Saṁyutta Nikāya
4. Saḷāyatana Vagga
35. Saḷāyatana Saṁyutta
§ IV: Paññāsaka Catuttha
4. Āsīvisa Vagga

Sutta 203

Dukkha-Dhamma Suttaṁ

 

---

[188]

[1][pts][bodh] Evaṁ me sutaṁ:|| ||

Ekaṁ samayaṁ Bhagavā bhikkhū āmantesi|| ||

"Bhikkhavo" ti.|| ||

"Bhadante" ti||
te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ.|| ||

3. Bhagavā etad avoca:|| ||

"Yato kho bhikkhave bhikkhu sabbesaṁ yeva dukkha-dhammānaṁ samudayañ ca||
attha-gamañ ca||
yathā-bhūtaṁ pajānāti,||
tathā kho panassa kāmā diṭṭhā honti,||
yathāssa kāme passato yo kāmesu kāma-c-chando||
kāmasneho||
kāmamucchā||
kāma-pariḷāho so nānuseti.|| ||

Tathā kho panassa cāro ca vihāro ca anu-Buddho hoti,||
yathā carantaṁ viharantaṁ abhijjhā domanassā pāpakā akusalā dhammā nānussavanti.|| ||

Kathañ ca bhikkhave bhikkhu sabbesaṁ yeva dukkha-dhammānaṁ samudayañ ca||
attha-gamañ ca||
yathā-bhūtaṁ pajānāti?|| ||

Iti rūpaṁ,||
iti rūpassa samudayo,||
iti rūpassa attha-gamo;|| ||

iti vedanā,||
iti vedanāya samudayo,||
iti vedanāya attha-gamo;|| ||

iti saññā,||
iti saññāya samudayo,||
iti saññāya attha-gamo;|| ||

iti saṅkhārā,||
iti saṅkhārānaṁ samudayo,||
iti saṅkhārānaṁ attha-gamo;|| ||

iti viññāṇaṁ,||
iti viññāṇassa samudayo,||
iti viññāṇassa attha-gamoti.|| ||

Evaṁ kho bhikkhave bhikkhu sabbesaṁ yeva dukkha-dhammānaṁ samudayañ ca||
attha-gamañ ca||
yathā-bhūtaṁ pajānāti.|| ||

 

§

 

Kathañ ca bhikkhave bhikkhuno kāmā diṭṭhā honti||
yathāssa kāme passato yo kāmesu||
kāma-c-chando||
kāmasneho||
kāmamucchā||
kāma-pariḷāho so nānuseti?|| ||

Seyyathā pi bhikkhave aṅg'ārakāsu sādhika-porisā puṇṇā aṅgārānaṁ vīt'accikānaṁ vīta-dhūmānaṁ,||
atha puriso āgaccheyya jīvit-u-kāmo amarit-u-kāmo sukha-kāmo dukkha-paṭikkulo,||
tam enaṁ dve balavanto purisā nānā-bāhāsu gahetvā taṁ aṅg'ārakāsuṁ upakaḍeḍhayyuṁ,||
so iti citi c'eva kāyaṁ santāmeyya.|| ||

Taṁ kissa hetu?|| ||

Ñātaṁ hi bhikkhave [189] tassa purisassa hoti:|| ||

'Imañ khv'āhaṁ aṅg'ārakāsuṁ papatissāmi||
tato nidānaṁ maraṇaṁ vā nigacchāmi||
Maraṇamattaṁ vā dukkhan' ti.|| ||

Evam eva kho bhikkhave bhikkhuno aṅgāra-kās-ū-pamā kāmā diṭṭhā honti,||
yathāssa kāme passato yo kāmesu||
kāma-c-chando||
kāmasneho||
kāmamucchā||
kāma-pariḷāho so nānuseti.|| ||

 

§

 

Kathañ ca bhikkhave bhikkhuno cāro ca vihāro ca anu-Buddho hoti||
yathā carantaṁ viharantaṁ abhijjhā domanassā pāpakā akusalā dhammā nānussavanti?|| ||

Seyyathā pi bhikkhave puriso bahukaṇṭakaṁ dāyaṁ paviseyya:|| ||

Tassassa purato pi kaṇṭako,||
pacchato pi kaṇṭako,||
uttarato pi kaṇṭako,||
dakkhiṇato pi kaṇṭako,||
heṭṭhato pi kaṇṭako,||
uparito pi kaṇṭako.|| ||

So yato ca abhi-k-kameyya||
yato ca paṭikkameyya:|| ||

'Mā maṁ kaṇṭako' ti.|| ||

Evaṁ kho bhikkhave yaṁ loke piyarūpaṁ sātarūpaṁ ayaṁ vuccati ariyassa vinaye kaṇṭako ti|| ||

Iti viditvā saṁvaro ca asaṁvaro ca veditabbo.|| ||

 

§

 

Kathañ ca bhikkhave asaṁvaro hoti?|| ||

Idha bhikkhave bhikkhu cakkhunā rūpaṁ disvā piyarūpe rūpe adhimuccati,||
appiya-rūpe rūpe vyāpajjati,||
anupatthika-kāyasati ca viharati parittacetaso,||
tañ ca ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ yathā-bhūtaṁ na-p-pajānāti||
yatth'assa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti.|| ||

Sotena saddaṁ sutvā piyarūpe sadde adhimuccati,||
appiya-rūpe sadde vyāpajjati,||
anupatthika-kāyasati ca viharati parittacetaso,||
tañ ca ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ yathā-bhūtaṁ na-p-pajānāti||
yatth'assa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti.|| ||

Ghānena gandhaṁ ghāyitvā piyarūpe gandhe adhimuccati,||
appiya-rūpe gandhe vyāpajjati,||
anupatthika-kāyasati ca viharati parittacetaso,||
tañ ca ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ yathā-bhūtaṁ na-p-pajānāti||
yatth'assa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti.|| ||

Jivhāya rasaṁ sāyitvā piyarūpe rase adhimuccati,||
appiya-rūpe rase vyāpajjati,||
anupatthika-kāyasati ca viharati parittacetaso,||
tañ ca ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ yathā-bhūtaṁ na-p-pajānāti||
yatth'assa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti.|| ||

Kāyena phoṭṭhabbaṁ phusitvā piyarūpe phoṭṭhabbe adhimuccati,||
appiya-rūpe phoṭṭhabbe khyāpajjati,||
anupatthika-kāyasati ca viharati parittacetaso,||
tañ ca ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ yathā-bhūtaṁ na-p-pajānāti||
yatth'assa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti.|| ||

Manasā dhammaṁ viññāya piyarūpe dhamme adhimuccati,||
appiya-rūpe dhamme vyāpajjati,||
anupatthika-kāyasati ca viharati parittacetaso,||
tañ ca ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ yathā-bhūtaṁ na-p-pajānāti||
yatth'assa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti.|| ||

Evaṁ kho bhikkhave asaṁvaro hoti.|| ||

 

§

 

Kathañ ca bhikkhave saṁvaro hoti?|| ||

Idha bhikkhave bhikkhu cakkhunā rūpaṁ disvā piyarūpe rūpe nādhi-muccati,||
appiya-rūpe rūpe na khyāpajjati,||
upatthikakāyasati ca viharati appamāṇacetaso,||
tañ ca ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ yathā-bhūtaṁ pajānāti||
yatth'assa te uppannā [190] pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti.|| ||

Sotena saddaṁ sutvā piyarūpe sadde nādhi-muccati,||
appiya-rūpe sadde na vyāpajjati,||
upatthikakāyasati ca viharati appamāṇacetaso,||
tañ ca ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ yathā-bhūtaṁ pajānāti||
yatth'assa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti.|| ||

Ghānena gandhaṁ ghāyitvā piyarūpe gandhe nādhi-muccati,||
appiya-rūpe gandhe na vyāpajjati,||
upatthikakāyasati ca viharati appamāṇacetaso,||
tañ ca ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ yathā-bhūtaṁ pajānāti||
yatth'assa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti.|| ||

Jivhāya rasaṁ sāyitvā piyarūpe rase nādhi-muccati,||
appiya-rūpe rase na vyāpajjati,||
upatthikakāyasati ca viharati appamāṇacetaso,||
tañ ca ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ yathā-bhūtaṁ pajānāti||
yatth'assa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti.|| ||

Kāyena phoṭṭhabbaṁ phusitvā piyarūpe phoṭṭhabbe nādhi-muccati,||
appiya-rūpe phoṭṭhabbe na vyāpajjati,||
upatthikakāyasati ca viharati appamāṇacetaso,||
tañ ca ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ yathā-bhūtaṁ pajānāti||
yatth'assa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti.|| ||

Manasā dhammaṁ viññāya piyarūpe dhamme nādhi-muccati,||
appiya-rūpe dhamme na vyāpajjati,||
upatthikakāyasati ca viharati appamāṇacetaso,||
tañ ca ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ yathā-bhūtaṁ pajānāti||
yatth'assa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti.|| ||

Evaṁ kho bhikkhave saṁvaro hoti.|| ||

■

Tassa ce bhikkhave, bhikkhuno evaṁ carato||
evaṁ viharato||
kadāci karahaci satisammosā uppajjanti pāpakā akusalā dhammā sarasaṇakappā saṁyojaniyā,||
dandho bhikkhave, satuppādo,||
atha kho naṁ khippam eva pajahati vinodeti,||
vyantī-karoti,||
anabhāvaṁ gameti.|| ||

Seyyathā pi bhikkhave, puriso divasaṁ santatte ayokaṭāhe dve vā tīṇi vā udakaphusitāni nipāteyya;||
dandho bhikkhave udakaphusitānaṁ nipāto,||
atha kho naṁ khippam eva parikkhayaṁ pariyādānaṁ gaccheyya.|| ||

Evam eva kho bhikkhave, tassa ce bhikkhuno evaṁ viharato kadāci karahaci satisammosā uppajjanti pāpakā akusalā dhammā sarasaṅkappā saṁyojaniyā;||
dandho bhikkhave, satuppādo||
atha kho naṁ khippam eva pajahati vinodeti byantī karoti anabhāvaṁ gameti.|| ||

Evaṁ kho bhikkhave bhikkhuno cāro ca vihāro ca anu-Buddho hoti||
yathā carantaṁ viharantaṁ abhijjhā domanassā pāpakā akusalā dhammā nānussavanti.|| ||

Taṁ ce bhikkhave bhikkhuṁ evaṁ carantaṁ evaṁ viharantaṁ rājāno vā||
rāja-mahā-mattā vā||
mittā vā||
amaccā vā||
ñātī vā||
sālohitā vā||
bhogehi abhihaṭṭhuṁ pavāreyyuṁ:|| ||

'Ehi bho purisa,||
kiṁ te kāsāva anudahanti?|| ||

Kiṁ muṇḍo kapālam anucarasi?|| ||

Ehi hīnā-yāvattitvā bhoge ca bhuñjassu,||
puññāni ca karohī' ti.|| ||

So vata bhikkhave bhikkhu evaṁ caranto||
evaṁ viharanto||
sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyā-vattissatīti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati.|| ||

[191] Seyyathā pi bhikkhave Gaṅgā nadī||
pācīna-ninnā||
pācīna poṇā||
pācīnapabhārā,||
atha mahā-jana-kāyo āgaccheyya kuddāla-piṭakaṁ ādāya:|| ||

'Mayaṁ imaṁ Gaṅgānadiṁ||
pacchā-ninnaṁ karissāma||
pacchā-poṇaṁ||
pacchā-pabbhārantī.'|| ||

Taṁ kim maññatha bhikkhave?|| ||

Api nu se mahā-jana-kāyo Gaṅgānadiṁ||
pacchā-ninnaṁ kareyya||
pacchā-poṇaṁ||
pacchā-pabbhāran" ti?|| ||

"No h'etaṁ bhante.|| ||

Taṁ kissa hetu?|| ||

Gaṅgā nadī bhante||
pācīna ninnā||
pācīna poṇā||
pācīna pabbhārā,||
sā na sukarā||
pacchā-ninnaṁ kātuṁ||
paccāpoṇaṁ||
pacchāpababhāraṁ,||
yāva-d-eva ca pana so mahā-jana-kāyo kilamathassa vighātassa bhāgī assā" ti.|| ||

Evam eva kho bhikhve taṁ ce bhikkhuṁ||
evaṁ carantaṁ||
evaṁ viharantaṁ||
rājāno vā||
rāja-mahā-mattā vā||
mittā vā||
amaccā vā||
ñātī vā||
sālohitā vā||
bhogehi abhihaṭṭhuṁ pavāreyyuṁ:|| ||

"Ehambho purisa,||
kiṁ te ime kāsāvā anudahanti?|| ||

Kiṁ nu muṇḍo kapālam anucarasi?|| ||

Ehi hīnā-yāvattitvā bhoge ca bhuñjassu,||
puññāni ca karohi' ti.|| ||

So pana bhikkhave bhikkhu||
evaṁ caranto||
evaṁ viharanto||
sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyā-vattissatīti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati.|| ||

Taṁ kissa hetu?|| ||

Yaṁ hi taṁ bhikkhave cittaṁ dīgha-rattaṁ||
viveka-ninnaṁ||
viveka-poṇaṁ||
viveka-pabbhāraṁ.|| ||

Tatha 'hīnāyā-vattissatī' ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjatī" ti.|| ||