-dhātuyā cittaṁ virājeti.|| ||

Katamā ca bhikkhu,||
ākāsa-dhātu: ākāsa-dhātu siyā ajjhattikā siyā bāhirā.|| ||

Katamā ca bhikkhu,||
ajjhattikā [242] ākāsa-dhātu: yaṁ ajjhattaṁ paccattaṁ ākāsaṁ ākāsagataṁ upādinnaṁ.|| ||

Seyyath'īdaṁ: kaṇṇacchiddaṁ nāsacchiddaṁ mukhadvāraṁ yena ca asita-pīta-khāyita-sāyitaṁ ajjhoharati,||
yattha ca asita-pīta-khāyita-sāyitaṁ santiṭṭhati,||
yena ca asita-pīta-khāyita-sāyitaṁ adhobhāgā2 ni-k-khamati,||
yaṁ vā panaññampi kiñci ajjhattaṁ paccattaṁ ākāsaṁ ākāsagataṁ aghaṁ aghagataṁ vivaraṁ vivaragataṁ asamphuṭṭhaṁ maṁsa-lohitehi upādinnaṁ.|| ||

Ayaṁ vuccati bhikkhu,||
ajjhattikā ākāsa-dhātu.|| ||

Yā c'eva kho pana ajjhattikā ākāsa-dhātu,||
yā ca bāhirā ākāsa-dhātu,||
ākāsa-dhāturevesā.|| ||

Taṁ n'etaṁ mama,||
n'eso'ham asmi,||
na m'eso attāti evam etaṁ yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya daṭṭhabbaṁ.|| ||

evam etaṁ yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya disvā ākāsa-dhātuyā nibbindati,||
ākāsa-dhātuyā cittaṁ virājeti.|| ||

Athāparaṁ viññāṇaṁ yeva avasissati parisuddhaṁ pariyodātaṁ.|| ||

Tena va viññāṇena kiṁ jānāni: sukhantipi vijānāti,||
dukkhan tipi vijānāti,||
adukkha-m-asukhantipi vijānāti.|| ||

Sukha-vedaniyaṁ bhikkhu,||
phassaṁ paṭicca uppajjati sukhā vedanā,||
so sukhaṁ vedanaṁ vediyamāno sukhaṁ vedanaṁ vediyāmīti pajānāti.|| ||

Tass'eva sukha-vedanissa phassassa nirodhā yaṁ tajjaṁ vedayitaṁ sukha-vedaniyaṁ phassaṁ paṭicca uppannā sukhā vedanā sā nirujjhanti,||
sā vūpasammatīti pajānāti.|| ||

Dukkha-vedaniyaṁ bhikkhu.|| ||

Phassaṁ paṭicca uppajjati dukkhā vedanā so dukkhā vedanaṁ vediyamāno dukkhaṁ vedanaṁ vediyāmīti pajānāti.|| ||

Tass'eva dukkha-vedaniyassa phassassa nirodhā yaṁ tajjaṁ vedayitaṁ dukkha-vedaniyaṁ phassaṁ paṭicca uppannā dukkhā vedanā sā nirujjhati.|| ||

Sā vūpasammatīti pajānāti.|| ||

Adukkhamasukha-vedaniyaṁ bhikkhu,||
phassaṁ paṭicca uppajjati adukkha-m-asukhā vedanā.|| ||

So adukkha-m-asukhaṁ vedanaṁ vediyamāno adukkha-m-asukhaṁ vediyāmīti pajānāti.|| ||

Tass'eva adukkha-m-asukha-vedaniyassa phassassa nirodhā yaṁ tajjaṁ vedayitaṁ adukkha-m-asukha-vedaniyaṁ phassaṁ paṭicca uppannā adukkha-m-asukhā vedanā sā nirujjhati,||
sā vūpasammatīti pajānāti.|| ||

Seyyathā pi bhikkhu dvinnaṁ kaṭṭhānaṁ samphassasamodhānā1 usmā jāyati,||
tejo abhinibbattati.|| ||

Tesaṁ yeva dvinnaṁ kaṭṭhānaṁ nānābhāvā vīnikkhepā yā tajjā usmā,||
sā nirujjhati sā vūpasammati.|| ||

Evam eva kho bhikkhu,||
sukha-vedanīyaṁ [243] phassaṁ paṭicca uppajjati sukhā vedanā.|| ||

So sukhaṁ vedanaṁ vediyamāno sukhaṁ vedanaṁ vediyāmītipajānāti.|| ||

Tass'eva sukha-vedaniyassa phassassa nirodhā yaṁ tajjaṁ vedayitaṁ sukha-vedaniyaṁ phassaṁ paṭicca uppannā sukhā vedanā sā nirujjhati,||
sā vūpasammatīti pajānāti.|| ||

Dukkha-vedaniyaṁ bhikkhu,||
phassaṁ paṭicca uppajjati dukkhā vedanā.|| ||

So dukkhaṁ vedanaṁ vediyamāno dukkhaṁ vedanaṁ vediyāmīti pajānāti.|| ||

Tass'eva dukkha-vedaniyassa phassassa nirodhā yaṁ tajjaṁ vedayitaṁ dukkha-vedaniyaṁ phassaṁ paṭicca uppannā dukkhā vedanā sā nirujjhati sā vūpasammatīti pajānāti.|| ||

Adukkhamasukha-vedaniyaṁ bhikkhu,||
phassaṁ paṭicca uppajjati adukkha-m-asukhā vedanā.|| ||

So adukkhasukhaṁ vedanaṁ vediyamāno adukkha-m-asukhaṁ vedanaṁ vediyāmīti pajānāti.|| ||

Tass'eva adukkha-m-asukha-vedaniyassa phassassa nirodhā yaṁ tajjaṁ vedayitaṁ adukkha-m-asukha-vedaniyaṁ phassaṁ paṭicca uppannā adukkha-m-asukhā vedanā sā nirujjhati sā vūpasammatīti pajānāti.|| ||

Athāparaṁ upekkhāyeva avasissati parisuddhā pariyodātā mudu ca kammaññā ca pabhassarā ca.|| ||

Seyyathā pi bhikkhu,||
dakkho suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā ukkaṁ bandheyya,||
ukkaṁ bandhitvā ukkā-mukhaṁ ālimpeyya,||
ukkā-mukhaṁ ālimpetvā saṇḍāsena jāta-rūpaṁ gahetvā ukkāmukhe pakkhipeyya.|| ||

Tam enaṁ kālena kālaṁ abhidhameyya.|| ||

Kālena kālaṁ udakena paripphoseyya.|| ||

Kālena kālaṁ ajjh'upekkheyya.|| ||

Taṁ hoti jāta-rūpaṁ dhantaṁ2 sudhantaṁ niddhantaṁ nīhaṭaṁ3 nīhaṭakasāvaṁ4 mudu ca kammaññaṁ ca pabhassarañca.|| ||

Yassā yassā ca pi'andhanavikatiyā ākaṅkhati,||
yadi pavaddhikāya yadi kuṇḍalāya yadi gīveyyakāya yadi suvaṇṇamālāya,||
tañ c'assa atthaṁ anubhoti.|| ||

Evam eva kho bhikkhu,||
athāparaṁ upekkhāyeva avasissati parisuddhā pariyodhātā mudu ca kammaññā ca pabhassarā ca.|| ||

So evaṁ pajānāti: 'imaṁ ce ahaṁ upekkhaṁ evaṁparisuddhaṁ evaṁpariyodātaṁ Ākāsanañ-c'āyatanaṁ upasaṁhareyyaṁ,||
tadanuDhammañ ca cittaṁ bhāveyyaṁ.|| ||

Evaṁ ayaṁ upekkhā tannissitā tad'upādānā ciraṁ dīgham addhānaṁ tiṭṭheyya.|| ||

Imaṁ ce ahaṁ upekkhaṁ evaṁparisuddhaṁ evaṁpariyodātaṁ Viññāṇañ-c'āyatanaṁ upasaṁhareyyaṁ,||
tadanuDhammañ ca cittaṁ bhāveyyaṁ.|| ||

Evaṁ me ayaṁ upekkhā tannissitā tad'upādānā ciraṁ dīgham addhānaṁ tiṭṭheyya.|| ||

Imaṁ ce [244] ahaṁ upekkhaṁ evaṁparisuddhaṁ evaṁpariyodātaṁ Ākiñcaññ'āyatanaṁ upasaṁhareyaṁ,||
tadanuDhammañ ca cittaṁ bhāveyyaṁ.|| ||

Evaṁ me ayaṁ upekkhā tannissitā tad'upādānā ciraṁ dīgham addhānaṁ tiṭṭheyya.|| ||

Imaṁ ce ahaṁ upekkhaṁ evaṁparisuddhaṁ evaṁpariyodātaṁ N'eva-saññā-nā-saññ'āyatanaṁ upasaṁhareyyaṁ.|| ||

TadanuDhammañ ca cittaṁ bhāveyyaṁ,||
evaṁ me ayaṁ upekkhā tannissitā tadūpādānā ciraṁ dīgham addhānaṁ tiṭṭheyyā' ti.|| ||

So evaṁ pajānāti: 'imaṁ ce ahaṁ upekkhaṁ evaṁparisuddhaṁ evaṁpariyodātaṁ Ākāsanañ-c'āyatanaṁ upasaṁhareyyaṁ,||
tadanuDhammañ ca cittaṁ bhāveyyaṁ,||
saṅkhatame taṁ.|| ||

Imañce ahaṁ upekkhaṁ evaṁparisuddhaṁ evaṁpariyodātaṁ Viññāṇañ-c'āyatanaṁ upasaṁhareyyaṁ,||
kadanuDhammañ ca cittaṁ bhāveyyaṁ,||
saṅkhatame taṁ.|| ||

Imaṁ ce ahaṁ upekkhaṁ evaṁparisuddhaṁ evaṁpariyodātaṁ Ākiñcaññ'āyatanaṁ upasaṁhareyyaṁ,||
tadanuDhammañ ca cittaṁ bhāveyyaṁ,||
saṅkhatame taṁ.|| ||

Imañce ahaṁ upekkhaṁ evaṁ parisuddhaṁ evaṁpariyodātaṁ n'evasaññānāsañcāyatanaṁ upasaṁhareyyaṁ,||
tadanuDhammañ ca cittaṁ bhāveyyaṁ,||
saṅkhatametanti.|| ||

So n'eva taṁ abhisaṅkhāroti,||
nābhisañcetayati bhavāya vā vibhavāya vā.|| ||

So anabhisaṅkhāronto anabhisañcetayanto bhavāya vā vibhavāya vā na kiñci loke upādiyati.|| ||

An-upādiyaṁ na paritassati,||
aparitassaṁ paccattaṁ yeva parinibkhāyati.|| ||

'Khīṇā jāti,||
vusitaṁ Brahma-cariyaṁ,||
kataṁ karaṇīyaṁ,||
nāparaṁ itthattāyā'ti pajānāti.|| ||

So sukhaṁ ce vedanaṁ vedeti.|| ||

Sā aniccāti pajānāti,||
anajjhositāti pajānāti,||
anabhinanditāti pajānāti.|| ||

Dukkhaṁ ce vedanaṁ vedeti.|| ||

Sā aniccāti pajānāti.|| ||

Anajjhositāti pajānāti.|| ||

Abhinanditāti pajānāti,||
adukkha-m-asukhañce vedanaṁ vedeti,||
sā aniccāti pajānāti,||
anajjhositāni pajānāti,||
anabhinanditāti pajānāti.|| ||

So sukhaṁ ce vedanaṁ vedeti,||
visaṁyutto taṁ na vedeti.|| ||

So dukkhaṁ ce vedanaṁ vedeti,||
visaṁyutto taṁ na vedeti.1 Adukkha-m-asukhaṁ ce vedanaṁ vedeti,||
visaṁyutto taṁ na vedeti.|| ||

So kāya-pariyantikaṁ vedanaṁ vediyamāno kāya-pariyantikaṁ vedanaṁ vediyāmīti pajānāti.|| ||

Jīvita-pariyantikaṁ [245] vedanaṁ vediyamāno jīvita-pariyantikaṁ vedanaṁ vediyāmīti pajānāti.|| ||

Kāyassa bhedā param maraṇā uddhaṁ jīvita-pariyādānā ideva sabba-vedayitāni anabhinanditāni sītī-bhavissantī'ti pajānāti.|| ||

Seyyathā pi bhikkhu,||
telañca paṭicca vaṭṭiñca paṭicca tela-p-padīpo jhāyati,||
tass'eva telassa ca vaṭṭiyā ca pariyādānā aññassa ca anupāhārā an-āhāro nibkhāyati.|| ||

Evam eva kho bhikkhu.|| ||

Kāyapariyantikaṁ vedanaṁ vediyamāno kāya-pariyantikaṁ vedanaṁ vediyāmīti pajānāti.|| ||

Jīvita-pariyantikaṁ vedanaṁ vediyamāno jīvita-pariyantikaṁ vedanaṁ vediyāmiti pajānāti.|| ||

Kāyassa bhedā param maraṇā uddhaṁ jīvita-pariyādānā idh'eva sabba-vedayitāni anababhinanditāni sītī-bhavissatī'ti pajānāti.|| ||

Tasmā evaṁ samannāgato bhikkhu iminā paramena paññādhiṭṭhānena samannāgato hoti.|| ||

Esā hi bhikkhu,||
paramā ariyā paññā yad idaṁ sabba-dukkha-k-khaye ñāṇaṁ.|| ||

Tassa sā vimutti sacce ṭhitā akuppā hoti.|| ||

Taṁ hi bhikkhu musā,||
yaṁ mosadhammaṁ.|| ||

Taṁ saccaṁ,||
yaṁ amosadhammaṁ Nibbānaṁ.|| ||

Tasmā evaṁ samannāgato bhikkhu iminā paramena saccādhiṭṭhānena samannāgato hoti.|| ||

Etaṁ hi bhikkhu,||
paramaṁ ariya-saccaṁ yad idaṁ amosadhammaṁ Nibbānaṁ.|| ||

Tass'eva kho pana pubbe aviddasuno upadhī honti samattā samādinnā.|| ||

Tyāssa pahīnā honti ucchinna-mūlā tālā-vatthu-katā anabhāva-katā1 āyatiṁ anuppāda-dhammā.|| ||

Tasmā evaṁ samannāgato bhikkhu iminā paramena cāgādhiṭṭhānena samannāgato hoti.|| ||

Eso hi bhikkhu,||
paramo ariyo cāgo yad idaṁ sabb'ūpadhi-paṭinissaggo.|| ||

Tass'eva kho pana pubbe aviddasuno abhijjhā hoti chando sārāgo.|| ||

Svāssa pahīno hoti ucchinna-mūlo tālā-vatthu-kato anabhāva-kato āyatiṁ anuppāda-dhammo.|| ||

Tass'eva kho pana pubbe aviddasuno āghāto hoti vyāpādo sampadoso,||
svāssa pahīno hoti ucchinna-mūlo tālā-vatthu-kato anabhāva-kato āyatiṁ anuppāda-dhammo.|| ||

Tass'eva kho pana pubbe aviddasuno avijjā hoti sammoho sampadoso,||
svāssa pahīno hoti ucchinna-mūlo [246] tālā-vatthu-kato anabhāva-kato āyatiṁ anuppāda-dhammo.|| ||

Tasmā evaṁ samannāgato bhikkhu iminā paramena upasamādhiṭṭhānena samannāgato hoti eso hi bhikkhu,||
paramo ariyo upasamo yad idaṁ rāga-dosa-mohānaṁ upasamo.|| ||

'Paññaṁ nappamajjeyya.|| ||

Saccamanurakkheyya,||
cāgamanubrūheyya,||
santimeva so sikkheyyā'ti iti yaṁ taṁ vuttaṁ,||
idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.|| ||

Yattha ṭhitaṁ maññussavā nappavattanti.|| ||

Maññussave kho pana appavatta-māne muni santoti vuccatī'ti iti kho pan'etaṁ vuttaṁ.|| ||

Kiñ c'etaṁ paṭicca vuttaṁ: asmī ti bhikkhu maññitame taṁ.|| ||

Ayamahamasmī ti.|| ||

Maññitame taṁ.|| ||

Bhavissanti maññitame taṁ.|| ||

Na bhavissanti maññitame taṁ.|| ||

Rūpī bhavissanti maññitame taṁ.|| ||

Arūpī bhavissanti maññitame taṁ.|| ||

Saññī bhavissanti maññitame taṁ.|| ||

Asaññī bhavissanti maññitame taṁ.|| ||

N'evasaññīnāsaññī bhavissanti maññitame taṁ.|| ||

Maññitaṁ bhikkhu rogo,||
maññitaṁ gaṇḍo,||
maññitaṁ sallaṁ.|| ||

Sabbamaññitānaṁ tv'eva bhikkhu,||
samatikkamā muni santoti vuccati.|| ||

Muni kho pana bhikkhu,||
santo na jāyati na jīyati na mīyati na kuppati na vihesati.|| ||

Tampissa bhikkhu n'atthi.|| ||

Yena jāyetha,||
ajāya-māno kiṁ jīyissati,||
ajīyamāno kiṁ mīyissati,||
amīyamāno kiṁ kuppissati.|| ||

Akuppamāno kissa vihessati.|| ||

'Yattha ṭhītaṁ maññussavā nappavattanti.|| ||

Maññussave kho pana nappavatta-māne muni santoti vuccatī'ti iti yaṁ taṁ vuttaṁ,||
idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.|| ||

Imaṁ kho me tvaṁ bhikkhu,||
saṅkhittena cha dhātuvibhaṅgaṁ dhārehīti.|| ||

Atha kho āyasmā pukkusāti 'Satthā kira me anuppatto,||
Sugato kira me anuppatto,||
Sammā Sambuddho kira me anuppatto'ti uṭṭhāy āsanā ekaṁsā cīvaraṁ katvā Bhagavato pādesu sirasā nipatitvā Bhagavantaṁ etad avoca: 'accayo maṁ bhante,||
accagamā yathā-bālaṁ yathāmūḷhaṁ [247] yathāakusalaṁ,||
yohaṁ Bhagavantaṁ āvusovādena samudācaritabbaṁ amaññissaṁ.|| ||

Tassa me bhante,||
Bhagavā accayaṁ accayato patigaṇhātu āyatiṁ saṁvarāyā' ti.|| ||

Taggha tvaṁ bhikkhu,||
accayo accagamā yathā-bālaṁ yathāmūḷhaṁ yathāakusalaṁ,||
yaṁ maṁ tvaṁ āvusovādena samudācaritabbaṁ amaññittha.|| ||

Yato ca kho tvaṁ bhikkhu,||
accayaṁ accayato disvā yathā dhammaṁ paṭikarosi.|| ||

Taṁ te mayaṁ patigaṇhāma.|| ||

Vuddhi hesā bhikkhu.|| ||

Ariyassa vinaye yo accayaṁ accayato disvā yathā dhammaṁ paṭikaroti,||
āyatiṁ saṁvaraṁ āpajjatī' ti.|| ||

Labheyyāhaṁ bhante,||
Bhagavato santike upasampadanti.|| ||

Paripuṇṇaṁ pana te bhikkhu,||
patta-cīvaranti:|| ||

Na kho me bhante,||
paripuṇṇaṁ patta-cīvaranti.|| ||

Na kho bhikkhu,||
Tathāgatā aparipuṇṇapatta-cīvaraṁ upasampādentī ti.|| ||

Atha kho āyasmā pukkusāti Bhagavato bhāsitaṁ abhinan'ditvā anumo-ditvā uṭṭhāy āsanā Bhagavantaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā patta-cīvarapariyesanaṁ pakkāmi.|| ||

Atha kho āyasmantaṁ pukkusātiṁ patta-cīvarapariyesanaṁ carantaṁ bhantagāvī jīvitā voropesi.|| ||

Atha kho sambahulā bhikkhu yena Bhagavā,||
ten'upasaṅkamiṁsu,||
upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā eka-m-antaṁ nisīdiṁsu.|| ||

Eka-m-antaṁ nisinnā kho te bhikkhū Bhagavantaṁ etad avocuṁ: 'yo so bhante,||
pukkusāti nāma kula-putto Bhagavatā saṅkhittena ovādena ovadito,||
so kālaṅkato.|| ||

Tassa kā gati,||
ko abhisamparāyo' ti.|| ||

Paṇḍito bhikkhave,||
pukkusāti kula-putto,paccapādi Dhammass-ā-nu-dhammaṁ.|| ||

Na ca maṁ Dhamm-ā-dhikaraṇaṁ viheṭhesi.|| ||

Pukkusāti bhikkhave,||
kula-putto pañcannaṁ oram-bhāgiyānaṁ saṁyojanānaṁ parikkhayā opapātiko tattha parinibbāyī anāvattidhammo tasmā lokāti.|| ||

Idam avoca Bhagavā,||
atta-manā te bhikkhū Bhagavato bhāsitaṁ abhinandunti.|| ||

Dhātu-Vibhaṅga Suttaṁ