Aṅguttara-Nikāya of the Sutta-Pitaka
Part III. Pancakanipata, Chakka Nipāta
Based on the edition by E. Hardy,
London: Pali Text Society 1897
This work is © Copyright the Pali Text Society and the Dhammakaya Foundation, 2015
This work is licensed under a
Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
For details see Terms of Use.
Input by the Dhammakaya Foundation, Thailand, 1989-1996
NOTICE: These files are provided by courtesy of the Pali Text Society for scholarly purposes only. In principle they represent a digital edition (without revision or correction) of the printed editions of the complete set of Pali canonical texts published by the PTS. While they have been subject to a process of checking, it should not be assumed that there is no divergence from the printed editions and it is strongly recommended that they are checked against the printed editions before quoting.
ALTERATIONS: Superficial re-formatting of headers, sutta titles, and page numbers adding 'ids,' and tag changes to make the file conform to HTML 5 standards. The lower-case mg [ṁ] has been substituted throughout for the lowercase m-underdot [ṁ]; the lower-case ng [ṅ] has been substituted throughout for the lowercase n-overdot [º]. Content straddling page breaks has been moved to the preceding page. The notice of this change that appeared in the originals has been deleted. In order to fascilitate word search, all annotations have been remove, and the line breaks of the printed edition have been converted into floating text. Otherwise the internal text of the suttas remains untouched.
Aṅguttara-Nikāya
Namo tassa bhagavato arahato sammā sambuddhassa
Book III
Pañcaka-Nipāta
Paṭhama Paṇṇāsako
Sekhabala-Vagga
I
1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:-- Bhikkhavo ti. Bhadante ti te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ. Bhagavā etad avoca:--
2. Pañc' imāni bhikkhave sekhabalāni. Katamāni pañca?
Saddhābalaṁ, hiribalaṁ, ottappabalaṁ, viriyabalaṁ, paññābalaṁ.
Imāni kho bhikkhave pañca sekhabalāni. Tasmā ti ha bhikkhave evaṁ sikkhitabbaṁ:--
3. Saddhābalena samannāgatā bhavissāma sekhabalena, hiribalena samannāgatā bhavissāma sekhabalena, ottappabalena samannāgatā bhavissāma sekhabalena, viriyabalena samannāgatā bhavissāma sekhabalena, paññābalena samannāgatā bhavissāma sekhabalenā ti.
Evaṁ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
II
1. Pañc' imāni bhikkhave sekhabalāni. Katamāni pañca?
Saddhābalaṁ, hiribalaṁ, ottappabalaṁ, viriyabalam, paññābalaṁ. Katamañ ca bhikkhave saddhābalaṁ?
2. Idha bhikkhave ariyasāvako saddho hoti, saddahati Tathāgatassa bodhiṁ 'iti pi so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi Satthā devamanussānaṁ buddho Bhagavā' ti. Idaṁ vuccati bhikkhave saddhābalaṁ. Katamañ ca bhikkhave hiribalaṁ?
3. Idha bhikkhave ariyasāvako hirimā hoti, hiriyati kāyaduccaritena vacīduccaritena manoduccaritena, hiriyati pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ samāpattiyā. Idaṁ vuccati bhikkhave hiribalaṁ. Katamañ ca bhikkhave ottappabalaṁ?
4. Idha bhikkhave ariyasāvako ottāpī hoti, ottappati kāyaduccaritena vacīduccaritena manoduccaritena, ottappati pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ samāpattiyā. Idaṁ vuccati bhikkhave ottappabalaṁ. Katamañ ca bhikkhave viriyabalaṁ?
5. Idha bhikkhave ariyasāvako āraddhaviriyo viharati akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya, kusalānaṁ dhammānaṁ upasampadāya, thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. Idaṁ vuccati bhikkhave viriyabalaṁ.
Katamañ ca bhikkhave paññābalaṁ?
6. Idha bhikkhave ariyasāvako paññavā hoti, udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā. Idaṁ vuccati bhikkhave paññābalaṁ.
Imāni kho bhikkhave pañca sekhabalāni. Tasmā ti ha bhikkhave evaṁ sikkhitabbaṁ:--
7. Saddhābalena samannāgatā bhavissāma sekhabalena, hiribalena samannāgatā bhavissāma sekhabalena, ottappabalena samannāgatā bhavissāma sekhabalena,
viriyabalena samannāgatā bhavissāma sekhabalena, paññābalena samannāgatā bhavissāma sekhabalenā ti.
Evaṁ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
III
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu diṭṭh'eva dhamme dukkhaṁ viharati savighātaṁ sa-upāyāsaṁ sapariḷāhaṁ, kāyassa bhedā parammaraṇā duggati pāṭikaṅkhā. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu assaddho hoti, ahiriko hoti, anottāpī hoti, kusīto hoti, duppañño hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu diṭṭh'eva dhamme dukkham viharati savighātaṁ sa-upāyāsaṁ sapariḷāhaṁ, kāyassa bhedā parammaraṇā duggati pāṭikaṅkhā.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu diṭṭh'eva dhamme sukhaṁ viharati avighātaṁ anupāyāsaṁ apariḷāhaṁ, kāyassa bhedā parammaraṇā sugati pāṭikaṅkhā. Katamehi pañcahi?
4. Idha bhikkhave bhikkhu saddho hoti, hirimā hoti, ottāpī hoti, āraddhaviriyo hoti, paññavā hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu diṭṭh'eva dhamme sukhaṁ viharati avighātaṁ anupāyāsaṁ apariḷāham, kāyassa bhedā parammaraṇā sugati pāṭikaṅkhā ti.
IV
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu assaddho hoti, ahiriko hoti, anottāpī hoti, kusīto hoti, duppañño hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge. Katamehi pañcahi?
4. Idha bhikkhave bhikkhu saddho hoti, hirimā hoti, ottāpī hoti, āraddhaviriyo hoti, paññavā hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge ti.
V
1. Yo hi koci bhikkhave bhikkhu vā bhikkhunī vā sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati, tassa ditth'eva dhamme pañca sahadhammikā vādānuvādā gārayhā ṭhānā āgacchanti. Katame pañca?
2. Saddhā pi nāma te nāhosi kusalesu dhammesu, hirī pi nāma te nāhosi kusalesu dhammesu, ottappaṁ pi nāma te nāhosi kusalesu dhammesu, viriyaṁ pi nāma te nāhosi kusalesu dhammesu, paññā pi nāma te nāhosi kusalesu dhammesu.
Yo hi koci bhikkhave bhikkhu vā bhikkhunī vā sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati, tassa diṭṭh'eva dhamme ime pañca sahadhammikā vādānuvādā gārayhā ṭhānā āgacchanti.
3. Yo hi koci bhikkhave bhikkhu vā bhikkhunī vā sahāpi dukkhena sahāpi domanassena assumukho pi rudamāno paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ carati, tassa diṭṭh' eva dhamme pañca sahadhammikā pāsaṁsā ṭhānā āgacchanti. Katame pañca?
4. Saddhā pi nāma te ahosi kusalesu dhammesu, hirī pi nāma te ahosi kusalesu dhammesu, ottappaṁ pi nāma te ahosi kusalesu dhammesu, viriyaṁ pi nāma te ahosi kusalesu dhammesu, paññā pi nāma te ahosi kusalesu dhammesu.
Yo hi koci bhikkhave bhikkhu vā bhikkhunī vā sahāpi dukkhena sahāpi domanassena assumukho pi rudamāno paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ carati, tassa diṭṭh'eva dhamme ime pañca sahadhammikā pāsaṁsā ṭhānā āgacchantī ti.
VI
1. Na tāva bhikkhave akusalassa samāpatti hoti, yāva saddhā paccupaṭṭhitā hoti kusalesu dhammesu; yato ca kho bhikkhave saddhā antarahitā hoti, assaddhiyaṁ pariyuṭṭhāya tiṭṭhati, atha akusalassa samāpatti hoti. Na tāva bhikkhave akusalassa samāpatti hoti, yāva hiri paccupaṭṭhitā hoti kusalesu dhammesu; yato ca kho bhikkhave hiri antarahitā hoti, ahirikaṁ pariyuṭṭhāya tiṭṭhati, atha akusalassa samāpatti hoti. Na tāva bhikkhave akusalassa samāpatti hoti, yāva ottappaṁ paccupaṭṭhitaṁ hoti kusalesu dhammesu; yato ca kho bhikkhave ottappaṁ antarahitaṁ hoti, anottappaṁ pariyuṭṭhāya tiṭṭhati, atha akusalassa samāpatti hoti. Na tāva bhikkhave akusalassa samāpatti hoti, yāva viriyaṁ paccupaṭṭhitaṁ hoti kusalesu dhammesu; yato ca kho bhikkhave viriyaṁ antarahitaṁ hoti, kosajjaṁ pariyuṭṭhāya tiṭṭhati, atha akusalassa samāpatti hoti. Na tāva bhikkhave akusalassa samāpatti hoti, yāva paññā paccupaṭṭhitā hoti kusalesu dhammesu; yato ca kho bhikkhave paññā antarahitā hoti, duppaññā pariyuṭṭhāya tiṭṭhati, atha akusalassa samāpatti hotī ti.
VII
1. Yebhuyyena bhikkhave sattā kāmesu palāḷitā. Asitavyābhaṅgiṁ bhikkhave kulaputto ohāya agārasmā anagāriyaṁ pabbajito hoti, 'saddho pabbajito kulaputto' ti alaṁ vacanāya. Taṁ kissa hetu?
2. Labbhā bhikkhave yobbanena kāmā, te ca kho yādisā vā tādisā vā. Ye ca bhikkhave hīnā kāmā ye ca majjhimā kāmā, ye ca paṇītā kāmā, sabbe kāmā tveva saṅkhaṁ gacchanti.
3. Seyyathā pi bhikkhave daharo kumāro mando uttānaseyyako dhātiyā pamādam anvāya kaṭṭhaṁ vā kathalaṁ vā mukhe āhareyya, tam enaṁ dhātī sīghaṁ sīghaṁ manasikareyya, sīghaṁ sīghaṁ manasikaritvā sīghaṁ sīghaṁ āhareyya, no ce sakkuṇeyya sīghaṁ sīghaṁ āharituṁ, vāmena hatthena sīsaṁ pariggahetvā dakkhiṇena hatthena vaṅkaṅgulaṁ karitvā salohitaṁ pi āhareyya. Taṁ kissa hetu?
Atth' esā bhikkhave kumārassa vihesā, n' esā natthī ti vadāmi. Karaṇīyañ ca kho evaṁ bhikkhave dhātiyā atthakāmāya hitesiniyā anukampikāya anukampaṁ upādāya.
Yato ca kho bhikkhave so kumāro vuddho hoti alaṁ pañño, anapekkhā dāni bhikkhave dhātī tasmiṁ kumāre hoti 'attagutto dāni kumāro nālaṁ pamādāyā' ti.
Evam eva kho bhikkhave yāva kīvañ ca bhikkhuno saddhāya akataṁ hoti kusalesu dhammesu, hiriyā akataṁ hoti kusalesu dhammesu, ottappena akataṁ hoti kusalesu dhammesu, viriyena akataṁ hoti kusalesu dhammesu, paññāya akataṁ hoti kusalesu dhammesu, anurakkhitabbo tāva me so bhikkhave bhikkhu hoti.
Yato ca kho bhikkhave bhikkhuno saddhāya kataṁ hoti kusalesu dhammesu, hiriyā kataṁ hoti kusalesu dhammesu, ottappena kataṁ hoti kusalesu dhammesu, viriyena kataṁ hoti kusalesu dhammesu, paññāya kataṁ hoti kusalesu dhammesu, anapekkho dānāhaṁ bhikkhave tasmiṁ bhikkhusmiṁ homi 'attagutto dāni bhikkhu nālaṁ pamādāyā' ti.
VIII
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu cavati na ppatiṭṭhāti saddhamme. Katamehi pañcahi?
2. Assaddho bhikkhave bhikkhu cavati na ppatiṭṭhāti saddhamme,
ahiriko bhikkhave bhikkhu cavati na ppatiṭṭhāti saddhamme, anottāpī bhikkhave bhikkhu cavati na ppatiṭṭhāti saddhamme, kusīto bhikkhave bhikkhu cavati na ppatiṭṭhāti saddhamme, duppañño bhikkhave bhikkhu cavati na ppatiṭṭhāti saddhamme.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu cavati na ppatiṭṭhāti saddhamme.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu na cavati patiṭṭhāti saddhamme. Katamehi pañcahi?
4. Saddho bhikkhave bhikkhu na cavati patiṭṭhāti saddhamme, hirimā bhikkhave bhikkhu na cavati patiṭṭhāti saddhamme, ottāpī bhikkhave bhikkhu na cavati patiṭṭhāti saddhamme, āraddhaviriyo bhikkhave bhikkhu na cavati patiṭṭhāti saddhamme, paññavā bhikkhave bhikkhu na cavati patiṭṭhāti saddhamme.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu na cavati patiṭṭhāti saddhamme ti.
IX
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu agāravo appatisso cavati na ppatiṭṭhāti saddhamme. Katamehi pañcahi?
2. Assaddho bhikkhave bhikkhu agāravo appatisso cavati na ppatiṭṭhāti saddhamme, ahiriko bhikkhave bhikkhu agāravo appatisso cavati na ppatiṭṭhāti saddhamme, anottāpī bhikkhave bhikkhu agāravo appatisso cavati na ppatiṭṭhāti saddhamme, kusīto bhikkhave bhikkhu agāravo appatisso cavati na ppatiṭṭhāti saddhamme, duppañño bhikkhave bhikkhu agāravo appatisso cavati na ppatiṭṭhāti saddhamme.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu agāravo appatisso cavati na ppatiṭṭhāti saddhamme.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu sagāravo sappatisso na cavati patiṭṭhāti saddhamme. Katamehi pañcahi?
4. Saddho bhikkhave bhikkhu sagāravo sappatisso na cavati patiṭṭhāti saddhamme, hirimā bhikkhave bhikkhu sagāravo sappatisso na cavati patiṭṭhāti saddhamme, ottāpī bhikkhave bhikkhu sagāravo sappatisso na cavati patiṭṭhāti saddhamme, āraddhaviriyo bhikkhave bhikkhu sagāravo sappatisso na cavati patiṭṭhāti saddhamme, paññavā bhikkhave bhikkhu sagāravo sappatisso na cavati patiṭṭhāti saddhamme.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu sagāravo sappatisso na cavati patiṭṭhāti saddhamme ti.
X.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu agāravo appatisso abhabbo imasmiṁ dhammavinaye vuddhiṁ virūḷhiṁ vepullaṁ āpajjituṁ. Katamehi pañcahi?
2. Assaddho bhikkhave bhikkhu agāravo appatisso abhabbo imasmiṁ dhammavinaye vuddhiṁ virūḷhiṁ vepullaṁ āpajjituṁ, ahiriko bhikkhave bhikkhu ... pe ... anottāpī bhikkhave bhikkhu ... pe ... kusīto bhikkhave bhikkhu ... pe ... duppañño bhikkhave bhikkhu agāravo appatisso abhabbo imasmiṁ dhammavinaye vuddhiṁ virūḷhiṁ vepullaṁ āpajjituṁ.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu agāravo appatisso abhabbo imasmiṁ dhammavinaye vuddhiṁ virūḷhiṁ vepullaṁ āpajjituṁ.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu sagāravo sappatisso bhabbo imasmiṁ dhammavinaye vuddhiṁ virūḷhiṁ vepullaṁ āpajjituṁ. Katamehi pañcahi?
4. Saddho bhikkhave bhikkhu sagāravo sappatisso bhabbo imasmiṁ dhammavinaye vuddhiṁ virūḷhiṁ vepullaṁ āpajjituṁ, hirimā bhikkhave bhikkhu ... pe ... ottāpī bhikkhave bhikkhu .
... pe ... āraddhaviriyo bhikkhave bhikkhu ... pe ... paññavā bhikkhave bhikkhu sagāravo sappatisso bhabbo imasmiṁ dhammavinaye vuddhiṁ virūḷhiṁ vepullaṁ āpajjituṁ.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu sagāravo sappatisso bhabbo imasmiṁ dhammavinaye vuddhiṁ virūḷhiṁ vepullaṁ āpajjitun ti.
Sekhabalavaggo paṭhamo.
Tass' uddānaṁ:
Saṅkhittaṁ vitthataṁ dukkhaṁ bhataṁ sikkhāya pañcamaṁ
Samāpatti ca kāmesu cavanā dve agāravā ti.
Bala-Vagga
XI.
1. Pubbāhaṁ bhikkhave ananussutesu dhammesu abhiññāvosānapāramippatto paṭijānāmi:--
Pañc' imāni bhikkhave Tathāgatassa Tathāgatabalāni yehi balehi samannāgato Tathāgato āsabhaṇṭhānaṁ paṭijānāti parisāsu sīhanādaṁ nadati brahmacakkaṁ pavatteti.
Katamāni pañca?
2. Saddhābalaṁ, hiribalaṁ, ottappabalaṁ, viriyabalaṁ, paññābalaṁ.
Imāni kho bhikkhave pañca Tathāgatassa Tathāgatabalāni yehi balehi samannāgato Tathāgato āsabhaṇṭhānaṁ paṭijānāti parisāsu sīhanādaṁ nadati brahmacakkaṁ pavattetī ti.
XII.
1. Pañc' imāni bhikkhave sekhabalāni. Katamāni pañca?
2. Saddhābalaṁ, hiribalaṁ, ottappabalaṁ, viriyabalaṁ, paññābalaṁ.
Imāni kho bhikkhave pañca sekhabalāni. Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ sekhabalānaṁ etaṁ aggaṁ etaṁ saṅgāhikaṁ etaṁ saṅghātaniyaṁ yad idaṁ paññābalaṁ.
3. Seyyathā pi bhikkhave kūṭāgārassa etaṁ aggaṁ etaṁ saṅgāhikaṁ etaṁ saṅghātaniyaṁ yad idaṁ kūṭaṁ, evam eva kho bhikkhave imesaṁ pañcannaṁ sekhabalānaṁ etaṁ aggaṁ etaṁ saṅgāhikaṁ etaṁ saṅghātaniyaṁ yad idaṁ paññābalaṁ. Tasmā ti ha bhikkhave evaṁ sikkhitabbaṁ:--
4. Saddhābalena samannāgatā bhavissāma sekhabalena, hiribalena ... ottappabalena ... viriyabalena ... paññābalena samannāgatā bhavissāma sekhabalenā ti.
Evaṁ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
XIII.
1. Pañc' imāni bhikkhave balāni. Katamāni pañca?
2. Saddhābalaṁ, viriyabalaṁ, satibalaṁ, samādhibalaṁ, paññābalaṁ.
Imāni kho bhikkhave pañca balānī ti.
XIV.
1. Pañc' imāni bhikkhave balāni. Katamāni pañca?
2. Saddhābalaṁ, viriyabalaṁ, satibalaṁ, samādhibalaṁ, paññābalaṁ. Katamañ ca bhikkhave saddhābalaṁ?
3. Idha bhikkhave ariyasāvako saddho hoti, saddahati Tathāgatassa bodhiṁ 'iti pi so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi Satthā devamanussānaṁ buddho Bhagavā' ti.
Idaṁ vuccati bhikkhave saddhābalaṁ. Katamañ ca bhikkhave viriyabalaṁ?
4. Idha bhikkhave ariyasāvako āraddhaviriyo viharati akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya, kusalānaṁ dhammānaṁ upasampadāya, thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. Idaṁ vuccati bhikkhave viriyabalaṁ. Katamañ ca bhikkhave satibalaṁ?
5. Idha bhikkhave ariyasāvako satimā hoti, paramena satinepakkena samannāgato cirakataṁ pi cirabhāsitaṁ pi saritā anussaritā. Idaṁ vuccati bhikkhave satibalaṁ. Katamañ ca bhikkhave samādhibalaṁ?
6. Idha bhikkhave ariyasāvako vivicc'eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṁ savicāraṁ vivekajaṁ pītisukhaṁ paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, vitakkavicārānaṁ vūpasamā ajjhattaṁ sampasādanaṁ cetaso ekodibhāvaṁ avitakkaṁ avicāraṁ samādhijaṁ pītisukhaṁ dutiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati sato ca sampajāno sukhaṁ ca kāyena paṭisaṁvedeti yaṁ taṁ ariyā ācikkhanti upekkhako satimā sukhavihārī ti tatiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbe 'va somanassadomanassānaṁ atthaṅgamā adukkhamasukhaṁ upekkhāsatipārisuddhiṁ catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. Idaṁ vuccati bhikkhave samādhibalaṁ. Katamañ ca bhikkhave paññābalaṁ?
7. Idha bhikkhave ariyasāvako paññavā hoti, udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā. Idaṁ vuccati bhikkhave paññābalaṁ.
Imāni kho bhikkhave pañca balānī ti.
XV.
1. Pañc' imāni bhikkhave balāni. Katamāni pañca?
2. Saddhābalaṁ, viriyabalaṁ, satibalaṁ, samādhibalaṁ, paññābalaṁ.
Kattha ca bhikkhave saddhābalaṁ daṭṭhabbaṁ?
3. Catūsu sotāpattiyaṅgesu. Ettha saddhābalaṁ daṭṭhabbam. Kattha ca bhikkhave viriyabalaṁ daṭṭhabbaṁ?
4. Catūsu sammappadhānesu. Ettha viriyabalaṁ daṭṭhabbaṁ. Kattha ca bhikkhave satibalaṁ daṭṭhabbaṁ?
5. Catūsu satipaṭṭhānesu. Ettha satibalaṁ daṭṭhabbaṁ.
Kattha ca bhikkhave samādhibalaṁ daṭṭhabbaṁ?
6. Catūsu jhānesu. Ettha samādhibalaṁ daṭṭhabbaṁ.
Kattha ca bhikkhave paññābalaṁ daṭṭhabbaṁ?
7. Catūsu ariyasaccesu. Ettha paññābalaṁ daṭṭhabbaṁ.
Imāni kho bhikkhave pañca balānī ti.
XVI.
1. Pañc' imāni bhikkhave balāni. Katamāni pañca?
2. Saddhābalaṁ, viriyabalaṁ, satibalaṁ, samādhibalaṁ, paññābalaṁ.
Imāni kho bhikkhave pañca balāni. Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ balānaṁ etaṁ aggaṁ etaṁ saṅgāhikaṁ etaṁ saṅghātaniyaṁ yad idaṁ paññābalaṁ.
3. Seyyathā pi bhikkhave kūṭāgārassa etaṁ aggaṁ etaṁ saṅgāhikaṁ etaṁ saṅghātaniyaṁ yad idaṁ kūṭaṁ, evam eva kho bhikkhave imesaṁ pañcannaṁ balānaṁ etaṁ aggaṁ etaṁ saṅgāhikaṁ etaṁ saṅghātaniyaṁ yad idaṁ paññābalan ti.
XVII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu attahitāya paṭipanno hoti no parahitāya. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu attanā sīlasampanno hoti, no paraṁ sīlasampadāya samādapeti, attanā samādhisampanno hoti, no paraṁ samādhisampadāya samādapeti, attanā paññāsampanno hoti, no paraṁ paññāsampadāya samādapeti, attanā vimuttisampanno hoti, no paraṁ vimuttisampadāya samādapeti, attanā vimuttiñāṇadassanasampanno hoti, no paraṁ vimuttiñāṇadassanasampadāya samādapeti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu attahitāya paṭipanno hoti no parahitāyā ti.
XVIII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu parahitāya paṭipanno hoti no attahitāya. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu attanā na sīlasampanno hoti, paraṁ sīlasampadāya samādapeti, attanā na samādhisampanno hoti, paraṁ samādhisampadāya samādapeti, attanā na paññāsampanno hoti, paraṁ paññāsampadāya samādapeti, attanā na vimuttisampanno hoti, paraṁ vimuttisampadāya samādapeti, attanā na vimuttiñāṇadassanasampanno hoti, paraṁ vimuttiñāṇadassanasampadāya samādapeti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu parahitāya paṭipanno hoti no attahitāyā ti.
XIX.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu neva attahitāya paṭipanno hoti no parahitāya. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu attanā na sīlasampanno hoti, no paraṁ sīlasampadāya samādapeti, attanā na samādhisampanno hoti, no paraṁ samādhisampadāya samādapeti, attanā na paññāsampanno hoti, no paraṁ paññāsampadāya samādapeti, attanā na vimuttisampanno hoti, no paraṁ vimuttisampadāya samādapeti, attanā na vimuttiñāṇadassanasampanno hoti, no paraṁ vimuttiñāṇadassanasampadāya samādapeti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu neva attahitāya paṭipanno hoti no parahitāyā ti.
XX.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu attahitāya ca paṭipanno hoti parahitāya ca. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu attanā ca sīlasampanno hoti parañ ca sīlasampadāya samādapeti, attanā ca samādhisampanno hoti parañ ca samādhisampadāya samādapeti, attanā ca paññāsampanno hoti parañ ca paññāsampadāya samādapeti, attanā ca vimuttisampanno hoti parañ ca vimuttisampadāya samādapeti, attanā ca vimuttiñāṇadassanasampanno hoti parañ ca vimuttiñāṇadassanasampadāya samādapeti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu attahitāya ca paṭipanno hoti parahitāya cā ti.
Balavaggo dutiyo.
Uddānaṁ:
Ananussutakūṭañ ca saṅkhittaṁ vitthatena ca
Daṭṭhabbañ ca puna kūṭaṁ cattāro ca hitena cā ti.
Pañcaṅgika-Vagga
XXI.
1. So vata bhikkhave bhikkhu agāravo appatisso asabhāgavuttiko sabrahmacārīsu abhisamācārikaṁ dhammaṁ paripūressatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati, abhisamācārikaṁ dhammaṁ aparipūretvā sekhaṁ dhammaṁ paripūressatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati,
sekhaṁ dhammaṁ aparipūretvā sīlāni paripūressatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati, sīlāni aparipūretvā sammādiṭṭhiṁ paripūressatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati, sammādiṭṭhiṁ aparipūretvā sammāsamādhiṁ paripūressatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati.
2. So vata bhikkhave bhikkhu sagāravo sappatisso sabhāgavuttiko sabrahmacārīsu abhisamācārikaṁ dhammaṁ paripūressatī ti ṭhānam etaṁ vijjati, abhisamācārikaṁ dhammaṁ paripūretvā sekhaṁ dhammaṁ paripūressatī ti ṭhānam etaṁ vijjati, sekhaṁ dhammaṁ paripūretvā sīlāni paripūressatī ti ṭhānam etaṁ vijjati, sīlāni paripūretvā sammādiṭṭhiṁ paripūressatī ti ṭhānam etaṁ vijjati, sammādiṭṭhiṁ paripūretvā sammāsamādhiṁ paripūressatī ti ṭhānam etaṁ vijjatī ti.
XX.II
1. So vata bhikkhave bhikkhu agāravo appatisso asabhāgavuttiko sabrahmacārīsu abhisamācārikaṁ dhammaṁ paripūressatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati, abhisamācārikaṁ dhammaṁ aparipūretvā sekhaṁ dhammaṁ paripūressatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati, sekhaṁ dhammaṁ aparipūretvā sīlakkhandhaṁ paripūressatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati, sīlakkhandhaṁ aparipūretvā samādhikkhandhaṁ paripūressatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati, samādhikkhandhaṁ aparipūretvā paññākkhandhaṁ paripūressatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati.
2. So vata bhikkhave bhikkhu sagāravo sappatisso sabhāgavuttiko sabrahmacārīsu abhisamācārikaṁ dhammaṁ paripūressatī ti ṭhānam etaṁ vijjati, abhisamācārikaṁ dhammaṁ paripūretvā sekhaṁ dhammaṁ paripūressatī ti ṭhānam etaṁ vijjati, sekhaṁ dhammaṁ paripūretvā sīlakkhandhaṁ paripūressatī ti ṭhānam etaṁ vijjati, sīlakkhandhaṁ paripūretvā samādhikkhandhaṁ paripūressatī ti ṭhānam etaṁ vijjati,
samādhikkhandhaṁ paripūretvā paññākkhandhaṁ paripūressatī ti ṭhānam etaṁ vijjatī ti.
XXIII.
1. Pañc'ime bhikkhave jātarūpassa upakkilesā yehi upakkilesehi upakkiliṭṭhaṁ jātarūpaṁ na c'eva mudu hoti na ca kammaniyaṁ na ca pabhassaraṁ pabhaṅgu ca na ca sammā-upeti kammāya. Katame pañca?
2. Ayo, lohaṁ, tipu, sīsaṁ, sajjhaṁ.
Ime kho bhikkhave pañca jātarūpassa upakkilesā yehi upakkilesehi upakkiliṭṭhaṁ jātarūpaṁ na c'eva mudu hoti na ca kammaniyaṁ na ca pabhassaraṁ pabhaṅgu ca na ca sammā-upeti kammāya
3. Yato ca kho bhikkhave jātarūpaṁ imehi pañcahi upakkilesehi vimuttaṁ hoti, taṁ hoti jātarūpaṁ mudu ca kammaniyaṁ ca pabhassaraṁ ca na ca pabhaṅgu sammāupeti kammāya. Yassa kassaci pilandhanavikatiyā ākaṅkhati, yadi muddikāya yadi kuṇḍalāya yadi gīveyyakena yadi suvaṇṇamālāya, tañ c'assa atthaṁ anubhoti. Evam eva kho bhikkhave pañc'ime cittassa upakkilesā yehi upakkilesehi upakkiliṭṭhaṁ cittaṁ na c'eva mudu hoti na ca kammaniyaṁ na ca pabhassaraṁ pabhaṅgu ca na ca
sammāsamādhiyati āsavānaṁ khayāya. Katame pañca?
4. Kāmacchando, vyāpādo, thīnamiddhaṁ, uddhaccakukkuccaṁ, vicikicchā.
Ime kho bhikkhave pañca cittassa upakkilesā yehi upakkilesehi upakkiliṭṭhaṁ cittaṁ na c'eva mudu hoti na ca kammaniyaṁ na ca pabhassaraṁ pabhaṅgu ca na ca sammāsamādhiyati āsavānaṁ khayāya.
5. Yato ca kho bhikkhave cittaṁ imehi pañcahi upakkilesehi vimuttaṁ hoti, taṁ hoti cittaṁ mudu ca kammaniyaṁ ca pabhassaraṁ ca na ca pabhaṅgu sammāsamādhiyati āsavānaṁ khayāya.
Yassa yassa ca abhiññāsacchikaraṇīyassa dhammassa cittaṁ abhininnāmeti abhiññāsacchikiriyāya, tatra tatr'eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane.
6. So sace ākaṅkhati 'anekavihitaṁ iddhividhaṁ paccanubhaveyyaṁ: eko pi hutvā bahudhā assaṁ, bahudhā pi hutvā eko assaṁ, āvibhāvaṁ tirobhāvaṁ tirokuḍḍaṁ tiropākāraṁ tiropabbataṁ asajjamāno gaccheyyaṁ seyyathā pi ākāse, paṭhaviyā pi ummujjanimujjaṁ kareyyaṁ seyyathā pi udake, udake pi abhijjamāne gaccheyyaṁ seyyathā pi paṭhaviyā, ākāse pi pallaṅkena kameyyaṁ seyyathā pi pakkhī sakuṇo, ime pi candimasuriye evaṁmahiddhike evaṁmahānubhāve pāṇinā parāmaseyyaṁ parimajjeyyaṁ, yāva Brahmalokā pi kāyena 'va saṁvatteyyan' ti, tatra tatr'eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane.
7. So sace ākaṅkhati 'dibbāya sotadhātuyā visuddhāya atikkantamānusikāya ubho sadde suṇeyyaṁ dibbe ca mānuse ca ye dūre santike cā' ti, tatra tatr'eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane.
8. So sace ākaṅkhati 'parasattānaṁ parapuggalānaṁ cetasā ceto paricca pajāneyyaṁ: sarāgaṁ vā cittaṁ sarāgaṁ cittan ti pajāneyyaṁ, vītarāgaṁ vā cittaṁ vītarāgaṁ cittan ti pajāneyyaṁ,
sadosaṁ vā cittaṁ sadosaṁ cittan ti pajāneyyaṁ, vītadosaṁ vā cittaṁ vītadosaṁ cittan ti pajāneyyaṁ, samohaṁ vā cittaṁ samohaṁ cittan ti pajāneyyaṁ, vītamohaṁ vā cittaṁ vītamohaṁ cittan ti pajāneyyaṁ, saṅkhittaṁ vā cittaṁ saṅkhittaṁ cittan ti pajāneyyaṁ, vikkhittaṁ vā cittaṁ vikkhittaṁ cittan ti pajāneyyaṁ, mahaggataṁ vā cittaṁ mahaggataṁ cittan ti pajāneyyaṁ, amahaggataṁ vā cittaṁ amahaggataṁ cittan ti pajāneyyaṁ, sa-uttaraṁ vā cittaṁ sa-uttaraṁ cittan ti pajāneyyaṁ, anuttaraṁ vā cittaṁ anuttaraṁ cittan ti pajāneyyaṁ, samāhitaṁ vā cittaṁ samāhitaṁ cittan ti pajāneyyaṁ, asamāhitaṁ vā cittaṁ asamāhitaṁ cittan ti pajāneyyaṁ, vimuttaṁ vā cittaṁ vimuttaṁ cittan ti pajāneyyaṁ, avimuttaṁ vā cittaṁ avimuttaṁ cittan ti pajāneyyan' ti, tatra tatr'eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane.
9. So sace ākaṅkhati 'anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussareyyaṁ, seyyathīdaṁ ekaṁ pi jātiṁ dve pi jātiyo tisso pi jātiyo catusso pi jātiyo pañca pi jātiyo dasa pi jātiyo vīsaṁ pi jātiyo tiṁsaṁ pi jātiyo cattāḷīsaṁ pi jātiyo paññāsaṁ pi jātiyo jātisataṁ pi jātisahassaṁ pi jātisatasahassaṁ pi aneke pi saṁvaṭṭakappe aneke pi vivaṭṭakappe aneke pi saṁvaṭṭavivaṭṭakappe amutrāsiṁ evaṁnāmo evaṅgotto evaṁvaṇṇo evamāhāro evaṁsukhadukkhapaṭisaṁvedī evamāyupariyanto, so tato cuto amutra udapādiṁ, tatrāpāsiṁ evaṁnāmo evaṅgotto evaṁvaṇṇo evamāhāro evaṁsukhadukkhapaṭisaṁvedī, evamāyupariyanto, so tato cuto idhupapanno ti, iti sākāraṁ sa-uddesaṁ anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussareyyan' ti, tatra tatr' eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane.
10. So sace ākaṅkhati 'dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passeyyaṁ cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate yathākammupage satte pajāneyyaṁ: ime vata bhonto sattā kāyaduccaritena samannāgatā vacīduccaritena samannāgatā manoduccaritena samannāgatā ariyānaṁ upavādakā micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapannā, ime vā pana bhonto sattā kāyasucaritena samannāgatā vacīsucaritena samannāgatā manosucaritena samannāgatā ariyānaṁ anupavādakā sammādiṭṭhikā sammādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapannā ti, iti dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passeyyaṁ cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate yathākammupage satte pajāneyyan' ti, tatra tatr'eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane.
11. So sace ākaṅkhati 'āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh'eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihareyyan' ti, tatra tatr'eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane ti.
XXIV.
1. Dussīlassa bhikkhave sīlavipannassa hatupaniso hoti sammāsamādhi, sammāsamādhimhi asati sammāsamādhivipannassa hatupanisaṁ hoti yathābhūtañāṇadassanaṁ, yathābhūtañāṇadassane asati yathābhūtañāṇadassanavipannassa hatupaniso hoti nibbidāvirāgo, nibbidāvirāge asati nibbidāvirāgavipannassa hatupanisaṁ hoti vimuttiñāṇadassanaṁ.
2. Seyyathā pi bhikkhave rukkho sākhāpalāsavipanno, tassa papaṭikā pi na pāripūriṁ gacchati, taco pi na pāripūriṁ gacchati,
pheggu pi na pāripūriṁ gacchati, sāro pi na pāripūriṁ gacchati, evam eva kho bhikkhave dussīlassa sīlavipannassa hatupaniso hoti sammāsamādhi, sammāsamādhimhi asati sammāsamādhivipannassa hatupanisaṁ hoti yathābhūtañāṇadassanaṁ, yathābhūtañāṇadassane asati yathābhūtañāṇadassanavipannassa hatupaniso hoti nibbidāvirago, nibbidāvirāge asati nibbidāvirāgavipannassa hatupanisaṁ hoti vimuttiñāṇadassanaṁ.
3. Sīlavato bhikkhave sīlasampannassa upanisasampanno hoti sammāsamādhi, sammāsamādhimhi sati sammāsamādhisampannassa upanisasampannaṁ hoti yathābhūtañāṇadassanaṁ, yathābhūtañāṇadassane sati yathābhūtañāṇadassanasampannassa upanisasampanno hoti nibbidāvirāgo, nibbidāvirāge sati nibbidāvirāgasampannassa upanisasampannaṁ hoti vimuttiñāṇadassanaṁ.
4. Seyyathā pi bhikkhave rukkho sākhāpalāsasampanno, tassa papaṭikā pi pāripūriṁ gacchati, taco pi pāripūriṁ gacchati, pheggu pi pāripūriṁ gacchati, sāro pi pāripūriṁ gacchati, evam eva kho bhikkhave sīlavato sīlasampannassa upanisasampanno hoti sammāsamādhi, sammāsamādhimhi sati sammāsamādhisampannassa upanisasampannaṁ hoti yathābhūtañāṇadassanaṁ, yathābhūtañāṇadassane sati yathābhūtañāṇadassanasampannassa upanisasampanno hoti nibbidāvirāgo, nibbidāvirāge sati nibbidāvirāgasampannassa upanisasampannaṁ hoti vimuttiñāṇadassanan ti.
XXV.
1. Pañcahi bhikkhave aṅgehi anuggahitā sammādiṭṭhi cetovimuttiphalā ca hoti cetovimuttiphalānisaṁsā ca, paññāvimuttiphalā ca hoti paññāvimuttiphalānisaṁsā ca.
Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave sammādiṭṭhi sīlānuggahitā ca hoti sutānuggahitā ca hoti sākacchānuggahitā ca hoti samathānuggahitā ca hoti vipassanānuggahitā ca hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi aṅgehi anuggahitā sammādiṭṭhi cetovimuttiphalā ca hoti cetovimuttiphalānisaṁsā ca paññāvimuttiphalā ca hoti paññāvimuttiphalānisaṁsā cā ti.
XXVI.
1. Pañc' imāni bhikkhave vimuttāyatanāni, yattha bhikkhuno appamattassa ātāpino pahitattassa viharato avimuttaṁ vā cittaṁ vimuccati, aparikkhīṇā vā āsavā parikkhayaṁ gacchanti, ananuppattaṁ vā anuttaraṁ yogakkhemaṁ anupāpuṇāti. Katamāni pañca?
2. Idha bhikkhave bhikkhuno Satthā dhammaṁ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī. Yathā yathā bhikkhave tassa bhikkhuno Satthā dhammaṁ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, tathā tathā so tasmiṁ dhamme atthapaṭisaṁvedī ca hoti dhammapaṭisaṁvedī ca. Tassa atthapaṭisaṁvedino dhammapaṭisaṁvedino pāmujjaṁ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṁ vedeti, sukhino cittaṁ samādhiyati: idaṁ bhikkhave paṭhamaṁ vimuttāyatanaṁ, yattha bhikkhuno appamattassa ātāpino pahitattassa viharato avimuttaṁ vā cittaṁ vimuccati, aparikkhīṇā vā āsavā parikkhayaṁ gacchanti, ananuppattaṁ vā anuttaraṁ yogakkhemaṁ anupāpuṇāti.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhuno na h'eva kho Satthā dhammaṁ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, api ca kho yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena paresaṁ deseti. Yathā yathā bhikkhave bhikkhu yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena paresaṁ deseti,
tathā tathā so tasmiṁ dhamme atthapaṭisaṁvedī ca hoti dhammapaṭisaṁvedī ca. Tassa atthapaṭisaṁvedino dhammapaṭisaṁvedino pāmujjaṁ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṁ vedeti, sukhino cittaṁ samādhiyati: idaṁ bhikkhave dutiyaṁ vimuttāyatanaṁ, yattha bhikkhuno appamattassa ātāpino pahitattassa viharato avimuttaṁ vā cittaṁ vimuccati, aparikkhīṇā vā āsavā parikkhayaṁ gacchanti, ananuppattaṁ vā anuttaraṁ yogakkhemaṁ anupāpuṇāti.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhuno na h'eva kho Satthā dhammaṁ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, na pi yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena paresaṁ deseti, api ca kho yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena sajjhāyaṁ karoti. Yathā yathā bhikkhave bhikkhu yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena sajjhāyaṁ karoti, tathā tathā so tasmiṁ dhamme atthapaṭisaṁvedī ca hoti dhammapaṭisaṁvedī ca. Tassa atthapaṭisaṁvedino dhammapaṭisaṁvedino pāmujjaṁ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṁ vedeti, sukhino cittaṁ samādhiyati: idaṁ bhikkhave tatiyaṁ vimuttāyatanaṁ, yattha bhikkhuno appamattassa ātāpino ... pe ... yogakkhemaṁ anupāpuṇāti.
5. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhuno na h'eva kho Satthā dhammaṁ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, na pi yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena paresaṁ deseti, na pi yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena sajjhāyaṁ karoti, api ca kho yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ cetasā anuvittaketi anuvicarati manasānupekkhati.
Yathā yathā bhikkhave bhikkhu yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ cetasā anuvitakketi anuvicarati manasānupekkhati, tathā tathā so tasmiṁ dhamme atthapaṭisaṁvedī ca hoti dhammapaṭisaṁvedī ca. Tassa atthapaṭisaṁvedino dhammapaṭisaṁvedino pāmujjaṁ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṁ vedeti, sukhino cittaṁ samādhiyati: idaṁ bhikkhave catutthaṁ vimuttāyatanaṁ, yattha bhikkhuno appamattassa ātāpino pahitattassa viharato avimuttaṁ vā cittaṁ vimuccati, aparikkhīṇā vā āsavā parikkhayaṁ gacchanti, ananupattaṁ vā anuttaraṁ yogakkhemaṁ anupāpuṇāti.
6. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhuno na h'eva kho Satthā dhammaṁ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, na pi yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena paresaṁ deseti, na pi yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena sajjhāyaṁ karoti, na pi yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ cetasā anuvitakketi anuvicarati manasānupekkhati, api ca khvassa aññataraṁ samādhinimittaṁ suggahitaṁ hoti sumanasikataṁ sūpadhāritaṁ suppaṭividdhaṁ paññāya. Yathā yathā bhikkhave bhikkhuno aññataraṁ samādhinimittaṁ suggahitaṁ hoti sumanasikataṁ sūpadhāritaṁ suppaṭividdhaṁ paññāya, tathā tathā so tasmiṁ dhamme atthapaṭisaṁvedī ca hoti dhammapaṭisaṁvedī ca. Tassa atthapaṭisaṁvedino dhammapaṭisaṁvedino pāmujjaṁ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṁ vedeti, sukhino cittaṁ samādhiyati: idaṁ bhikkhave pañcamaṁ vimuttāyatanaṁ, yattha bhikkhuno appamattassa ātāpino pahitattassa viharato avimuttaṁ vā cittaṁ vimuccati,
aparikkhīṇā vā āsavā parikkhayaṁ gacchanti, ananuppattaṁ vā anuttaraṁ yogakkhemaṁ anupāpuṇāti.
Imāni kho bhikkhave pañca vimuttāyatanāni, yattha bhikkhuno appamattassa ātāpino pahitattassa viharato avimuttaṁ vā cittaṁ vimuccati, aparikkhīṇā vā āsavā parikkhayaṁ gacchanti, ananuppattaṁ vā anuttaraṁ yogakkhemaṁ anupāpuṇātī ti.
XXVII.
1. Samādhiṁ bhikkhave bhāvetha appamāṇaṁ nipakā patissatā. Samādhiṁ bhikkhave bhāvayataṁ appamāṇaṁ nipakānaṁ patissatānaṁ pañca ñāṇāni paccattaṁ yeva uppajjanti. Katamāni pañca?
2. 'Ayaṁ samādhi paccuppannasukho c'eva āyatiñ ca sukhavipāko' ti paccattaṁ yeva ñāṇaṁ uppajjati, 'ayaṁ samādhi ariyo nirāmiso 'ti paccattaṁ yeva ñāṇaṁ uppajjati, 'ayaṁ samādhi akāpurisasevito' ti paccattaṁ yeva ñāṇaṁ uppajjati, 'ayaṁ samādhi santo paṇīto paṭippassaddhiladdho ekodibhāvādhigato na ca sasaṅkhāraniggayhavāritāvaṭo' ti paccattaṁ yeva ñāṇaṁ uppajjati, 'so kho panāhaṁ imaṁ samādhiṁ sato 'va samāpajjāmi sato 'va vuṭṭhahāmī' ti paccattaṁ yeva ñāṇaṁ uppajjati.
Samādhiṁ bhikkhave bhāvetha appamāṇaṁ nipakā patissatā. Samādhiṁ bhikkhave bhāvayataṁ appamāṇaṁ nipakānaṁ patissatānaṁ imāni pañca ñāṇāni paccattaṁ yeva uppajjantī ti.
XXVIII.
1. Ariyassa bhikkhave pañcaṅgikassa sammāsamādhissa bhāvanaṁ desessāmi, taṁ suṇātha sādhukaṁ manasikarotha, bhāsissāmī ti. Evaṁ bhante ti kho te bhikkhū Bhagavato paccassosum. Bhagavā etad avoca:-- Katamā ca bhikkhave ariyassa pañcaṅgikassa sammāsamādhissa bhāvanā?
2. Idha bhikkhave bhikkhu vivicc'eva kāmehi ... pe ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. So imam eva kāyaṁ vivekajena pītisukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa vivekajena pītisukhena apphuṭaṁ hoti.
3. Seyyathā pi bhikkhave dakkho nahāpako vā nahāpakantevāsī vā kaṁsathāle nahāniyacuṇṇāni ākiritvā udakena paripphosakaṁ paripphosakaṁ sanneyya, sā 'ssa nahāniyapiṇḍi snehānugatā snehaparetā santarabāhirā phuṭā snehena na ca paggharati, evam eva kho bhikkhave bhikkhu imam eva kāyaṁ vivekajena pītisukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa vivekajena pītisukhena apphuṭaṁ hoti: ariyassa bhikkhave pañcaṅgikassa sammāsamādhissa ayaṁ paṭhamā bhāvanā.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu vitakkavicārānaṁ vūpasamā ... pe ... dutiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. So imam eva kāyaṁ samādhijena pītisukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa samādhijena pītisukhena apphuṭaṁ hoti.
5. Seyyathā pi bhikkhave udakarahado ubbhidodako, tassa nev'assa puratthimāya disāya udakassa āyamukhaṁ na pacchimāya disāya udakassa āyamukhaṁ na uttarāya disāya udakassa āyamukhaṁ na dakkhiṇāya disāya udakassa āyamukhaṁ,
devo ca na kālena kālaṁ sammādhāraṁ anuppaveccheyya, atha kho tamhā ca udakarahadā sītā vāridhārā ubbhijjitvā tam eva udakarahadaṁ sītena vārinā abhisandeyya parisandeyya paripūreyya paripphareyya, nāssa kiñci sabbāvato udakarahadassa sītena vārinā apphuṭaṁ assa, evam eva kho bhikkhave bhikkhu imam eva kāyaṁ samādhijena pītisukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa samādhijena pītisukhena apphuṭaṁ hoti: ariyassa bhikkhave pañcaṅgikassa sammāsamādhissa ayaṁ dutiyā bhāvanā.
6. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu pītiyā ca virāgā ... pe ... tatiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. So imam eva kāyaṁ nippītikena sukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa nippītikena sukhena apphuṭaṁ hoti.
7. Seyyathā pi bhikkhave uppaliniyaṁ vā paduminiyaṁ vā puṇḍarīkiniyaṁ vā app ekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake jātāni udake saṁvaḍḍhāni udakānuggatāni antonimuggaposīni, tāni yāva c' aggā yāva ca mūlā sītena vārinā abhisannāni parisannāni paripūrāni paripphuṭāni, nāssa kiñci sabbāvataṁ uppalānaṁ vā padumānaṁ vā puṇḍarīkānaṁ vā sītena vārinā apphuṭaṁ assa, evam eva kho bhikkhave bhikkhu imam eva kāyaṁ nippītikena sukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa nippītikena sukhena apphuṭaṁ hoti: ariyassa bhikkhave pañcaṅgikassa sammāsamādhissa ayaṁ tatiyā bhāvanā.
8. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu sukhassa ca pahānā .
... pe ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. So imam eva kāyaṁ parisuddhena cetasā pariyodātena pharitvā nisinno hoti, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa parisuddhena cetasā pariyodātena apphuṭaṁ hoti.
9. Seyyathā pi bhikkhave puriso odātena vatthena sasīsaṁ pārupitvā nisinno assa, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa odātena vatthena apphuṭaṁ assa, evam eva kho bhikkhave bhikkhu imam eva kāyaṁ parisuddhena cetasā pariyodātena pharitvā nisinno hoti, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa parisuddhena cetasā pariyodātena apphuṭaṁ hoti: ariyassa bhikkhave pañcaṅgikassa sammāsamādhissa ayaṁ catutthā bhāvanā.
10. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhuno paccavekkhanānimittaṁ suggahitaṁ hoti sumanasikataṁ sūpadhāritaṁ suppaṭividdhaṁ paññāya.
11. Seyyathā pi bhikkhave añño 'va aññaṁ paccavekkheyya, ṭhito vā nisinnaṁ paccavekkheyya, nisinno vā nipannaṁ paccavekkheyya, evam eva kho bhikkhave bhikkhuno paccavekkhanānimittaṁ suggahitaṁ hoti sumanasikataṁ sūpadhāritaṁ suppaṭividdhaṁ paññāya: ariyassa bhikkhave pañcaṅgikassa sammāsamādhissa ayaṁ pañcamā bhāvanā.
Evaṁ bhāvite kho bhikkhave bhikkhu ariye pañcaṅgike sammāsamādhimhi evaṁ bahulīkate yassa yassa abhiññāsacchikaraṇīyassa dhammassa cittaṁ abhininnāmeti abhiññāsacchikiriyāya, tatra tatr'eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane.
12. Seyyathā pi bhikkhave udakamaṇiko ādhāre ṭhapito pūro udakassa samatittiko kākapeyyo, tam enaṁ balavā puriso yato yato āvajjeyya, āgaccheyya udakan ti? 'Evaṁ bhante'.
Evam eva kho bhikkhave bhikkhu evaṁ bhāvite ariye pañcaṅgike sammāsamādhimhi evaṁ bahulīkate yassa yassa abhiññāsacchikaraṇīyassa dhammassa cittaṁ abhininnāmeti abhiññāsacchikiriyāya, tatra tatr' eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane.
13. Seyyathā pi bhikkhave same bhūmibhāge pokkharaṇī caturassā ālibaddhā pūrā udakassa samatittikā kākapeyyā, tam enaṁ balavā puriso yato yato āliṁ muñceyya, āgaccheyya udakan ti? 'Evaṁ bhante.' Evam eva kho bhikkhave bhikkhu evaṁ bhāvite ariye pañcaṅgike sammāsamādhimhi evaṁ bahulīkate yassa yassa abhiññāsacchikaraṇīyassa dhammassa cittaṁ abhininnāmeti abhiññāsacchikiriyāya, tatra tatr'eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane.
14. Seyyathā pi bhikkhave subhūmiyaṁ cātummahāpathe ājaññaratho yutto assa ṭhito odhastapatodo, tam enaṁ dakkho yoggācariyo assadammasārathi abhirūhitvā vāmena hatthena rasmiyo gahetvā dakkhiṇena hatthena patodaṁ gahetvā yen' icchakaṁ yad icchakaṁ sāreyya pi paccāsāreyya pi, evam eva kho bhikkhave bhikkhu evaṁ bhāvite ariye pañcaṅgike sammāsamādhimhi evaṁ bahulīkate yassa yassa abhiññāsacchikaraṇīyassa dhammassa cittaṁ abhininnāmeti abhiññāsacchikiriyāya, tatra tatr'eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane.
15. So sace ākaṅkhati 'anekavihitaṁ iddhividhaṁ paccanubhaveyyaṁ:
eko pi hutvā bahudhā assaṁ ... pe ... yāva Brahmalokā pi kāyena 'va saṁvatteyyan' ti, tatra tatr' eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane.
16. So sace ākaṅkhati 'dibbāya sotadhātuyā visuddhāya ... pe ... ye dūre santike cā' ti, tatra tatr'eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane.
17. So sace ākaṅkhati 'parasattānaṁ parapuggalānaṁ cetasā ceto paricca pajāneyyaṁ: sarāgaṁ vā cittaṁ sarāgaṁ cittan ti pajāneyyaṁ ... pe ... avimuttaṁ vā cittaṁ avimuttaṁ cittan ti pajāneyyan 'ti, tatra tatr'eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane.
18. So sace ākaṅkhati 'anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussareyya, seyyathīdaṁ ekaṁ pi jātiṁ dve pi jātiyo ... pe ... iti sākāraṁ sa-uddesaṁ anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussareyyan' ti, tatra tatr'eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane.
19. So sace ākaṅkhati 'dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena ... pe ... yathākammupage satte pajāneyyan' ti, tatra tatr'eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane.
20. So sace ākaṅkhati 'āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh'eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihareyyan' ti, tatra tatr'eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane ti.
XXIX.
1. Pañc'ime bhikkhave caṅkame ānisaṁsā. Katame pañca?
2. Addhānakkhamo hoti, padhānakkhamo hoti, appābādho hoti, asitapītakhāyitasāyitasammāpariṇāmaṁ gacchati, caṅkamādhigato samādhi ciraṭṭhitiko hoti.
Ime kho bhikkhave pañca caṅkame ānisaṁsā ti.
XXX.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Kosalesu cārikaṁ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṁ yena Icchānaṅgalaṁ nāma Kosalānaṁ brāhmaṇagāmo tad avasari. Tatra sudaṁ Bhagavā Icchānaṅgale viharati Icchānaṅgalavanasaṇḍe. Assosuṁ kho Icchānaṅgalakā brāhmaṇagahapatikā 'samaṇo khalu bho Gotamo Sakyaputto Sakyakulā pabbajito Icchānaṅgalaṁ anuppatto Icchānaṅgale viharati Icchānaṅgalavanasaṇḍe. Taṁ kho pana bhavantaṁ Gotamaṁ evaṁ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato: iti pi so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi Satthā devamanussānaṁ buddho Bhagavā. So imaṁ lokaṁ sadevakaṁ samārakaṁ sabrahmakaṁ sassamaṇabrāhmaṇiṁ pajaṁ sadevamanussaṁ sayaṁ abhiññā sacchikatvā pavedeti. So dhammaṁ deseti ādikalyāṇaṁ majjhe kalyāṇaṁ pariyosānakalyāṇaṁ sātthaṁ savyañjanaṁ kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ pakāseti.
Sādhu kho pana tathārūpānaṁ arahataṁ dassanaṁ hotī' ti. Atha kho Icchānaṅgalakā brāhmaṇagahapatikā tassā rattiyā accayena pahūtaṁ khādaniyaṁ bhojaniyaṁ ādāya yena Icchānaṅgalavanasaṇḍo ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā bahidvārakoṭṭhake aṭṭhaṁsu uccāsaddā mahāsaddā.
2. Tena kho pana samayena āyasmā Nāgito Bhagavato upaṭṭhāko hoti. Atha kho Bhagavā āyasmantaṁ Nāgitaṁ āmantesi 'ke pana te Nāgita uccāsaddā mahāsaddā, kevaṭṭā maññe macche vilopentī' ti? 'Ete bhante Icchānaṅgalakā brāhmaṇagahapatikā pahūtaṁ khādaniyam bhojaniyam ādāya bahidvārakoṭṭhake ṭhitā Bhagavantaṁ yeva uddissa bhikkhusaṅghañ cā' ti. 'Māhaṁ Nāgita yasena samāgamaṁ mā ca mayā yaso. Yo kho Nāgita na-yimassa nekkhammasukhassa pavivekasukhassa upasamasukhassa sambodhasukhassa nikāmalābhī assa akicchalābhī akasiralābhī, yassāhaṁ nekkhammasukhassa pavivekasukhassa upasamasukhassa sambodhasukhassa nikāmalābhī akicchalābhī akasiralābhī, so taṁ mīḷhasukhaṁ middhasukhaṁ lābhasakkārasilokasukhaṁ sādiyeyyā' ti. 'Adhivāsetu dāni bhante Bhagavā, adhivāsetu sugato, adhivāsanakālo dāni bhante Bhagavato, yena yen'eva dāni bhante Bhagavā gamissati, tanninnā 'va bhavissanti brāhmaṇagahapatikā negamā c'eva jānapadā ca. Seyyathā pi bhante thullaphusitake deve vassante yathāninnaṁ udakāni pavattanti, evam eva kho bhante yena yen'eva dāni Bhagavā gamissati, tanninnā 'va bhavissanti brāhmaṇagahapatikā negamā c'eva jānapadā ca. Taṁ kissa hetu? Tathā hi bhante Bhagavato sīlapaññāṇan' ti. 'Māhaṁ Nāgita yasena samāgamaṁ mā ca mayā yaso. Yo kho Nāgita na-y-imassa nekkhammasukhassa pavivekasukhassa upasamasukhassa sambodhasukhassa nikāmalābhī assa akicchalābhī akasiralābhī, yassāhaṁ nekkhammasukhassa pavivekasukhassa upasamasukhassa sambodhasukhassa nikāmalābhī akicchalābhī, akasiralābhī, so taṁ mīḷhasukhaṁ middhasukhaṁ lābhasakkārasilokasukhaṁ sādiyeyya.
Asitapītakhāyitasāyitassa kho Nāgita uccārapassāvo, eso tassa nissando. Piyānaṁ kho Nāgita vipariṇāmaññathābhāvā uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā, eso tassa nissando. Asubhanimittānuyogaṁ anuyuttassa kho Nāgita subhanimitte pāṭikkūlyatā saṇṭhāti, eso tassa nissando. Chasu kho Nāgita phassāyatanesu aniccānupassino viharato phasse pāṭikkūlyatā saṇṭhāti, eso tassa nissando.
Pañcasu kho Nāgita upādānakkhandhesu udayabbayānupassino viharato upādāne pāṭikkūlyatā saṇṭhāti, eso tassa nissando ti.
Pañcaṅgikavaggo tatiyo.
Uddānaṁ:
Dve 'gāravūpakkilesā dussīlānuggahena ca
Vimutti samādhaṅgikā caṅkamo Nāgitena cā ti.
Sumana-Vagga
XXXI.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho Sumanā rājakumārī pañcahi rathasatehi pañcahi rājakumārisatehi parivutā yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnā kho Sumanā rājakumārī Bhagavantaṁ etad avoca:--
2. Idh' assu bhante Bhagavato dve sāvakā samasaddhā samasīlā samapaññā eko dāyako eko adāyako, te kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjeyyuṁ,
devabhūtānaṁ pana nesaṁ bhante siyā viseso siyā nānākaraṇan ti? Siyā Sumane ti Bhagavā avoca:--
3. Yo so Sumane dāyako so amuṁ adāyakaṁ devabhūto samāno pañcahi ṭhānehi adhigaṇhāti: dibbena āyunā, dibbena vaṇṇena, dibbena sukhena, dibbena yasena, dibbena adhipateyyena. Yo so Sumane dāyako so amuṁ adāyakaṁ devabhūto samāno imehi pañcahi ṭhānehi adhigaṇhāti.
4. Sace pana te bhante tato cutā itthattaṁ āgacchanti, manussabhūtānaṁ pana nesaṁ bhante siyā viseso siyā nānākaraṇan ti? Siyā Sumane ti Bhagavā avoca:--
5. Yo so Sumane dāyako so amuṁ adāyakaṁ manussabhūto samāno pañcahi ṭhānehi adhigaṇhāti: mānusakena āyunā, mānusakena vaṇṇena, mānusakena sukhena, mānusakena yasena, mānusakena adhipateyyena. Yo so Sumane dāyako so amuṁ adāyakaṁ manussabhūto samāno imehi pañcahi ṭhānehi adhigaṇhāti.
6. Sace pana te bhante ubho agārasmā anagāriyaṁ pabbajanti, pabbajitānaṁ pana nesaṁ bhante siyā viseso siyā nānākaraṇan ti? Siyā Sumane ti Bhagavā avoca:--
7. Yo so Sumane dāyako so amuṁ adāyakaṁ pabbajito samāno pañcahi ṭhānehi adhigaṇhāti: yācito 'va bahulaṁ cīvaraṁ paribhuñjati appaṁ ayācito, yācito 'va bahulaṁ piṇḍapātaṁ paribhuñjati appaṁ ayācito, yācito 'va bahulaṁ senāsanaṁ paribhuñjati appaṁ ayācito, yācito 'va bahulaṁ gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṁ paribhuñjati appaṁ ayācito. Yehi kho pana sabrahmacārīhi saddhiṁ viharati, tyassa manāpen'eva bahulaṁ kāyakammena samudācaranti appaṁ amanāpena, manāpen'eva bahulaṁ vacīkammena samudācaranti appaṁ amanāpena, manāpen' eva bahulaṁ manokammena samudācaranti appaṁ amanāpena, manāpaṁ yeva upahāraṁ upaharanti appaṁ amanāpaṁ.
Yo so Sumane dāyako so amuṁ adāyakaṁ pabbajito samāno imehi pañcahi ṭhānehi adhigaṇhāti.
8. Sace pana te bhante ubho arahattaṁ pāpuṇanti, arahattappattānaṁ pana nesaṁ bhante siyā viseso siyā nānākaraṇan ti?
9. Ettha kho pan' esāhaṁ Sumane na kiñci nānākaraṇaṁ vadāmi yad idaṁ vimuttiyā vimuttin ti.
10. Acchariyaṁ bhante abbhutaṁ bhante yāvañ c' idaṁ bhante alam eva dānāni dātuṁ, alaṁ puññāni kātuṁ, yatra hi nāma devabhūtassa pi upakārāni puññāni, manussabhūtassa pi upakārāni puññāni, pabbajitassa pi upakārāni puññānī ti.
Evam etaṁ Sumane, evam etaṁ Sumane, alaṁ hi Sumane dānāni dātuṁ, alaṁ puññāni kātuṁ, devabhūtassa pi upakārāni puññāni, manussabhūtassa pi upakārāni puññāni, pabbajitassa pi upakārāni puññānī ti. Idam avoca Bhagavā, idaṁ vatvā Sugato, athāparaṁ etad avoca Satthā:
Yathā pi cando vimalo gacchaṁ ākāsadhātuyā
sabbe tāragaṇe loke ābhāya atirocati
tath'eva sīlasampanno saddho purisapuggalo
sabbe maccharino loke cāgena atirocati.
Yathā pi megho thanayaṁ vijjumālī satakkaku
thalaṁ ninnañ ca pūreti abhivassaṁ vasundharaṁ
evaṁ dassanasampanno sammāsambuddhasāvako
macchariṁ adhigaṇhāti pañca ṭhānehi paṇḍito:
āyunā yasasā c'eva vaṇṇena ca sukhena ca
sa ve bhogaparibbūḷho pecca sagge ca modatī ti.
XXXII.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Rājagahe viharati Veḷuvane Kalandakanivāpe. Atha kho Cundī rājakumārī pañcahi rathasatehi pañcahi kumārisatehi parivutā yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnā kho Cundī rājakumārī Bhagavantaṁ etad avoca:--
2. Amhākaṁ bhante bhātā Cundo nāma rājakumāro, so evam āha: 'yad eva so hoti itthi vā puriso vā buddhaṁ saraṇaṁ gato dhammaṁ saraṇaṁ gato saṅghaṁ saraṇaṁ gato, pāṇātipātā paṭivirato, adinnādānā paṭivirato, kāmesu micchācārā paṭivirato, musāvādā paṭivirato, surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato, so kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ yeva upapajjati no duggatin' ti, sāhaṁ bhante Bhagavantaṁ pucchāmi: 'kathaṁrūpe nu kho bhante Satthari pasanno kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ yeva upapajjati no duggatiṁ, kathaṁrūpe dhamme pasanno kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ yeva upapajjati no duggatiṁ, kathaṁrūpe saṅghe pasanno kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ yeva upapajjati no duggatiṁ, kathaṁrūpesu sīlesu paripūrakārī kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ yeva upapajjati no duggatin' ti?
3. Yāvatā Cundi sattā apadā vā dvipadā vā catuppadā vā bahuppadā vā, rūpino vā arūpino vā, saññino vā asaññino vā nevasaññināsaññino vā, Tathāgato tesaṁ aggam akkhāyati arahaṁ sammāsambuddho. Ye kho Cundi buddhe pasannā, agge te pasannā, agge kho pana pasannānaṁ aggo vipāko hoti. Yāvatā Cundi dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṁ aggam akkhāyati, yad idaṁ madanimmadano pipāsavinayo ālayasamugghāto vaṭṭupacchedo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṁ. Ye kho Cundi virāge dhamme pasannā,
agge te pasannā, agge kho pana pasannānaṁ aggo vipāko hoti. Yāvatā Cundi saṅghā vā gaṇā vā, Tathāgatasāvakasaṅgho tesaṁ aggam akkhāyati, yad idaṁ cattāri purisayugāni aṭṭha purisapuggalā, esa Bhagavato sāvakasaṅgho āhuneyyo pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṁ puññakhettaṁ lokassa. Ye kho Cundi saṅghe pasannā, agge te pasannā, agge kho pana pasannānaṁ aggo vipāko hoti. Yāvatā Cundi sīlāni, ariyakantāni tesaṁ aggam akkhāyati, yad idaṁ akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni bhujissāni viññuppasatthāni aparāmaṭṭhāni samādhisaṁvattanikāni. Ye kho Cundi ariyakantesu sīlesu paripūrakārino, agge te paripūrakārino, agge kho pana paripūrakārīnaṁ aggo vipāko hotī ti.
Aggato ve pasannānaṁ aggaṁ dhammaṁ vijānataṁ
agge buddhe pasannānaṁ dakkhiṇeyye anuttare
agge dhamme pasannānaṁ virāgūpasame sukhe
agge saṅghe pasannānaṁ puññakkhette anuttare.
Aggasmiṁ dānaṁ dadataṁ aggaṁ puññaṁ pavaḍḍhati
aggaṁ āyu ca vaṇṇo ca yaso kitti sukhaṁ balaṁ
aggassa dātā medhāvī aggadhammasamāhito
devabhūto manusso vā aggappatto pamodatī ti.
XXXIII.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Bhaddiye viharati Jātiyāvane. Atha kho Uggaho Meṇḍakanattā yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Uggaho Meṇḍakanattā Bhagavantaṁ etad avoca:--
2. Adhivāsesu me bhante Bhagavā svātanāya attacatuttho bhattan ti.
Adhivāsesi Bhagavā tuṇhībhāvena. Atha kho Uggaho Meṇḍakanattā Bhagavato adhivāsanaṁ viditvā uṭṭhāyāsanā Bhagavantaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā pakkāmi. Atha kho Bhagavā tassā rattiyā accayena pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya yena Uggahassa Meṇḍakanattuno nivesanaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho Uggaho Meṇḍakanattā Bhagavantaṁ paṇītena khādaniyena bhojaniyena sahatthā santappesi sampavāresi. Atha kho Uggaho Meṇḍakanattā Bhagavantaṁ bhuttāviṁ onītapattapāṇiṁ ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Uggaho Meṇḍakanattā Bhagavantaṁ etad avoca 'imā me bhante kumāriyo patikulāni gamissanti, ovadatu tāsaṁ bhante Bhagavā, anusāsatu tāsaṁ bhante Bhagavā, yaṁ tāsaṁ assa dīgharattaṁ hitāya sukhāyā' ti. Atha kho Bhagavā tā kumāriyo etad avoca:--
3. Tasmā ti ha kumāriyo evaṁ sikkhitabbaṁ: 'yassa mātāpitaro bhattuno dassanti atthakāmā hitesino anukampakā anukampaṁ upādāya, tassa bhavissāma pubbuṭṭhāyiniyo pacchānipātiniyo kiṅkārapaṭissāviniyo manāpacāriniyo piyavādiniyo' ti. Evaṁ hi vo kumāriyo sikkhitabbaṁ.
Tasmā ti ha kumāriyo evaṁ sikkhitabbaṁ: 'ye te bhattu garuno bhavissanti mātā ti vā pitā ti vā samaṇabrāhmaṇā ti vā, te sakkarissāma garukarissāma mānissāma pūjissāma abbhāgate ca āsanodakena paṭipūjissāmā' ti.
Evaṁ hi vo kumāriyo sikkhitabbaṁ. Tasmā ti ha kumāriyo evaṁ sikkhitabbaṁ: 'ye te bhattu abbhantarā kammantā uṇṇā ti vā kappāsā ti vā, tattha dakkhā bhavissāma analasā, tatrupāyāya vīmaṁsāya samannāgatā alaṁ kātuṁ alaṁ saṁvidhātun' ti. Evaṁ hi vo kumāriyo sikkhitabbaṁ. Tasmā ti ha kumāriyo evaṁ sikkhitabbaṁ: 'yo so bhattu abbhantaro antojano dāsā ti vā pessā ti vā kammakarā ti vā,
tesaṁ katañ ca katato jānissāma akatañ ca akatato jānissāma gilānakānañ ca balābalaṁ jānissāma khādaniyaṁ bhojaniyañ ca paccaṁsena vibhajissāmā' ti. Evaṁ hi vo kumāriyo sikkhitabbaṁ. Tasmā ti ha kumāriyo evaṁ sikkhitabbaṁ: 'yaṁ bhattā āharissati dhanaṁ vā dhaññaṁ vā rajataṁ vā jātarūpaṁ vā, taṁ ārakkhena guttiyā sampādessāma tattha ca bhavissāma adhuttī athenī asoṇḍī avināsikāyo' ti. Evaṁ hi vo kumāriyo sikkhitabbaṁ.
Imehi kho kumāriyo pañcahi dhammehi samannāgato mātugāmo kāyassa bhedā parammaraṇā manāpakāyikānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjatī ti.
Yo naṁ bharati sabbadā niccaṁ ātāpi ussuko
sabbakāmarahaṁ posaṁ bhattāraṁ nātimaññati
na cāpi sotthi bhattāraṁ issāvādena rosaye
bhattu ca garuno sabbe paṭipūjeti paṇḍitā.
Uṭṭhāhikā analasā saṅgahītaparijjanā
bhattu manāpaṁ carati sambhataṁ anurakkhati
yā evaṁ vattati nārī bhattu chandavasānugā
manāpā nāma te devā yattha sā upapajjatī ti.
XXXIV.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Vesāliyaṁ viharati Mahāvane Kūṭāgārasālāyaṁ. Atha kho Sīho senāpati yena Bhagavā ten' upasaṅkami,
upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Sīho senāpati Bhagavantaṁ etad avoca:--
2. Sakkā nu kho bhante sandiṭṭhikaṁ dānaphalaṁ paññāpetun ti? Sakkā Sīhā ti Bhagavā avoca:--
Dāyako Sīha dānapati bahuno janassa piyo hoti manāpo, yaṁ pi Sīha dāyako dānapati bahuno janassa piyo hoti manāpo, idaṁ pi sandiṭṭhikaṁ dānaphalaṁ. Puna ca paraṁ Sīha dāyakaṁ dānapatiṁ santo sappurisā bhajanti, yaṁ pi Sīha dāyakaṁ dānapatiṁ santo sappurisā bhajanti, idaṁ pi sandiṭṭhikaṁ dānaphalaṁ. Puna ca paraṁ Sīha dāyakassa dānapatino kalyāṇo kittisaddo abbhuggacchati, yaṁ pi Sīha dāyakassa dānapatino kalyāṇo kittisaddo abbhuggacchati, idaṁ pi sandiṭṭhikaṁ dānaphalaṁ. Puna ca paraṁ Sīha dāyako dānapati yañ ñad eva parisaṁ upasaṅkamati yadi khattiyaparisaṁ yadi brāhmaṇaparisaṁ yadi gahapatiparisaṁ yadi samaṇaparisaṁ, visārado upasaṅkamati amaṅkubhūto, yaṁ pi Sīha dāyako dānapati yañ ñad eva parisaṁ upasaṅkamati yadi khattiyaparisaṁ yadi brāhmaṇaparisaṁ yadi gahapatiparisaṁ yadi samaṇaparisaṁ, visārado upasaṅkamati amaṅkubhūto, idaṁ pi sandiṭṭhikaṁ dānaphalaṁ. Puna ca paraṁ Sīha dāyako dānapati kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjati, yaṁ pi Sīha dāyako dānapati kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjati, idaṁ pi samparāyikaṁ dānaphalan ti.
3. Evaṁ vutte Sīho senāpati Bhagavantaṁ etad avoca:--
Yānīmāni bhante Bhagavatā cattāri sandiṭṭhikāni dānaphalāni akkhātāni, nāhaṁ ettha Bhagavato saddhāya gacchāmi, ahaṁ petāni jānāmi. Ahaṁ bhante dāyako dānapati bahuno janassa piyo manāpo. Ahaṁ bhante dāyako dānapati, maṁ santo sappurisā bhajanti. Ahaṁ bhante dāyako dānapati, mayhaṁ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato 'Sīho senāpati dāyako kārako saṅghupaṭṭhāko' ti. Ahaṁ bhante dāyako dānapati,
yañ ñad eva parisaṁ upasaṅkamāmi yadi khattiyaparisaṁ yadi brāhmaṇaparisaṁ yadi gahapatiparisaṁ yadi samaṇaparisaṁ, visārado upasaṅkamāmi amaṅkubhūto. Yānīmāni bhante Bhagavatā cattāri sandiṭṭhikāni dānaphalāni akkhātāni, nāhaṁ ettha Bhagavato saddhāya gacchāmi, ahaṁ petāni jānāmi. Yañ ca kho maṁ bhante Bhagavā evam āha: 'dāyako Sīha dānapati kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjatī' ti, etāhaṁ na jānāmi, ettha ca panāhaṁ Bhagavato saddhāya gacchāmī' ti. 'Evam etaṁ Sīha, evam etaṁ Sīha, dāyako Sīha dānapati kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjatī' ti.
Dadaṁ piyo hoti, bhajanti naṁ bahū, kittiñ ca pappoti yaso ca vaḍḍhati,
amaṅkubhūto parisaṁ vigāhati visārado, hoti naro amacchari.
Tasmā hi dānani dadanti paṇḍitā, vineyya maccheramalaṁ sukhesino
te dīgharattaṁ tidive patiṭṭhitā devānaṁ sahavyagatā ramanti te
katāvakāsā katakusalā ito cutā sayaṁpabhā anuvicaranti Nandanaṁ.
Te tattha nandanti ramanti modare samappitā kāmaguṇehi pañcahi
katvāna vākyaṁ asitassa tādino ramanti sagge sugatassa sāvakā ti.
XXXV.
1. Pañc'ime bhikkhave dāne ānisaṁsā. Katame pañca?
2. Bahuno janassa piyo hoti manāpo, santo sappurisā bhajanti, kalyāṇo kittisaddo abbhuggacchati, gihidhammā anapeto hoti, kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjati.
Ime kho bhikkhave pañca dāne ānisaṁsā ti.
Dadamāno piyo hoti sataṁ dhammaṁ anukkamaṁ
santo naṁ sadā bhajanti saññatā brahmacārayo.
Te tassa dhammaṁ desenti sabbadukkhāpanūdanaṁ
yaṁ so dhammaṁ idhaññāya parinibbāti anāsavo ti.
XXXVI.
1. Pañc' imāni bhikkhave kāladānāni. Katamāni pañca?
2. āgantukassa dānaṁ deti, gamikassa dānaṁ deti, gilānassa dānaṁ deti, dubbhikkhe dānaṁ deti, yāni tāni navasassāni navaphalāni, tāni paṭhamaṁ sīlavantesu patiṭṭhāpeti.
Imāni kho bhikkhave pañca kāladānānī ti.
Kāle dadanti sappaññā vadaññū vītamaccharā
kāle dinnaṁ ariyesu ujubhūtesu tādisu
vippasannamanā tassa vipulā hoti dakkhiṇā.
Ye tattha anumodanti veyyāvaccaṁ karonti vā
na tesaṁ dakkhiṇā ūnā, te pi puññassa bhāgino.
Tasmā dade appaṭivāṇacitto yattha dinnaṁ mahapphalaṁ
puññāni paralokasmiṁ patiṭṭhā honti pāṇinan ti.
XXXVII.
1. Bhojanaṁ bhikkhave dadamāno dāyako paṭiggāhakānaṁ pañca ṭhānāni deti. Katamāni pañca?
2. āyuṁ deti, vaṇṇaṁ deti, sukhaṁ deti, balaṁ deti, paṭibhānaṁ deti. āyuṁ kho pana datvā āyussa bhāgī hoti dibbassa vā mānusassa vā, vaṇṇaṁ datvā vaṇṇassa bhāgī hoti dibbassa vā mānusassa vā, sukhaṁ datvā sukhassa bhāgī hoti dibbassa vā mānusassa vā, balaṁ datvā balassa bhāgī hoti dibbassa vā mānusassa vā, paṭibhānaṁ datvā paṭibhānassa bhāgī hoti dibbassa vā mānusassa vā.
Bhojanaṁ bhikkhave dadamāno dāyako paṭiggāhakānaṁ imāni pañca ṭhānāni detī ti.
Āyudo balado dhīro vaṇṇado paṭibhānado
sukhassa dātā medhāvī sukhaṁ so adhigacchati.
āyuṁ datvā balaṁ vaṇṇaṁ sukhañ ca paṭibhānado
dīghāyu yasavā hoti yattha yatthupapajjatī ti.
XXXVIII.
1. Pañc'ime bhikkhave saddhe kulaputte ānisaṁsā.
Katame pañca?
2. Ye te bhikkhave loke santo sappurisā, te saddhaṁ yeva paṭhamaṁ anukampantā anukampanti, no tathā assaddhaṁ, saddhaṁ yeva paṭhamaṁ upasaṅkamantā upasaṅkamanti, no tathā assaddhaṁ, saddhass'eva paṭhamaṁ paṭiggaṇhantā paṭiggaṇhanti, no tathā assaddhassa, saddhass'eva paṭhamaṁ dhammaṁ desentā desenti, no tathā assaddhassa. Saddho kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjati.
Ime kho bhikkhave pañca saddhe kulaputte ānisaṁsā.
3. Seyyathā pi bhikkhave subhūmiyaṁ cātummahāpathe mahānigrodho samantā pakkhīnaṁ paṭisaraṇaṁ hoti, evam eva kho bhikkhave saddho kulaputto bahuno janassa paṭisaraṇaṁ hoti bhikkhūnaṁ bhikkhunīnaṁ upāsakānaṁ upāsikānan ti.
Sākhāpattaphalupeto khandhimā va mahādumo
mūlavā phalasampanno patiṭṭhā hoti pakkhinaṁ.
Manorame āyatane sevanti naṁ vihaṅgamā
chāyaṁ chāyatthikā yanti phalatthaṁ phalabhojino.
Tath'eva sīlasampannaṁ saddhaṁ purisapuggalaṁ
nivātavuttiṁ atthaddhaṁ sorataṁ sakhilaṁ muduṁ
vītarāgā vītadosā vītamonā anāsavā
puññakkhettāni lokasmiṁ sevanti tādisaṁ naraṁ.
Te tassa dhammaṁ desenti sabbadukkhāpanūdanaṁ
yaṁ so dhammaṁ idhaññāya parinibbāti anāsavo ti.
XXXIX.
1. Pañc' imāni bhikkhave ṭhānāni sampassantā mātāpitaro puttaṁ icchanti kule jāyamānaṁ. Katamāni pañca?
2. Bhato vā no bharissati, kiccaṁ vā no karissati, kulavaṁso ciraṁ ṭhassati, dāyajjaṁ paṭipajjissati, atha vā pana petānaṁ kālakatānaṁ dakkhiṇaṁ anuppadassatī ti.
Imāni kho bhikkhave pañca ṭhānāni sampassantā mātāpitaro puttaṁ icchanti kule jāyamānan ti.
Pañcaṭṭhānāni sampassaṁ puttaṁ icchanti paṇḍitā
'bhato vā no bharissati kiccaṁ vā no karissati
kulavaṁso ciraṁ tiṭṭhe dāyajjaṁ paṭipajjati
atha vā pana petānaṁ dakkhiṇaṁ anuppadassati':
ṭhānān' etāni sampassaṁ puttaṁ icchanti paṇḍitā.
Tasmā santo sappurisā kataññū katavedino
bharanti mātāpitaro pubbe katam anussaraṁ
karonti nesaṁ kiccāni yathā taṁ pubbakārinaṁ.
Ovādakārī bhataposī kulavaṁsaṁ ahāpayaṁ
saddho sīlena sampanno putto hoti pasaṁsiyo ti.
XL.
1. Himavantaṁ bhikkhave pabbatarājaṁ nissāya mahāsālā pañcahi vaḍḍhīhi vaḍḍhanti. Katamāhi pañcahi?
2. Sākhāpattapalāsena vaḍḍhanti, tacena vaḍḍhanti, papaṭikāya vaḍḍanti, pheggunā vaḍḍhanti, sārena vaḍḍhanti.
Himavantaṁ bhikkhave pabbatarājaṁ nissāya mahāsālā imāhi pañcahi vaḍḍhīhi vaḍḍhanti. Evam eva kho bhikkhave saddhaṁ kulapatiṁ nissāya antojano pañcahi vaḍḍhīhi vaḍḍhati. Katamāhi pañcahi?
3. Saddhāya vaḍḍhati, sīlena vaḍḍhati, sutena vaḍḍhati, cāgena vaḍḍhati, paññāya vaḍḍhati.
Saddhaṁ bhikkhave kulapatiṁ nissāya antojano imāhi pañcahi vaḍḍhīhi vaḍḍhatī ti.
Yathā hi pabbato selo araññasmiṁ brahāvane
taṁ rukkhā upanissāya vaḍḍhante te vanappatī,
tath'eva sīlasampannaṁ saddhaṁ kulapatim idha
upanissāya vaḍḍhanti puttadārā ca bandhavā
amaccā ñātisaṅghā ca ye c'assa anujīvino,
tyāssa sīlavato sīlaṁ cāgaṁ sucaritāni ca
passamānānukubbanti ye bhavanti vicakkhaṇā;
idha dhammaṇ caritvāna maggaṁ sugatigāminaṁ
nandino devalokasmiṁ modanti kāmakāmino ti.
Sumanavaggo catuttho.
Udānaṁ:
Sumanā Cundi Uggaho Sīho dānānisaṁsayo
Kālabhojanasaddhā ca ṭhānaputtena te dasā ti.
Muṇḍarāja-Vagga
XLI.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho Anāthapiṇḍiko gahapati yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Anāthapiṇḍikaṁ gahapatiṁ Bhagavā etad avoca:--
2. Pañc'ime gahapati bhogānaṁ ādiyā. Katame pañca?
Idha gahapati ariyasāvako uṭṭhānaviriyādhigatehi bhogehi bāhābalaparicitehi sedāvakkhittehi dhammikehi dhammaladdhehi attānaṁ sukheti pīṇeti sammā sukhaṁ pariharati, mātāpitaro sukheti pīṇeti sammā sukhaṁ pariharati, puttadārādāsakammakaraporise sukheti pīṇeti sammā sukhaṁ pariharati. Ayaṁ paṭhamo bhogānaṁ ādiyo.
3. Puna ca paraṁ gahapati ariyasāvako uṭṭhānaviriyādhigatehi bhogehi bāhābalaparicitehi sedāvakkhittehi dhammikehi dhammaladdhehi mittāmacce sukheti pīṇeti sammā sukhaṁ pariharati. Ayaṁ dutiyo bhogānaṁ ādiyo.
4. Puna ca paraṁ gahapati ariyasāvako uṭṭhānaviriyādhigatehi bhogehi bāhābalaparicitehi sedāvakkhittehi dhammikehi dhammaladdhehi yā tā honti āpadā aggito vā udakato vā rājato vā corato vā appiyato vā dāyādato, tathārūpāsu āpadāsu bhogehi pariyodhāya vattati sotthiṁ attānaṁ karoti. Ayaṁ tatiyo bhogānaṁ ādiyo.
5. Puna ca paraṁ gahapati ariyasāvako uṭṭhānaviriyādhigatehi bhogehi bāhābalaparicitehi sedāvakkhittehi dhammikehi dhammaladdhehi pañca balī kattā hoti: ñātibalim atithibalim pubbapetabaliṁ rājabaliṁ devabaliṁ.
Ayaṁ catuttho bhogānaṁ ādiyo.
6. Puna ca paraṁ gahapati ariyasāvako uṭṭhānaviriyādhigatehi bhogehi bāhābalaparicitehi sedāvakkhittehi dhammikehi dhammaladdhehi ye te samaṇabrāhmaṇā madappamādā paṭiviratā khantisoracce niviṭṭhā ekam attānaṁ damenti ekam attānaṁ samenti ekam attānaṁ parinibbāpenti,
tathārūpesu samaṇabrāhmaṇesu uddhaggikaṁ dakkhiṇaṁ patiṭṭhāpeti sovaggikaṁ sukhavipākaṁ saggasaṁvattanikaṁ.
Ayaṁ pañcamo bhogānaṁ ādiyo.
Ime kho gahapati pañca bhogānaṁ ādiyā.
7. Tassa ce gahapati ariyasāvakassa ime pañca bhogānaṁ ādiye ādiyato bhogā parikkhayaṁ gacchanti, tassa evaṁ hoti 'ye vata bhogānaṁ ādiyā, te cāhaṁ ādiyāmi bhogā ca me parikkhayaṁ gacchanti' ti: iti 'ssa hoti avippaṭisāro.
Tassa ce gahapati ariyasāvakassa ime pañca bhogānaṁ ādiye ādiyato bhogā abhivaḍḍhanti, tassa evaṁ hoti 'ye vata bhogānaṁ ādiyā, te cāhaṁ ādiyāmi bhogā ca me abhivaḍḍhantī' ti: iti 'ssa hoti ubhayen'eva avippaṭisāro ti.
Bhuttā bhogā bhatā bhaccā vitiṇṇā āpadāsu me
uddhaggā dakkhiṇā dinnā atho pañca balī katā
upaṭṭhitā sīlavanto saññatā brahmacāriyo
yad atthaṁ bhogaṁ iccheyya paṇḍito gharam āvasaṁ
so me attho anuppatto kataṁ ananutāpiyaṁ:
etaṁ anussaraṁ macco ariyadhamme ṭhito naro
idh'eva naṁ pasaṁsanti pecca sagge ca modatī ti.
XLII.
1. Sappuriso bhikkhave kule jāyamāno bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya hoti, mātāpitunnaṁ atthāya hitāya sukhāya hoti, puttadārassa atthāya hitāya sukhāya hoti, dāsakammakaraporisassa atthāya hitāya sukhāya hoti, mittāmaccānaṁ atthāya hitāya sukhāya hoti, samaṇabrāhmaṇānaṁ atthāya hitāya sukhāya hoti.
2. Seyyathā pi bhikkhave mahāmegho sabbasassāni sampādento bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya hoti, evam eva kho bhikkhave sappuriso kule jāyamāno bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya hoti,
mātāpitunnaṁ atthāya hitāya sukhāya hoti, puttadārassa atthāya hitāya sukhāya hoti, dāsakammakaraporisassa atthāya hitāya sukhāya hoti, mittāmaccānaṁ atthāya hitāya sukhāya hoti, samaṇabrāhmaṇānaṁ atthāya hitāya sukhāya hotī ti.
Hito bahunnaṁ paṭipajja bhoge, taṁ devatā rakkhati dhammaguttaṁ
bahussutaṁ sīlavatūpapannaṁ dhamme ṭhitaṁ na vijahāti kitti.
Dhammaṭṭhaṁ sīlasampannaṁ saccavādiṁ hirimanaṁ
nekkhaṁ jambonadass'eva ko taṁ ninditum arahati?
devā pi naṁ {pasaṁsanti}, Brahmunā pi pasaṁsito ti.
XLIII.
1. Atha kho Anāthapiṇḍiko gahapati yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Anāthapiṇḍikaṁ gahapatiṁ Bhagavā etad avoca:--
2. Pañc'ime gahapati dhammā iṭṭhā kantā manāpā dullabhā lokasmiṁ. Katame pañca?
āyu gahapati iṭṭho kanto manāpo dullabho lokasmiṁ, vaṇṇo iṭṭho kanto manāpo dullabho lokasmiṁ, sukhaṁ iṭṭhaṁ kantaṁ manāpaṁ dullabhaṁ lokasmiṁ, yaso iṭṭho kanto manāpo dullabho lokasmiṁ, saggā iṭṭhā kantā manāpa dullabhā lokasmiṁ.
Ime kho gahapati pañca dhammā iṭṭhā kantā manāpā dullabhā lokasmiṁ. Imesaṁ kho gahapati pañcannaṁ dhammānaṁ iṭṭhānaṁ kantānaṁ manāpānaṁ dullabhānaṁ lokasmiṁ na āyācanahetu vā na patthanāhetu vā paṭilābhaṁ vadāmi.
3. Imesañ ce gahapati pañcannaṁ dhammānaṁ iṭṭhānaṁ kantānaṁ manāpānaṁ dullabhānaṁ lokasmiṁ āyācanahetu vā patthanāhetu vā paṭilābho abhavissa,
ko idha kena hāyetha? Na kho gahapati arahati ariyasāvako āyukāmo āyuṁ āyācituṁ vā abhinandituṁ vā āyussa vā pi hetum. āyukāmena gahapati ariyasāvakena āyusaṁvattanikā paṭipadā paṭipajjitabbā, āyusaṁvattanikā hi 'ssa paṭipadā paṭipannā āyupaṭilābhāya saṁvattati. So lābhī hoti āyussa dibbassa vā mānusassa vā.
4. Na kho gahapati arahati ariyasāvako vaṇṇakāmo vaṇṇaṁ āyācituṁ vā abhinandituṁ vā vaṇṇassa vā pi hetuṁ.
Vaṇṇakāmena gahapati ariyasāvakena vaṇṇasaṁvattanikā paṭipadā paṭipajjitabbā, vaṇṇasaṁvattanikā hi 'ssa paṭipadā paṭipannā vaṇṇapaṭilābhāya saṁvattati. So lābhī hoti vaṇṇassa dibbassa vā mānusassa vā.
5. Na kho gahapati arahati ariyasāvako sukhakāmo sukhaṁ āyācituṁ vā abhinandituṁ vā sukhassa vā pi hetuṁ.
Sukhakāmena gahapati ariyasāvakena sukhasaṁvattanikā paṭipadā paṭipajjitabbā, sukhasaṁvattanikā hi 'ssa paṭipadā paṭipannā sukhapaṭilābhāya saṁvattati. So lābhī hoti sukhassa dibbassa vā mānusassa vā.
6. Na kho gahapati arahati ariyasāvako yasakāmo yasaṁ āyācituṁ vā abhinandituṁ vā yasassa vā pi hetuṁ. Yasakāmena gahapati ariyasāvakena yasasaṁvattanikā paṭipadā paṭipajjitabbā, yasasaṁvattanikā hi 'ssa paṭipadā paṭipannā yasapaṭilābhāya saṁvattati. So lābhī hoti yasassa dibbassa vā mānusassa vā.
7. Na kho gahapati arahati ariyasāvako saggakāmo saggaṁ āyācituṁ vā abhinandituṁ vā saggānaṁ vā pi hetuṁ. Saggakāmena gahapati ariyasāvakena saggasaṁvattanikā paṭipadā paṭipajjitabbā, saggasaṁvattanikā hi 'ssa paṭipadā paṭipannā saggapaṭilābhāya saṁvattati. So lābhī hoti saggānan ti.
Āyuṁ vaṇṇaṁ yasaṁ kittiṁ saggaṁ uccākulīnataṁ
ratiyo patthayānena uḷārā aparāparā
appamādaṁ pasaṁsanti puññakiriyāsu paṇḍitā.
Appamatto ubho atthe adhigaṇhāti paṇḍito
diṭṭhe dhamme ca yo attho yo c' attho samparāyiko,
atthābhisamayā dhīro paṇḍito ti pavuccatī ti.
XLIV.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Vesāliyaṁ viharati Mahāvane Kūṭāgārasālāyaṁ. Atha kho Bhagavā pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya yena Uggassa gahapatino Vesālikassa nivesanaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho Uggo gahapati Vesāliko yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Uggo gahapati Vesāliko Bhagavantaṁ etad avoca:--
2. Sammukhā me taṁ bhante Bhagavato sutaṁ, sammukhā paṭiggahītaṁ 'manāpadāyī labhate manāpan' ti.
Manāpaṁ me bhante sālapupphakaṁ khādaniyaṁ, taṁ me Bhagavā paṭiggaṇhātu anukampaṁ upādāyā ti. Paṭiggahesi Bhagavā anukampaṁ upādāya.
Sammukhā me taṁ bhante Bhagavato sutaṁ, sammukhā paṭiggahītaṁ 'manāpadāyī labhate manāpan' ti.
Manāpaṁ me bhante sampannakolakaṁ sūkaramaṁsaṁ, taṁ me Bhagavā paṭiggaṇhātu anukampaṁ upādāyā ti.
Paṭiggahesi Bhagavā anukampaṁ upādāya.
Sammukhā me taṁ bhante Bhagavato sutaṁ, sammukhā paṭiggahītaṁ 'manāpadāyi labhate manāpan' ti. Manāpaṁ me bhante nibbaddhatelakaṁ nāliyāsākaṁ, taṁ me Bhagavā paṭiggaṇhātu anukampaṁ upādāyā ti. Paṭiggahesi Bhagavā anukampaṁ upādāya.
Sammukhā me taṁ bhante Bhagavato sutaṁ, sammukhā paṭiggahītaṁ 'manāpadāyī labhate manāpan' ti. Manāpo me bhante sālīnaṁ odano vigatakāḷako anekasūpo anekavyañjano, taṁ me Bhagavā paṭiggaṇhātu anukampaṁ upādāyā ti. Paṭiggahesi Bhagavā anukampaṁ upādāya.
Sammukhā me taṁ bhante Bhagavato sutaṁ, sammukhā paṭiggahītaṁ 'manāpadāyī labhate manāpan' ti. Manāpāni me bhante kāsikāni vatthāni, tāni me Bhagavā paṭiggaṇhātu anukampaṁ upādāyā ti. Paṭiggahesi Bhagavā anukampaṁ upādāya.
Sammukhā me taṁ bhante Bhagavato sutaṁ, sammukhā paṭiggahītaṁ 'manāpadāyī labhate manāpan' ti. Manāpo me bhante pallaṅko gonakatthato paṭikatthato paṭalikatthato kadalimigapavarapaccattharaṇo sa-uttaracchado ubhato lohitakūpadhāno. Api ca bhante mayam p'etaṁ jānāma 'n'etaṁ Bhagavato kappatī' ti, idaṁ me bhante candanaphalakaṁ agghati adhikasatasahassaṁ, taṁ me Bhagavā paṭiggaṇhātu anukampaṁ upādāyā ti. Paṭiggahesi Bhagavā anukampaṁ upādāya.
Atha kho Bhagavā Uggaṁ gahapatiṁ Vesālikaṁ iminā anumodanīyena anumodi.
Manāpadāyī labhate manāpaṁ yo ujubhūtesu dadāti chandasā
acchādanaṁ sayanam ath' annapānaṁ nānappakārāni ca paccayāni,
cattañ ca muttañ ca anuggahītaṁ khettūpame arahante viditvā
so duccajaṁ sappuriso cajitvā manāpadāyī labhate manāpan ti.
Atha kho Bhagavā Uggaṁ gahapatiṁ Vesālikaṁ iminā anumodanīyena anumoditvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Atha kho Uggo gahapati Vesāliko aparena samayena kālam akāsi, kālakato ca Uggo gahapati Vesāliko aññataraṁ manomayaṁ kāyaṁ upapajji.
Tena kho pana samayena Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho Uggo devaputto abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇo kevalakappaṁ Jetavanaṁ obhāsetvā yena Bhagavā ten' upasaṅkami,
upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhāsi. Ekamantaṁ ṭhitaṁ kho Uggaṁ devaputtaṁ Bhagavā etad avoca:--
Kacci te Ugga yathādhippāyo ti? Taggha me Bhagavā yathādhippāyo ti. Atha kho Bhagavā Uggaṁ devaputtaṁ gāthāhi ajjhabhāsi:
Manāpadāyī labhate manāpaṁ, aggassa dātā labhate pun' aggaṁ,
varassa dātā varalābhī hoti, seṭṭhaṁ dado seṭṭham upeti ṭhānaṁ.
Aggadāyī varadāyī seṭṭhadāyī ca yo naro
dīghāyu yasavā hoti yattha yatthupapajjatī ti.
XLV.
1. Pañc'ime bhikkhave puññābhisandā kusalābhisandā sukhassāhārā sovaggikā sukhavipākā saggasaṁvattanikā iṭṭhāya kantāya manāpāya hitāya sukhāya saṁvattanti.
Katame pañca?
2. Yassa bhikkhave bhikkhu cīvaraṁ paribhuñjamāno appamāṇaṁ cetosamādhiṁ upasampajja viharati, appamāṇo tassa puññābhisando kusalābhisando sukhassāhāro sovaggiko sukhavipāko saggasaṁvattaniko iṭṭhāya kantāya manāpāya hitāya sukhāya saṁvattati.
Yassa bhikkhave bhikkhu piṇḍapātaṁ paribhuñjamāno ...
Yassa bhikkhave bhikkhu vihāraṁ paribhuñjamāno ...
Yassa bhikkhave bhikkhu mañcapīṭhaṁ paribhuñjamāno ... Yassa bhikkhave bhikkhu gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṁ paribhuñjamano appamāṇaṁ cetosamādhiṁ upasampajja viharati,
appamāṇo tassa puññābhisando kusalābhisando sukhassāhāro sovaggiko sukhavipāko saggasaṁvattaniko iṭṭhāya kantāya manāpāya hitāya sukhāya saṁvattati.
Ime kho bhikkhave pañca puññābhisandā kusalābhisandā sukhassāhārā sovaggikā sukhavipākā saggasaṁvattanikā iṭṭhāya kantāya manāpāya hitāya sukhāya saṁvattanti.
3. Imehi ca pana bhikkhave pañcahi puññābhisandehi kusalābhisandehi samannāgatassa ariyasāvakassa na sukaraṁ puññassa pamāṇaṁ gahetuṁ 'ettako puññābhisando kusalābhisando sukhassāhāro sovaggiko sukhavipāko saggasaṁvattaniko iṭṭhāya kantāya manāpāya hitāya sukhāya saṁvattatī' ti, atha kho asaṅkheyyo appameyyo mahāpuññakkhandho tveva saṅkhaṁ gacchati.
Seyyathā pi bhikkhave mahāsamudde na sukaraṁ udakassa pamāṇaṁ gahetuṁ 'ettakāni udakāḷhānī' ti vā 'ettakāni udakāḷhasatāni' ti vā 'ettakāni udakāḷhasahassāni' ti vā 'ettakāni udakāḷhasatasahassānī' ti vā, atha kho asaṅkheyyo appameyyo mahā-udakakkhandho tveva saṅkhaṁ gacchati, evam eva kho bhikkhave imehi pañcahi puññābhisandehi kusalābhisandehi samannāgatassa ariyasāvakassa na sukaraṁ puññassa pamāṇaṁ gahetuṁ 'ettako puññābhisando kusalābhisando sukhassāhāro sovaggiko sukhavipāko saggasaṁvattaniko iṭṭhāya kantāya manāpāya hitāya sukhāya saṁvattatī' ti, atha kho asaṅkheyyo appameyyo mahāpuññakkhandho tveva saṅkhaṁ gacchatī ti.
Mahodadhiṁ aparimitaṁ mahāsaraṁ bahubheravaṁ ratanagaṇānam ālayaṁ
najjo yathā macchagaṇasaṅghasevitā puthū savanti upayanti sāgaraṁ
evaṁ naraṁ annadapānavatthadaṁ seyyānisajjattharaṇassa dāyakaṁ
puññassa dhārā upayanti paṇḍitaṁ najjo yathā vārivahā va sāgaran ti.
XLVI.
1. Pañc' imā bhikkhave sampadā. Katamā pañca?
Saddhāsampadā sīlasampadā sutasampadā cāgasampadā paññāsampadā.
Imā kho bhikkhave pañca sampadā ti.
XLVII.
1. Pañc' imāni bhikkhave dhanāni. Katamāni pañca?
Saddhādhanaṁ sīladhanaṁ sutadhanaṁ cāgadhanaṁ paññādhanaṁ. Katamañ ca bhikkhave saddhādhanaṁ?
2. Idha bhikkhave ariyasāvako saddho hoti, saddahati Tathāgatassa bodhiṁ 'iti pi so Bhagavā ... pe ... Satthā devamanussānaṁ buddho Bhagavā' ti. Idaṁ vuccati bhikkhave saddhādhanaṁ. Katamañ ca bhikkhave sīladhanaṁ?
3. Idha bhikkhave ariyasāvako pāṇātipātā paṭivirato hoti, ... pe ... surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti. Idaṁ vuccati bhikkhave sīladhanaṁ. Katamañ ca bhikkhave sutadhanaṁ?
4. Idha bhikkhave ariyasāvako bahussuto hoti, ... pe ... diṭṭhiyā suppaṭividdho. Idaṁ vuccati bhikkhave sutadhanaṁ. Katamañ ca bhikkhave cāgadhanaṁ?
5. Idha bhikkhave ariyasāvako vigatamalamaccherena cetasā agāraṁ ajjhāvasati muttacāgo payatapāṇī vossaggarato yācayogo dānasaṁvibhāgarato. Idaṁ vuccati bhikkhave cāgadhanaṁ. Katamañ ca bhikkhave paññādhanaṁ?
6. Idha bhikkhave ariyasāvako paññavā hoti udayatthagāminiyā naññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā. Idaṁ vuccati bhikkhave paññādhanaṁ.
Imāni kho bhikkhave pañca dhanānī ti.
Yassa saddhā Tathāgate acalā suppatiṭṭhitā
sīlañ ca yassa kalyāṇaṁ ariyakantaṁ pasaṁsitaṁ
saṅghe pasādo yass' atthi ujubhūtañ ca dassanaṁ:
adaliddo ti taṁ āhu, amoghaṁ tassa jīvitaṁ.
Tasmā saddhañ ca sīlañ ca pasādaṁ dhammadassanaṁ
anuyuñjetha medhāvī saraṁ buddhānasāsanan ti.
XLVIII.
1. Pañc' imāni bhikkhave alabbhanīyāni ṭhānāni samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā Mārena vā Brahmunā vā kenaci vā lokasmiṁ. Katamāni pañca?
2. Jarādhammaṁ mā jīrī ti alabbhanīyaṁ ṭhānaṁ samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā Mārena vā Brahmunā vā kenaci vā lokasmiṁ, vyādhidhammaṁ mā vyādhīyī ti ... maraṇadhammaṁ mā mīyī ti ... khayadhammaṁ mā khīyī ti ... nassanadhammaṁ mā nassī ti alabbhanīyaṁ ṭhānaṁ samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā Mārena vā Brahmunā vā kenaci vā lokasmiṁ.
3. Assutavato bhikkhave puthujjanassa jarādhammaṁ jīrati, so jarādhamme jiṇṇe na iti paṭisañcikkhati 'na kho mayh' ev' ekassa jarādhammaṁ jīrati, atha kho yāvatā sattānaṁ āgati gati cuti upapatti, sabbesaṁ sattānaṁ jarādhammaṁ jīrati, ahañ c'eva kho pana jarādhamme jiṇṇe soceyyaṁ kilameyyaṁ parideveyyaṁ urattāḷī kandeyyaṁ sammohaṁ āpajjeyyaṁ, bhattam pi me na cchādeyya, kāye pi dubbaṇṇiyaṁ okkameyya, kammantā pi na ppavatteyyuṁ, amittā pi attamanā assu, mittā pi dummanā assū' ti. So jarādhamme jiṇṇe socati kilamati paridevati urattāḷī kandati sammohaṁ āpajjati.
Ayaṁ vuccati bhikkhave assutavā puthujjano. Viddho savisena sokasallena attānaṁ yeva paritāpeti.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave assutavato puthujjanassa vyādhidhammaṁ vyādhīyati
... maraṇadhammaṁ mīyati ... khayadhammaṁ khīyati ... nassanadhammaṁ nassati, so nassanadhamme naṭṭhe na iti paṭisañcikkhati 'na kho mayh' ev' ekassa nassanadhammaṁ nassati, atha kho yāvatā sattānaṁ āgati gati cuti upapatti, sabbesaṁ sattānaṁ nassanadhammaṁ nassati, ahañ c'eva kho pana nassanadhamme naṭṭhe soceyyaṁ kilameyyaṁ parideveyyaṁ urattāḷī kandeyyaṁ sammohaṁ āpajjeyyaṁ, bhattam pi me na cchādeyya, kāye pi dubbaṇṇiyaṁ okkameyya, kammantā pi na ppavatteyyuṁ, amittā pi attamanā assu, mittā pi dummanā assū' ti. So nassanadhamme naṭṭhe socati kilamati paridevati urattāḷī kandati sammohaṁ āpajjati.
Ayaṁ vuccati bhikkhave assutavā puthujjano. Viddho savisena sokasallena attānaṁ yeva paritāpeti.
5. Sutavato ca kho bhikkhave ariyasāvakassa jarādhammaṁ jīrati, so jarādhamme jiṇṇe iti paṭisañcikkhati 'na kho mayh' ev' ekassa jarādhammaṁ jīrati, atha kho yāvatā sattānaṁ āgati gati cuti upapatti, sabbesaṁ sattānaṁ jarādhammaṁ jīrati, ahañ c'eva kho pana jarādhamme jiṇṇe soceyyaṁ kilameyyaṁ parideveyyaṁ urattāḷī kandeyyaṁ sammohaṁ āpajjeyyaṁ, bhattam pi me na cchādeyya, kāye pi dubbaṇṇiyaṁ okkameyya, kammantā pi na ppavatteyyuṁ, amittā pi attamanā assu, mittā pi dummanā assū' ti. So jarādhamme jiṇṇe na socati na kilamati na paridevati na urattāḷī kandati na sammohaṁ āpajjati.
Ayaṁ vuccati bhikkhave sutavā ariyasāvako. Abbuhi savisaṁ sokasallaṁ yena viddho assutavā puthujjano attānaṁ yeva paritāpeti. Asoko visallo ariyasāvako attānaṁ yeva parinibbāpeti.
6. Puna ca paraṁ bhikkhave sutavato ariyasāvakassa vyādhidhammaṁ vyādhīyati ... maraṇadhammaṁ mīyati ... khayadhammaṁ khīyati ... nassanadhammaṁ nassati, so nassanadhamme naṭṭhe iti paṭisañcikkhati 'na kho may' ev' ekassa nassanadhammaṁ nassati, atha kho yāvatā sattānaṁ āgati gati cuti upapatti, sabbesaṁ sattānaṁ nassanadhammaṁ nassati,
ahañ c'eva kho pana nassanadhamme naṭṭhe soceyyaṁ kilameyyaṁ parideveyyaṁ urattāḷī kandeyyaṁ sammohaṁ āpajjeyyaṁ, bhattam pi me na cchādeyya, kāye pi dubbaṇṇiyaṁ okkameyya, kammantā pi na ppavatteyyuṁ, amittā pi attamanā assu, mittā pi dummanā assū' ti. So nassanadhamme naṭṭhe na socati na kilamati na paridevati na urattāḷī kandati na sammohaṁ āpajjati.
Ayaṁ vuccati bhikkhave sutavā ariyasāvako. Abbuhi savisaṁ sokasallaṁ yena viddho assutavā puthujjano attānaṁ yeva paritāpeti. Asoko visallo ariyasāvako attānaṁ yeva parinibbāpeti.
Imāni kho bhikkhave pañca alabbhanīyāni ṭhānāni samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā Mārena vā Brahmunā vā kenaci vā lokasmin ti.
Na socanāya na paridevanāya attho idha labbhā api appako pi,
socantam enaṁ dukkhitaṁ viditvā paccatthikā attamanā bhavanti,
yato ca kho paṇḍito āpadāsu na vedhati atthavinicchayaññū,
paccatthikā 'ssa dukkhitā bhavanti disvā mukhaṁ avikāraṁ purāṇaṁ.
Japena mantena subhāsitena anuppadānena paveṇiyā vā
yathā yathā yattha labhetha atthaṁ, tathā tathā tattha parakkameyya,
sac'eva jāneyya 'alabbhaneyyo mayā vā aññena vā esa attho',
asocamāno adhivāsayeyya 'kammaṁ daḷhaṁ kinti karomi dānī' ti?
XLIX.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho rājā PasenadiKosala yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Tena kho pana samayena Mallikā devī kālakatā hoti. Atha kho aññataro puriso yena rājā Pasenadi-Kosalo ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā rañño Pasenadi-Kosalassa upakaṇṇake ārocesi 'Mallikā deva devī kālakatā' ti. Evaṁ vutte rājā PasenadiKosalo dukkhī dummano pattakkhandho adhomukho pajjhāyanto appaṭibhāno nisīdi. Atha kho Bhagavā rājānaṁ Pasenadi-Kosalaṁ dukkhiṁ dummanaṁ pattakkhandhaṁ adhomukhaṁ pajjhāyantaṁ appaṭibhānaṁ viditvā rājānaṁ Pasenadi-Kosalaṁ etad avoca:--
2. Pañc' imāni mahārāja alabbhanīyāni ṭhānāni samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā Mārena vā Brahmunā vā kenaci vā lokasmiṁ. Katamāni pañca?
Jarādhammaṁ mā jirī ti alabbhanīyaṁ ṭhānam, ... pe ... Na socanāya na paridevanāya ... pe ... 'kammaṁ daḷhaṁ kinti karomi dānī' ti?
L.
1. Ekaṁ samayaṁ āyasmā Nārado Pāṭaliputte viharati Kukkuṭārāme. Tena kho pana samayena Muṇḍassa rañño Bhaddā devī kālakatā hoti piyā manāpā. So Bhaddāya deviyā piyāpāyena neva nhāyati na vilimpati na bhattaṁ bhuñjati na kammantaṁ payojeti rattindivaṁ Bhaddāya deviyā sarīre ajjhomucchito. Atha kho Muṇḍo rājā Piyakaṁ kosārakkhaṁ āmantesi 'tena hi samma Piyaka Bhaddāya deviyā sarīraṁ āyasāya teladoṇiyā pakkhipitvā aññissā āyasāya doṇiyā paṭikujjatha,
yathā mayaṁ Bhaddāya deviyā sarīraṁ cirataraṁ passeyyāmā' ti.
'Evaṁ devā' ti kho Piyako kosārakkho Muṇḍassa rañño paṭissutvā Bhaddāya deviyā sarīraṁ āyasāya teladoṇiyā pakkhipitvā aññissā āyasāya doṇiyā paṭikujji. Atha kho Piyakassa kosārakkhassa etad ahosi 'imassa kho Muṇḍassa rañño Bhaddā devī kālakatā piyā manāpā. So Bhaddāya deviyā piyāpāyena neva nhāyati na vilimpati na bhattaṁ bhuñjati na kammantaṁ payojeti rattindivaṁ Bhaddāya deviyā sarīre ajjhomucchito. Kin nu kho Muṇḍo rājā samaṇaṁ vā brāhmaṇaṁ vā payirupāseyya, yassa dhammaṁ sutvā sokasallaṁ pajaheyyā' ti? Atha kho Piyakassa kosārakkhassa etad ahosi 'ayaṁ kho āyasmā Nārado Pāṭaliputte viharati Kukkuṭārāme. Taṁ kho pan' āyasmantaṁ Nāradaṁ evaṁ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato "paṇḍito vyatto medhāvī bahussuto cittakathī kalyāṇapaṭibhāno vuddho c'eva arahā ca." Yan nūna Muṇḍo rājā āyasmantaṁ Nāradaṁ payirupāseyya, app'eva nāma Muṇḍo rājā āyasmato Nāradassa dhammaṁ sutvā sokasallaṁ pajaheyyā' ti. Atha kho Piyako kosārakkho yena Muṇḍo rājā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Muṇḍaṁ rājānaṁ etad avoca:--
'Ayaṁ kho deva āyasmā Nārado Pāṭaliputte viharati Kukkuṭārāme. Taṁ kho pan' āyasmantaṁ Nāradaṁ evaṁ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato "paṇḍito vyatto medhāvī bahussuto cittakathī kalyāṇapaṭibhāno vuddho c'eva arahā ca." Yadi pana devo āyasmantaṁ Nāradaṁ payirupāseyya, app'eva nāma devo āyasmato Nāradassa dhammaṁ sutvā sokasallaṁ pajaheyyā' ti. 'Tena hi samma Piyaka āyasmantaṁ Nāradaṁ paṭivedehi.
Kathaṁ hi nāma mādiso samaṇaṁ vā brāhmaṇaṁ vā vijite vasantaṁ pubbe appaṭisaṁvidito upasaṅkamitabbaṁ maññeyyā' ti? 'Evaṁ devā' ti kho Piyako kosārakkho Muṇḍassa rañño paṭissutvā yen' āyasmā Nārado ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṁ Nāradaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Piyako kosārakkho āyasmantaṁ Nāradaṁ etad avoca:--
'Imassa bhante Muṇḍassa rañño Bhaddā devī kālakatā piyā manāpā. So Bhaddāya deviyā piyāpāyena neva nhāyati na vilimpati na bhattaṁ bhuñjati na kammantaṁ payojeti rattindivaṁ Bhaddāya deviyā sarīre ajjhomucchito. Sādhu bhante āyasmā Nārado Muṇḍassa rañño tathā dhammaṁ desetu, yathā Muṇḍo rājā āyasmato Nāradassa dhammaṁ sutvā sokasallaṁ pajaheyyā' ti. 'Yassa dāni Piyaka Muṇḍo rājā kālaṁ maññatī' ti. Atha kho Piyako kosārakkho uṭṭhāyāsanā āyasmantaṁ Nāradaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā yena Muṇḍo rājā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Muṇḍaṁ rājānaṁ etad avoca:--
'Katāvakāso kho deva āyasmatā Nāradena. Yassa dāni devo kālaṁ maññatī' ti. 'Tena hi samma Piyaka bhaddāni bhaddāni yānāni yojāpehī' ti. 'Evaṁ devā' ti kho Piyako kosārakkho Muṇḍassa rañño paṭissutvā bhaddāni bhaddāni yānāni yojāpetvā Muṇḍaṁ rājānaṁ etad avoca: 'yuttāni kho te deva bhaddāni bhaddāni yānāni. Yassa dāni devo kālaṁ maññatī' ti.
2. Atha kho Muṇḍo rājā bhaddaṁ yānaṁ abhirūhitvā bhaddehi bhaddehi yānehi yena Kukkuṭārāmo tena pāyāsi mahaccarājānubhāvena āyasmantaṁ Nāradaṁ dassanāya. Yāvatikā yānassa bhūmi yānena gantvā yānā paccorohitvā pattiko 'va ārāmaṁ pāvisi. Atha kho Muṇḍo rājā yen' āyasmā Nārado ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṁ Nāradaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Muṇḍaṁ rājānaṁ āyasmā Nārado etad avoca:
Pañc' imāni mahārāja alabbhanīyāni ṭhānāni samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā Mārena vā Brāhmunā vā kenaci vā lokasmiṁ. Katamāni pañca?
3. Jarādhammaṁ mā jīrī ti alabbhanīyaṁ ṭhānaṁ samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā Mārena vā Brahmunā vā kenaci vā lokasmiṁ, vyādhidhammaṁ mā vyādhīyī ti ... maraṇadhammaṁ mā mīyī ti ... khayadhammaṁ mā khīyī ti ... nassanadhammaṁ mā nassī ti alabbhanīyaṁ ṭhānaṁ samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā Mārena vā Brahmunā vā kenaci vā lokasmiṁ.
4. Assutavato mahārāja puthujjanassa jarādhammaṁ jīrati, so jarādhamme jiṇṇe na iti paṭisañcikkhati 'na kho mayh' ev' ekassa jarādhammaṁ jīrati, atha kho yāvatā sattānaṁ āgati gati cuti upapatti, sabbesaṁ sattānaṁ jarādhammaṁ jīrati, ahañ c'eva kho pana jarādhamme jiṇṇe soceyyaṁ kilameyyaṁ parideveyyaṁ urattāḷī kandeyyaṁ sammohaṁ āpajjeyyaṁ, bhattam pi me na cchādeyya, kāye pi dubbaṇṇiyaṁ okkameyya, kammantā pi na ppavatteyyuṁ, amittā pi attamanā assu, mittā pi dummanā assū' ti.
So jarādhamme jiṇṇe socati kilamati paridevati urattāḷī kandati sammohaṁ āpajjati.
Ayaṁ vuccati mahārāja assutavā puthujjano. Viddho savisena sokasallena attānaṁ yeva paritāpeti.
5. Puna ca paraṁ mahārāja assutavato puthujjanassa vyādhidhammaṁ vyādhīyati ... maraṇadhammaṁ mīyati ... khayadhammaṁ khīyati ... nassanadhammaṁ nassati, so nassanadhamme naṭṭhe na iti paṭisañcikkhati 'na kho mayh' ev' ekassa nassanadhammaṁ nassati, atha kho yāvatā sattānaṁ āgati gati cuti upapatti, sabbesaṁ sattānaṁ nassanadhammaṁ nassati, ahañ c'eva kho pana nassanadhamme naṭṭhe soceyyaṁ kilameyyaṁ parideveyyaṁ urattāḷī kandeyyaṁ sammohaṁ āpajjeyyaṁ, bhattam pi me na cchādeyya, kāye pi dubbaṇṇiyaṁ okkameyya, kammantā pi na ppavatteyyuṁ, amittā pi attamanā assu, mittā pi dummanā assū' ti.
So nassanadhamme naṭṭhe socati kilamati paridevati urattāḷī kandati sammohaṁ āpajjati.
Ayaṁ vuccati mahārāja assutavā puthujjano. Viddho savisena sokasallena attānaṁ yeva paritāpeti.
6. Sutavato ca kho mahārāja ariyasāvakassa jarādhammaṁ jīrati, so jarādhamme jiṇṇe iti paṭisañcikkhati 'na kho mayh' ev' ekassa jarādhammaṁ jīrati, atha kho yāvatā sattānaṁ āgati gati cuti upapatti, sabbesaṁ sattānaṁ jarādhammaṁ jīrati, ahañ c'eva kho pana jarādhamme jiṇṇe soceyyaṁ kilameyyaṁ parideveyyaṁ urattāḷī kandeyyaṁ sammohaṁ āpajjeyyaṁ, bhattam pi me na cchādeyya, kāye pi dubbaṇṇiyaṁ okkameyya, kammantā pi na ppavatteyyuṁ, amittā pi attamanā assu, mittā pi dummanā assū' ti. So jarādhamme jiṇṇe na socati na kilamati na paridevati na urattāḷī kandati na sammohaṁ āpajjati.
Ayaṁ vuccati mahārāja sutavā ariyasāvako. Abbuhi savisaṁ sokasallaṁ yena viddho assutavā puthujjano attānaṁ yeva paritāpeti. Asoko visallo ariyasāvako attānaṁ yeva parinibbāpeti.
7. Puna ca paraṁ mahārāja sutavato ariyasāvakassa vyādhidhammaṁ vyādhīyati ... maraṇadhammaṁ mīyati ... khayadhammaṁ khīyati ... nassanadhammaṁ nassati, so nassanadhamme naṭṭhe iti paṭisañcikkhati 'na kho mayh' ev' ekassa nassanadhammaṁ nassati, atha kho yāvatā sattānaṁ āgati gati cuti upapatti, sabbesaṁ sattānaṁ nassanadhammaṁ nassati, ahañ c'eva kho pana nassanadhamme naṭṭhe soceyyaṁ kilameyyaṁ parideveyyaṁ urattāḷī kandeyyaṁ sammohaṁ āpajjeyyaṁ, bhattam pi me na cchādeyya, kāye pi dubbaṇṇiyaṁ okkameyya, kammantā pi na ppavatteyyuṁ, amittā pi attamanā assu, mittā pi dummanā assū' ti. So nassanadhamme naṭṭhe na socati na kilamati na paridevati na urattāḷī kandati na sammohaṁ āpajjati.
Ayaṁ vuccati mahārāja sutavā ariyasāvako. Abbuhi savisaṁ sokasallaṁ yena viddho assutavā puthujjano attānaṁ yeva paritāpeti. Asoko visallo ariyasāvako attānaṁ yeva parinibbāpeti.
Imāni kho mahārāja pañca alabbhanīyāni ṭhānāni samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā Mārena vā Brahmunā vā kenaci vā lokasmin ti.
Na socanāya na paridevanāya attho idha labbhā api appako pi,
socantam enaṁ dukkhitaṁ viditvā paccatthikā attamanā bhavanti,
yato ca kho paṇḍito āpadāsu na vedhati atthavinicchayaññū,
paccatthikā 'ssa dukkhitā bhavanti disvā mukhaṁ avikāraṁ purāṇaṁ.
Japena mantena subhāsitena anuppadānena paveṇiyā vā
yathā yathā yattha labhatha atthaṁ, tathā tathā tattha parakkameyya,
sac'eva jāneyya 'alabbhaneyyo mayā vā aññena vā esa attho',
asocamāno adhivāsayeyya 'kammaṁ daḷhaṁ kinti karomi dānī' ti?
8. Evaṁ vutte Muṇḍo rājā āyasmantaṁ Nāradaṁ etad avoca 'ko nu kho ayaṁ bhante dhammapariyāyo' ti?
'Sokasallaharaṇo nāma ayaṁ mahārāja dhammapariyāyo' ti. 'Taggha bhante sokasallaharaṇo, taggha bhante sokasallaharaṇo, imaṁ hi me bhante dhammapariyāyaṁ sutvā sokasallaṁ pahīnan' ti. Atha kho Muṇḍo rājā Piyakaṁ kosārakkhaṁ āmantesi 'tena hi samma Piyaka Bhaddāya deviyā sarīraṁ jhāpetha thūpañ c' assā karotha.
Ajja-t-agge dāni mayaṁ nhāyissāma c'eva vilimpissāma bhattaṁ bhuñjissāma kammante ca payojessāmā' ti.
Muṇḍarājavaggo pañcamo.
Uddānaṁ:
ādiyo sappuriso ca iṭṭhā manāpadāyī 'bhisandaṁ
Sampadā ca dhanaṁ ṭhānaṁ Kosalo Nāradena cā ti.
Dutiya-Paṇṇāsako
Nīvaraṇa-Vagga
LI.
1. Evaṁ me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:-- Bhikkhavo ti. Bhadante ti te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ. Bhagavā etad avoca:--
2. Pañc'ime bhikkhave āvaraṇā nīvaraṇā cetaso ajjhārūhā paññāya dubbalīkaraṇā. Katame pañca?
3. Kāmacchando bhikkhave āvaraṇo nīvaraṇo cetaso ajjhārūho paññāya dubbalīkaraṇo, vyāpādo bhikkhave āvaraṇo nīvaraṇo cetaso ajjhārūho paññāya dubbalīkaraṇo, thīnamiddhaṁ bhikkhave āvaraṇaṁ nīvaraṇaṁ cetaso ajjhārūhaṁ paññāya dubbalīkaraṇaṁ, uddhaccakukkuccaṁ bhikkhave āvaraṇaṁ nīvaraṇaṁ cetaso ajjhārūhaṁ paññāya dubbalīkaraṇaṁ, vicikicchā bhikkhave āvaraṇā nīvaraṇā cetaso ajjhārūhā paññāya dubbalīkaraṇā.
Ime kho bhikkhave pañca āvaraṇā nīvaraṇā cetaso ajjhārūhā paññāya dubbalīkaraṇā.
4. So vata bhikkhave bhikkhu ime pañca āvaraṇe nīvaraṇe cetaso ajjhārūhe paññāya dubbalīkaraṇe appahāya abalāya paññāya dubbalāya attatthaṁ vā ñassati paratthaṁ vā ñassati ubhayatthaṁ vā ñassati uttariṁ vā manussadhammā alamariyañāṇadassanavisesaṁ sacchikarissatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati.
Seyyathā pi bhikkhave nadī pabbateyyā dūraṅgamā sīghasotā hārahārinī, tassā puriso ubhato naṅgalamukhāni vivareyya, evaṁ hi so bhikkhave majjhe nadiyā soto vikkhitto visaṭo vyādinno na c'eva dūraṅgamo assa na sīghasoto na hārahārī: evam eva kho bhikkhave so vata bhikkhu ime pañca āvaraṇe nīvaraṇe cetaso ajjhārūhe paññāya dubbalīkaraṇe appahāya abalāya paññāya dubbalāya attatthaṁ vā ñassati paratthaṁ vā ñassati ubhayatthaṁ vā ñassati uttariṁ vā manussadhammā alamariyañāṇadassanavisesaṁ sacchikarissatī ti netaṁ ṭhānaṁ vijjati.
5. So vata bhikkhave bhikkhu ime pañca āvaraṇe nīvarāṇe cetaso ajjhārūhe paññāya dubbalīkaraṇe pahāya balavatiyā paññāya attatthaṁ vā ñassati paratthaṁ vā ñassati ubhayatthaṁ vā ñassati uttariṁ vā manussadhammā alamariyañāṇadassanavisesaṁ sacchikarissatī ti ṭhānam etaṁ vijjati.
Seyyathā pi bhikkhave nadī pabbateyyā dūraṅgamā sīghasotā hārahārinī, tassā puriso ubhato naṅgalamukhāni pidaheyya, evaṁ hi so bhikkhave majjhe nadiyā soto avikkhitto avisaṭo avyādinno dūraṅgamo c'eva assa sīghasoto ca hārahārī ca: evam eva kho bhikkhave so vata bhikkhu ime pañca āvaraṇe nīvaraṇe cetaso ajjhārūhe paññāya dubbalīkaraṇe pahāya balavatiyā paññāya atthatthaṁ vā ñassati paratthaṁ vā ñassati ubhayatthaṁ vā ñassati uttariṁ vā manussadhammā alamariyañāṇadassanavisesaṁ sacchikarissatī ti ṭhānam etaṁ vijjatī ti.
L2.
1. Akusalarāsī ti bhikkhave vadamāno pañca nīvaraṇe sammā vadamāno vadeyya. Kevalo h' ayaṁ bhikkhave akusalarāsi yad idaṁ pañca nīvaraṇā. Katame pañca?
2. Kāmacchandanīvaraṇaṁ, vyāpādanīvaraṇaṁ, thīnamiddhanīvaraṇaṁ, uddhaccakukkuccanīvaraṇaṁ, vicikicchānīvaraṇaṁ.
Akusalarāsī ti bhikkhave vadamāno ime pañca nīvaraṇe sammā vadamāno vadeyya. Kevalo h' ayaṁ bhikkhave akusalarāsi yad idaṁ ime pañca nīvaraṇā ti.
LIII.
1. Pañc' imāni bhikkhave padhāniyaṅgāni. Katamāni pañca?
2. Idha bhikkhave bhikkhu saddho hoti, saddahati Tathāgatassa bodhiṁ 'iti pi so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi Satthā devamanussānaṁ buddho Bhagavā' ti, appābādho hoti appātaṅko samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya majjhimāya padhānakkhamāya, asaṭho hoti amāyāvī yathābhūtaṁ attānaṁ āvikattā Satthari vā viññūsu vā sabrahmacārīsu, āraddhaviriyo viharati akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya, kusalānaṁ dhammānaṁ upasampadāya thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu, paññavā hoti udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā.
Imāni kho bhikkhave pañca padhāniyaṅgānī ti.
LIV.
1. Pañc'ime bhikkhave asamayā padhānāya. Katame pañca?
2. Idha bhikkhave bhikkhu jiṇṇo hoti jarāya abhibhūto.
Ayaṁ bhikkhave paṭhamo asamayo padhānāya.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu vyādhito hoti vyādhiyābhibhūto. Ayaṁ bhikkhave dutiyo asamayo padhānāya.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave dubbhikkhaṁ hoti dussassaṁ dullabhapiṇḍaṁ, na sukaraṁ uñchena paggahena yāpetuṁ. Ayaṁ bhikkhave tatiyo asamayo padhānāya.
5. Puna ca paraṁ bhikkhave bhayaṁ hoti aṭavīsaṅkhepo, cakkasamārūḷhā jānapadā pariyāyanti. Ayaṁ bhikkhave catuttho asamayo padhānāya.
6. Puna ca paraṁ bhikkhave saṅgho bhinno hoti, saṅghe kho pana bhikkhave bhinne aññamaññaṁ akkosā ca honti, aññamaññaṁ paribhāsā ca honti, aññamaññaṁ parikkhepā ca honti, aññamaññaṁ pariccajanā ca honti, tattha appasannā c'eva na ppasīdanti pasannānañ ca ekaccānaṁ aññathattaṁ hoti. Ayaṁ bhikkhave pañcamo asamayo padhānāya.
Ime kho bhikkhave pañca asamayā padhānāya.
7. Pañc'ime bhikkhave samayo padhānāya. Katame pañca?
8. Idha bhikkhave bhikkhu daharo hoti yuvā susu kāḷakeso bhadrena yobbanena samannāgato paṭhamena vayasā. Ayaṁ bhikkhave paṭhamo samayo padhānāya.
9. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu appābādho hoti appātaṅko samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya majjhimāya padhānakkhamāya. Ayaṁ bhikkhave dutiyo samayo padhānāya.
10. Puna ca paraṁ bhikkhave subhikkhaṁ hoti susassaṁ sulabhapiṇḍaṁ,
sukaraṁ uñchena paggahena yāpetuṁ.
Ayaṁ bhikkhave tatiyo samayo padhānāya.
11. Puna ca paraṁ bhikkhave manussā samaggā sammodamānā avivadamānā khīrodakībhūtā aññamaññaṁ piyacakkhūhi sampassantā viharanti. Ayaṁ bhikkhave catuttho samayo padhānāya.
12. Puna ca paraṁ bhikkhave saṅgho samaggo sammodamāno avivadamāno ekuddeso phāsu viharati, saṅghe kho pana bhikkhave samagge na c'eva aññamaññaṁ akkosā honti na ca aññamaññaṁ paribhāsā honti na ca aññamaññaṁ parikkhepā honti na ca aññamaññaṁ pariccajanā honti, tattha appasannā c'eva pasīdanti pasannānañ ca bhīyobhāvo hoti. Ayaṁ bhikkhave pañcamo samayo padhānāya.
Ime kho bhikkhave pañca samayā padhānāyā ti.
LV.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena Sāvatthiyaṁ ubho mātāputtā vassāvāsaṁ upagamiṁsu, bhikkhu ca bhikkhunī ca. Te aññamaññassa abhiṇhaṁ dassanakāmā ahesuṁ, mātā pi puttassa abhiṇhaṁ dassanakāmā ahosi, putto pi mātaraṁ abhiṇhaṁ dassanakāmo ahosi. Tesaṁ abhiṇhaṁ dassanā saṁsaggo ahosi, saṁsagge sati vissāso ahosi, vissāse sati otāro ahosi. Te otiṇṇacittā sikkhaṁ apaccakkhāya dubbalyaṁ anāvikatvā methunaṁ dhammaṁ paṭiseviṁsu.
2. Atha kho sambahulā bhikkhū yena Bhagavā ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdiṁsu. Ekamantaṁ nisinnā kho te bhikkhū Bhagavantaṁ etad avocuṁ:--
Idha bhante Sāvatthiyaṁ ubho mātāputtā vassāvāsaṁ upagamiṁsu, bhikkhu ca bhikkhunī ca. Te aññamaññassa abhiṇhaṁ dassanakāmā ahesuṁ,
mātā pi puttassa abhiṇhaṁ dassanakāmā ahosi, putto pi mātaraṁ abhiṇhaṁ dassanakāmo ahosi. Tesaṁ abhiṇhaṁ dassanā saṁsaggo ahosi, saṁsagge sati vissāso ahosi, vissāse sati otāro ahosi. Te otiṇṇacittā sikkhaṁ apaccakkhāya dubbalyaṁ anāvikatvā methunaṁ dhammaṁ paṭiseviṁsū ti.
3. Kin nu so bhikkhave moghapuriso maññati 'na mātā putte sārajjati, putto vā pana mātarī' ti? Nāhaṁ bhikkhave aññaṁ ekarūpaṁ pi samanupassāmi evaṁ rajanīyaṁ evaṁ kamanīyaṁ evaṁ madanīyaṁ evaṁ bandhanīyaṁ evaṁ mucchanīyaṁ evaṁ antarāyakaraṁ anuttarassa yogakkhemassa adhigamāya, yathayidaṁ bhikkhave itthirūpaṁ. Itthirūpe bhikkhave sattā rattā giddhā gadhitā mucchitā ajjhopannā, te dīgharattaṁ socanti itthirūpavasānugā.
Nāhaṁ bhikkhave aññaṁ ekasaddaṁ pi ... ekagandhaṁ pi ... ekarasaṁ pi ... ekaphoṭṭhabbaṁ pi samanupassāmi evaṁ rajanīyaṁ evaṁ kamanīyaṁ evaṁ madanīyaṁ evaṁ bandhanīyaṁ evaṁ mucchanīyaṁ evaṁ antarāyakaraṁ anuttarassa yogakkhemassa adhigamāya, yathayidaṁ bhikkhave itthiphoṭṭhabbo. Itthiphoṭṭhabbe bhikkhave sattā rattā giddhā gadhitā mucchitā ajjhopannā, te dīgharattaṁ socanti itthiphoṭṭhabbavasānugā. Itthi bhikkhave gacchantī pi purisassa citaṁ pariyādāya tiṭṭhati, ṭhitā pi nisinnā pi sayānā pi hasantī pi bhaṇantī pi gāyantī pi rodantī pi ugghātitā pi matā pi purisassa cittaṁ pariyādāya tiṭṭhati. Yaṁ hi taṁ bhikkhave sammā vadamāno vadeyya 'samantapāso Mārassā' ti mātugāmaṁ yeva sammā vadamāno vadeyya 'samantapāso Mārassā' ti.
Sallape asihatthena pisācena pi sallape
āsīvisam pi āsīde yena daṭṭho na jīvati,
na tveva eko ekāya mātugāmena sallape.
Muṭṭhassatiṁ tā bandhanti pekkhitena mhitena ca
atho pi dunnivatthena mañjunā bhaṇitena ca
n' eso jano svāsisaddo api ugghātito mato.
Pañca kāmaguṇā ete itthirūpasmiṁ dissare
rūpā saddā rasā gandhā phoṭṭhabbā ca manoramā.
Tesaṁ kāmoghavūḷhānaṁ kāme aparijānataṁ
kālaṁ gatiṁ bhavābhavaṁ saṁsārasmiṁ purakkhatā.
Ye ca kāme pariññāya caranti akutobhayā
te ve pāragatā loke ye pattā āsavakkhayan ti.
LVI.
1. Atha kho aññataro bhikkhu yena sako upajjhāyo ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā sakaṁ upajjhāyaṁ etad avoca:--
Etarahi me bhante madhurakajāto c'eva kāyo, disā ca me na pakkhāyanti, dhammā ca maṁ na ppaṭibhanti, thīnamiddhañ ca me cittaṁ pariyādāya tiṭṭhati, anabhirato ca brahmacariyaṁ carāmi, atthi ca me dhammesu vicikicchā ti.
2. Atha kho so bhikkhu taṁ saddhivihārikaṁ bhikkhuṁ ādāya yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho so bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca: Ayaṁ bhante bhikkhu evam āha 'etarahi me bhante madhurakajāto c'eva kāyo, disā ca me na pakkhāyanti, dhammā ca maṁ na ppaṭibhanti, thīnamiddhañ ca me cittaṁ pariyādāya tiṭṭhati, anabhirato ca brahmacariyaṁ carāmi, atthi ca me dhammesu vicikicchā' ti.
3. Evaṁ h'etaṁ bhikkhu hoti. Indriyesu aguttadvārassa bhojane amattaññuno jāgariyaṁ ananuyuttassa avipassakassa kusalānaṁ dhammānaṁ pubbarattāpararattaṁ bodhipakkhikānaṁ dhammānaṁ bhāvanānuyogaṁ ananuyuttassa viharato, yaṁ madhurakajāto c'eva kāyo hoti, disā c'assa na pakkhāyanti, dhammā ca taṁ na ppaṭibhanti, thīnamiddhañ c'assa cittaṁ pariyādāya tiṭṭhati, anabhirato ca brahmacariyaṁ carati, hoti c'assa dhammesu vicikicchā.
Tasmā ti ha te bhikkhu evaṁ sikkhitabbaṁ:--
Indriyesu guttadvāro bhāvissāmi, bhojane mattaññū jāgariyaṁ anuyutto vipassako kusalānaṁ dhammānaṁ pubbarattāpararattaṁ bodhipakkhikānaṁ dhammānaṁ bhāvanānuyogaṁ anuyutto viharissāmī ti.
Evaṁ hi te bhikkhu sikkhitabban ti.
4. Atha kho so bhikkhu Bhagavato iminā ovādena ovadito uṭṭhāyāsanā Bhagavantaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā pakkāmi. Atha kho so bhikkhu eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharanto na cirass'eva yassatthāya kulaputtā samma-d-eva agārasmā anagāriyaṁ pabbajanti tad anuttaraṁ brahmacariyapariyosānaṁ diṭṭh'eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi 'khīṇā jāti, vusitaṁ brahmacariyaṁ, kataṁ karaṇīyaṁ, nāparaṁ itthattāyā' ti abbhaññāsi, aññataro ca pana so bhikkhu arahataṁ ahosi.
Atha kho so bhikkhu arahattappatto yena sako upajjhāyo ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā sakaṁ upajjhāyaṁ etad avoca:--
5. Etarahi me bhante na c'eva madhurakajāto kāyo, disā ca me pakkhāyanti, dhammā ca maṁ paṭibhanti, thīnamiddhañ ca me cittaṁ na pariyādāya tiṭṭhati, abhirato ca brahmacariyaṁ carāmi, natthi ca me dhammesu vicikicchā ti.
6. Atha kho so bhikkhu taṁ saddhivihārikaṁ bhikkhuṁ ādāya yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi.
Ekamantaṁ nisinno kho so bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca: Ayaṁ bhante bhikkhu evam āha 'etarahi me bhante na c'eva madhurakajāto kāyo, disā ca me pakkhāyanti, dhammā ca maṁ paṭibhanti, thīnamiddhañ ca me cittaṁ pariyādāya tiṭṭhati, abhirato ca brahmacariyaṁ carāmi, natthi ca me dhammesu vicikicchā' ti.
7. Evaṁ h'etaṁ bhikkhu hoti. Indriyesu guttadvārassa bhojane mattaññuno jāgariyaṁ anuyuttassa vipassakassa kusalānaṁ dhammānaṁ pubbarattāpararattaṁ bodhipakkhikānaṁ dhammānaṁ bhāvanānuyogaṁ anuyuttassa viharato, yaṁ na c'eva madhurakajāto kāyo hoti, disā c'assa pakkhāyanti, dhammā ca taṁ paṭibhanti, thīnamiddhañ c'assa cittaṁ na pariyādāya tiṭṭhati, abhirato ca brahmacariyaṁ carati, na c'assa hoti dhammesu vicikicchā. Tasmā ti ha vo bhikkhave evaṁ sikkhitabbaṁ:--
Indriyesu guttadvārā bhavissāma, bhojane mattaññuno jāgariyaṁ anuyuttā vipassakā kusalānaṁ dhammānaṁ pubbarattāpararattaṁ bodhipakkhikānaṁ dhammānaṁ bhāvanānuyogaṁ anuyuttā viharissāmā ti.
Evaṁ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
LVII.
1. Pañc' imāni bhikkhave ṭhānāni abhiṇhaṁ paccavekkhitabbāni itthiyā vā purisena vā gahaṭṭhena vā pabbajitena vā. Katamāni pañca?
2. Jarādhammo 'mhi jaraṁ anatīto ti abhiṇhaṁ paccavekkhitabbaṁ itthiyā vā purisena vā gahaṭṭhena vā pabbajitena vā. Vyādhidhammo 'mhi vyādhiṁ anatīto ti abhiṇhaṁ paccavekkhitabbaṁ itthiyā vā purisena vā gahaṭṭhena vā pabbajitena vā. Maraṇadhammo 'mhi maraṇaṁ anatīto ti abhiṇhaṁ paccavekkhitabbaṁ itthiyā vā purisena vā gahaṭṭhena vā pabbajitena vā. Sabbehi me piyehi manāpehi nānābhāvo vinābhāvo ti abhiṇhaṁ paccavekkhitabbaṁ itthiyā vā purisena vā gahaṭṭhena vā pabbajitena vā.
Kammassako 'mhi kammadāyādo kammayoni kammabandhu kammapaṭisaraṇo, yaṁ kammaṁ karissāmi kalyāṇaṁ vā pāpakaṁ vā, tassa dāyādo bhavissāmī ti abhiṇhaṁ paccavekkhitabbaṁ itthiyā vā purisena vā gahaṭṭhena vā pabbajitena vā. Kathañ ca bhikkhave atthavasaṁ paṭicca jarādhammo 'mhi jaraṁ anatīto ti abhiṇhaṁ paccavekkhitabbaṁ itthiyā vā purisena vā gahaṭṭhena vā pabbajitena vā?
3. Atthi bhikkhave sattānaṁ yobbane yobbanamado, yena madena mattā kāyena duccaritaṁ caranti, vācāya duccaritaṁ caranti, manasā duccaritaṁ caranti. Tassa taṁ ṭhānaṁ abhiṇhaṁ paccavekkhato, yo yobbane yobbanamado, so sabbaso vā pahīyati, tanu vā pana hoti.
Idaṁ kho bhikkhave atthavasaṁ paṭicca jarādhammo 'mhi jaraṁ anatīto ti abhiṇhaṁ paccavekkhitabbaṁ itthiyā vā purisena vā gahaṭṭhena vā pabbajitena vā. Kathañ ca bhikkhave atthavasaṁ paṭicca vyādhidhammo 'mhi vyādhiṁ anatīto ti abhiṇhaṁ paccavekkhitabbaṁ itthiyā vā purisena vā gahaṭṭhena vā pabbajitena vā?
4. Atthi bhikkhave sattānaṁ ārogye ārogyamado, yena madena mattā kāyena duccaritaṁ caranti, vācāya duccaritaṁ caranti, manasā duccaritaṁ caranti. Tassa taṁ ṭhānaṁ abhiṇhaṁ paccavekkhato, yo ārogye ārogyamado, so sabbaso vā pahīyati, tanu vā pana hoti.
Idaṁ kho bhikkhave atthavasaṁ paṭicca vyādhidhammo 'mhi vyādhiṁ anatīto ti abhiṇhaṁ paccavekkhitabbaṁ itthiyā vā purisena vā gahaṭṭhena vā pabbajitena vā. Kathañ ca bhikkhave atthavasaṁ paṭicca maraṇadhammo 'mhi maraṇaṁ anatīto ti abhiṇhaṁ paccavekkhitabbaṁ itthiyā vā purisena vā gahaṭṭhena vā pabbajitena vā?
5. Atthi bhikkhave sattānaṁ jīvite jīvitamado, yena madena mattā kāyena duccaritaṁ caranti, vācāya duccaritaṁ caranti,
manasā duccaritaṁ caranti. Tassa taṁ ṭhānaṁ abhiṇhaṁ paccavekkhato, yo jīvite jīvitamado, so sabbaso vā pahīyati, tanu vā pana hoti.
Idaṁ kho bhikkhave atthavasaṁ paṭicca maraṇadhammo 'mhi maraṇaṁ anatīto ti abhiṇhaṁ paccavekkhitabbaṁ itthiyā vā purisena vā gahaṭṭhena vā pabbajitena vā. Kathañ ca bhikkhave atthavasaṁ paṭicca sabbehi me piyehi manāpehi nānābhāvo vinābhāvo ti abhiṇhaṁ paccavekkhitabbaṁ itthiyā vā purisena vā gahaṭṭhena vā pabbajitena vā?
6. Atthi bhikkhave sattānaṁ piyesu chandarāgo, yena rāgena rattā kāyena duccaritaṁ caranti, vācāya duccaritaṁ caranti, manasā duccaritaṁ caranti. Tassa taṁ ṭhānaṁ abhiṇhaṁ paccavekkhato, yo piyesu chandarāgo, so sabbaso vā pahīyati, tanu vā pana hoti.
Idaṁ kho bhikkhave atthavasaṁ paṭicca sabbehi me piyehi manāpehi nānābhāvo vinābhāvo ti abhiṇhaṁ paccavekkhitabbaṁ itthiyā vā purisena vā gahaṭṭhena vā pabbajitena vā. Kathañ ca bhikkhave atthavasaṁ paṭicca kammassako 'mhi kammadāyādo kammayoni kammabandhu kammapaṭisaraṇo, yaṁ kammaṁ karissāmi kalyāṇaṁ vā pāpakaṁ vā, tassa dāyādo bhavissāmī ti abhiṇhaṁ paccavekkhitabbaṁ itthiyā vā purisena vā gahaṭṭhena vā pabbajitena vā?
7. Atthi bhikkhave sattānaṁ kāyaduccaritaṁ vacīduccaritaṁ manoduccaritaṁ. Tassa taṁ ṭhānaṁ abhiṇhaṁ paccavekkhato sabbaso vā duccaritaṁ pahīyati, tanu vā pana hoti.
Idaṁ kho bhikkhave atthavasaṁ paṭicca kammassako 'mhi kammadāyādo kammayoni kammabandhu kammapaṭisaraṇo, yaṁ kammaṁ karissāmi kalyāṇaṁ vā pāpakaṁ vā, tassa dāyādo bhavissāmī ti abhiṇhaṁ paccavekkhitabbaṁ itthiyā vā purisena vā gahaṭṭhena vā pabbajitena vā.
8. Sace so bhikkhave ariyasāvako iti paṭisañcikkhati 'na kho ahañ c' ev' eko jarādhammo jaraṁ anatīto,
atha kho yāvatā sattanaṁ āgati gati cuti upapatti, sabbe sattā jarādhammā jaraṁ anatītā' ti, tassa taṁ ṭhānaṁ abhiṇhaṁ paccavekkhato maggo sañjāyati. So taṁ maggaṁ āsevati bhāveti bahulīkaroti. Tassa taṁ maggaṁ āsevato bhāvayato bahulīkaroto saṅyojanāni pahīyanti, anusayā vyantihonti. 'Na kho ahañ c' ev' eko vyādhidhammo vyādhiṁ anatīto, atha kho yāvatā sattānaṁ āgati gati cuti upapatti, sabbe sattā vyādhidhammā vyādhiṁ anatītā' ti tassa taṁ ṭhānaṁ abhiṇhaṁ paccavekkhato maggo sañjāyati. So taṁ maggaṁ āsevati bhāveti bahulīkaroti. Tassa taṁ maggaṁ āsevato bhāvayato bahulīkaroto saṅyojanāni pahīyanti, anusayā vyantihonti. 'Na kho ahañ c' ev' eko maraṇadhammo maraṇaṁ anatīto, atha kho yāvatā sattānaṁ āgati gati cuti upapatti, sabbe sattā maraṇadhammā maraṇaṁ anatīta' ti, tassa taṁ ṭhānaṁ abhiṇhaṁ paccavekkhato maggo sañjāyati. So taṁ maggaṁ āsevati bhāveti bahulīkaroti. Tassa taṁ maggaṁ āsevato bhāvayato bahulīkaroto saṅyojanāni pahīyanti, anusayā vyantihonti. 'Na kho mayh' ev' ekassa sabbehi piyehi manāpehi nānābhāvo vinābhāvo, atha kho yāvatā sattānaṁ āgati gati cuti upapatti, sabbesaṁ sattānaṁ piyehi manāpehi nānābhāvo vinābhāvo' ti, tassa taṁ ṭhānaṁ abhiṇhaṁ paccavekkhato maggo sañjāyati. So taṁ maggaṁ āsevati bhāveti bahulīkaroti. Tassa taṁ maggaṁ āsevato bhāvayato bahulīkaroto saṅyojanāni pahīyanti, anusayā vyantihonti. 'Na kho ahañ c' ev' eko kammassako 'mhi kammadāyādo kammayoni kammabandhu kammapaṭisaraṇo, yaṁ kammaṁ karissāmi kalyāṇaṁ vā pāpakaṁ vā, tassa dāyādo bhavissāmi, atha kho yāvatā sattānaṁ āgati gati cuti upapatti, sabbe sattā kammassakā kammadāyādā kammayonī kammabandhū kammapaṭisaraṇā, yaṁ kammaṁ karissanti kalyāṇaṁ vā pāpakaṁ vā, tassa dāyādā bhavissantī' ti,
tassa taṁ ṭhānaṁ abhiṇhaṁ paccavekkhato maggo sañjāyati. So taṁ maggaṁ āsevati bhāveti bahulīkaroti.
Tassa taṁ maggaṁ āsevato bhāvayato bahulīkaroto saṅyojanāni pahīyanti, anusayā vyantihontī ti.
Vyādhidhammā jarādhammā atho maraṇadhammino
yathā dhammā tathā sattā, jigucchanti puthujjanā.
Ahaṁ c'etaṁ jiguccheyyaṁ evaṁdhammesu pāṇisu
tam etaṁ paṭirūpassa mama evaṁvihārino.
So 'haṁ evaṁ viharanto ñatvā dhammaṁ nirūpadhiṁ
ārogye ca yobbanasmiṁ jīvitasmiñ ca yo mado
sabbe made abhibhosmi nekkhammaṁ daṭṭhu khemato.
Tassa me ahu ussāho nibbānaṁ abhipassato,
nāhaṁ bhabbo etarahi kāmāni paṭisevituṁ
anivatti bhavissāmi brahmacariyaparāyano ti.
LVIII.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Vesāliyaṁ viharati Mahāvane Kūṭāgārasālāyaṁ. Atha kho Bhagavā pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya Vesāliṁ piṇḍāya pāvisi. Vesāliyaṁ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṁ piṇḍapātapaṭikkanto Mahāvanaṁ ajjhogāhetvā aññatarasmiṁ rukkhamūle divāvihāraṁ nisīdi. Tena kho pana samayena sambahulā Licchavikumārakā sajjāni dhanukāni ādāya kukkurasaṅghaparivutā Mahāvane anucaṅkamamānā anuvicaramānā addasaṁsu Bhagavantaṁ aññatarasmiṁ rukkhamūle nisinnaṁ, disvā sajjāni dhanukāni nikkhipitvā kukkurasaṅghaṁ ekamantaṁ uyyojetvā yena Bhagavā ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā tuṇhībhūtā tuṇhībhūtā pañjalikā Bhagavantaṁ payirupāsanti.
Tena kho pana samayena Mahānāmo Licchavi Mahāvane jaṅghavihāraṁ anucaṅkamamāno anuvicaramāno addasa te Licchavikumārake tuṇhībhūte tuṇhībhūte pañjalike Bhagavantaṁ payirupāsante, disvā yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Mahānāmo Licchavi udānaṁ udānesi:--
Bhavissanti Vajjī bhavissanti Vajjī ti.
Kiṁ pana tvaṁ Mahānāma evaṁ vadesi 'bhavissanti Vajjī bhavissanti Vajjī' ti?
Ime bhante Licchavikumārakā caṇḍā pharusā apajahā, yāni pi tāni kulesu pahiṇakāni pahīyanti ucchū ti vā badarā ti vā pūvā ti vā modakā ti vā sakkhalakā ti vā, tāni vilumpitvā vilumpitvā khādanti, kulitthīnaṁ pi kulakumārīnaṁ pi pacchāliyaṁ khipanti, te dān'ime tuṇhībhūtā tuṇhībhūtā pañjalikā Bhagavantaṁ payirupāsantī ti.
Yassa kassaci Mahānāma kulaputtassa pañca dhammā saṁvijjanti, yadi vā rañño khattiyassa muddhābhisittassa yadi vā raṭṭhikassa pettanikassa yadi vā senāya senāpatikassa yadi vā gāmagāmikassa yadi vā pūgagāmaṇikassa, ye vā pana kulesu paccekādhipaccaṁ kārenti, vuddhi yeva pāṭikaṅkhā, no parihāni. Katame pañca?
2. Idha Mahānāma kulaputto uṭṭhānaviriyādhigatehi bhogehi bāhābalaparicitehi sedāvakkhittehi dhammikehi dhammaladdhehi mātāpitaro sakkaroti garukaroti māneti pūjeti.
Tam enaṁ mātāpitaro sakkatā garukatā mānitā pūjitā kalyāṇena manasā anukampanti 'ciraṁ jīva dīgham āyuṁ pālehī' ti. Mātāpitānukampitassa Mahānāma kulaputtassa vuddhi yeva pāṭikaṅkhā, no parihāni.
3. Puna ca paraṁ Mahānāma kulaputto uṭṭhānaviriyādhigatehi bhogehi bāhābalaparicitehi sedāvakkhittehi dhammikehi dhammaladdhehi puttadāradāsakammakaraporise sakkaroti garukaroti māneti pūjeti. Tam enaṁ puttadāradāsakammakaraporisā sakkatā garukatā mānitā pūjitā kalyāṇena manasā anukampanti 'ciraṁ jīva dīgham āyuṁ pālehī' ti. Puttadāradāsakammakaraporisānukampitassa Mahānāma kulaputtassa vuddhi yeva pāṭikaṅkhā, no parihāni.
4. Puna ca paraṁ Mahānāma kulaputto uṭṭhānaviriyādhigatehi bhogehi bāhābalaparicitehi sedāvakkhittehi dhammikehi dhammaladdhehi khettakammantasāmantasaṁvohāre sakkaroti garukaroti māneti pūjeti. Tam enaṁ khettakammantasāmantasaṁvohārā sakkatā garukatā mānitā pūjitā kalyāṇena manasā anukampanti 'ciraṁ jīva dīgham āyuṁ pālehī' ti. Khettakammantasāmantasaṁvohārānukampitassa Mahānāma kulaputtassa vuddhi yeva pāṭikaṅkhā, no parihāni.
5. Puna ca paraṁ Mahānāma kulaputto uṭṭhānaviriyādhigatehi bhogehi bāhābalaparicitehi sedāvakkhittehi dhammikehi dhammaladdhehi yā tā balipaṭiggāhikā devatā taṁ sakkaroti garukaroti māneti pūjeti. Tam enaṁ balipaṭiggāhikā devatā sakkatā garukatā mānitā pūjitā kalyāṇena manasā anukampanti 'ciraṁ jīva dīgham āyuṁ pālehī' ti.
Devatānukampitassa Mahānāma kulaputtassa vuddhi yeva pāṭikaṅkhā, no parihāni.
6. Puna ca paraṁ Mahānāma kulaputto uṭṭhānaviriyādhigatehi bhogehi bāhābalaparicitehi sedāvakkhittehi dhammikehi dhammaladdhehi samaṇabrāhmaṇe sakkaroti garukaroti māneti pūjeti. Tam enaṁ samaṇabrāhmaṇā sakkatā garukatā mānitā pūjitā kalyāṇena manasā anukampanti 'ciraṁ jīva dīgham āyuṁ pālehī' ti. Samaṇabrāhmaṇānukampitassa Mahānāma kulaputtassa vuddhi yeva pāṭikaṅkhā,
no parihāni.
Yassa kassaci Mahānāma kulaputtassa ime pañca dhammā saṁvijjanti, yadi vā rañño khattiyassa muddhābhisittassa yadi vā raṭṭhikassa pettanikassa yadi vā senāya senāpatikassa yadi vā gāmagāmikassa yadi vā pūgagāmaṇikassa, ye vā pana kulesu paccekādhipaccaṁ kārenti, vuddhi yeva pāṭikaṅkhā, no parihānī ti.
Mātāpitukiccakaro puttadārahito sadā
antojanassa atthāya ye c'assa anujīvino
ubhinnaṁ yeva atthāya vadaññū hoti sīlavā
ñātīnaṁ pubbapetānaṁ diṭṭhe dhamme ca jīvitaṁ
samaṇānaṁ brāhmaṇānaṁ devatānañ ca paṇḍito
vittisañjanano hoti dhammena gharam āvasaṁ.
So karitvāna kalyāṇaṁ pujjo hoti pasaṁsiyo,
idh'eva naṁ pasaṁsanti, pecca sagge pamodatī ti.
LIX.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato dullabho vuḍḍhapabbajito. Katamehi pañcahi?
2. Dullabho bhikkhave vuḍḍhapabbajito nipuṇo, dullabho ākappasampanno, dullabho bahussuto, dullabho dhammakathiko, dullabho vinayadharo.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato dullabho vuḍḍhapabbajito ti.
LX.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato dullabho vuḍḍhapabbajito. Katamehi pañcahi?
2. Dullabho bhikkhave vuḍḍhapabbajito suvaco, dullabho suggahītaggāhī,
dullabho padakkhiṇaggāhī, dullabho dhammakathiko, dullabho vinayadharo.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato dullabho vuḍḍhapabbajito ti.
Nīvaraṇavaggo chaṭṭho
Uddānaṁ:
āvaraṇaṁ rāsi aṅgāni samayaṁ ca mātuputtikā
Upajjhāṭṭhānā kumārā Licchavī apare duve ti.
Saññā-Vagga
LXI.
1. Pañc' imā bhikkhave saññā bhāvitā bahulīkatā mahapphalā honti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā.
Katamā pañca?
2. Asubhasaññā maraṇasaññā ādīnavasaññā āhāre paṭikkūlasaññā sabbaloke anabhiratasaññā.
Imā kho bhikkhave pañca saññā bhāvitā bahulīkatā mahapphalā honti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā ti.
LXII.
1. Pañc' imā bhikkhave saññā bhāvitā bahulīkatā mahapphalā honti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā.
Katamā pañca?
2. Aniccasaññā anattasaññā maraṇasaññā āhāre paṭikkūlasaññā sabbaloke anabhiratasaññā.
Imā kho bhikkhave pañca saññā bhāvitā bahulīkatā mahapphalā honti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā ti.
LXIII.
1. Pañcahi bhikkhave vaḍḍhīhi vaḍḍhamāno ariyasāvako ariyāya vaḍḍhiyā vaḍḍhati sārādāyī ca hoti varādāyī ca kāyassa. Katamāhi pañcahi?
2. Saddhāya vaḍḍhati, sīlena vaḍḍhati, sutena vaḍḍhati, cāgena vaḍḍhati, paññāya vaḍḍhati.
Imāhi kho bhikkhave pañcahi vaḍḍhīhi vaḍḍhamāno ariyasāvako ariyāya vaḍḍhiyā vaḍḍhati sārādāyī ca hoti varādāyī ca kāyassā ti.
Saddhāya sīlena ca yo pavaḍḍhati paññāya cāgena sutena cūbhayaṁ
so tādiso sappuriso vicakkhaṇo ādīyati sāram idh'eva attano ti.
LXIV.
1. Pañcahi bhikkhave vaḍḍhīhi vaḍḍhamānā ariyasāvikā ariyāya vaḍḍhiyā vaḍḍhati sārādāyinī ca hoti varādāyinī ca kāyassa. Katamāhi pañcahi?
2. Saddhāya vaḍḍhati, sīlena vaḍḍhati, sutena vaḍḍhati, cāgena vaḍḍhati, paññāya vaḍḍhati.
Imāhi kho bhikkhave pañcahi vaḍḍhīhi vaḍḍhamānā ariyasāvikā ariyāya vaḍḍhiyā vaḍḍhati sārādāyinī ca hoti varādāyinī ca kāyassā ti.
Saddhāya sīlena ca yā pavaḍḍhati paññāya cāgena sutena cūbhayaṁ
sā tādisī sīlavatī upāsikā ādīyati sāram idh'eva attano ti.
LXV.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁsākaccho sabrahmacārīnaṁ. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu attanā ca sīlasampanno hoti sīlasampadākathāya ca āgataṁ pañhaṁ vyākattā hoti, attanā ca samādhisampanno hoti samādhisampadākathāya ca āgataṁ pañhaṁ vyākattā hoti, attanā ca paññāsampanno hoti paññāsampadākathāya ca āgataṁ pañhaṁ vyākattā hoti, attanā ca vimuttisampanno hoti vimuttisampalākathāya ca āgataṁ pañhaṁ vyākattā hoti, attanā ca vimuttiñāṇadassanasampanno hoti, vimuttiñāṇadassanasampadākathāya ca āgataṁ pañhaṁ vyākattā hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁsākaccho sabrahmacārīnan ti.
LXVI.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁsājivo sabrahmacārīnaṁ. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu attanā ca sīlasampanno hoti sīlasampadākathāya ca kataṁ pañhaṁ vyākattā hoti, attanā ca samādhisampanno hoti samādhisampadākathāya ca kataṁ pañhaṁ vyākattā hoti, attanā ca paññāsampanno hoti paññāsampadākathāya ca kataṁ pañhaṁ vyākattā hoti, attanā ca vimuttisampanno hoti vimuttisampadākathāya ca kataṁ pañhaṁ vyākattā hoti, attanā ca vimuttiñāṇadassanasampanno hoti vimuttiñāṇadassanasampadākathāya ca kataṁ pañhaṁ vyākattā hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁsājivo sabrahmacārīnan ti.
LXVII.
1. Yo hi koci bhikkhave bhikkhu vā bhikkhunī vā pañca dhamme bhāveti, pañca dhamme bahulīkaroti, tassa dvinnaṁ phalānaṁ aññataraṁ phalaṁ pāṭikaṅkhaṁ: diṭṭh' eva dhamme aññā sati vā upādisese anāgāmitā.
Katame pañca?
2. Idha bhikkhave bhikkhu chandasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgataṁ iddhipādaṁ bhāveti, viriyasamādhi-cittasamādhi-vīmaṁsāsamādhi-padhānasaṅkhārasamannāgataṁ iddhipādaṁ bhāveti, ussoḷhiṁ yeva pañcamiṁ.
Yo hi koci bhikkhave bhikkhu vā bhikkhunī vā ime pañca dhamme bhāveti, ime pañca dhamme bahulīkaroti, tassa dvinnaṁ phalānaṁ aññataraṁ phalaṁ pāṭikaṅkhaṁ: diṭṭh' eva dhamme aññā sati vā upādisese anāgāmitā ti.
LXVIII.
1. Pubbāhaṁ bhikkhave sambodhā anabhisambuddho bodhisatto 'va samāno pañca dhamme bhāvesiṁ pañca dhamme bahuli-m-akāsiṁ. Katame pañca?
2. Chandasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgataṁ iddhipādaṁ bhāvesiṁ, viriyasamādhi-cittasamādhi-vīmaṁsāsamādhi-padhānasaṅkhārasamannāgataṁ iddhipādaṁ bhāvesiṁ, ussoḷhiṁ yeva pañcamiṁ. So kho ahaṁ bhikkhave imesaṁ ussoḷhipañcamānaṁ dhammānaṁ bhāvitattā bahulīkatattā yassa yassābhiññāsacchikaraṇīyassa dhammassa cittaṁ abhininnāmesiṁ abhiññāsacchikiriyāya, tatra tatr'eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇiṁ sati sati āyatane.
So sace ākaṅkhiṁ: anekavihitaṁ iddhividhaṁ paccanubhaveyyaṁ ... pe ... yāva Brahmalokā pi kāyena 'va saṁvatteyyan ti, tatra tatr'eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇiṁ sati sati āyatane. So sace ākaṅkhiṁ: ... pe ... āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh'eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihareyyan ti,
tatra tatr'eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇiṁ sati sati āyatane ti.
LXIX.
1. Pañc'ime bhikkhave dhammā bhāvitā bahulīkatā ekantanibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṁvattanti. Katame pañca?
2. Idha bhikkhave bhikkhu asubhānupassī kāye viharati, āhāre paṭikkūlasaññī, sabbaloke anabhiratasaññī, sabbasaṅkhāresu aniccānupassī, maraṇasaññā kho pan'assa ajjhattaṁ supaṭṭhitā hoti.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā bhāvitā bahulīkatā ekantanibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṁvattantī ti.
LXX.
1. Pañc'ime bhikkhave dhammā bhāvitā bahulīkatā āsavānaṁ khayāya saṁvattanti. Katame pañca?
2. Idha bhikkhave bhikkhu asubhānupassī kāye viharati, āhāre paṭikkūlasaññī, sabbaloke anabhiratasaññī, sabbasaṅkhāresu aniccānupassī, maraṇasaññā kho pan'assa ajjhattaṁ supaṭṭhitā hoti.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā bhāvitā bahulīkatā āsavānaṁ khayāya saṁvattantī ti.
Saññāvaggo sattamo.
Uddānaṁ:
Dve ca saññā dve vaḍḍhī ca sākacchena ca sājivaṁ
Iddhipādā ca dve vuttā nibbidā cāsavakkhayā ti.
Yodhājīva-Vagga
LXXI.
1. Pañc'ime bhikkhave dhammā bhāvitā bahulīkatā cetovimuttiphalā ca honti cetovimuttiphalānisaṁsā ca, paññāvimuttiphalā ca honti paññāvimuttiphalānisaṁsā ca. Katame pañca?
2. Idha bhikkhave bhikkhu asubhānupassī kāye viharati, āhāre paṭikkūlasaññi, sabbaloke anabhiratasaññī, sabbasaṅkhāresu aniccānupassī, maraṇasaññā kho pan'assa ajjhattaṁ supaṭṭhitā hoti.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā bhāvitā bahulīkatā cetovimuttiphalā ca honti cetovimuttiphalānisaṁsā ca, paññāvimuttiphalā ca honti paññāvimuttiphalānisaṁsā ca.
3. Yato kho bhikkhave bhikkhu cetovimutto ca hoti paññāvimutto ca, ayaṁ vuccati bhikkhave bhikkhu ukkhittapaligho iti pi, saṅkiṇṇaparikho iti pi, abbuḷhesiko iti pi, niraggalo iti pi, ariyo pannaddhajo pannabhāro visaṁyutto iti pi. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu ukkhittapaligho hoti?
4. Idha bhikkhave bhikkhuno avijjā pahīnā hoti ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṁ anuppādadhammā: evaṁ kho bhikkhave bhikkhu ukkhittapaligho hoti. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu saṅkiṇṇaparikho hoti?
5. Idha bhikkhave bhikkhuno ponobbhaviko jātisaṁsāro pahīno hoti ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṁ anuppādadhammo: evaṁ kho bhikkhave bhikkhu saṅkiṇṇaparikho hoti. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu abbuḷhesiko hoti?
6. Idha bhikkhave bhikkhuno taṇhā pahīnā hoti ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṁ anuppādadhammā: evaṁ kho bhikkhave bhikkhu abbuḷhesiko hoti.
Kathañ ca bhikkhave bhikkhu niraggalo hoti?
7. Idha bhikkhave bhikkhuno pañc' orambhāgiyāni saṅyojanāni pahīnāni honti ucchinnamūlāni tālāvatthukatāni anabhāvakatāni āyatiṁ anuppādadhammāni: evaṁ kho bhikkhave bhikkhu niraggalo hoti. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu ariyo pannaddhajo pannabhāro visaṁyutto hoti?
8. Idha bhikkhave bhikkhuno asmimāno pahīno hoti ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṁ anuppādadhammo: evaṁ kho bhikkhave bhikkhu ariyo pannaddhajo pannabhāro visaṁyutto hotī ti.
LXXII.
1. Pañc'ime bhikkhave dhammā bhāvitā bahulīkatā cetovimuttiphalā ca honti cetovimuttiphalānisaṁsā ca, paññāvimuttiphalā ca honti paññāvimuttiphalānisaṁsā ca. Katame pañca?
2. Aniccasaññā, anicce dukkhasaññā, dukkhe anattasaññā, pahānasaññā, virāgasaññā.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā bhāvitā bahulīkatā cetovimuttiphalā ca honti cetovimuttiphalānisaṁsā ca, paññāvimuttiphalā ca honti paññāvimuttiphalānisaṁsā ca.
3. Yato kho bhikkhave bhikkhu cetovimutto ca hoti paññāvimutto ca, ayaṁ vuccati bhikkhave bhikkhu ukkhittapaligho iti pi, saṅkiṇṇaparikho iti pi, abbuḷhesiko iti pi, niraggalo iti pi, ariyo pannaddhajo pannabhāro visaṁyutto iti pi. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu ukkhittapaligho hoti?
4. Idha bhikkhave bhikkhuno avijjā pahīnā hoti ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṁ anuppādadhammā: evaṁ kho bhikkhave bhikkhu ukkhittapaligho hoti. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu saṅkiṇṇaparikho hoti?
5. Idha bhikkhave bhikkhuno ponobbhaviko jātisaṁsāro pahīno hoti ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṁ anuppādadhammo: evaṁ kho bhikkhave bhikkhu saṅkiṇṇaparikho hoti. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu abbuḷhesiko hoti?
6. Idha bhikkhave bhikkhuno taṇhā pahīnā hoti ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṁ anuppādadhammā: evaṁ kho bhikkhave bhikkhu abbuḷhesiko hoti.
Kathañ ca bhikkhave bhikkhu niraggalo hoti?
7. Idha bhikkhave bhikkhuno pañc' orambhāgiyāni saṅyojanāni pahīnāni honti ucchinnamūlāni tālāvatthukatāni anabhāvakatāni āyatiṁ anuppādadhammāni: evaṁ kho bhikkhave bhikkhu niraggalo hoti. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu ariyo pannaddhajo pannabhāro visaṁyutto hoti?
8. Idha bhikkhave bhikkhuno asmimāno pahīno hoti ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṁ anuppādadhammo: evaṁ kho bhikkhave bhikkhu ariyo pannaddhajo pannabhāro visaṁyutto hotī ti.
LXXIII.
1. Atha kho aññataro bhikkhu yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho so bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca:-- Dhammavihārī dhammaviharī ti bhante vuccati. Kittāvatā nu kho bhante bhikkhu dhammavihārī hotī ti?
2. Idha bhikkhu bhikkhu dhammaṁ pariyāpuṇāti: suttaṁ geyyaṁ veyyākaraṇaṁ gāthaṁ udānaṁ itivuttakaṁ jātakaṁ abbhutadhammaṁ vedallaṁ. So tāya dhammapariyattiyā divasaṁ atināmeti, riñcati paṭisallānam, nānuyuñjati ajjhattaṁ cetosamathaṁ. Ayaṁ vuccati bhikkhu bhikkhu pariyattibahulo, no dhammavihārī.
3. Puna ca paraṁ bhikkhu bhikkhu yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena paresaṁ deseti. So tāya dhammapaññattiyā divasaṁ atināmeti, riñcati paṭisallānaṁ, nānuyuñjati ajjhattaṁ cetosamathaṁ. Ayaṁ vuccati bhikkhu bhikkhu paññattibahulo, no dhammavihārī.
4. Puna ca paraṁ bhikkhu bhikkhu yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena sajjhāyaṁ karoti. So tena sajjhāyena divasaṁ atināmeti, riñcati paṭisallānaṁ, nānuyuñjati ajjhattaṁ cetosamathaṁ. Ayaṁ vuccati bhikkhu bhikkhu sajjhāyabahulo, no dhammavihārī.
5. Puna ca paraṁ bhikkhu bhikkhu yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ cetasā anuvitakketi anuvicāreti manasānupekkhati. So tehi dhammavitakkehi divasaṁ atināmeti, riñcati paṭisallānaṁ, nānuyuñjati ajjhattaṁ cetosamathaṁ. Ayaṁ vuccati bhikkhu bhikkhu vitakkabahulo, no dhammavihārī.
6. Idha bhikkhu bhikkhu dhammaṁ pariyāpuṇāti: suttaṁ geyyaṁ veyyākaraṇaṁ gāthaṁ udānaṁ itivuttakaṁ jātakaṁ abbhutadhammaṁ vedallaṁ. So tāya dhammapariyattiyā na divasaṁ atināmeti, na riñcati paṭisallānaṁ, anuyuñjati ajjhattaṁ cetosamathaṁ. Evaṁ kho bhikkhu bhikkhu dhammavihārī hoti.
7. Iti kho bhikkhu bhikkhu desito mayā pariyattibahulo, desito paññattibahulo, desito sajjhāyabahulo, desito vitakkabahulo, desito dhammavihārī. Yaṁ bhikkhu Satthārā karaṇīyaṁ sāvakānaṁ hitesinā anukampakena anukampaṁ upādāya, kataṁ vo taṁ mayā. Etāni bhikkhu rukkhamūlāni, etāni suññāgārāni. Jhāyatha bhikkhu mā pamādattha, mā pacchā vippaṭisārino ahuvattha. Ayaṁ vo amhākaṁ anusāsanī ti.
LXXIV.
1. Atha kho aññataro bhikkhu yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho so bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca:-- Dhammavihārī dhammavihārī ti bhante vuccati. Kittāvatā nu kho bhante bhikkhu dhammavihārī hotī ti?
2. Idha bhikkhu bhikkhu dhammaṁ pariyāpuṇāti: suttaṁ geyyaṁ veyyākaraṇaṁ gāthaṁ udānaṁ itivuttakaṁ jātakaṁ abbhutadhammaṁ vedallaṁ, uttariñ c'assa paññāya atthaṁ na ppajānāti. Ayaṁ vuccati bhikkhu bhikkhu pariyattibahulo, no dhammavihārī.
3. Puna ca paraṁ bhikkhu bhikkhu yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena paresaṁ deseti, uttariñ c'assa paññāya atthaṁ na ppajānāti. Ayaṁ vuccati bhikkhu bhikkhu paññattibahulo, no dhammavihārī.
4. Puna ca paraṁ bhikkhu bhikkhu yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena sajjhāyaṁ karoti, uttariñ c'assa paññāya atthaṁ na ppajānāti. Ayaṁ vuccati bhikkhu bhikkhu sajjhāyabahulo, no dhammavihāri.
5. Puna ca paraṁ bhikkhu bhikkhu yathāsutaṁ yathapariyattaṁ dhammaṁ cetasā anuvitakketi anuvicāreti manasānupekkhati, uttariñ c'assa paññāya atthaṁ na ppajānāti. Ayaṁ vuccati bhikkhu bhikkhu vitakkabahulo, no dhammavihārī.
6. Idha bhikkhu bhikkhu dhammaṁ pariyāpuṇāti: suttam geyyaṁ veyyākaraṇaṁ gāthaṁ udānaṁ itivuttakaṁ jātakaṁ abbhutadhammaṁ vedallaṁ, uttariñ c'assa paññāya atthaṁ pajānāti. Evaṁ kho bhikkhu bhikkhu dhammavihārī hoti.
7. Iti kho bhikkhu bhikkhu desito mayā pariyattibahulo, desito paññattibahulo,
desito sajjhāyabahulo, desito vitakkabahulo, desito dhammavihārī. Yaṁ bhikkhu Satthārā karaṇīyaṁ sāvakānaṁ hitesinā anukampakena anukampaṁ upādāya, kataṁ vo taṁ mayā. Etāni bhikkhu rukkhamūlāni, etāni suññāgārāni. Jhāyatha bhikkhu mā pamādattha, mā pacchā vippaṭisārino ahuvattha. Ayaṁ vo amhākaṁ anusāsanī ti.
LXXV.
1. Pañc'ime bhikkhave yodhājīvā santo saṁvijjamānā lokasmiṁ. Katame pañca?
2. Idha bhikkhave ekacco yodhājīvo rajaggaṁ yeva disvā saṁsīdati visīdati na santhambhati na sakkoti saṅgāmaṁ otarituṁ. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco yodhājīvo hoti. Ayaṁ bhikkhave paṭhamo yodhājīvo santo saṁvijjamāno lokasmiṁ.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave idh' ekacco yodhājīvo sahati rajaggaṁ, api ca kho dhajaggaṁ yeva disvā saṁsīdati visīdati na santhambhati na sakkoti saṅgāmaṁ otarituṁ. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco yodhājīvo hoti. Ayaṁ bhikkhave dutiyo yodhājīvo santo saṁvijjamāno lokasmiṁ.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave idh' ekacco yodhājīvo sahati rajaggaṁ sahati dhajaggaṁ, api ca kho ussādanaṁ yeva sutvā saṁsīdati visīdati na santhambhati na sakkoti saṅgāmaṁ otarituṁ. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco yodhājīvo hoti. Ayaṁ bhikkhave tatiyo yodhājīvo santo saṁvijjamāno lokasmiṁ.
5. Puna ca paraṁ bhikkhave idh' ekacco yodhājīvo sahati rajaggaṁ sahati dhajaggaṁ sahati ussādanaṁ, api ca kho sampahāre haññati vyāpajjati. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco yodhājīvo hoti. Ayaṁ bhikkhave catuttho yodhājīvo santo saṁvijjamāno lokasmiṁ.
6. Puna ca paraṁ bhikkhave idh' ekacco yodhājīvo sahati rajaggaṁ sahati dhajaggaṁ sahati ussādanaṁ sahati sampahāraṁ.
So taṁ saṅgāmaṁ abhivijinitvā vijitasaṅgāmo tam eva saṅgāmasīsaṁ ajjhāvasati. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco yodhājīvo hoti. Ayaṁ bhikkhave pañcamo yodhājīvo santo saṁvijamāno lokasmiṁ.
Ime kho bhikkhave pañca yodhājīvā santo saṁvijjamānā lokasmiṁ.
7. Evam eva kho bhikkhave pañc'ime yodhājīvūpamā puggalā santo saṁvijjamānā bhikkhūsu. Katame pañca?
8. Idha bhikkhave bhikkhu rajaggaṁ yeva disvā saṁsīdati visīdati na santhambhati na sakkoti brahmacariyaṁ santānetuṁ, sikkhādubbalyaṁ āvikatvā sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati. Kim assa rajaggasmiṁ? Idha bhikkhave bhikkhu suṇāti 'amukasmiṁ nāma gāme vā nigame vā itthi vā kumārī vā abhirūpā dassanīyā pāsādikā paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgatā' ti. So taṁ sutvā saṁsīdati visīdati na santhambhati na sakkoti brahmacariyaṁ santānetuṁ, sikkhādubbalyaṁ āvikatvā sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati. Idam assa rajaggasmiṁ.
Seyyathā pi so bhikkhave yodhājīvo rajaggaṁ yeva disvā saṁsīdati visīdati na santhambhati na sakkoti saṅgāmaṁ otarituṁ, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco puggalo hoti.
Ayaṁ bhikkhave paṭhamo yodhājīvūpamo puggalo santo saṁvijjamāno bhikkhūsu.
9. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu sahati rajaggaṁ, api ca kho dhajaggaṁ yeva disvā saṁsīdati visīdati na santhambhati na sakkoti brahmacariyaṁ santānetuṁ, sikkhādubbalyaṁ āvikatvā sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati. Kim assa dhajaggasmiṁ? Idha bhikkhave bhikkhu na h'eva kho suṇāti 'amukasmiṁ nāma gāme vā nigame vā itthi vā kumārī vā abhirūpā dassanīyā pāsādikā paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgatā' ti, api ca kho samaṁ passati itthiṁ vā kumāriṁ vā abhirūpaṁ dassanīyaṁ pāsādikaṁ paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgataṁ.
So taṁ disvā saṁsīdati visīdati na santhambhati na sakkoti brahmacariyaṁ santānetuṁ,
sikkhādubbalyaṁ āvikatvā sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati. Idam assa dhajaggasmiṁ.
Seyyathā pi so bhikkhave yodhājīvo sahati rajaggaṁ, api ca kho dhajaggaṁ yeva disvā saṁsīdati visīdati na santhambhati na sakkoti saṅgāmaṁ otarituṁ, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco puggalo hoti. Ayaṁ bhikkhave dutiyo yodhājīvūpamo puggalo santo saṁvijjamāno bhikkhūsu.
10. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu sahati rajaggaṁ sahati dhajaggaṁ, api ca kho ussādanaṁ yeva sutvā saṁsīdati visīdati na santhambhati na sakkoti brahmacariyaṁ santānetuṁ, sikkhādubbalyaṁ āvikatvā sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati. Kim assa ussādanāya? Idha bhikkhave bhikkhuṁ araññagataṁ vā rukkhamūlagataṁ vā suññāgāragataṁ vā mātugāmo upasaṅkamitvā ūhasati ullapati ujjhaggeti uppaṇḍeti. So mātugāmena ūhasiyamāno ullapiyamāno ujjhaggiyamāno uppaṇḍiyamāno saṁsīdati visīdati na santhambhati na sakkoti brahmacariyaṁ santānetuṁ, sikkhādubbalyaṁ āvikatvā sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati. Idam assa ussādanāya.
Seyyathā pi so bhikkhave yodhājīvo sahati rajaggaṁ sahati dhajaggaṁ, api ca kho ussādanaṁ yeva sutvā saṁsīdati visīdati na santhambhati na sakkoti saṅgāmaṁ otarituṁ, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco puggalo hoti. Ayaṁ bhikkhave tatiyo yodhājīvūpamo puggalo santo saṁvijjamāno bhikkhūsu.
11. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu sahati rajaggaṁ sahati dhajaggaṁ sahati ussādanaṁ, api ca kho sampahāre haññati vyāpajjati. Kim assa sampahārasmiṁ? Idha bhikkhave bhikkhuṁ araññagataṁ vā rukkhamūlagataṁ vā suññāgāragataṁ vā mātugāmo upasaṅkamitvā abhinisīdati abhinipajjati ajjhottharati.
So mātugāmena abhinisīdiyamāno abhinipajjiyamāno ajjhotthariyamāno sikkhaṁ appaccakkhāya dubbalyaṁ anāvikatvā methunaṁ dhammaṁ paṭisevati. Idam assa sampahārasmiṁ.
Seyyathā pi so bhikkhave yodhājīvo sahati rajaggaṁ sahati dhajaggaṁ sahati ussādanaṁ api ca kho sampahāre haññati vyāpajjati, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco puggalo hoti. Ayaṁ bhikkhave catuttho yodhājīvūpamo puggalo santo saṁvijjamāno bhikkhūsu.
12. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu sahati rajaggaṁ sahati dhajaggaṁ sahati ussādanaṁ sahati sampahāraṁ.
So taṁ saṅgāmaṁ abhivijinitvā vijitasaṅgāmo tam eva saṅgāmasīsaṁ ajjhāvasati. Kim assa saṅgāmavijayasmiṁ?
Idha bhikkhave bhikkhuṁ araññagataṁ vā rukkhamūlagataṁ vā suññāgāragataṁ vā mātugāmo upasaṅkamitvā abhinisīdati abhinipajjati ajjhottharati. So mātugāmena abhinisīdiyamāno abhinipajjiyamāno ajjhotthariyamāno viniveṭhetvā vinimocetvā yenakāmaṁ pakkamati. So vivittaṁ senāsanaṁ bhajati araññaṁ rukkhamūlaṁ pabbataṁ kandaraṁ girigūhaṁ susānaṁ vanapatthaṁ abbhokāsaṁ palālapuñjaṁ. So araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā nisīdati pallaṅkaṁ ābhujitvā ujuṁ kāyaṁ paṇidhāya parimukhaṁ satiṁ upaṭṭhapetvā. So abhijjhaṁ loke pahāya vigatābhijjhena cetasā viharati, abhijjhāya cittaṁ parisodheti, vyāpādapadosaṁ pahāya avyāpannacitto viharati sabbapāṇabhūtahitānukampī vyāpādapadosā cittaṁ parisodheti, thīnamiddhaṁ pahāya vigatathīnamiddho viharati ālokasaññī sato sampajāno thīnamiddhā cittaṁ parisodheti, uddhaccakukkuccaṁ pahāya anuddhato viharati ajjhattaṁ vūpasantacitto uddhaccakukkuccā cittaṁ parisodheti, vicikicchaṁ pahāya tiṇṇavicikiccho viharati akathaṅkathī kusalesu dhammesu vicikicchāya cittaṁ parisodheti.
So ime pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese paññāya dubbalīkaraṇe vivicc'eva kāmehi ... pe ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. So evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammaniye thite ānejjappatte āsavānaṁ khayañāṇāya cittaṁ abhininnāmeti. So 'idaṁ dukkhan' ti yathābhūtaṁ pajānāti, 'ayaṁ dukkhasamudayo' ti yathābhūtaṁ pajānāti, 'ayaṁ dukkhanirodho' ti yathābhūtaṁ pajānāti, 'ayaṁ dukkhanirodhagāminī paṭipadā' ti yathābhūtaṁ pajānāti, 'ime āsavā' ti yathābhūtaṁ pajānāti, 'ayaṁ āsavasamudayo' ti yathābhūtaṁ pajānāti, 'ayaṁ āsavanirodho' ti yathābhūtaṁ pajānāti, 'ayaṁ āsavanirodhagāminī paṭipadā' ti yathābhūtaṁ pajānāti. Tassa evaṁ jānato evaṁ passato kāmāsavā pi cittaṁ vimuccati, bhavāsavā pi cittaṁ vimuccati, avijjāsavā pi cittaṁ vimuccati, vimuttasmiṁ vimuttam iti ñāṇaṁ hoti, 'khīṇā jāti, vusitaṁ brahmacariyaṁ, kataṁ karaṇīyaṁ, nāparaṁ itthattāyā' ti pajānāti. Idam assa saṅgāmavijayasmim.
Seyyathā pi so bhikkhave yodhājīvo sahati rajaggaṁ sahati dhajaggaṁ sahati ussādanaṁ sahati sampahāraṁ.
So taṁ saṅgāmaṁ abhivijinitvā vijitasaṅgāmo tam eva saṅgāmasisaṁ ajjhāvasati, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco puggalo hoti. Ayaṁ bhikkhave pañcamo yodhājīvūpamo puggalo santo saṁvijjamāno bhikkhūsu.
Ime kho bhikkhave pañca yodhājīvūpamā puggalā santo saṁvijjamānā bhikkhūsū ti.
LXXVI.
1. Pañc'ime bhikkhave yodhājīvā santo saṁvijjamānā lokasmiṁ. Katame pañca?
2. Idha bhikkhave ekacco yodhājīvo asicammaṁ gahetvā dhanukalāpaṁ sannayhitvā viyūḷhaṁ saṅgāmaṁ otarati.
So tasmiṁ saṅgāme ussahati vāyamati, tam enaṁ ussahantaṁ vāyamantaṁ pare hananti pariyāpādenti. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco yodhājīvo hoti. Ayaṁ bhikkhave paṭhamo yodhājīvo santo saṁvijjamāno lokasmiṁ.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave idh' ekacco yodhājīvo asicammaṁ gahetvā dhanukalāpaṁ sannayhitvā viyūḷhaṁ saṅgāmaṁ otarati. So tasmiṁ saṅgāme ussahati vāyamati, tam enaṁ ussahantaṁ vāyamantaṁ pare upalikkhanti, tam enaṁ apanenti, apanetvā ñātakānaṁ nenti. So ñātakehi nīyamāno appatvā 'va ñātake antarāmagge kālaṁ karoti.
Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco yodhājīvo hoti. Ayaṁ bhikkhave dutiyo yodhājīvo santo saṁvijjamāno lokasmiṁ.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave idh' ekacco yodhājīvo asicammaṁ gahetvā dhanukalāpaṁ sannayhitvā viyūḷhaṁ saṅgāmaṁ otarati. So tasmiṁ saṅgāme ussahati vāyamati, tam enaṁ ussahantaṁ vāyamantaṁ pare upalikkhanti, tam enaṁ apanenti, apanetvā ñātakānaṁ nenti, tam enaṁ ñātakā upaṭṭhahanti paricaranti. So ñātakehi upaṭṭhahiyamāno paricariyamāno ten'eva ābādhena kālaṁ karoti. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco yodhājīvo hoti. Ayaṁ bhikkhave tatiyo yodhājīvo santo saṁvijjamāno lokasmiṁ.
5. Puna ca paraṁ bhikkhave idh' ekacco yodhājīvo asicammaṁ gahetvā dhanukalāpaṁ sannayhitvā viyūḷhaṁ saṅgāmaṁ otarati. So tasmiṁ saṅgāme ussahati vāyamati, tam enaṁ ussahantaṁ vāyamantaṁ pare upalikkhanti, tam enaṁ apanenti, apanetvā ñātakānaṁ nenti, tam enaṁ nātakā upaṭṭhahanti paricaranti. So ñātakehi upaṭṭhahiyamāno paricariyamāno vuṭṭhāti tamhā ābādhā. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco yodhājīvo hoti. Ayaṁ bhikkhave catuttho yodhājīvo santo saṁvijjamāno lokasmiṁ.
6. Puna ca paraṁ bhikkhave idh' ekacco yodhājīvo asicammaṁ gahetvā dhanukalāpaṁ sannayhitvā viyūḷhaṁ saṅgāmaṁ otarati. So taṁ saṅgāmaṁ abhivijinitvā vijitasaṅgāmo tam eva saṅgāmasīsaṁ ajjhāvasati.
Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco yodhājīvo hoti. Ayaṁ bhikkhave pañcamo yodhājīvo santo saṁvijjamāno lokasmiṁ.
Ime kho bhikkhave pañca yodhājīvā santo saṁvijjamānā lokasmim.
7. Evam eva kho bhikkhave pañc'ime yodhājīvūpamā puggalā santo saṁvijjamānā bhikkhūsu. Katame pañca?
8. Idha bhikkhave bhikkhu aññataraṁ gāmaṁ vā nigamaṁ vā upanissāya viharati. So pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya tam eva gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya pavisati arakkhiten'eva kāyena arakkhitāya vācāya arakkhitena cittena anupaṭṭhitāya satiyā asaṁvutehi indriyehi. So tattha passati mātugāmaṁ dunnivatthaṁ vā duppārutaṁ vā, tassa mātugāmaṁ disvā dunnivatthaṁ vā duppārutaṁ vā rāgo cittaṁ anuddhaṁseti.
So rāgānuddhaṁsena cittena sikkhaṁ appaccakkhāya dubbalyaṁ anāvikatvā methunaṁ dhammaṁ paṭisevati.
Seyyathā pi so bhikkhave yodhājīvo asicammaṁ gahetvā dhanukalāpaṁ sannayhitvā viyūḷhaṁ saṅgāmaṁ otarati, so tasmiṁ saṅgāme ussahati vāyamati, tam enaṁ ussahantaṁ vāyamantaṁ pare hananti pariyāpādenti, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco puggalo hoti. Ayaṁ bhikkhave paṭhamo yodhājīvūpamo puggalo santo saṁvijjamāno bhikkhūsu.
9. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu aññataraṁ gāmaṁ vā nigamaṁ vā upanissāya viharati. So pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya tam eva gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya pavisati arakkhiten'eva kāyena arakkhitāya vācāya arakkhitena cittena anupaṭṭhitāya satiyā asaṁvutehi indriyehi. So tattha passati mātugāmaṁ dunnivatthaṁ vā duppārutaṁ vā, tassa mātugāmaṁ disvā dunnivatthaṁ vā duppārutaṁ vā rāgo cittaṁ anuddhaṁseti.
So rāgānuddhaṁsena cittena pariḍayhat'eva kāyena pariḍayhati cetasā. Tassa evaṁ hoti: yan nūnāhaṁ ārāmaṁ gantvā bhikkhūnaṁ āroceyyaṁ 'rāgapariyuṭṭhito 'mhi āvuso rāgapareto,
na sakkomi brahmacariyaṁ santānetuṁ, sikkhādubbalyaṁ āvikatvā sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattissāmī' ti. So ārāmaṁ gacchanto appatvā 'va ārāmaṁ antarāmagge sikkhādubbalyaṁ āvikatvā sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati.
Seyyathā pi so bhikkhave yodhājīvo asicammaṁ gahetva dhanukalāpaṁ sannayhitvā viyūḷhaṁ saṅgāmaṁ otarati, so tasmiṁ saṅgāme ussahati vāyamati, tam enaṁ ussahantaṁ vāyamantaṁ pare upalikkhanti, tam enaṁ apanenti, apanetvā ñātakānaṁ nenti. So ñātakehi nīyamāno appatvā 'va ñātake antarāmagge kālaṁ karoti, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco puggalo hoti. Ayaṁ bhikkhave dutiyo yodhājīvūpamo puggalo santo saṁvijjamāno bhikkhūsu.
10. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu aññataraṁ gāmaṁ vā nigamaṁ vā upanissāya viharati. So pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya tam eva gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya pavisati arakkhiten'eva kāyena arakkhitā yavācāya arakkhitena cittena anupaṭṭhitāya satiyā asaṁvutehi indriyehi. So tattha passati mātugāmaṁ dunnivatthaṁ vā duppārutaṁ vā, tassa mātugāmaṁ disvā dunnivatthaṁ vā duppārutaṁ vā rāgo cittaṁ anuddhaṁseti. So rāgānuddhaṁsena cittena pariḍayhat'eva kāyena pariḍayhati cetasā. Tassa evaṁ hoti: yan nūnāhaṁ ārāmaṁ gantvā bhikkhūnaṁ āroceyyaṁ 'rāgapariyuṭṭhito 'mhi āvuso rāgapareto, na sakkomi brahmacariyaṁ santānetuṁ, sikkhādubbalyaṁ āvikatvā sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattissāmī' ti. So ārāmaṁ gantvā bhikkhūnaṁ āroceti 'rāgapariyuṭṭhito 'mhi āvuso rāgapareto, na sakkomi brahmacariyaṁ santānetuṁ, sikkhādubbalyaṁ āvikatvā sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattissāmī' ti. Tam enaṁ sabrahmacārī ovadanti anusāsanti:--
Appassādā āvuso kāmā vuttā Bhagavatā, bahudukkhā bahūpāyāsā, ādīnavo ettha bhīyo. Aṭṭhisaṅkhalūpamā kāmā vuttā Bhagavatā, bahudukkhā bahūpāyāsā, ādīnavo ettha bhīyo. Maṁsapesūpamā kāmā vuttā Bhagavatā, bahudukkhā bahūpāyāsā, ādīnavo ettha bhīyo. Tiṇukkūpamā kāmā vuttā Bhagavatā, bahudukkhā bahūpāyāsā, ādīnavo ettha bhīyo. Aṅgārakāsūpamā kāmā vuttā Bhagavatā, bahudukkhā bahūpāyāsā, adīnavo ettha bhīyo. Supinakūpamā kāmā vuttā Bhagavatā, bahudukkhā bahūpāyāsā, ādīnavo ettha bhīyo. Yācitakūpamā kāmā vuttā Bhagavatā, bahudukkhā bahūpāyāsā, ādīnavo ettha bhīyo. Rukkhaphalūpamā kāmā vuttā Bhagavatā, bahudukkhā bahūpāyāsā, ādīnavo ettha bhīyo. Asisūnūpamā kāmā vuttā Bhagavatā, bahudukkhā bahūpāyāsā, ādīnavo ettha bhīyo.
Sattisūlūpamā kāmā vuttā Bhagavatā, bahudukkhā bahūpāyāsā, ādīnavo ettha bhīyo. Sappasirūpamā kāmā vuttā Bhagavatā, bahudukkhā bahūpāyāsā, ādīnavo ettha bhīyo.
Abhiramatu āyasmā brahmacariye, mā āyasmā sikkhādubbalyaṁ āvikatvā sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattī ti.
So sabrahmacārīhi evaṁ ovadiyamāno evaṁ anusāsiyamāno evam āha 'kiñcā pi āvuso appassādā kāmā vuttā Bhagavatā, bahudukkhā bahūpāyāsā, ādīnavo ettha bhīyo, atha kho nevāhaṁ sakkomi brahmacariyaṁ santānetum, sikkhādubbalyaṁ āvikatvā sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattissāmī' ti. So sikkhādubbalyaṁ āvikatvā sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati.
Seyyathā pi so bhikkhave yodhājīvo asicammaṁ gahetvā dhanukalāpaṁ sannayhitvā viyūḷhaṁ saṅgāmaṁ otarati, so tasmiṁ saṅgāme ussahati vāyamati, tam enaṁ ussahantaṁ vāyamantaṁ pare upalikkhanti, tam enaṁ apanenti, apanetvā ñātakānaṁ nenti,
tam enaṁ ñātakā upaṭṭhahanti paricaranti. So ñātakehi upaṭṭhahiyamāno paricariyamāno ten'eva ābādhena kālaṁ karoti, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco puggalo hoti. Ayaṁ bhikkhave tatiyo yodhājīvūpamo puggalo santo saṁvijjamāno bhikkhūsu.
11. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu aññataraṁ gāmaṁ vā nigamaṁ vā upanissāya viharati. So pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya tam eva gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya pavisati arakkhiten'eva kāyena arakkhitāya vācāya arakkhitena cittena anupaṭṭhitāya satiyā asaṁvutehi indriyehi. So tattha passati mātugāmaṁ dunnivatthaṁ vā duppārutaṁ vā, tassa mātugāmaṁ disvā dunnivatthaṁ vā duppārutaṁ vā rāgo cittaṁ anuddhaṁseti. So rāgānuddhaṁsena cittena pariḍayhat'eva kāyena pariḍayhati cetasā. Tassa evaṁ hoti: yan nūnāhaṁ ārāmaṁ gantvā bhikkhūnaṁ āroceyyaṁ 'rāgapariyuṭṭhito' mhi āvuso rāgapareto, na sakkomi brahmacariyaṁ santānetuṁ, sikkhādubbalyaṁ āvikatvā sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattissāmī' ti. So ārāmaṁ gantvā bhikkhūnaṁ āroceti 'rāgapariyuṭṭhito 'mhi āvuso rāgapareto, na sakkomi brahmacariyaṁ santānetuṁ, sikkhādubbalyaṁ āvikatvā sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattissāmī' ti. Tam enaṁ sabrahmacārī ovadanti anusāsanti:--
Appassādā āvuso kāmā vuttā Bhagavatā, bahādukkhā bahūpāyāsā, ādīnavo ettha bhīyo. Aṭṭhisaṅkhalūpamā kāmā vuttā Bhagavatā, bahudukkhā bahūpāyāsā, ādīnavo ettha bhīyo. Maṁsapesūpamā kāmā vuttā Bhagavatā ... Tiṇukkūpamā kāmā vuttā Bhagavatā ... Aṅgārakāsūpamā kāmā vuttā Bhagavatā ... Supinakūpamā kāmā vuttā Bhagavatā ... Yācitakūpamā kāmā vuttā Bhagavatā ... Rukkhaphalūpamā kāmā vuttā Bhagavatā ... Asisūnūpamā kāmā vuttā Bhagavatā .
... Asisūnūpamā kāmā vuttā Bhagavatā ... Sappasirūpamā kāmā vuttā Bhagavatā, bahudukkhā bahūpāyāsā, ādīnavo ettha bhīyo. Abhiramatu āyasmā brahmacariye, mā āyasmā sikkhādubbalyaṁ āvikatvā sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattī ti.
So sabrahmacārīhi evaṁ ovadiyamāno evaṁ anusāsiyamāno evam āha 'ussahissāmi āvuso, vāyamissāmi āvuso, abhiramissāmi āvuso, na dānāhaṁ āvuso sikkhādubbalyaṁ āvikatvā sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattissāmī' ti.
Seyyathā pi so bhikkhave yodhājīvo asicammaṁ gahetvā dhanukalāpaṁ sannayhitvā viyūḷhaṁ saṅgāmaṁ otarati, so tasmiṁ saṅgāme ussahati vāyamati, tam enaṁ ussahantaṁ vāyamantaṁ pare upalikkhanti, tam enaṁ apanenti, apanetvā ñātakānaṁ nenti, tam enaṁ ñātakā upaṭṭhahanti paricaranti. So ñātakehi upaṭṭhahiyamāno paricariyamāno vuṭṭhāti tamhā ābādhā, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco puggalo hoti. Ayaṁ bhikkhave catuttho yodhājīvūpamo puggalo santo saṁvijjamāno bhikkhūsu.
12. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu aññataraṁ gāmaṁ vā nigamaṁ vā upanissāya viharati. So pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya tam eva gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya pavisati rakkhiten' eva kāyena rakkhitāya vācāya rakkhitena cittena upaṭṭhitāya satiyā saṁvutehi indriyehi. So cakkhunā rūpaṁ disvā na nimittaggāhī hoti nānuvyañjanaggāhī, yatvādhikaraṇam enaṁ cakkhundriyaṁ asaṁvutaṁ viharantaṁ abhijjhā domanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṁ, tassa saṁvarāya paṭipajjati, rakkhati cakkhundriyaṁ, cakkhundriye saṁvaraṁ āpajjati. Sotena saddaṁ sutvā ... ghānena gandhaṁ ghāyitvā ... jivhāya rasaṁ sāyitvā ... kāyena phoṭṭhabbaṁ phusitvā ...
manasā dhammaṁ viññāya na nimittaggāhī hoti nānuvyañjanaggāhī, yatvādhikaraṇam enaṁ manindriyaṁ asaṁvutaṁ viharantaṁ abhijjhā domanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṁ, tassa saṁvarāya paṭipajjati, rakkhati manindriyaṁ, manindriye saṁvaraṁ āpajjati. So pacchābhattaṁ piṇḍapātapaṭikkanto vivittaṁ senāsanaṁ bhajati, araññaṁ rukkhamūlaṁ pabbataṁ kandaraṁ girigūhaṁ susānaṁ vanapatthaṁ abbhokāsaṁ palālapuñjaṁ. So araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā nisīdati pallaṅkaṁ ābhujitvā ujuṁ kāyaṁ paṇidhāya parimukhaṁ satiṁ upaṭṭhapetvā, so abhijjhaṁ loke pahāya ... pe ... so ime pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese paññāya dubbalīkaraṇe vivicc'eva kāmehi ... pe ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. So evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammaniye ṭhite ānejjappatte āsavānaṁ khayañāṇāya cittaṁ abhininnāmeti. So 'idaṁ dukkhan' ti yathābhūtaṁ pajānāti ... pe ... nāparaṁ itthattāyā' ti pajānāti.
Seyyathā pi so bhikkhave yodhājīvo asicammaṁ gahetvā dhanukalāpaṁ sannayhitvā viyūḷham saṅgāmaṁ otarati, so taṁ saṅgāmaṁ abhivijinitvā vijitasaṅgāmo tam eva saṅgāmasīsaṁ ajjhāvasati, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco puggalo hoti. Ayaṁ bhikkhave pañcamo yodhājīvūpamo puggalo santo saṁvijjamāno bhikkhūsu.
Ime kho bhikkhave pañca yodhājīvūpamā puggalā santo saṁvijjamānā bhikkhūsū ti.
LXXVII.
1. Pañc' imāni bhikkhave anāgatabhayāni sampassamānena alam eva āraññakena bhikkhunā appamattena ātāpinā pahitattena viharituṁ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya.
Katamāni pañca?
2. Idha bhikkhave āraññako bhikkhu iti paṭisañcikkhati 'ahaṁ kho etarahi ekako araññe viharāmi, ekakaṁ kho pana maṁ araññe viharantaṁ ahi vā maṁ ḍaseyya, vicchiko vā maṁ ḍaseyya, satapadī vā maṁ ḍaseyya, tena me assa kālakiriyā, so mam'assa antarāyo. Handāhaṁ viriyaṁ ārabhāmi appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya, asacchikatassa sacchikiriyāyā' ti.
Idaṁ bhikkhave paṭhamaṁ anāgatabhayaṁ sampassamānena alam eva āraññakena bhikkhunā appamattena ātāpinā pahitattena viharituṁ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave āraññako bhikkhu iti paṭisañcikkhati 'ahaṁ kho etarahi ekako araññe viharāmi, ekako kho panāhaṁ araññe viharanto upakkhalitvā vā papateyyaṁ, bhattaṁ vā me bhuttaṁ vyāpajjeyya, pittaṁ vā me kuppeyya, semhaṁ vā me kuppeyya, satthakā vā me vātā kuppeyyuṁ, tena me assa kālakiriyā, so mam' assa antarāyo. Handāhaṁ viriyaṁ ārabhāmi appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāyā' ti.
Idaṁ bhikkhave dutiyaṁ anāgatabhayaṁ sampassamānena alam eva āraññakena bhikkhunā appamattena ātāpinā pahitattena viharituṁ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave āraññako bhikkhu iti paṭisañcikkhati 'ahaṁ kho etarahi ekako araññe viharāmi, ekako kho panāhaṁ araññe viharanto vāḷehi samāgaccheyyaṁ sīhena vā vyagghena vā dīpinā vā acchena vā taracchena vā, te maṁ jīvitā voropeyyuṁ, tena me assa kālakiriyā,
so mam'assa antarāyo. Handāhaṁ viriyaṁ ārabhāmi appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāyā' ti.
Idaṁ bhikkhave tatiyaṁ anāgatabhayaṁ sampassamānena alam eva āraññakena bhikkhunā appamattena ātāpinā pahitattena viharituṁ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya.
5. Puna ca paraṁ bhikkhave āraññako bhikkhu iti paṭisañcikkhati 'ahaṁ kho etarahi ekako araññe viharāmi, ekako kho panāhaṁ araññe viharanto māṇavehi samāgaccheyyaṁ katakammehi vā akatakammehi vā, te maṁ jīvitā voropeyyuṁ, tena me assa kālakiriyā, so mam'assa antarāyo. Handāhaṁ viriyaṁ ārabhāmi appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāyā' ti.
Idaṁ bhikkhave catutthaṁ anāgatabhayaṁ sampassamānena alam eva āraññakena bhikkhunā appamattena ātāpinā pahitattena viharituṁ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya.
6. Puna ca paraṁ bhikkhave āraññako bhikkhu iti paṭisañcikkhati 'ahaṁ kho etarahi ekako araññe viharāmi, santi kho panāraññe vāḷā amanussā, te maṁ jīvitā voropeyyuṁ, tena me assa kālakiriyā, so mam'assa antarāyo.
Handāhaṁ viriyaṁ ārabhāmi appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāyā' ti.
Idaṁ bhikkhave pañcamaṁ anāgatabhayaṁ sampassamānena alam eva āraññakena bhikkhunā appamattena ātāpinā pahitattena viharituṁ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya.
Imāni kho bhikkhave pañca anāgatabhayāni sampassamānena alam eva āraññakena bhikkhunā appamattena ātāpinā pahitattena viharituṁ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāyā ti.
LXXVIII.
1. Pañc' imāni bhikkhave anāgatabhayāni sampassamānena alam eva bhikkhunā appamattena ātāpinā pahitattena viharituṁ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Katamāni pañca?
2. Idha bhikkhave bhikkhu iti paṭisañcikkhati 'ahaṁ kho etarahi daharo yuvā susu kāḷakeso bhadrena yobbanena samannāgato paṭhamena vayasā, hoti kho pana so samayo, yaṁ imaṁ kāyaṁ jarā phusati, jiṇṇena kho pana jarāya abhibhūtena na sukaraṁ buddhānaṁ sāsanaṁ manasikātuṁ, na sukarāni araññavanapatthāni pantāni senāsanāni paṭisevituṁ, purā maṁ so dhammo āgacchati aniṭṭho akanto amanāpo. Handāhaṁ paṭikacc'eva viriyaṁ ārabhāmi appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya, yenāhaṁ dhammena samannāgato jiṇṇako pi phāsu viharissāmī' ti.
Idaṁ bhikkhave paṭhamaṁ anāgatabhayaṁ sampassamānena alam eva bhikkhunā appamattena ātāpinā pahitattena viharituṁ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu iti paṭisañcikkhati 'ahaṁ kho etarahi appābādho appātaṅko samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya majjhimāya padhānakkhamāya, hoti kho pana so samayo, yaṁ imaṁ kāyaṁ vyādhi phusati, vyādhitena kho pana vyādhābhibhūtena na sukaraṁ buddhānaṁ sāsanaṁ manasikātuṁ, na sukarāni araññavanapatthāni pantāni senāsanāni paṭisevituṁ, purā maṁ so dhammo āgacchati aniṭṭho akanto amanāpo.
Handāhaṁ paṭikacc'eva viriyaṁ ārabhāmi appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya,
yenāhaṁ dhammena samannāgato vyādhito pi phāsu viharissāmī' ti.
Idaṁ bhikkhave dutiyaṁ anāgatabhayaṁ sampassamānena alam eva bhikkhunā appamattena ātāpinā pahitattena viharituṁ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu iti paṭisañcikkhati 'etarahi kho subhikkhaṁ susassaṁ sulabhapiṇḍaṁ, sukaraṁ uñchena paggahena yāpetuṁ, hoti kho pana so samayo, yaṁ dubbhikkhaṁ hoti dussassaṁ dullabhapiṇḍaṁ, na sukaraṁ uñchena paggahena yāpetuṁ, dubbhikkhe kho pana manussā yena subhikkhaṁ tena saṅkamanti, tattha saṅgaṇikavihāro hoti ākiṇṇavihāro, saṅgaṇikavihāre kho pana sati ākiṇṇavihāre na sukaraṁ buddhānaṁ sāsanaṁ manasikātuṁ, na sukarāni araññavanapatthāni pantāni senāsanāni paṭisevituṁ, purā maṁ so dhammo āgacchati aniṭṭho akanto amanāpo. Handāhaṁ paṭikacc'eva viriyaṁ ārabhāmi appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya, yenāhaṁ dhammena samannāgato dubbhikkhe pi phāsu viharissāmī' ti.
Idaṁ bhikkhave tatiyaṁ anāgatabhayaṁ sampassamānena alam eva bhikkhunā appamattena ātāpinā pahitattena viharituṁ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya.
5. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu iti paṭisañcikkhati 'etarahi kho manussā samaggā sammodamānā avivadamānā khīrodakībhūtā aññamaññaṁ piyacakkhūhi sampassantā viharanti, hoti kho pana so samayo, yaṁ bhayaṁ hoti aṭavisaṅkhepo, cakkasamārūḷhā jānapadā pariyāyanti, bhaye kho pana sati manussā yena khemaṁ tena saṅkamanti, tattha saṅgaṇikavihāro hoti ākiṇṇavihāro, saṅgaṇikavihāre kho pana sati ākiṇṇavihāre na sukaraṁ buddhānaṁ sāsanaṁ manasikātuṁ,
na sukarāni araññavanapatthāni pantāni senāsanāni paṭisevituṁ, purā maṁ so dhammo āgacchati aniṭṭho akanto amanāpo. Handāhaṁ paṭikacc'eva viriyaṁ ārabhāmi appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya, yenāhaṁ dhammena samannāgato bhaye pi phāsu viharissāmī' ti.
Idaṁ bhikkhave catutthaṁ anāgatabhayaṁ sampassamānena alam eva bhikkhunā appamattena ātāpinā pahitattena viharituṁ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya.
6. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu iti paṭisañcikkhati 'etarahi kho saṅgho samaggo sammodamāno avivadamāno ekuddeso phāsu viharati, hoti kho pana so samayo, yaṁ saṅgho bhijjati, saṅghe kho pana bhinne na sukaraṁ buddhānaṁ sāsanaṁ manasikātuṁ, na sukarāni araññavanapatthāni pantāni senāsanāni paṭisevituṁ, purā maṁ so dhammo āgacchati aniṭṭho akanto amanāpo. Handāhaṁ paṭikacc'eva viriyaṁ ārabhāmi appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya, yenāhaṁ dhammena samannāgato bhinne pi saṅghe phāsu viharissāmī' ti.
Idaṁ bhikkhave pañcamaṁ anāgatabhayaṁ sampassamānena alam eva bhikkhunā appamattena ātāpinā pahitattena viharituṁ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya.
Imāni kho bhikkhave pañca anāgatabhayāni sampassamānena alam eva bhikkhunā appamattena ātāpinā pahitattena viharituṁ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāyā ti.
LXXIX.
1. Pañc' imāni bhikkhave anāgatabhayāni etarahi asamuppannāni āyatiṁ samuppajjissanti, tāni vo paṭibujjhitabbāni,
paṭibujjhitvā ca tesaṁ pahānāya vāyamitabbaṁ. Katamāni pañca?
2. Bhavissanti bhikkhave bhikkhū anāgatamaddhānaṁ abhāvitakāyā abhāvitasīlā abhāvitacittā abhāvitapaññā, te abhāvitakāyā samānā abhāvitasīlā abhāvitacittā abhāvitapaññā aññe upasampādessanti, te pi na sakkhissanti vinetuṁ adhisīle adhicitte adhipaññāya, te pi bhavissanti abhāvitakāyā abhāvitasīlā abhāvitacittā abhāvitapaññā, te abhāvitakāyā samānā abhāvitasīlā abhāvitacittā abhāvitapaññā aññe upasampādessanti, te pi na sakkhissanti vinetuṁ adhisīle adhicitte adhipaññāya, te pi bhavissanti abhāvitakāyā abhāvitasīlā abhāvitacittā abhāvitapaññā.
Iti kho bhikkhave dhammasandosā vinayasandoso, vinayasandosā dhammasandoso.
Idaṁ bhikkhave paṭhamaṁ anāgatabhayaṁ etarahi asamuppannaṁ āyatiṁ samuppajjissati, taṁ vo paṭibujjhitabbaṁ, paṭibujjhitvā ca tassa pahānāya vāyamitabbaṁ.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave bhavissanti bhikkhū anāgatamaddhānaṁ abhāvitakāyā abhāvitasīlā abhāvitacittā abhāvitapaññā, te abhāvitakāyā samānā abhāvitasīlā abhāvitacittā abhāvitapaññā aññesaṁ nissayaṁ dassanti, te pi na sakkhissanti vinetuṁ adhisīle adhicitte adhipaññāya, te pi bhavissanti abhāvitakāyā abhāvitasīlā abhāvitacittā abhāvitapaññā, te abhāvitakāyā samānā abhāvitasīlā abhāvitacittā abhāvitapaññā aññesaṁ nissayaṁ dassanti, te pi na sakkhissanti vinetuṁ adhisīle adhicitte adhipaññāya, te pi bhavissanti abhāvitakāyā abhāvitasīlā abhāvitacittā abhāvitapaññā. Iti kho bhikkhave dhammasandosā vinayasandoso, vinayasandosā dhammasandoso.
Idaṁ bhikkhave dutiyaṁ anāgatabhayaṁ etarahi asamuppannaṁ āyatiṁ samuppajjissati, taṁ vo paṭibujjhitabbaṁ, paṭibujjhitvā ca tassa pahānāya vāyamitabbaṁ.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave bhavissanti bhikkhū anāgatamaddhānaṁ abhāvitakāyā abhāvitasīlā abhāvitacittā abhāvitapaññā, te abhāvitakāyā samānā abhāvitasīlā abhāvitacittā abhāvitapaññā abhidhammakathaṁ vedallakathaṁ kathentā kaṇhaṁ dhammaṁ okkamamānā na bujjhissanti.
Iti kho bhikkhave dhammasandosā vinayasandoso, vinayasandosā dhammasandoso.
Idaṁ bhikkhave tatiyaṁ anāgatabhayaṁ etarahi asamuppannaṁ āyatiṁ samuppajjissati, taṁ vo paṭibujjhitabbaṁ, paṭibujjhitvā ca tassa pahānāya vāyamitabbaṁ.
5. Puna ca paraṁ bhikkhave bhavissanti bhikkhū anāgatamaddhānaṁ abhāvitakāyā abhāvitasīlā abhāvitacittā abhāvitapaññā, te abhāvitakāyā samānā abhāvitasīlā abhāvitacittā abhāvitapaññā, ye te suttantā Tathāgatabhāsitā gambhīrā gambhīratthā lokuttarā suññatāpaṭisaṁyuttā, tesu bhaññamānesu na sussusissanti, na sotaṁ odahissanti, na aññācittaṁ upaṭṭhapessanti, na ca te dhamme uggahetabbaṁ pariyāpuṇitabbaṁ maññissanti, ye pana te suttantā kavikatā kāveyyā cittakkharā cittavyañjanā bāhirakā sāvakabhāsitā, tesu bhaññamānesu sussusissanti, sotaṁ odahissanti, aññācittaṁ upaṭṭhapessanti, te ca dhamme uggahetabbaṁ pariyāpuṇitabbaṁ maññissanti. Iti kho bhikkhave dhammasandosā vinayasandoso, vinayasandosā dhammasandoso.
Idaṁ bhikkhave catutthaṁ anāgatabhayaṁ etarahi asamuppannaṁ āyatiṁ samuppajjissati, taṁ vo paṭibujjhitabbaṁ, paṭibujjhitvā ca tassa pahānāya vāyamitabbaṁ.
6. Puna ca paraṁ bhikkhave bhavissanti bhikkhū anāgatamaddhānaṁ abhāvitakāyā abhāvitasīlā abhāvitacittā abhāvitapaññā,
te abhāvitakāyā samānā abhāvitasīlā abhāvitacittā abhāvitapaññā, therā bhikkhū bāhulikā bhavissanti sāthalikā okkamane pubbaṅgamā paviveke nikkhittadhurā, na viriyaṁ ārabhissanti appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya, tesaṁ pacchimā janatā diṭṭhānugatiṁ āpajjissati, sā pi bhavissati bāhulikā sāthalikā okkamane pubbaṅgamā paviveke nikkhittadhurā, na viriyaṁ ārabhissati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya.
Iti kho bhikkhave dhammasandosā vinayasandoso, vinayasandosā dhammasandoso.
Idaṁ bhikkhave pañcamaṁ anāgatabhayaṁ etarahi asamuppannaṁ āyatiṁ samuppajjissati, taṁ vo paṭibujjhitabbaṁ, paṭibujjhitvā ca tassa pahānāya vāyamitabbaṁ.
Imāni kho bhikkhave pañca anāgatabhayāni etarahi asamuppannāni āyatiṁ samuppajjissanti, tāni vo paṭibujjhitabbāni, paṭibujjhitvā ca tesaṁ pahānāya vāyamitabban ti.
LXXX.
1. Pañc' imāni bhikkhave anāgatabhayāni etarahi asamuppannāni āyatiṁ samuppajjisanti, tāni vo paṭibujjhitabbāni, paṭibujjhitvā ca tesaṁ pahānāya vāyamitabbaṁ. Katamāni pañca?
2. Bhavissanti bhikkhave bhikkhū anāgatamaddhānaṁ cīvare kalyāṇakāmā, te cīvare kalyāṇakāmā samānā riñcissanti paṁsukūlikattaṁ riñcissanti araññavanapatthāni pantāni senāsanāni gāmanigamarājadhāniṁ osaritvā vāsaṁ kappessanti, cīvarahetu ca anekavihitaṁ anesanaṁ appaṭirūpaṁ āpajjissanti.
Idaṁ bhikkhave paṭhamaṁ anāgatabhayaṁ etarahi asamuppannaṁ āyatiṁ samuppajjissati, taṁ vo paṭibujjhitabbaṁ, paṭibujjhitvā ca tassa pahānāya vāyamitabbaṁ.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave bhavissanti bhikkhū anāgatamaddhānaṁ piṇḍapāte kalyāṇakāmā, te piṇḍapāte kalyāṇakāmā samānā riñcissanti piṇḍapātikattaṁ riñcissanti araññavanapatthāni pantāni senāsanāni gāmanigamarājadhāniṁ osaritvā vāsaṁ kappessanti jivhaggena rasaggāni pariyesamānā, piṇḍapātahetu ca anekavihitaṁ anesanaṁ appaṭirūpaṁ āpajjissanti.
Idaṁ bhikkhave dutiyaṁ anāgatabhayaṁ etarahi asamuppannaṁ āyatiṁ samuppajjissati, taṁ vo paṭibujjhitabbaṁ, paṭibujjhitvā ca tassa pahānāya vāyamitabbaṁ.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave bhavissanti bhikkhū anāgatamaddhānaṁ senāsane kalyāṇakāmā, te senāsane kalyāṇakāmā samānā riñcissanti rukkhamūlikattaṁ riñcissanti araññavanapatthāni pantāni senāsanāni gāmanigamarājadhāniṁ osaritvā vāsaṁ kappessanti, senāsanahetu ca anekavihitaṁ anesanaṁ appaṭirūpaṁ āpajjissanti.
Idaṁ bhikkhave tatiyaṁ anāgatabhayaṁ etarahi asamuppannaṁ āyatiṁ samuppajjissati, taṁ vo paṭibujjhitabbaṁ, paṭibujjhitvā ca tassa pahānāya vāyamitabbaṁ.
5. Puna ca paraṁ bhikkhave bhavissanti bhikkhū anāgatamaddhānaṁ bhikkhunīsikkhamānāsamaṇuddesehi saṁsaṭṭhā viharissanti, bhikkhunīsikkhamānāsamaṇuddesehi saṁsagge kho pana bhikkhave sati etaṁ pāṭikaṅkhaṁ: anabhiratā vā brahmacariyaṁ carissanti, aññataraṁ vā saṅkiliṭṭhaṁ āpattiṁ āpajjissanti, sikkhaṁ vā paccakkhāya hināyāvattissanti.
Idaṁ bhikkhave catutthaṁ anāgatabhayaṁ etarahi asamuppannaṁ āyatiṁ samuppajjissati, taṁ vo paṭibujjhitabbaṁ, paṭibujjhitvā ca tassa pahānāya vāyamitabbaṁ.
6. Puna ca paraṁ bhikkhave bhavissanti bhikkhū anāgatamaddhānaṁ ārāmikasamaṇuddesehi saṁsaṭṭhā viharissanti, ārāmikasamaṇuddesehi saṁsagge kho pana bhikkhave sati etaṁ pāṭikaṅkhaṁ: anekavihitaṁ sannidhikarakaparibhogaṁ anuyuttā viharissanti,
oḷārikaṁ pi nimittaṁ karissanti paṭhaviyā pi haritagge pi.
Idaṁ bhikkhave pañcamaṁ anāgatabhayaṁ etarahi asamuppannaṁ āyatiṁ samuppajjissati, taṁ vo paṭibujjhitabbaṁ, paṭibujjhitvā ca tassa pahānāya vāyamitabbaṁ.
Imāni kho bhikkhave pañca anāgatabhayāni etarahi asamuppannāni āyatiṁ samuppajjissanti, tāni vo paṭibujjhitabbāni, paṭibujjhitvā ca tesaṁ pahānāya vāyamitabban ti.
Yodhājīvavaggo aṭṭhamo
Uddānaṁ:
Dve cetovimuttiphalā dve ca dhammavihārino
Yodhājīvā ca dve vuttā cattāro ca anāgatā ti.
Thera-Vagga
LXXXI.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ appiyo ca hoti amanāpo ca agaru ca abhāvanīyo ca. Katamehi pañcahi?
2. Rajanīye rajjati, dusanīye dussati, mohanīye muyhati, kopanīye kuppati, madanīye majjati. Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ appiyo ca hoti amanāpo ca agaru ca abhāvanīyo ca.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo ca. Katamehi pañcahi?
4. Rajanīye na rajjati, dusanīye na dussati, mohanīye na muyhati, kopanīye na kuppati, madanīye na majjati.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo cā ti.
LXXXII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ appiyo ca hoti amanāpo ca agaru ca abhāvanīyo ca. Katamehi pañcahi?
2. Avītarāgo hoti, avītadoso hoti, avītamoho hoti makkhī ca palāsī ca.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ appiyo ca hoti amanāpo ca agaru ca abhāvanīyo ca.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo ca. Katamehi pañcahi?
4. Vītarāgo hoti, vītadoso hoti,vītamoho hoti amakkhī ca apalāsī ca. Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo cā ti.
LXXXIII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ appiyo ca hoti amanāpo ca agaru ca abhāvanīyo ca. Katamehi pañcahi?
2. Kuhako ca hoti lapako ca nemittako ca nippesiko ca lābhena ca lābhaṁ nijigiṁsitā.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ appiyo ca hoti amanāpo ca agaru ca abhāvanīyo ca.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo ca. Katamehi pañcahi?
4. Na ca kuhako hoti na ca lapako na ca nemittako na ca nippesiko na ca lābhena lābhaṁ nijigiṁsitā.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo cā ti.
LXXXIV.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ appiyo ca hoti amanāpo ca agaru ca abhāvanīyo ca. Katamehi pañcahi?
2. Assaddho hoti, ahiriko hoti, anottāpi hoti, kusīto hoti, duppañño hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ appiyo ca hoti amanāpo ca agaru ca abhāvanīyo cā ti.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo ca. Katamehi pañcahi?
4. Saddho hoti, hirimā hoti, ottāpi hoti, āraddhaviriyo hoti, paññavā hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo cā ti.
LXXXV.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ appiyo ca hoti amanāpo ca agaru ca abhāvanīyo ca. Katamehi pañcahi?
2. Akkhamo hoti rūpānaṁ, akkhamo saddānaṁ, akkhamo gandhānaṁ, akkhamo rasānaṁ, akkhamo phoṭṭhabbānaṁ.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ appiyo ca hoti amanāpo ca agaru ca abhāvanīyo cā ti.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo ca. Katamehi pañcahi?
4. Khamo hoti rūpānaṁ, khamo saddānaṁ, khamo gandhānaṁ, khamo rasānaṁ, khamo phoṭṭhabbānaṁ.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo cā ti.
LXXXVI.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo ca. Katamehi pañcahi?
2. Atthapaṭisambhidāpatto hoti, dhammapaṭisambhidāpatto hoti, niruttipaṭisambhidāpatto hoti, paṭibhānapaṭisambhidāpatto hoti, yāni tāni sabrahmacārīnaṁ uccāvacāni kiṅkaraṇīyāni tattha dakkho hoti analaso tatrupāyāya vīmaṁsāya samannāgato alaṁ kātuṁ alaṁ saṁvidhātuṁ.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo cā ti.
LXXXVII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo ca. Katamehi pañcahi?
2. Sīlavā hoti, pātimokkhasaṁvarasaṁvuto viharati ācāragocarasampanno, anumattesu vajjesu bhayadassāvī, samādāya sikkhati sikkhāpadesu; bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo, ye te dhammā ādikalyāṇā majjhe kalyāṇā pariyosānakalyāṇā sātthaṁ savyañjanaṁ kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ abhivadanti,
tathārūpāssa dhammā bahussutā honti dhatā vacasā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā; kalyāṇavāco hoti kalyāṇavākkaraṇo, poriyā vācāya samannāgato vissaṭṭhāya anelagaḷāya atthassa viññāpaniyā; catunnaṁ jhānānaṁ ābhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti, akicchalābhī hoti akasiralābhī; āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh'eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo cā ti.
LXXXVIII
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato thero bhikkhu bahujana-ahitāya paṭipanno hoti bahujana-asukhāya bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānaṁ. Katamehi pañcahi?
2. Thero hoti rattaññū cirapabbajito; ñāto hoti yasassī sagahaṭṭhapabbajitānam bahujanaparivāro; lābhī hoti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṁ; bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo, ye te dhammā ādikalyāṇā majjhe kalyāṇā pariyosānakalyāṇā sātthaṁ savyañjanaṁ kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ abhivadanti, tathārūpāssa dhammā bahussutā honti dhatā vacasā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā; micchādiṭṭhiko hoti viparītadassano. So bahujanaṁ saddhammā vuṭṭhāpetvā asaddhamme patiṭṭhāpeti: thero bhikkhu rattaññū cirapabbajito iti pi'ssa diṭṭhānugatiṁ āpajjanti;
ñāto thero bhikkhu yasassī sagahaṭṭhapabbajitānaṁ bahujanaparivāro iti pi'ssa diṭṭhānugatiṁ āpajjanti; lābhī thero bhikkhu cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṁ iti pi'ssa diṭṭhānugatiṁ āpajjanti; bahussuto thero bhikkhu sutadharo sutasannicayo iti pi'ssa diṭṭhānugatiṁ āpajjanti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato thero bhikkhu bahujana-ahitāya paṭipanno hoti bahujanaasukhāya bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānaṁ.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato thero bhikkhu bahujanahitāya paṭipanno hoti bahujanasukhāya bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṁ.
Katamehi pañcahi?
4. Thero hoti rattaññū cirapabbajito; ñāto hoti yasassī sagahaṭṭhapabbajitānaṁ bahujanaparivāro; lābhī hoti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṁ; bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo, ye te dhammā ādikalyāṇā majjhe kalyānā pariyosānakalyāṇā sātthaṁ savyañjanaṁ kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ abhivadanti, tathārūpāssa dhammā bahussutā honti dhatā vacasā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā; sammādiṭṭhiko hoti aviparītadassano. So bahujanaṁ asaddhammā vuṭṭhāpetvā saddhamme patiṭṭhāpeti: thero bhikkhu rattaññū cirapabbajito iti pi'ssa diṭṭhānugatiṁ āpajjanti; ñāto thero bhikkhu yasassī sagahaṭṭhapabbajitānaṁ bahujanaparivāro iti pi'ssa diṭṭhānugatiṁ āpajjanti; lābhī thero bhikkhu cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṁ iti pi'ssa diṭṭhānugatiṁ āpajjanti; bahussuto thero bhikkhu sutadharo sutasannicayo iti pi'ssa diṭṭhānugatiṁ āpajjanti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato thero bhikkhu bahujanahitāya paṭipanno hoti bahujanasukhāya bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya devamanussānan ti.
LXXXIX.
1. Pañc'ime bhikkhave dhammā sekhassa bhikkhuno parihānāya saṁvattanti. Katame pañca?
2. Kammārāmatā, bhassārāmatā, niddārāmatā, saṅgaṇikārāmatā, yathāvimuttaṁ cittaṁ na paccavekkhati.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā sekhassa bhikkhuno parihānāya saṁvattanti.
3. Pañc'ime bhikkhave dhammā sekhassa bhikkhuno aparihānāya saṁvattanti. Katame pañca?
4. Na kammārāmatā, na bhassārāmatā, na niddārāmatā, na saṅgaṇikārāmatā, yathāvimuttaṁ cittaṁ paccavekkhati.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā sekhassa bhikkhuno aparihānāya saṁvattantī ti.
XC.
1. Pañc'ime bhikkhave dhammā sekhassa bhikkhuno parihānāya saṁvattanti. Katame pañca?
2. Idha bhikkhave sekho bhikkhu bahukicco hoti bahukaraṇīyo vyatto kiṅkaraṇīyesu, riñcati paṭisallānaṁ, nānuyuñjati ajjhattaṁ cetosamathaṁ. Ayaṁ bhikkhave paṭhamo dhammo sekhassa bhikkhuno parihānāya saṁvattati.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave sekho bhikkhu appamattakena kammena divasaṁ atināmeti, riñcati paṭisallānaṁ, nānuyuñjati ajjhattaṁ cetosamathaṁ. Ayaṁ bhikkhave dutiyo dhammo sekhassa bhikkhuno parihānāya saṁvattati.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave sekho bhikkhu saṁsaṭṭho viharati sagahaṭṭhapabbajitehi ananulomikena gihisaṁsaggena, riñcati paṭisallānaṁ, nānuyuñjati ajjhattaṁ cetosamathaṁ.
Ayaṁ bhikkhave tatiyo dhammo sekhassa bhikkhuno parihānāya saṁvattati.
5. Puna ca paraṁ bhikkhave sekho bhikkhu atikālena gāmaṁ pavisati atidivā paṭikkamati. riñcati paṭisallānaṁ, nānuyuñjati ajjhattaṁ cetosamathaṁ. Ayaṁ bhikkhave catuttho dhammo sekhassa bhikkhuno parihānāya saṁvattati.
6. Puna ca paraṁ bhikkhave sekho bhikkhu, yāyaṁ kathā abhisallekhikā cetovivaraṇasappāyā, seyyathīdaṁ appicchakathā santuṭṭhikathā pavivekakathā asaṁsaggakathā viriyārambhakathā sīlakathā samādhikathā paññākathā vimuttikathā vimuttiñāṇadassanakathā, evarūpiyā kathāya na nikāmalābhī hoti kicchalābhī kasiralābhī, riñcati paṭisallānaṁ, nānuyuñjati ajjhattaṁ cetosamathaṁ. Ayaṁ bhikkhave pañcamo dhammo sekhassa bhikkhuno parihānāya saṁvattati.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā sekhassa bhikkhuno parihānāya saṁvattanti.
7. Pañc'ime bhikkhave dhammā sekhassa bhikkhuno aparihānāya saṁvattanti. Katame pañca?
8. Idha bhikkhave sekho bhikkhu na bahukicco hoti na bahukaraṇīyo vyatto kiṅkaraṇīyesu, na riñcati paṭisallānaṁ, anuyuñjati ajjhattaṁ cetosamathaṁ. Ayaṁ bhikkhave paṭhamo dhammo sekhassa bhikkhuno aparihānāya saṁvattati.
9. Puna ca paraṁ bhikkhave sekho bhikkhu na appamattakena kammena divasaṁ atināmeti, na riñcati paṭisallānaṁ, anuyuñjati ajjhattaṁ cetosamathaṁ. Ayaṁ bhikkhave dutiyo dhammo sekhassa bhikkhuno aparihānāya saṁvattati.
10. Puna ca paraṁ bhikkhave sekho bhikkhu asaṁsaṭṭho viharati sagahaṭṭhapabbajitehi ananulomikena gihisaṁsaggena, na riñcati paṭisallānaṁ, anuyuñjati ajjhattaṁ cetosamathaṁ.
Ayaṁ bhikkhave tatiyo dhammo sekhassa bhikkhuno aparihānāya saṁvattati.
11. Puna ca paraṁ bhikkhave sekho bhikkhu nātikālena gāmaṁ pavisati nātidivā paṭikkamati, na riñcati paṭisallānaṁ, anuyuñjati ajjhattaṁ cetosamathaṁ. Ayaṁ bhikkhave catuttho dhammo sekhassa bhikkhuno aparihānāya saṁvattati.
12. Puna ca paraṁ bhikkhave sekho bhikkhu, yāyaṁ kathā abhisallekhikā cetovivaraṇasappāyā, seyyathīdaṁ appicchakathā santuṭṭhikathā pavivekakathā asaṁsaggakathā viriyārambhakathā sīlakathā samādhikathā paññākathā vimuttikathā vimuttiñāṇadassanakathā, evarūpiyā kathāya nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī, na riñcati paṭisallānaṁ, anuyuñjati ajjhattaṁ cetosamathaṁ.
Ayaṁ bhikkhave pañcamo dhammo sekhassa bhikkhuno aparihānāya saṁvattati.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā sekhassa bhikkhuno aparihānāya saṁvattantī ti.
Theravaggo navamo.
Uddānaṁ:
Rajanīyo vītarāgo kuhako saddha-akkhamo
Paṭisambhidā ca sīlena thero sekhāpare duve ti.
Kakudha-Vagga
XCI.
1. Pañc' imā bhikkhave sampadā. Katamā pañca?
2. Saddhāsampadā sīlasampadā sutasampadā cāgasampadā paññāsampadā.
Imā kho bhikkhave pañca sampadā ti.
XCII.
1. Pañc' imā bhikkhave sampadā. Katamā pañca?
2. Sīlasampadā samādhisampadā paññāsampadā vimuttisampadā vimuttiñāṇadassanasampadā.
Imā kho bhikkhave pañca sampadā ti.
XCIII.
1. Pañc' imāni bhikkhave aññāvyākaraṇāni. Katamāni pañca?
2. Mandattā momūhattā aññaṁ vyākaroti, pāpiccho icchāpakato aññaṁ vyākaroti, ummādā cittakkhepā aññaṁ vyākaroti, adhimānena aññaṁ vyākaroti, samma-d-eva aññaṁ vyākaroti.
Imāni kho bhikkhave pañca aññāvyākaraṇānī ti.
XCIV.
1. Pañc'ime bhikkhave phāsuvihārā. Katame pañca?
2. Idha bhikkhave bhikkhu vivicc'eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṁ savicāraṁ vivekajaṁ pītisukhaṁ paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, vitakkavicārānaṁ vūpasamā ... pe ... dutiyaṁ jhānaṁ ... tatiyaṁ jhānaṁ ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh'eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.
Ime kho bhikkhave pañca phāsuvihārā ti.
XCV.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu na cirass'eva akuppaṁ paṭivijjhati. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu atthapaṭisambhidāpatto hoti, dhammapaṭisambhidāpatto hoti, niruttipaṭisambhidāpatto hoti, paṭibhānapaṭisambhidāpatto hoti, yathāvimuttaṁ cittaṁ paccavekkhati.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu na cirass'eva akuppaṁ paṭivijjhatī ti.
XCVI.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu ānāpānasatiṁ āsevanto na cirass'eva akuppaṁ paṭivijjhati.
Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu appaṭṭho hoti appakicco subharo susantoso jīvitaparikkhāresu, appāhāro hoti anodarikattaṁ anuyutto, appamiddho hoti jāgariyaṁ anuyutto, bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo, ye te dhammā ādikalyāṇā majjhe kalyāṇā pariyosānakalyāṇā sātthaṁ savyañjanaṁ kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ abhivadanti, tathārūpāssa dhammā bahussutā honti dhatā vacasā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā, yathāvimuttaṁ cittaṁ paccavekkhati.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu ānāpānasatiṁ āsevanto na cirass'eva akuppaṁ paṭivijjhatī ti.
XCVII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu ānāpānasatiṁ bhāvento na cirass'eva akuppaṁ paṭivijjhati. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu appaṭṭho hoti appakicco subharo susantoso jīvitaparikkhāresu, appāhāro hoti anodarikattaṁ anuyutto, appamiddho hoti jāgariyaṁ anuyutto, appamiddho hoti jāgariyaṁ anuyutto,
yāyaṁ kathā abhisallekhikā cetovivaraṇasappāyā, seyyathīdaṁ appicchakathā ... pe ... evarūpiyā kathāya nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī, yathāvimuttaṁ cittaṁ paccavekkhati.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu ānāpānasatiṁ bhāvento na cirass 'eva akuppaṁ paṭivijjhatī ti.
XCVIII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu ānāpānasatiṁ bahulīkaronto na cirass 'eva akuppaṁ paṭivijjhati. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu appaṭṭho hoti, appakicco subharo susantoso jīvitaparikkhāresu, appāhāro hoti anodarikattaṁ anuyutto, appamiddho hoti jāgariyaṁ anuyutto, āraññako hoti pantasenāsano, yathāvimuttaṁ cittaṁ paccavekkhati.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu ānāpānasatiṁ bahulīkaronto na cirass 'eva akuppaṁ paṭivijjhatī ti.
XCIX.
1. Sīho bhikkhave migarājā sāyaṇhasamayaṁ āsayā nikkhamati, āsayā nikkhamitvā vijambhati, vijambhitvā samantā catuddisā anuviloketi, samantā catuddisā anuviloketvā tikkhattuṁ sīhanādaṁ nadati, tikkhattuṁ sīhanādaṁ naditvā gocarāya pakkamati. So hatthissa ce pi pahāraṁ deti, sakkaccaṁ yeva pahāraṁ deti no asakkaccaṁ, mahīsassa ce pi pahāraṁ deti, sakkaccaṁ yeva pahāraṁ deti no asakkaccaṁ, gavassa ce pi pahāraṁ deti, sakkaccaṁ yeva pahāraṁ deti no asakkaccaṁ, dīpissa ce pi pahāraṁ deti, sakkaccaṁ yeva pahāraṁ deti no asakkaccaṁ, khuddakānaṁ ce pi pāṇānaṁ pahāraṁ deti antamaso sasaviḷārānaṁ pi,
sakkaccaṁ yeva pahāraṁ deti no asakkaccaṁ.
Taṁ kissa hetu? Mā me yoggapatho nassā ti.
2. Sīho ti kho bhikkhave Tathāgatass'etaṁ adhivacanaṁ arahato sammāsambuddhassa. Yaṁ kho bhikkhave Tathāgato parisāya dhammaṁ deseti, idam assa hoti sīhanādasmiṁ, bhikkhūnaṁ ce pi bhikkhave Tathāgato dhammaṁ deseti, sakkaccaṁ yeva Tathāgato dhammaṁ deseti no asakkaccaṁ, bhikkhunīnaṁ ce pi bhikkhave Tathāgato dhammaṁ deseti, sakkaccaṁ yeva Tathāgato dhammaṁ deseti no asakkaccam, upāsakānaṁ ce pi bhikkhave Tathāgato dhammaṁ deseti, sakkaccaṁ yeva Tathāgato dhammaṁ deseti no asakkaccaṁ, upāsikānaṁ ce pi bhikkhave Tathāgato dhammaṁ deseti, sakkaccaṁ yeva Tathāgato dhammaṁ deseti no asakkaccaṁ, puthujjanānaṁ ce pi bhikkhave Tathāgato dhammaṁ deseti antamaso annabhāranesādānaṁ pi, sakkaccaṁ yeva Tathāgato dhammaṁ deseti no asakkaccaṁ. Taṁ kissa hetu? Dhammagaru bhikkhave Tathāgato dhammagāravo ti.
C.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Kosambīyaṁ viharati Ghositārāme. Tena kho pana samayena Kakudho nāma Koliyaputto āyasmato Mahāmoggallānassa upaṭṭhāko adhunā kālakato aññataraṁ manomayaṁ kāyaṁ upapanno, tassa evarūpo attabhāvapaṭilābho hoti, seyyathā pi nāma dve vā tīṇi vā Māgadhikāni gāmakkhettāni. So tena attabhāvapaṭilābhena n'eva attānaṁ no paraṁ vyābādheti.
Atha kho Kakudho devaputto yen'āyasmā Mahāmoggallāno ten'upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṁ Mahāmoggallānaṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhāsi. Ekamantaṁ ṭhito kho Kakudho devaputto āyasmantaṁ Mahāmoggallānaṁ etad avoca 'Devadattassa bhante evarūpaṁ icchāgataṁ uppajji "ahaṁ bhikkhusaṅghaṁ pariharissāmī" ti saha cittuppādā ca bhante Devadatto tassā iddhiyā parihīno' ti.
Idam avoca Kakudho devaputto, idaṁ vatvā āyasmantaṁ Mahāmoggallānaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā tatth' ev'antaradhāyi. Atha kho āyasmā Mahāmoggallāno yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Mahāmoggallāno Bhagavantaṁ etad avoca 'Kakudho nāma bhante Koliyaputto maṁ upaṭṭhāko adhunā kālakato aññataraṁ manomayaṁ kāyaṁ upapanno, tassa evarūpo attabhāvapaṭilābho, seyyathā pi nāma dve vā tīṇi vā Māgadhikāni gāmakkhettāni. So tena attabhāvapaṭilābhena n'eva attānaṁ no paraṁ vyābādheti. Atha kho bhante Kakudho devaputto yenāhaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā maṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhāsi. Ekamantaṁ ṭhito kho bhante Kakudho devaputto maṁ etad avoca "Devadattassa bhante evarūpaṁ icchāgataṁ uppajji "ahaṁ bhikkhusaṅghaṁ pariharissāmī" ti saha cittuppādā ca bhante Devadatto tassā iddhiyā parihīno" ti. Idam avoca bhante Kakudho devaputto, idaṁ vatvā maṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā tatth' ev'antaradhāyī' ti. 'Kiṁ pana te Moggallāna Kakudho devaputto cetasā ceto paricca vidito "yaṁ kiñci Kakudho devaputto bhāsati, sabban taṁ tath'eva hoti no aññathā" ti'? 'Cetasā ceto paricca vidito me bhante Kakudho devaputto "yaṁ kiñci Kakudho devaputto bhāsati, sabban taṁ tath'eva hoti no aññathā" ti'.
Rakkhass'etaṁ Moggallāna vācaṁ, rakkhass'etaṁ Moggallāna vācaṁ. Idāni so moghapuriso attanā'va attānaṁ pātukarissati. Pañc'ime Moggallāna satthāro santo saṁvijjamānā lokasmiṁ. Katame pañca?
2. Idha Moggallāna ekacco satthā aparisuddhasīlo samāno 'parisuddhasīlo 'mhī' ti paṭijānāti 'parisuddhaṁ me sīlaṁ pariyodātaṁ asaṅkiliṭṭhan' ti. Tam enaṁ sāvakā evaṁ jānanti 'ayaṁ kho bhavaṁ satthā aparisuddhasīlo samāno "parisuddhasīlo'mhī" ti paṭijānāti "parisuddhaṁ me sīlaṁ pariyodātaṁ asaṅkiliṭṭhan" ti, mayaṁ c'eva kho pana gihīnaṁ āroceyyāma: nāssassa manāpaṁ. Yaṁ kho pan' assa amanāpaṁ, kathaṁ nu mayaṁ tena samudācareyyāma? Sammannati kho pana cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārena. Yaṁ tumo karissati, tumo 'va tena paññāyissatī' ti. Evarūpaṁ kho Moggallāna satthāraṁ sāvakā sīlato rakkhanti, evarūpo ca pana satthā sāvakehi sīlato rakkhaṁ paccāsiṁsati.
3. Puna ca paraṁ Moggallāna idh'ekacco satthā aparisuddhājīvo samāno 'parisuddhājīvo'mhī' ti paṭijānāti 'parisuddho me ājīvo pariyodāto asaṅkiliṭṭho' ti. Tam enaṁ sāvakā evaṁ jānanti 'ayaṁ kho bhavaṁ satthā aparisuddhājīvo samāno "parisuddhājīvo 'mhī" ti paṭijānāti "parisuddho me ājīvo pariyodāto asaṅkiliṭṭho" ti, mayaṁ c'eva kho pana gihīnaṁ āroceyyāma: nāssassa manāpaṁ. Yaṁ kho pan'assa amanāpaṁ, kathaṁ nu mayaṁ tena samudācareyyāma? Sammannati kho pana cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārena. Yaṁ tumo karissati, tumo 'va tena paññāyissatī' ti. Evarūpaṁ kho Moggallāna satthāraṁ sāvakā ājīvato rakkhanti, evarūpo ca pana satthā sāvakehi ājīvato rakkhaṁ paccāsiṁsati.
4. Puna ca paraṁ Moggallāna idh'ekacco satthā aparisuddhadhammadesano samāno 'parisuddhadhammadesano 'mhī' ti paṭijānāti 'parisuddhā me dhammadesanā pariyodātā asaṅkiliṭṭhā' ti. Tam enaṁ sāvakā evaṁ jānanti 'ayaṁ kho bhavaṁ satthā aparisuddhadhammadesano samāno
"parisuddhadhammadesano 'mhī" ti paṭijānāti "parisuddhā me dhammadesanā pariyodātā asaṅkiliṭṭhā" ti, mayaṁ c'eva kho pana gihīnaṁ āroceyyāma: nāssassa manāpaṁ. Yaṁ kho pan'assa amanāpaṁ, kathaṁ nu mayaṁ tena samudācareyyāma? Sammannati kho pana cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārena. Yaṁ tumo karissati, tumo 'va tena paññāyissatī' ti. Evarūpaṁ kho Moggallāna satthāraṁ sāvakā dhammadesanato rakkhanti, evarūpo ca pana satthā sāvakehi dhammadesanato rakkhaṁ paccāsiṁsati.
5. Puna ca paraṁ Moggallāna idh'ekacco satthā aparisuddhaveyyākaraṇo samāno 'parisuddhaveyyākaraṇo 'mhī' ti paṭijānāti 'parisuddhaṁ me veyyākaraṇaṁ pariyodātaṁ asaṅkiliṭṭhan' ti. Tam enaṁ sāvakā evaṁ jānanti 'ayaṁ kho bhavaṁ satthā aparisuddhaveyyākaraṇo samāno "parisuddhaveyyākaraṇo'mhī" ti paṭijānāti "parisuddhaṁ me veyyākaraṇaṁ pariyodātaṁ asaṅkiliṭṭhan" ti, mayaṁ c'eva kho pana gihīnaṁ āroceyyāma: nāssassa manāpaṁ. Yaṁ kho pan'assa amanāpaṁ, kathaṁ nu mayaṁ tena samudācareyyāma? Sammannati kho pana cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārena. Yaṁ tumo karissati, tumo 'va tena paññāyissatī' ti. Evarūpam kho Moggallāna satthāraṁ sāvakā veyyākaraṇato rakkhanti, evarūpo ca pana satthā sāvakehi veyyākaraṇato rakkhaṁ paccāsiṁsati.
6. Puna ca paraṁ Moggallāna idh'ekacco satthā aparisuddhañāṇadassano samāno 'parisuddhañāṇadassano 'mhī' ti paṭijānāti 'parisuddhaṁ me ñāṇadassanaṁ pariyodātaṁ asaṅkiliṭṭhan' ti. Tam enaṁ sāvakā evaṁ jānanti 'ayaṁ kho bhavaṁ satthā aparisuddhañāṇadassano samāno "parisuddhañāṇadassano 'mhī" ti paṭijānāti "parisuddhaṁ me ñāṇadassanaṁ pariyodātaṁ asaṅkiliṭṭhan" ti, mayaṁ c'eva kho pana gihīnaṁ āroceyyāma: nāssassa manāpaṁ. Yaṁ kho pan'assa amanāpaṁ, kathaṁ nu mayaṁ tena samudācareyyāma?
Sammannati kho pana cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārena. Yaṁ tumo karissati, tumo 'va tena paññāyissatī' ti. Evarūpaṁ kho Moggallāna satthāraṁ sāvakā ñāṇadassanato rakkhanti, evarūpo ca pana satthā sāvakehi ñāṇadassanato rakkhaṁ paccāsiṁsati.
Ime kho Moggallāna pañca satthāro santo saṁvijjamānā lokasmiṁ.
7. 'Ahaṁ kho pana Moggallāna parisuddhasīlo samāno "parisuddhasīlo 'mhī" ti paṭijānāmi "parisuddhaṁ me sīlaṁ pariyodātaṁ asaṅkiliṭṭhan" ti. Na ca maṁ sāvakā sīlato rakkhanti, na cāhaṁ sāvakehi sīlato rakkhaṁ paccāsiṁsāmi. Parisuddhājīvo samāno "parisuddhājīvo 'mhī" ti paṭijānāmi "parisuddho me ājīvo pariyodāto asaṅkiliṭṭho" ti. Na ca maṁ sāvakā ājīvato rakkhanti, na cāhaṁ sāvakehi ājīvato rakkhaṁ paccāsiṁsāmi. Parisuddhadhammadesano samāno "parisuddhadhammadesano 'mhī"ti paṭijānāmi "parisuddhā me dhammadesanā pariyodātā asaṅkiliṭṭhā" ti. Na ca maṁ sāvakā dhammadesanato rakkhanti, na cāhaṁ sāvakehi dhammadesanato rakkhaṁ paccāsiṁsāmi. Parisuddhaveyyākaraṇo samāno "parisuddhaveyyākaraṇo 'mhī" ti paṭijānāmi "parisuddhaṁ me veyyākaraṇaṁ pariyodātaṁ asaṅkiliṭṭhan" ti. Na ca maṁ sāvakā veyyākaraṇato rakkhanti, na cāhaṁ sāvakehi veyyākaraṇato rakkhaṁ paccāsiṁsāmi. Parisuddhañāṇadassano samāno "parisuddhañāṇadassano 'mhī" ti paṭijānāmi "parisuddhaṁ me ñāṇadassanaṁ pariyodātaṁ asaṅkiliṭṭhan" ti. Na ca maṁ sāvakā ñāṇadassanato rakkhanti, na cāhaṁ sāvakehi ñāṇadassanato rakkhaṁ paccāsiṁsāmī' ti.
Kakudhavaggo dasamo.
Uddānaṁ:
Dve sampadā vyākaraṇaṁ phāsukuppena pañcamaṁ
Sutaṁ kathañ ca araññaṁ sīha-Kakudhena te dasā ti.
Tatiya-paññāsako
Phāsuvihāra-Vagga
CI.
1. Pañc'ime bhikkhave sekhavesārajjakaraṇadhammā.
Katame pañca?
2. Idha bhikkhave bhikkhu saddho hoti, sīlavā hoti, bahussuto hoti, āraddhaviriyo hoti, paññavā hoti. Yaṁ bhikkhave assaddhassa sārajjaṁ hoti, saddhassa taṁ sārajjaṁ na hoti. Tasmāyaṁ dhammo sekhavesārajjakaraṇo.
Yaṁ bhikkhave dussīlassa sārajjaṁ hoti, sīlavato taṁ sārajjaṁ na hoti. Tasmāyaṁ dhammo sekhavesārajjakaraṇo.
Yaṁ bhikkhave appassutassa sārajjaṁ hoti, bahussutassa taṁ sārajjaṁ na hoti. Tasmāyaṁ dhammo sekhavesārajjakaraṇo. Yaṁ bhikkhave kusītassa sārajjaṁ hoti, āraddhaviriyassa taṁ sārajjaṁ na hoti. Tasmāyaṁ dhammo sekhavesārajjakaraṇo. Yaṁ bhikkhave duppaññassa sārajjaṁ hoti, paññavato taṁ sārajjaṁ na hoti. Tasmāyaṁ dhammo sekhavesārajjakaraṇo.
Ime kho bhikkhave pañca sekhavesārajjakaraṇadhammā ti.
CII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu ussaṅkitaparisaṅkito hoti 'pāpabhikkhū' ti api kuppadhammo pi. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu vesiyagocaro vā hoti vidhavāgocaro vā hoti thullakumārīgocaro vā hoti paṇḍakagocaro vā hoti bhikkhunīgocaro vā hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu ussaṅkitaparisaṅkito hoti 'pāpabhikkhū' ti api kuppadhammo pī ti.
CIII.
1. Pañcahi bhikkhave aṅgehi samannāgato mahācoro sandhim pi chindati nillopam pi harati ekāgārikam pi karoti paripanthe pi tiṭṭhati. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave mahācoro visamanissito ca hoti gahananissito ca balavanissito ca bhogacāgī ca ekacārī ca. Kathañ ca bhikkhave mahācoro visamanissito hoti?
3. Idha bhikkhave mahācoro nadīviduggaṁ vā nissito hoti pabbatavisamaṁ vā. Evaṁ kho bhikkhave mahācoro visamanissito hoti. Kathañ ca bhikkhave mahācoro gahananissito hoti?
4. Idha bhikkhave mahācoro tiṇagahanaṁ vā nissito hoti rukkhagahanaṁ vā rodhaṁ vā mahāvanasaṇḍaṁ vā. Evaṁ kho bhikkhave mahācoro gahananissito hoti.
Kathañ ca bhikkhave mahācoro balavanissito hoti?
5. Idha bhikkhave mahācoro rājānaṁ vā rājamahāmattānaṁ vā nissito hoti. Tassa evaṁ hoti 'sace maṁ koci kiñci vakkhati,
ime rājāno vā rājamahāmattā vā pariyodhāya atthaṁ bhaṇissantī' ti. Sace naṁ koci kiñci āha, tyāssa rājāno vā rājamahāmattā vā pariyodhāya atthaṁ bhaṇanti. Evaṁ kho bhikkhave mahācoro balavanissito hoti. Kathañ ca bhikkhave mahācoro bhogacāgī hoti?
6. Idha bhikkhave mahācoro aḍḍho hoti mahaddhano mahābhogo. Tassa evaṁ hoti 'sace maṁ koci kiñci vakkhati, ito bhogena paṭisantharissāmī' ti. Sace naṁ koci kiñci āha, tato bhogena paṭisantharati. Evaṁ kho bhikkhave mahācoro bhogacāgī hoti. Kathañ ca bhikkhave mahācoro ekacārī hoti?
7. Idha bhikkhave mahācoro ekako niggahanāni kattā hoti. Taṁ kissa hetu? 'Mā me guyhamantā bahiddhā sambhedaṁ agamaṁsū' ti. Evaṁ kho bhikkhave mahācoro ekacārī hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi aṅgehi samannāgato mahācoro sandhim pi chindati nillopam pi harati ekāgārikam pi karoti paripanthe pi tiṭṭhati.
8. Evam eva kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato pāpabhikkhu khataṁ upahataṁ attānaṁ pariharati sāvajjo ca hoti sānuvajjo viññūnaṁ bahuñ ca apuññaṁ pasavati. Katamehi pañcahi?
9. Idha bhikkhave pāpabhikkhu visamanissito ca hoti gahananissito ca balavanissito ca bhogacāgi ca ekacāri ca. Kathañ ca bhikkhave pāpabhikkhu visamanissito hoti?
10. Idha bhikkhave pāpabhikkhu visamena kāyakammena samannāgato hoti, visamena {vacīkammena} samannāgato hoti, visamena manokammena sammanāgato hoti. Evaṁ kho bhikkhave pāpabhikkhu visamanissito hoti. Kathañ ca bhikkhave pāpabhikkhu gahananissito hoti?
11. Idha bhikkhave pāpabhikkhu micchādiṭṭhiko hoti antagāhikāya diṭṭhiyā samannāgato. Evaṁ kho bhikkhave pāpabhikkhu gahananissito hoti. Kathañ ca bhikkhave pāpabhikkhu balavanissito hoti?
12. Idha bhikkhave pāpabhikkhu rājānaṁ vā rājamahāmattānaṁ vā nissito hoti. Tassa evaṁ hoti 'sace maṁ koci kiñci vakkhati, ime rājāno vā rājamahāmattā vā pariyodhāya atthaṁ bhaṇissantī' ti. Sace naṁ koci kiñci āha, tyāssa rājāno vā rājamahāmattā vā pariyodhāya atthaṁ bhaṇanti. Evaṁ kho bhikkhave pāpabhikkhu balavanissito hoti. Kathañ ca bhikkhave pāpabhikkhu bhogacāgī hoti?
13. Idha bhikkhave pāpabhikkhu lābhī hoti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṁ. Tassa evaṁ hoti 'sace maṁ koci kiñci vakkhati, ito lābhena paṭisantharissāmī' ti. Sace naṁ koci kiñci āha, tato lābhena paṭisantharati. Evaṁ kho bhikkhave pāpabhikkhu bhogacāgī hoti. Kathañ ca bhikkhave pāpabhikkhu ekacārī hoti?
14. Idha bhikkhave pāpabhikkhu ekako paccantimesu janapadesu nivāsaṁ kappeti. So tattha kulāni upasaṅkamanto lābhaṁ labhati. Evaṁ kho bhikkhave pāpabhikkhu ekacārī hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato pāpabhikkhu khataṁ upahataṁ attānaṁ pariharati sāvajjo ca hoti sānuvajjo viññūnaṁ bahuñ ca apuññaṁ pasavatī ti.
CIV.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu samaṇesu samaṇasukhumālo hoti. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu yācito 'va bahulaṁ cīvaraṁ paribhuñjati appaṁ ayācito, yācito 'va bahulaṁ piṇḍapātaṁ paribhuñjati appaṁ ayācito, yācito 'va bahulaṁ senāsanaṁ paribhuñjati appaṁ ayācito, yācito 'va bahulaṁ gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṁ paribhuñjati appaṁ ayācito. Yehi kho pana sabrahmacārīhi saddhiṁ viharati,
tyāssa manāpen'eva bahulaṁ kāyakammena samudācaranti appaṁ amanāpena, manāpen'eva bahulaṁ vacīkammena samudācaranti appaṁ amanāpena, manāpen'eva bahulaṁ manokammena samudācaranti appaṁ amanāpena, manāpaṁ yeva upahāraṁ upaharanti appaṁ amanāpaṁ. Yāni kho pana tāni vedayitāni pittasamuṭṭhānāni vā semhasamuṭṭhānāni vā vātasamuṭṭhānāni vā sannipātikāni vā utupariṇāmajāni vā visamaparihārajāni vā opakkamikāni vā kammavipākajāni vā, tāni'ssa na bahu-d-eva uppajjanti, appābādho hoti; catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī; āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh'eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu samaṇesu samaṇasukhumālo hoti.
3. Yaṁ hi taṁ bhikkhave sammā vadamāno vadeyya 'samaṇesu samaṇasukhumālo' ti, mam eva taṁ bhikkhave sammā vadamāno vadeyya 'samaṇesu samaṇasukhumālo' ti.
Ahaṁ bhikkhave yācito 'va bahulaṁ cīvaraṁ paribhuñjāmi appaṁ ayācito, yācito 'va bahulaṁ piṇḍapātaṁ paribhuñjāmi appaṁ ayācito, yācito 'va bahulaṁ senāsanaṁ paribhuñjāmi appaṁ ayācito, yācito 'va bahulaṁ gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṁ paribhuñjāmi appaṁ ayācito.
Yehi kho pana bhikkhūhi saddhiṁ viharāmi, te maṁ manāpen'eva bahulaṁ kāyakammena samudācaranti appaṁ amanāpena, manāpen'eva bahulaṁ vacīkammena samudācaranti appaṁ amanāpena, manāpen'eva bahulaṁ manokammena samudācaranti appaṁ amanāpena, manāpaṁ yeva upahāraṁ upaharanti appaṁ amanāpaṁ. Yāni kho pana tāni vedayitāni pittasamuṭṭhānāni vā semhasamuṭṭhānāni vā vātasamuṭṭhānāni vā sannipātikāni vā utupariṇāmajāni vā visamaparihārajāni vā opakkamikāni vā kammavipākajāni vā,
tāni me na bahu-d-eva uppajjanti, appābādho'ham asmi; catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī akicchalābhī akasiralābhī; āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja viharāmi.
Yaṁ hi taṁ bhikkhave sammā vadamāno vadeyya samaṇesu samaṇasukhumālo' ti, mam eva taṁ bhikkhave sammā vadamāno vadeyya 'samaṇesu samaṇasukhumālo' ti.
CV.
1. Pañc'ime bhikkhave phāsuvihārā. Katame pañca?
2. Idha bhikkhave bhikkhuno mettaṁ kāyakammaṁ paccupaṭṭhitaṁ hoti sabrahmacārīsu āvi c'eva raho ca, mettaṁ vacīkammaṁ ... mettaṁ manokammaṁ paccupaṭṭhitaṁ hoti sabrahmacārīsu āvi c'eva raho ca. Yāni tāni sīlāni akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni bhujissāni viññuppasatthāni aparāmaṭṭhāni samādhisaṁvattanikāni, tathārūpehi sīlehi sīlasāmaññagato viharati sabrahmacārīhi āvi c'eva raho ca. Yāyaṁ diṭṭhi ariyā nīyānikā nīyāti takkarassa sammādukkhakkhayāya, tathārūpāya diṭṭhiyā diṭṭhisāmaññagato viharati sabrahmacārīhi āvi c'eva raho ca.
Ime kho bhikkhave pañca phāsuvihārā ti.
CVI.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Kosambīyaṁ viharati Ghositārāme. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Ānando Bhagavantaṁ etad avoca 'kittāvatā nu kho bhante bhikkhusaṅgho viharanto phāsu vihareyyā' ti? 'Yato kho ānanda bhikkhu attanā ca sīlasampanno hoti no paraṁ adhisīle sampavattā hoti.
Ettāvatā pi kho ānanda bhikkhusaṅgho viharanto phāsu vihareyyā 'ti. 'Siyā pana bhante añño pi pariyāyo, yathā bhikkhusaṅgho viharanto phāsu vihareyyā' ti? 'Siyā ānandā' ti Bhagavā avoca. 'Yato kho ānanda bhikkhu attanā ca sīlasampanno hoti no paraṁ adhisīle sampavattā hoti, attānupekkhī ca hoti no parānupekkhī. Ettāvatā pi kho ānanda bhikkhusaṅgho viharanto phāsu vihareyyā' ti. 'Siyā pana bhante añño pi pariyāyo, yathā bhikkhusaṅgho viharanto phāsu vihareyyā' ti? 'Siyā ānandā' ti Bhagavā avoca. 'Yato kho ānanda bhikkhu attanā ca sīlasampanno hoti no paraṁ adhisīle sampavattā hoti, attānupekkhī ca hoti no parānupekkhī, appaññāto ca hoti tena ca appaññātikena no paritassati. Ettāvatā pi kho ānanda bhikkhusaṅgho viharanto phāsu vihareyyā' ti. 'Siyā pana bhante añño pi pariyāyo, yathā bhikkhusaṅgho viharanto phāsu vihareyyā' ti? 'Siyā ānandā' ti Bhagavā avoca. 'Yato kho ānanda bhikkhu attanā ca sīlasampanno hoti no paraṁ adhisīle sampavattā hoti, attānupekkhī ca hoti no parānupekkhī, appaññāto ca hoti tena ca appaññātikena no paritassati; catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī. Ettāvatā kho ānanda bhikkhusaṅgho viharanto phāsu vihareyyā' ti. 'Siyā pana bhante añño pi pariyāyo, yathā bhikkhusaṅgho viharanto phāsu vihareyyā' ti? 'Siyā ānandā' ti Bhagavā avoca. 'Yato kho ānanda bhikkhu attanā ca sīlasampanno hoti no paraṁ adhisīle sampavattā hoti, attānupekkhī ca hoti no parānupekkhī, appaññāto ca hoti tena ca appaññātikena no paritassati;
catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī; āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh'eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati. Ettāvatā kho ānanda bhikkhusaṅgho viharanto phāsu vihareyya.
Imamhā cāhaṁ ānanda phāsuvihārā añño phāsuvihāro uttaritaro vā paṇītataro vā natthī ti vadāmī ti.
CVII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu {sīlasampanno} hoti, samādhisampanno hoti, paññāsampanno hoti, vimuttisampanno hoti, vimuttiñāṇadassanasampanno hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.
CVIII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa.
Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu asekhena sīlakkhandhena samannāgato hoti, asekhena samādhikkhandhena samannāgato hoti, asekhena paññākkhandhena samannāgato hoti, asekhena vimuttikkhandhena samannāgato hoti, asekhena vimuttiñāṇadassanakkhandhena samannāgato hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.
CIX.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu cātuddiso hoti. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu sīlavā hoti, pātimokkhasaṁvarasaṁvuto viharati ācāragocarasampanno, anumattesu vajjesu bhayadassāvī, samādāya sikkhati sikkhāpadesu; bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo, ye te dhammā ādikalyāṇā majjhe kalyāṇā pariyosānakalyāṇā sātthaṁ savyañjanaṁ kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ abhivadanti, tathārūpāssa dhammā bahussutā honti dhatā vacasā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā; santuṭṭho hoti itarītaracivarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārena; catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī; āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh'eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu cātuddiso hotī ti.
CX.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ araññavanapatthāni pantāni senāsanāni paṭisevituṁ.
Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu sīlavā hoti ... pe ... samādāya sikkhati sikkhāpadesu; bahussuto hoti ... pe ... diṭṭhiyā suppaṭividdhā; āraddhaviriyo viharati ... pe ... thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu; catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī, āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh'eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ araññavanapatthāni pantāni senāsanāni paṭisevitun ti.
Phāsuvihāravaggo ekādasamo.
Uddānaṁ:
Sārajjaṁ saṅkito coro sukhumālaphāsupañcamaṁ
ānandasīlasekhiyā cātuddiso araññena cā ti.
Andhakavinda-Vagga
CXI.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato kulupako bhikkhu kulesu appiyo ca hoti amanāpo ca agaru ca abhāvanīyo ca. Katamehi pañcahi?
2. Asanthavavissāsī ca hoti anissaravikappī ca vyattūpasevī ca upakaṇṇakajappī ca atiyācanako ca.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato kulupako bhikkhu kulesu appiyo ca hoti amanāpo ca agaru ca abhāvanīyo ca.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato kulupako bhikkhu kulesu piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo ca. Katamehi pañcahi?
Na asanthavavissāsī ca hoti na anissaravikappī ca na vyattūpasevī ca na upakaṇṇakajappī ca na atiyācanako ca.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato kulupako bhikkhu kulesu piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo cā ti.
CXII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato pacchāsamaṇo na ādātabbo. Katamehi pañcahi?
2. Atidūre vā gacchati accāsanne vā, pattapariyāpannaṁ na gaṇhāti, āpattisāmantā bhaṇamānaṁ na nivāreti, bhaṇamānassa antarantarā kathaṁ opāteti, duppañño hoti jaḷo eḷamūgo.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato pacchāsamaṇo na ādātabbo.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato pacchāsamaṇo ādātabbo. Katamehi pañcahi?
4. Nātidūre gacchati nāccāsanne, pattapariyāpannaṁ gaṇhāti, āpattisāmantā bhaṇamānaṁ nivāreti, bhaṇamānassa na antarantarā kathaṁ opāteti, paññavā hoti ajaḷo aneḷamūgo.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato pacchāsamaṇo ādātabbo ti.
CXIII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu abhabbo sammāsamādhiṁ upasampajja viharituṁ. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu akkhamo hoti rūpānaṁ, akkhamo saddānaṁ, akkhamo gandhānaṁ, akkhamo rasānaṁ, akkhamo phoṭṭhabbānaṁ.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu abhabbo sammāsamādhiṁ upasampajja viharituṁ.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu bhabbo sammāsamādhiṁ upasampajja viharituṁ. Katamehi pañcahi?
4. Idha bhikkhave bhikkhu khamo hoti rūpānaṁ, khamo saddānaṁ, khamo gandhānaṁ, khamo rasānaṁ, khamo phoṭṭhabbānaṁ.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu bhabbo sammāsamādhiṁ upasampajja viharitun ti.
CXIV.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Magadhesu viharati Andhakavinde. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho āyasmantaṁ ānandaṁ Bhagavā etad avoca:--
Ye te ānanda bhikkhū navā acirapabbajitā adhunāgatā imaṁ dhammavinayaṁ, te vo ānanda bhikkhū pañcasu dhammesu samādapetabbā nivesetabbā patiṭṭhāpetabbā.
Katamesu pañcasu?
2. Etha tumhe āvuso sīlavā hotha, pātimokkhasaṁvarasaṁvutā viharatha ācāragocarasampannā, anumattesu vajjesu bhayadassāvino, samādāya sikkhatha sikkhāpadesū ti.
Iti pātimokkhasaṁvare samādapetabbā nivesetabbā patiṭṭhāpetabbā.
3. Etha tumhe āvuso indriyesu guttadvārā viharatha ārakkhasatino nipakkasatino sārakkhitamānasā satārakkhena cetasā samannāgatā ti. Iti indriyasaṁvare samādapetabbā nivesetabbā patiṭṭhāpetabbā.
4. Etha tumhe āvuso appabhassā hotha bhassapariyantakārino ti. Iti bhassapariyante samādapetabbā nivesetabbā patiṭṭhāpetabbā.
5. Etha tumhe āvuso āraññakā hotha araññavanapatthāni pantāni senāsanāni paṭisevathā ti. Iti kāyavūpakaṭṭhe samādapetabbā nivesetabbā patiṭṭhāpetabbā.
6. Etha tumhe āvuso sammādiṭṭhikā hotha sammādassanena samannāgatā ti. Iti sammādassane samādapetabbā nivesetabbā patiṭṭhāpetabbā.
Ye te ānanda bhikkhū navā acirapabbajitā adhunāgatā imaṁ dhammavinayaṁ, te vo ānanda bhikkhū imesu pañcasu dhammesu samādapetabbā nivesetabbā patiṭṭhāpetabbā ti.
CXV.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgatā bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ niraye. Katamehi pañcahi?
2. āvāsamaccharinī hoti, kulamaccharinī hoti, lābhamaccharinī hoti, vaṇṇamaccharinī hoti, dhammamaccharinī hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgatā bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ niraye.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgatā bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ sagge. Katamehi pañcahi?
4. Na āvāsamaccharinī hoti, na kulamaccharinī hoti, na lābhamaccharinī hoti, na vaṇṇamaccharinī hoti, na dhammamaccharinī hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgatā bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ sagge ti.
CXVI.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgatā bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ niraye. Katamehi pañcahi?
2. Ananuvicca apariyogāhetvā avaṇṇārahassa vaṇṇaṁ bhāsati, ananuvicca apariyogāhetvā vaṇṇārahassa avaṇṇaṁ bhāsati, ananuvicca apariyogāhetvā appasādanīye ṭhāne pasādaṁ upadaṁseti, ananuvicca apariyogāhetvā pasādanīye ṭhāne appasādaṁ upadaṁseti, saddhādeyyaṁ vinipāteti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgatā bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ niraye.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgatā bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ sagge. Katamehi pañcahi?
4. Anuvicca pariyogāhetvā avaṇṇārahassa avaṇṇaṁ bhāsati, anuvicca pariyogāhetvā vaṇṇārahassa vaṇṇaṁ bhāsati, anuvicca pariyogāhetvā appasādanīye ṭhāne appasādaṁ upadaṁseti,
anuvicca pariyogāhetvā pasādanīye ṭhāne pasādaṁ upadaṁseti, saddhādeyyaṁ na vinipāteti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgatā bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ sagge ti.
CXVII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgatā bhikkhuni yathābhataṁ nikkhittā evaṁ niraye. Katamehi pañcahi?
2. Ananuvicca apariyogāhetvā avaṇṇārahassa vaṇṇaṁ bhāsati, ananuvicca apariyogāhetvā vaṇṇārahassa avaṇṇaṁ bhāsati, issukinī ca hoti, maccharinī ca, saddhādeyyaṁ vinipāteti.
Imehi kho pañcahi dhammehi samannāgatā bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ niraye.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgatā bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ sagge. Katamehi pañcahi?
4. Anuvicca pariyogāhetvā avaṇṇārahassa avaṇṇaṁ bhāsati, anuvicca pariyogāhetvā vaṇṇārahassa vaṇṇaṁ bhāsati, anissukinī ca hoti, amaccharinī ca, saddhādeyyaṁ na vinipāteti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgatā
bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ sagge ti.
CXVIII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgatā bhikkhunī yathābhataṁ nikkittā evaṁ niraye. Katamehi pañcahi?
2. Ananuvicca apariyogāhetvā avaṇṇārahassa vaṇṇaṁ bhāsati, ananuvicca apariyogāhetvā vaṇṇārahassa avaṇṇaṁ bhāsati, micchādiṭṭhikā ca hoti, micchāsaṅkappā ca, saddhādeyyaṁ vinipāteti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgatā bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ niraye.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgatā bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ sagge. Katamehi pañcahi?
4. Anuvicca pariyogāhetvā avaṇṇārahassa avaṇṇaṁ bhāsati, anuvicca pariyogāhetvā vaṇṇārahassa vaṇṇaṁ bhāsati, sammādiṭṭhikā ca hoti, sammāsaṅkappā ca, saddhādeyyaṁ na vinipāteti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgatā bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ sagge ti.
CXIX.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgatā bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ niraye. Katamehi pañcahi?
2. Ananuvicca apariyogāhetvā avaṇṇārahassa vaṇṇaṁ bhāsati, ananuvicca apariyogāhetvā vaṇṇārahassa avaṇṇaṁ bhāsati, micchāvācā ca hoti, micchākammantā ca, saddhādeyyaṁ vinipāteti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgatā bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ niraye.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgatā bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ sagge. Katamehi pañcahi?
4. Anuvicca pariyogāhetvā avaṇṇārahassa avaṇṇaṁ bhāsati, anuvicca pariyogāhetvā vaṇṇārahassa vaṇṇaṁ bhāsati, sammāvācā ca hoti, sammākammantā ca, saddhādeyyaṁ na vinipāteti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgatā bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ sagge ti.
CXX.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgatā bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ niraye. Katamehi pañcahi?
2. Ananuvicca apariyogāhetvā avaṇṇārahassa vaṇṇaṁ bhāsati, ananuvicca apariyogāhetvā vaṇṇārahassa avaṇṇaṁ bhāsati, micchāvāyāmā ca hoti, micchāsatinī ca, saddhādeyyaṁ vinipāteti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgatā bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ niraye.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgata bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ sagge. Katamehi pañcahi?
4. Anuvicca pariyogāhetvā avaṇṇārahassa avaṇṇaṁ bhāsati, anuvicca pariyogāhetvā vaṇṇārahassa vaṇṇaṁ bhāsati, sammāvāyāmā ca hoti, sammāsatinī ca, saddhādeyyaṁ na vinipāteti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgatā bhikkhunī yathābhataṁ nikkhittā evaṁ sagge ti.
Andhakavindavaggo dvādasamo.
Uddānaṁ:
Kulupako pacchāsamaṇo samādhi Andhakavindaṁ
Maccharī vaṇṇanā issā diṭṭhi vācāya vāyamā ti.
Gilāna-Vagga
CXXI.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Vesāliyaṁ viharati Mahāvane Kūṭāgārasālāyaṁ. Atha kho Bhagavā sāyaṇhasamayaṁ paṭisallānā vuṭṭhito yena gilānasālā ten' upasaṅkami. Addasā kho Bhagavā aññataraṁ bhikkhuṁ dubbalaṁ gilānakaṁ, disvā paññatte āsane nisīdi. Nisajja kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:--
Yaṁ kiñci bhikkhave dubbalaṁ gilānakaṁ pañca dhammā na vijahanti, tass'etaṁ pāṭikaṅkhaṁ: na cirass' eva āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh'eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissati. Katame pañca?
2. Idha bhikkhave bhikkhu asubhānupassī kāye viharati, āhāre paṭikkūlasaññī, sabbaloke anabhiratasaññī, sabbasaṅkhāresu aniccānupassī,
maraṇasaññā kho pan'assa ajjhattaṁ supaṭṭhitā hoti.
Yaṁ kiñci bhikkhave dubbalaṁ gilānakaṁ ime pañca dhammā na vijahanti, tass'etaṁ pāṭikaṅkhaṁ: na cirass' eva āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja viharissatī ti.
CXXII.
1. Yo hi koci bhikkhave bhikkhu vā bhikkhunī vā pañca dhamme bhāveti pañca dhamme bahulīkaroti, tassa dvinnaṁ phalānaṁ aññataraṁ phalaṁ pāṭikaṅkhaṁ: diṭṭh'eva dhamme aññā sati vā upādisese anāgāmitā. Katame pañca?
2. Idha bhikkhave bhikkhuno ajjhattaṁ yeva sati supaṭṭhitā hoti dhammānaṁ udayatthagāminiyā paññāya, asubhānupassī kāye viharati, āhāre paṭikkūlasaññī, sabbaloke anabhiratasaññī, sabbasaṅkhāresu aniccānupassī.
Yo hi koci bhikkhave bhikkhu vā bhikkhunī vā ime pañca dhamme bhāveti, ime pañca dhamme bahulīkaroti, tassa dvinnaṁ phalānaṁ aññataraṁ phalaṁ pāṭikaṅkhaṁ: diṭṭh'eva dhamme aññā sati vā upādisese anāgāmitā ti.
CXXIII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato gilāno dupaṭṭhāko hoti. Katamehi pañcahi?
2. Asappāyakārī hoti; sappāye mattaṁ na jānāti; bhesajjaṁ na paṭisevitā hoti; atthakāmassa gilānupaṭṭhākassa na yathābhūtaṁ ābādhaṁ āvikattā hoti: abhikkamantaṁ vā abhikkamatī ti, paṭikkamantaṁ vā paṭikkamatī ti, ṭhitaṁ vā ṭhito ti; uppannānaṁ sārīrikānaṁ vedanānaṁ dukkhānaṁ tibbānaṁ kharānaṁ kaṭukānaṁ asātānaṁ amanāpānaṁ pāṇaharānaṁ anadhivāsakajātiko hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato gilāno dupaṭṭhāko hoti.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato gilāno supaṭṭhāko hoti. Katamehi pañcahi?
4. Sappāyakārī hoti; sappāye mattaṁ jānāti; bhesajjaṁ paṭisevitā hoti; atthakāmassa gilānupaṭṭhākassa yathābhūtaṁ ābādhaṁ āvikattā hoti: abhikkamantaṁ vā abhikkamatī ti, paṭikkamantaṁ vā paṭikkamatī ti, ṭhitaṁ vā ṭhito ti; uppannānaṁ sārīrikānaṁ vedanānaṁ dukkhānaṁ tibbānaṁ kharānaṁ kaṭukānaṁ asātānaṁ amanāpānaṁ pāṇaharānaṁ adhivāsakajātiko hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato gilāno supaṭṭhāko hotī ti.
CXXIV.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato gilānupaṭṭhāko nālaṁ gilānaṁ uppaṭṭhātuṁ. Katamehi pañcahi?
2. Na paṭibalo hoti bhesajjaṁ saṁvidhātuṁ; sappāyāsappāyaṁ na jānāti, asappāyaṁ upanāmeti, sappāyaṁ apanāmeti; āmisantaro gilānaṁ upaṭṭhāti no mettacitto; jegucchī hoti uccāraṁ vā passāvaṁ vā vantaṁ vā kheḷaṁ vā nīharituṁ; na paṭibalo hoti gilānaṁ kālena kālaṁ dhammiyā kathāya sandassetuṁ samādapetuṁ samuttejetuṁ sampahaṁsetuṁ.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato gilānupaṭṭhāko nālaṁ gilānaṁ upaṭṭhātuṁ.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato gilānupaṭṭhāko alaṁ gilānaṁ upaṭṭhātuṁ. Katamehi pañcahi?
4. Paṭibalo hoti bhesajjaṁ saṁvidhātuṁ; sappāyāsappāyaṁ jānāti, asappāyaṁ apanāmeti, sappāyaṁ upanāmeti; mettacitto gilānaṁ upaṭṭhāti no āmisantaro; ajegucchī hoti uccāraṁ vā passāvaṁ vā vantaṁ vā kheḷaṁ vā nīharituṁ; paṭibalo hoti gilānaṁ kālena kālaṁ dhammiyā kathāya sandassetuṁ samādapetuṁ samuttejetuṁ sampahaṁsetuṁ.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato gilānupaṭṭhāko alaṁ gilānaṁ upaṭṭhātun ti.
CXXV.
1. Pañc'ime bhikkhave dhammā anāyussā. Katame pañca?
2. Asappāyakārī hoti, sappāye mattaṁ na jānāti, apariṇatabhojī ca hoti akālacārī ca abrahmacārī ca.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā anāyussā.
3. Pañc'ime bhikkhave dhammā āyussā. Katame pañca?
4. Sappāyakārī hoti, sappāye mattaṁ jānāti, pariṇatabhojī ca hoti kālacārī ca brahmacārī ca.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā āyussā ti.
CXXVI.
1. Pañc'ime bhikkhave dhammā anāyussā. Katame pañca?
2. Asappāyakārī hoti, sappāye mattaṁ na jānāti, apariṇatabhojī ca hoti dussīlo ca pāpamitto ca.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā anāyussā.
3. Pañc'ime bhikkhave dhammā āyussā. Katame pañca?
4. Sappāyakārī hoti, sappāye mattaṁ jānāti, pariṇatabhojī ca hoti sīlavā ca kalyāṇamitto ca.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā āyussā ti.
CXXVII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu nālaṁ saṅghamhāvapakāsituṁ. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu asantuṭṭho hoti itarītarena cīvarena, asantuṭṭho hoti itarītarena piṇḍapātena, asantuṭṭho hoti itarītarena senāsanena, asantuṭṭho hoti itarītarena gilānapaccayabhesajjaparikkhārena, kāmasaṅkappabahulo ca viharati.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu nālaṁ saṅghamhāvapakāsituṁ.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ saṅghamhāvapakāsituṁ. Katamehi pañcahi?
4. Idha bhikkhave bhikkhu santuṭṭho hoti itarītarena cīvarena, santuṭṭho hoti itarītarena piṇḍapātena, santuṭṭho hoti itarītarena senāsanena, santuṭṭho hoti itarītarena gilānapaccayabhesajjaparikkhārena, nekkhammasaṅkappabahulo ca viharati.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ saṅghamhāvapakāsitun ti.
CXXVIII.
1. Pañc' imāni bhikkhave samaṇadukkhāni. Katamāni pañca?
2. Idha bhikkhave bhikkhu asantuṭṭho hoti itarītarena cīvarena, asantuṭṭho hoti itarītarena piṇḍapātena, asantuṭṭho hoti itarītarena senāsanena, asantuṭṭho hoti itarītarena gilānapaccayabhesajjaparikkhārena, anabhirato ca brahmacariyaṁ carati.
Imāni kho bhikkhave pañca samaṇadukkhāni.
3. Pañc' imāni bhikkhave samaṇasukhāni. Katamāni pañca?
4. Idha bhikkhave bhikkhu santuṭṭho hoti itarītarena cīvarena, santuṭṭho hoti itarītarena piṇḍapātena, santuṭṭho hoti itarītarena senāsanena, santuṭṭho hoti itarītarena gilānapaccayabhesajjaparikkhārena, abhirato ca brahmacariyaṁ carati.
Imāni kho bhikkhave pañca samaṇasukhānī ti.
CXXIX.
1. Pañc'ime bhikkhave āpāyikā nerayikā parikuppā atekicchā. Katame pañca?
2. Mātā jīvitā voropitā hoti, pitā jīvitā voropito hoti, arahaṁ jīvitā voropito hoti, Tathāgatassa duṭṭhena cittena lohitaṁ uppāditaṁ hoti, saṅgho bhinno hoti.
Ime kho bhikkhave pañca āpāyikā nerayikā parikuppā atekicchā ti.
CXXX.
1. Pañc' imāni bhikkhave vyasanāni. Katamāni pañca?
2. ñātivyasanaṁ bhogavyasanaṁ rogavyasanaṁ sīlavyasanaṁ diṭṭhivyasanaṁ. Na bhikkhave sattā ñātivyasanahetu vā bhogavyasanahetu vā rogavyasanahetu vā kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjanti. Sīlavyasanahetu vā bhikkhave sattā diṭṭhivyasanahetu vā kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjanti.
Imāni kho bhikkhave pañca vyasanāni.
3. Pañc' imā bhikkhave sampadā. Katamā pañca?
4. ñātisampadā bhogasampadā ārogyasampadā sīlasampadā diṭṭhisampadā. Na bhikkhave sattā ñātisampadāhetu vā bhogasampadāhetu vā ārogyasampadāhetu vā kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjanti.
Sīlasampadāhetu vā bhikkhave sattā diṭṭhisampadāhetu vā kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjanti.
Imā kho bhikkhave pañca sampadā ti.
Gilānavaggo terasamo.
Uddānaṁ:
Gilāno satipaṭṭhānaṁ dve paṭṭhānā duvāyusā
Avappakāsadukkhāni parikuppo ca sampadā ti.
Rāja-Vagga
CXXXI.
1. Pañcahi bhikkhave aṅgehi samannāgato rājā cakkavattī dhammen'eva cakkaṁ pavatteti, taṁ hoṭi cakkaṁ appaṭivattiyaṁ kenaci manussabhūtena paccatthikena pāṇinā.
Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave rājā cakkavattī atthaññū ca hoti dhammaññū ca mattaññū ca kālaññū ca parisaññū ca.
Imehi kho bhikkhave pañcahi aṅgehi samannāgato rājā cakkavattī dhammen'eva cakkaṁ pavatteti, taṁ hoti cakkaṁ appaṭivattiyaṁ kenaci manussabhūtena paccatthikena pāṇinā.
3. Evam eva kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato Tathāgato arahaṁ sammāsambuddho dhammen'eva anuttaraṁ dhammacakkaṁ pavatteti, taṁ hoti cakkaṁ appaṭivattiyaṁ samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā Mārena vā Brahmunā vā kenaci vā lokasmiṁ. Katamehi pañcahi?
4. Idha bhikkhave Tathāgato arahaṁ sammāsambuddho atthaññū dhammaññū mattaññū kālaññū parisaññū.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato Tathāgato arahaṁ sammāsambuddho dhammen'eva anuttaraṁ dhammacakkaṁ pavatteti, taṁ hoti cakkaṁ appaṭivattiyaṁ samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā Mārena vā Brahmunā vā kenaci vā lokasmin ti.
CXXXII.
1. Pañcahi bhikkhave aṅgehi samannāgato rañño cakkavattissa jeṭṭho putto pitarā pavattitaṁ cakkaṁ dhammen' eva anupavatteti, taṁ hoti cakkaṁ appaṭivattiyaṁ kenaci manussabhūtena paccatthikena pāṇinā. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave rañño cakkavattissa jeṭṭho putto atthaññū ca hoti dhammaññū ca mattaññū ca kālaññū ca parisaññū ca.
Imehi kho bhikkhave pañcahi aṅgehi samannāgato rañño cakkavattissa jeṭṭho putto pitarā pavattitaṁ cakkaṁ dhammen'eva anupavatteti, taṁ hoti cakkaṁ appaṭivattiyaṁ kenaci manussabhūtena paccatthikena pāṇinā.
3. Evam eva kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato Sāriputto Tathāgatena anuttaraṁ dhammacakkaṁ pavattitaṁ samma-d-eva anupavatteti, taṁ hoti cakkaṁ appaṭivattiyaṁ samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā Mārena vā Brahmunā vā kenaci vā lokasmiṁ. Katamehi pañcahi?
4. Idha bhikkhave Sāriputto atthaññū dhammaññū mattaññū kālaññū parisaññū.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato Sāriputto Tathāgatena anuttaraṁ dhammacakkaṁ pavattitaṁ samma-d-eva anupavatteti, taṁ hoti cakkaṁ appaṭivattiyaṁ samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā Mārena vā Brahmunā vā kenaci vā lokasmin ti.
CXXXIII.
1. Yo pi kho bhikkhave rājā cakkavattī dhammiko dhammarājā, so pi na arājakaṁ cakkaṁ pavattetī ti.
Evaṁ vutte aññataro bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca 'ko pana bhante rañño cakkavattissa dhammikassa dhammarañño rājā' ti? 'Dhammo bhikkhū' ti Bhagavā avoca.
2. Idha bhikkhu rājā cakkavattī dhammiko dhammarājā dhammaṁ yeva nissāya dhammaṁ sakkaronto dhammaṁ garukaronto dhammaṁ apacāyamāno dhammaddhajo dhammaketu dhammādhipateyyo dhammikaṁ rakkhāvaraṇaguttiṁ saṁvidahati antojanasmiṁ.
3. Puna ca paraṁ bhikkhu rājā cakkavattī dhammiko dhammarājā dhammaṁ yeva nissāya dhammaṁ sakkaronto dhammaṁ garukaronto dhammaṁ apacāyamāno dhammaddhajo dhammaketu dhammādhipateyyo dhammikaṁ rakkhāvaraṇaguttiṁ saṁvidahati khattiyesu anuyantesu balakāyasmiṁ brāhmaṇagahapatikesu negamajānapadesu samaṇabrāhmaṇesu migapakkhīsu.
Sa kho so bhikkhu rājā cakkavattī dhammiko dhammarājā dhammaṁ yeva nissāya dhammaṁ sakkaronto dhammaṁ garukaronto dhammaṁ apacāyamāno dhammaddhajo dhammaketu dhammādhipateyyo dhammikaṁ rakkhāvaraṇaguttiṁ saṁvidahitvā antojanasmiṁ, dhammikaṁ rakkhāvaraṇaguttiṁ saṁvidahitvā khattiyesu anuyantesu balakāyasmiṁ brāhmaṇagahapatikesu negamajānapadesu samaṇabrāhmaṇesu migapakkhīsu dhammen'eva cakkaṁ pavatteti, taṁ hoti cakkaṁ appaṭivattiyaṁ kenaci manussabhūtena paccatthikena pāṇinā. Evam eva kho bhikkhu Tathāgato arahaṁ sammāsambuddho dhammiko dhammarājā dhammaṁ yeva nissāya dhammaṁ sakkaronto dhammaṁ garukaronto dhammaṁ apacāyamāno dhammaddhajo dhammaketu dhammādhipateyyo dhammikaṁ rakkhāvaraṇaguttiṁ saṁvidahati bhikkhūsu 'evarūpaṁ kāyakammaṁ sevitabbaṁ, evarūpaṁ kāyakammaṁ na sevitabbaṁ, evarūpaṁ vacīkammaṁ sevitabbaṁ, evarūpaṁ vacīkammaṁ na sevitabbaṁ, evarūpaṁ manokammaṁ sevitabbaṁ, evarūpaṁ manokammaṁ na sevitabbaṁ, evarūpo ājīvo sevitabbo, evarūpo ājīvo na sevitabbo, evarūpo gāmanigamo sevitabbo, evarūpo gāmanigamo na sevitabbo' ti.
4. Puna ca paraṁ bhikkhu Tathāgato arahaṁ sammāsambuddho dhammiko dhammarājā dhammaṁ yeva nissāya dhammaṁ sakkaronto dhammaṁ garukaronto dhammaṁ apacāyamāno dhammaddhajo dhammaketu dhammādhipateyyo dhammikaṁ rakkhāvaraṇaguttiṁ saṁvidahati bhikkhūsu bhikkhunīsu upāsakesu upāsikāsu 'evarūpaṁ kāyakammaṁ sevitabbaṁ, evarūpaṁ kāyakammaṁ na sevitabbaṁ, evarūpaṁ vacīkammaṁ sevitabbaṁ, evarūpaṁ vacīkammaṁ na sevitabbaṁ, evarūpaṁ manokammaṁ sevitabbaṁ, evarūpaṁ manokammaṁ na sevitabbaṁ, evarūpo ājīvo sevitabbo, evarūpo ājīvo na sevitabbo, evarūpo gāmanigamo sevitabbo, evarūpo gāmanigamo na sevitabbo' ti.
Sa kho so bhikkhu Tathāgato arahaṁ sammāsambuddho dhammiko dhammarājā dhammaṁ yeva nissāya dhammaṁ sakkaronto dhammaṁ garukaronto dhammaṁ apacāyamāno dhammaddhajo dhammaketu dhammādhipateyyo dhammikaṁ rakkhāvaraṇaguttiṁ saṁvidahitvā bhikkhūsu,
dhammikaṁ rakkhāvaraṇaguttiṁ saṁvidahitvā bhikkhunīsu, dhammikaṁ rakkhāvaraṇaguttiṁ saṁvidahitvā upāsakesu, dhammikaṁ rakkhāvaraṇaguttiṁ saṁvidahitvā upāsikāsu dhammen'eva anuttaraṁ dhammacakkaṁ pavatteti, taṁ hoti cakkaṁ appaṭivattiyaṁ samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā Mārena vā Brahmunā vā kenaci vā lokasmin ti.
CXXXIV.
1. Pañcahi bhikkhave aṅgehi samannāgato rājā khattiyo muddhāvasitto yassaṁ yassaṁ disāyaṁ viharati, sakasmiṁ yeva vijite viharati. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave rājā khattiyo muddhāvasitto ubhato sujāto hoti mātito ca pitito ca saṁsuddhagahaṇiko yāva sattamā pitāmahayugā, akkhitto anupakuṭṭho jātivādena; aḍḍho hoti mahaddhano mahābhogo paripuṇṇakosakoṭṭhāgāro; balavā kho pana hoti caturaṅginiyā senāya samannāgato assavāya ovādapaṭikarāya; parināyako kho pan'assa hoti paṇḍito vyatto medhāvī paṭibalo atītānāgatapaccuppanne atthe cintetuṁ; tass'ime cattāro dhammā yasaṁ paripācenti. So iminā yasapañcamena dhammena samannāgato yassaṁ yassaṁ disāyaṁ viharati, sakasmiṁ yeva vijite viharati. Taṁ kissa hetu? Evaṁ h'etaṁ bhikkhave hoti vijitāvīnaṁ. Evam eva kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu yassaṁ yassaṁ disāyaṁ viharati, vimuttacitto viharati. Katamehi pañcahi?
3. Idha bhikkhave bhikkhu sīlavā hoti, pātimokkhasaṁvarasaṁvuto viharati ācāragocarasampanno, anumattesu vajjesu bhayadassāvī, samādāya sikkhati sikkhāpadesu, rājā 'va khattiyo muddhāvasitto jātisampanno;
bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo, ye te dhammā ādikalyāṇā majjhe kalyāṇā pariyosānakalyāṇā sātthaṁ savyañjanaṁ kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ abhivadanti, tathārūpāssa dhammā bahussutā honti dhatā vacasā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā, rājā 'va khattiyo muddhāvasitto aḍḍho mahaddhano mahābhogo paripuṇṇakosakoṭṭhāgāro; āraddhaviriyo viharati akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya kusalānaṁ dhammānaṁ upasampadāya, thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu, rājā 'va khattiyo muddhāvasitto balasampanno; paññavā hoti, udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā, rājā 'va khattiyo muddhāvasitto parināyakasampanno; tass'ime cattāro dhammā vimuttiṁ paripācenti. So iminā vimuttipañcamena dhammena samannāgato yassaṁ yassaṁ disāyaṁ viharati, vimuttacitto viharati. Taṁ kissa hetu?
Evaṁ h'etaṁ bhikkhave hoti vimuttacittānan ti.
CXXXV.
1. Pañcahi bhikkhave aṅgehi samannāgato rañño khattiyassa muddhāvasittassa jeṭṭho putto rajjaṁ pattheti. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave rañño khattiyassa muddhāvasittassa jeṭṭho putto ubhato sujāto hoti mātito ca pitito ca saṁsuddhagahaṇiko yāva sattamā pitāmahayugā, akkhitto anupakuṭṭho jātivādena; abhirūpo hoti dassanīyo pāsādiko, paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato; mātāpitūnaṁ piyo hoti manāpo; negamajānapadassa piyo hoti manāpo; yāni tāni raññaṁ khattiyānaṁ muddhāvasittānaṁ sippaṭṭhānāni hatthismiṁ vā assasmiṁ vā rathasmiṁ vā dhanusmiṁ vā tharusmiṁ vā tattha sikkhito hoti anavayo.
Tassa evaṁ hoti 'ahaṁ kho 'mhi ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṁsuddhagahaṇiko yāva sattamā pitāmahayugā, akkhitto anupakuṭṭho jātivādena, kasmāhaṁ rajjaṁ na pattheyyaṁ; ahaṁ kho 'mhi abhirūpo dassanīyo pāsādiko, paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato, kasmāhaṁ rajjaṁ na pattheyyaṁ; ahaṁ kho 'mhi mātāpitūnaṁ piyo manāpo, kasmāhaṁ rajjaṁ na pattheyyaṁ; ahaṁ kho 'mhi negamajānapadassa piyo manāpo, kasmāhaṁ rajjaṁ na pattheyyaṁ; ahaṁ kho 'mhi yāni tāni raññaṁ khattiyānaṁ muddhāvasittānaṁ sippaṭṭhānāni hatthismiṁ vā assasmiṁ vā rathasmiṁ vā dhanusmiṁ vā tharusmiṁ vā tattha sikkhito anavayo, kasmāhaṁ rajjaṁ na pattheyyan' ti?
Imehi kho bhikkhave pañcahi aṅgehi samannāgato rañño khattiyassa muddhāvasittassa jeṭṭho putto rajjaṁ pattheti.
Evam eva kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu āsavānaṁ khayaṁ pattheti. Katamehi pañcahi?
3. Idha bhikkhave bhikkhu saddho hoti, saddahati Tathāgatassa bodhiṁ 'iti pi so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi Satthā devamanussānaṁ buddho Bhagavā' ti; appābādho hoti appātaṅko, samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya majjhimāya padhānakkhamāya; asaṭho hoti amāyāvī, yathābhūtaṁ attānaṁ āvikattā Satthari vā viññūsu vā sabrahmacārīsu; āraddhaviriyo viharati akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya kusalānaṁ dhammānaṁ upasampadāya, thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu; paññavā hoti, udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā. Tassa evaṁ hoti 'ahaṁ kho 'mhi saddho saddahāmi Tathāgatassa bodhiṁ: iti pi so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho ... pe ... Satthā devamanussānaṁ buddho Bhagavā ti, kasmāhaṁ āsavānaṁ khayaṁ na pattheyyaṁ;
ahaṁ kho 'mhi appābādho appātaṅko, samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya majjhimāya padhānakkhamāya, kasmāhaṁ āsavānaṁ khayaṁ na pattheyyaṁ; ahaṁ kho 'mhi asaṭho amāyāvī, yathābhūtaṁ attānaṁ āvikattā Satthari vā viññūsu vā sabrahmacārīsu, kasmāhaṁ āsavānaṁ khayaṁ na pattheyyaṁ; ahaṁ kho 'mhi āraddhaviriyo viharāmi akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya kusalānaṁ dhammānaṁ upasampadāya, thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu, kasmāhaṁ āsavānaṁ khayaṁ na pattheyyaṁ; ahaṁ kho 'mhi paññavā, udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā, kasmāhaṁ āsavānaṁ khayaṁ na pattheyyan' ti?
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu āsavānaṁ khayaṁ patthetī ti.
CXXXVI.
1. Pañcahi bhikkhave aṅgehi samannāgato rañño khattiyassa muddhāvasittassa jeṭṭho putto uparajjaṁ pattheti.
Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave rañño khattiyassa muddhāvasittassa jeṭṭho putto ubhato sujāto hoti mātito ca pitito ca saṁsuddhagahaṇiko yāva sattamā pitāmahayugā, akkhitto anupakuṭṭho jātivādena; abhirūpo hoti dassanīyo pāsādiko, paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato; mātāpitūnaṁ piyo hoti manāpo; balakāyassa piyo hoti manāpo; paṇḍito hoti vyatto medhāvī paṭibalo atītānāgatapaccuppanne atthe cintetuṁ. Tassa evaṁ hoti 'ahaṁ kho 'mhi ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṁsuddhagahaṇiko yāva sattamā pitāmahayugā, akkhitto anupakuṭṭho jātivādena, kasmāhaṁ uparajjaṁ na pattheyyaṁ; ahaṁ kho 'mhi abhirūpo dassanīyo pāsādiko, paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato, kasmāhaṁ uparajjaṁ na pattheyyaṁ; ahaṁ kho 'mhi mātāpitūnaṁ piyo manāpo, kasmāhaṁ uparajjaṁ na pattheyyaṁ; ahaṁ kho 'mhi balakāyassa piyo manāpo,
kasmāhaṁ uparajjaṁ na pattheyyaṁ; ahaṁ kho 'mhi paṇḍito vyatto medhāvī paṭibalo atītānāgatapaccuppanne atthe cintetum, kasmāhaṁ uparajjaṁ na pattheyyan' ti?
Imehi kho bhikkhave pañcahi aṅgehi samannāgato rañño khattiyassa muddhāvasittassa jeṭṭho putto uparajjaṁ pattheti. Evam eva kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu āsavānaṁ khayaṁ pattheti. Katamehi pañcahi?
3. Idha bhikkhave bhikkhu sīlavā hoti ... pe ... samādāya sikkhati sikkhāpadesu; bahussuto hoti ... pe ... diṭṭhiyā suppaṭividdhā; catūsu satipaṭṭhānesu supatiṭṭhitacitto hoti; āraddhaviriyo viharati akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya kusalānaṁ dhammānaṁ upasampadāya, thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu; paññavā hoti, udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā.
Tassa evaṁ hoti 'ahaṁ kho 'mhi sīlavā, pātimokkhasaṁvarasaṁvuto viharāmi ācāragocarasampanno, anumattesu vajjesu bhayadassāvī, samādāya sikkhāmi sikkhāpadesu, kasmāhaṁ āsavānaṁ khayaṁ na pattheyyaṁ; ahaṁ kho 'mhi bahussuto sutadharo sutasannicayo, ye te dhammā ādikalyāṇā majjhe kalyāṇā pariyosānakalyāṇā sātthaṁ savyañjanaṁ kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ abhivadanti, tathārūpā me dhammā bahussutā honti dhatā vacasā paricitā manasānupekkhitā ... pe ... diṭṭhiyā suppaṭividdhā, kasmāhaṁ āsavānaṁ khayaṁ na pattheyyaṁ; ahaṁ kho 'mhi catūsu satipaṭṭhānesu supaṭṭhitacitto, kasmāhaṁ āsavānaṁ khayaṁ na pattheyyaṁ; ahaṁ kho 'mhi āraddhaviriyo viharāmi akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya kusalānaṁ dhammānaṁ upasampadāya, thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu, kasmāhaṁ āsavānaṁ khayaṁ na pattheyyaṁ; ahaṁ kho 'mhi paññavā, udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā,
kasmāhaṁ āsavānaṁ khayaṁ na pattheyyan' ti?
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu āsavānaṁ khayaṁ patthetī ti.
CXXXVII.
1. Pañc'ime bhikkhave appaṁ rattiyā supanti bahuṁ jagganti. Katame pañca?
2. Itthi bhikkhave purisādhippāyā appaṁ rattiyā supati bahuṁ jaggati, puriso bhikkhave itthādhippāyo appaṁ rattiyā supati bahuṁ jaggati, coro bhikkhave ādānādhippāyo appaṁ rattiyā supati bahuṁ jaggati, rājayutto bhikkhave rājakaraṇīyesu yutto appaṁ rattiyā supati bahuṁ jaggati, bhikkhu bhikkhave visaṁyogādhippāyo appaṁ rattiyā supati bahuṁ jaggati.
Ime kho bhikkhave pañca appaṁ rattiyā supanti bahuṁ jaggantī ti.
CXXXVIII.
1. Pañcahi bhikkhave aṅgehi samannāgato rañño nāgo bhattādako ca hoti okāsapharaṇo ca laṇḍasādhano ca salākagāhī ca, rañño nāgo tveva saṅkhaṁ gacchati.
Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave rañño nāgo akkhamo hoti rūpānaṁ, akkhamo saddānaṁ, akkhamo gandhānaṁ, akkhamo rasānaṁ, akkhamo phoṭṭhabbānaṁ.
Imehi kho bhikkhave pañcahi aṅgehi samannāgato rañño nāgo bhattādako ca hoti okāsapharaṇo ca laṇḍasādhano ca salākagāhī ca, rañño nāgo tveva saṅkhaṁ gacchati.
Evam eva kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu bhattādako ca hoti okāsapharaṇo ca pīṭhamaddano ca salākagāhī ca, bhikkhu tveva saṅkhaṁ gacchati. Katamehi pañcahi?
3. Idha bhikkhave bhikkhu akkhamo hoti rūpānaṁ, akkhamo saddānaṁ, akkhamo gandhānaṁ, akkhamo rasānaṁ, akkhamo phoṭṭhabbānaṁ.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu bhattādako ca hoti okāsapharaṇo ca pīṭhamaddano ca salākagāhī ca, bhikkhu tveva saṅkhaṁ gacchatī ti.
CXXXIX.
1. Pañcahi bhikkhave aṅgehi samannāgato rañño nāgo na rājāraho hoti na rājabhoggo, na rañño aṅgan tveva saṅkhaṁ gacchati. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave rañño nāgo akkhamo hoti rūpānaṁ, akkhamo saddānaṁ, akkhamo gandhānaṁ, akkhamo rasānaṁ, akkhamo phoṭṭhabbānaṁ. Kathañ ca bhikkhave rañño nāgo akkhamo hoti rūpānaṁ?
3. Idha bhikkhave rañño nāgo saṅgāmagato hatthikāyaṁ vā disvā assakāyaṁ vā disvā rathakāyaṁ vā disvā pattikāyaṁ vā disvā saṁsīdati visīdati na santhambhati, na sakkoti saṅgāmaṁ otarituṁ. Evaṁ kho bhikkhave rañño nāgo akkhamo hoti rūpānaṁ. Kathañ ca bhikkhave rañño nāgo akkhamo hoti saddānaṁ?
4. Idha bhikkhave rañño nāgo saṅgāmagato hatthisaddaṁ vā sutvā assasaddaṁ vā sutvā rathasaddaṁ vā sutvā pattisaddaṁ vā sutvā bheripaṇavasaṅkhatiṇavaninnādasaddaṁ vā sutvā saṁsīdati visīdati na santhambhati, na sakkoti saṅgāmaṁ otarituṁ. Evaṁ kho bhikkhave rañño nāgo akkhamo hoti saddānaṁ. Kathañ ca bhikkhave rañño nāgo akkhamo hoti gandhānaṁ?
5. Idha bhikkhave rañño nāgo saṅgāmagato, ye te rañño nāgā abhijātā saṅgāmāvacarā, tesaṁ muttakarīsassa gandhaṁ ghāyitvā saṁsīdati visīdati na santhambati, na sakkoti saṅgāmaṁ otarituṁ. Evaṁ kho bhikkhave rañño nāgo akkhamo hoti gandhānaṁ. Kathañ ca bhikkhave rañño nāgo akkhamo hoti rasānaṁ?
6. Idha bhikkhave rañño nago saṅgāmagato ekissā vā tiṇodakadattiyā vimānito dvīhi vā tīhi vā catūhi vā pañcahi vā tiṇodakadattīhi vimānito saṁsīdati visīdati na santhambhati, na sakkoti saṅgāmaṁ otarituṁ. Evaṁ kho bhikkhave rañño nāgo akkhamo hoti rasānaṁ. Kathañ ca bhikkhave rañño nāgo akkhamo hoti phoṭṭhabbānaṁ?
7. Idha bhikkhave rañño nāgo saṅgāmagato ekena vā saravegena viddho dvīhi vā tīhi vā catūhi vā pañcahi vā saravegehi viddho saṁsīdati visīdati na santhambhati, na sakkoti saṅgāmaṁ otarituṁ. Evaṁ kho bhikkhave rañño nāgo akkhamo hoti phoṭṭhabbānaṁ.
Imehi kho bhikkhave pañcahi aṅgehi samannāgato rañño nāgo na rājāraho hoti na rājabhoggo, na rañño aṅgan tveva saṅkhaṁ gacchati. Evaṁ eva kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu na āhuneyyo hoti na pāhuneyyo na dakkhiṇeyyo na añjalikaraṇīyo na anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katamehi pañcahi?
8. Idha bhikkhave bhikkhu akkhamo hoti rūpānaṁ, akkhamo saddānaṁ, akkhamo gandhānaṁ, akkhamo rasānaṁ, akkhamo phoṭṭhabbānaṁ. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu akkhamo hoti rūpānaṁ?
9. Idha bhikkhave bhikkhu cakkhunā rūpaṁ disvā rajanīye rūpe sārajjati, na sakkoti cittaṁ samādahituṁ.
Evaṁ kho bhikkhave bhikkhu akkhamo hoti rūpānaṁ.
Kathañ ca bhikkhave bhikkhu akkhamo hoti saddānaṁ?
10. Idha bhikkhave bhikkhu sotena saddaṁ sutvā rajanīye sadde sārajjati, na sakkoti cittaṁ samādahituṁ. Evaṁ kho bhikkhave bhikkhu akkhamo hoti saddānaṁ. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu akkhamo hoti gandhānaṁ?
11. Idha bhikkhave bhikkhu ghānena gandhaṁ ghāyitvā rajanīye gandhe sārajjati, na sakkoti cittaṁ samādahituṁ.
Evaṁ kho bhikkhave bhikkhu akkhamo hoti gandhānaṁ.
Kathañ ca bhikkhave bhikkhu akkhamo hoti rasānam?
12. Idha bhikkhave bhikkhu jivhāya rasaṁ sāyitvā rajanīye rase sārajjati, na sakkoti cittaṁ samādahituṁ. Evaṁ kho bhikkhave bhikkhu akkhamo hoti rasānaṁ. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu akkhamo hoti phoṭṭhabbānaṁ?
13. Idha bhikkhave bhikkhu kāyena phoṭṭhabbaṁ phusitvā rajanīye phoṭṭhabbe sārajjati, na sakkoti cittaṁ samādahituṁ. Evaṁ kho bhikkhave bhikkhu akkhamo hoti phoṭṭhabbānaṁ.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu na āhuneyyo hoti na pāhuneyyo na dakkhiṇeyyo na añjalikaraṇīyo na anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.
14. Pañcahi bhikkhave aṅgehi samannāgato rañño nāgo rājāraho hoti rājabhoggo, rañño aṅgan tveva saṅkhaṁ gacchati. Katamehi pañcahi?
15. Idha bhikkhave rañño nāgo khamo hoti rūpānaṁ, khamo saddānaṁ, khamo gandhānaṁ, khamo rasānaṁ, khamo phoṭṭhabbānaṁ. Kathañ ca bhikkhave rañño nāgo khamo hoti rūpānaṁ?
16. Idha bhikkhave rañño nāgo saṅgāmagato hatthikāyaṁ vā disvā assakāyaṁ vā disvā rathakāyaṁ vā disvā pattikāyaṁ vā disvā na saṁsīdati na visīdati santhambhati, sakkoti saṅgāmaṁ otarituṁ. Evaṁ kho bhikkhave rañño nāgo khamo hoti rūpānaṁ. Kathañ ca bhikkhave rañño nāgo khamo hoti saddānaṁ?
17. Idha bhikkhave rañño nāgo saṅgāmagato hatthisaddaṁ vā sutvā assasaddaṁ vā sutvā rathasaddaṁ vā sutvā pattisaddaṁ vā sutvā bheripaṇavasaṅkhatiṇavaninnādasaddaṁ vā sutvā na saṁsīdati na visīdati santhambhati, sakkoti saṅgāmaṁ otarituṁ. Evaṁ kho bhikkhave rañño nāgo khamo hoti saddānaṁ. Kathañ ca bhikkhave rañño nāgo khamo hoti gandhānaṁ?
18. Idha bhikkhave rañño nāgo saṅgāmagato, ye te rañño nāgā abhijātā saṅgāmāvacarā, tesaṁ muttakarīsassa gandhaṁ ghāyitvā na saṁsīdati na visīdati santhambhati, sakkoti saṅgāmaṁ otarituṁ. Evaṁ kho bhikkhave rañño nāgo khamo hoti gandhānaṁ. Kathañ ca bhikkhave rañño nāgo khamo hoti rasānaṁ?
19. Idha bhikkhave rañño nāgo saṅgāmagato ekissā vā tiṇodakadattiyā vimānito dvīhi vā tīhi vā catūhi vā pañcahi vā tiṇodakadattīhi vimānito na saṁsīdati na visīdati santhambhati, sakkoti saṅgāmaṁ otarituṁ. Evaṁ kho bhikkhave rañño nāgo khamo hoti rasānaṁ. Kathañ ca bhikkhave rañño nāgo khamo hoti phoṭṭhabbānaṁ?
20. Idha bhikkhave rañño nāgo saṅgāmagato ekena vā saravegena viddho dvīhi vā tīhi vā catūhi vā pañcahi vā saravegehi viddho na saṁsīdati na visīdati santhambhati, sakkoti saṅgāmaṁ otarituṁ. Evaṁ kho bhikkhave rañño nāgo khamo hoti phoṭṭhabbānaṁ.
Imehi kho bhikkhave pañcahi aṅgehi samannāgato rañño nāgo rājāraho hoti rājabhoggo, rañño aṅgan tveva saṅkhaṁ gacchati. Evam eva kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa.
Katamehi pañcahi?
21. Idha bhikkhave bhikkhu khamo hoti rūpānaṁ, khamo saddānaṁ, khamo gandhānaṁ, khamo rasānaṁ, khamo phoṭṭhabbānaṁ.
Kathañ ca bhikkhave bhikkhu khamo hoti rūpānaṁ?
22. Idha bhikkhave bhikkhu cakkhunā rūpaṁ disvā rajanīye rūpe na sārajjati, sakkoti cittaṁ samādahituṁ. Evaṁ kho bhikkhave bhikkhu khamo hoti rūpānaṁ. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu khamo hoti saddānaṁ?
23. Idha bhikkhave bhikkhu sotena saddaṁ sutvā rajanīye sadde na sārajjati, sakkoti cittaṁ samādahituṁ. Evaṁ kho bhikkhave bhikkhu khamo hoti saddānaṁ. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu khamo hoti gandhānaṁ?
24. Idha bhikkhave bhikkhu ghānena gandhaṁ ghāyitvā rajanīye gandhe na sārajjati, sakkoti cittaṁ samādahituṁ.
Evaṁ kho bhikkhave bhikkhu khamo hoti gandhānaṁ.
Kathañ ca bhikkhave bhikkhu khamo hoti rasānaṁ?
25. Idha bhikkhave bhikkhu jivhāya rasaṁ sāyitvā rajanīye rase na sārajjati, sakkoti cittaṁ samādahituṁ. Evaṁ kho bhikkhave bhikkhu khamo hoti rasānaṁ. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu khamo hoti phoṭṭhabbānaṁ?
26. Idha bhikkhave bhikkhu kāyena phoṭṭhabbaṁ phusitvā rajanīye phoṭṭhabbe na sārajjati, sakkoti cittaṁ samādahituṁ. Evaṁ kho bhikkhave bhikkhu khamo hoti {phoṭṭhabbānaṁ}.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.
CXL.
1. Pañcahi bhikkhave aṅgehi samannāgato rañño nāgo rājāraho hoti rājabhoggo, rañño aṅgan tveva saṅkhaṁ gacchati. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave rañño nāgo sotā ca hoti hantā ca rakkhitā ca khantā ca gantā ca. Kathañ ca bhikkhave rañño nāgo sotā hoti?
3. Idha bhikkhave rañño nāgo yam enaṁ hatthidammasārathi kāraṇaṁ kāreti yadi vā katapubbaṁ yadi vā akatapubbaṁ taṁ aṭṭhikatvā manasikatvā sabbaṁ cetasā samannāharitvā ohitasoto suṇāti.
Evaṁ kho bhikkhave rañño nāgo sotā hoti. Kathañ ca bhikkhave rañño nāgo hantā hoti?
4. Idha bhikkhave rañño nāgo saṅgāmagato hatthim pi hanti hatthārūham pi hanti, assam pi hanti assārūham pi hanti, ratham pi hanti rathārūham pi hanti, pattikam pi hanti. Evaṁ kho bhikkhave rañño nāgo hantā hoti. Kathañ ca bhikkhave rañño nāgo rakkhitā hoti?
5. Idha bhikkhave rañño nāgo saṅgāmagato rakkhati purimaṁ kāyaṁ, rakkhati pacchimaṁ kāyaṁ, rakkhati purime pāde, rakkhati pacchime pāde, rakkhati sīsaṁ, rakkhati kaṇṇe, rakkhati dante, rakkhati soṇḍaṁ, rakkhati vāladhiṁ, rakkhati hatthārūhaṁ. Evaṁ kho bhikkhave rañño nāgo rakkhitā hoti. Kathañ ca bhikkhave rañño nāgo khantā hoti?
6. Idha bhikkhave rañño nāgo saṅgāmagato khamo hoti sattippahārānaṁ asippahārānaṁ usuppahārānaṁ pharasuppahārānaṁ bheripaṇavasaṅkhatiṇavaninnādasaddānaṁ. Evaṁ kho bhikkhave rañño nāgo khantā hoti.
Kathañ ca bhikkhave rañño nāgo gantā hoti?
7. Idha bhikkhave rañño nāgo yam enaṁ hatthidammasārathi disaṁ peseti yadi vā gatapubbaṁ yadi vā agatapubbaṁ taṁ khippaṁ yeva gantā hoti. Evaṁ kho bhikkhave rañño nāgo gantā hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi aṅgehi samannāgato rañño nāgo rājāraho hoti rājabhoggo, rañño aṅgan tveva saṅkhaṁ gacchati. Evam eva kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katamehi pañcahi?
8. Idha bhikkhave bhikkhu sotā ca hoti hantā ca rakkhitā ca khantā ca gantā ca.
Kathañ ca bhikkhave bhikkhu sotā hoti?
9. Idha bhikkhave bhikkhu Tathāgatappavedite dhammavinaye desiyamāne aṭṭhikatvā manasikatvā sabbaṁ cetasā samannāharitvā ohitasoto dhammaṁ suṇāti. Evaṁ kho bhikkhave bhikkhu sotā hoti. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu hantā hoti?
10. Idha bhikkhave bhikkhu uppannaṁ kāmavitakkaṁ nādhivāseti pajahati vinodeti vyantikaroti anabhāvaṁ gameti, uppannaṁ vyāpādavitakkaṁ ... uppannaṁ vihiṁsāvitakkaṁ ... uppannuppanne pāpake akusale dhamme nādhivāseti pajahati vinodeti vyantikaroti anabhāvaṁ gameti. Evaṁ kho bhikkhave bhikkhu hantā hoti. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu rakkhitā hoti?
11. Idha bhikkhave bhikkhu cakkhunā rūpaṁ disvā na nimittaggāhī hoti nānuvyañjanaggāhī, yatvādhikaraṇam enaṁ cakkhundriyaṁ asaṁvutaṁ viharantaṁ abhijjhā domanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṁ, tassa saṁvarāya paṭipajjati, rakkhati cakkhundriyaṁ, cakkhundriye saṁvaraṁ āpajjati; sotena saddaṁ sutvā ... ghānena gandhaṁ ghāyitvā ... jivhāya rasaṁ sāyitvā ... kāyena phoṭṭhabbaṁ phusitvā ... manasā dhammaṁ viññāya na nimittaggāhī hoti nānuvyañjanaggāhī, yatvādhikaraṇam enaṁ manindriyaṁ asaṁvutaṁ viharantaṁ abhijjhā domanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṁ, tassa saṁvarāya paṭipajjati, rakkhati manindriyaṁ, manindriye saṁvaraṁ āpajjati. Evaṁ kho bhikkhave bhikkhu rakkhitā hoti. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu khantā hoti?
12. Idha bhikkhave bhikkhu khamo hoti sītassa uṇhassa jighacchāya pipāsāya ḍaṁsamakasavātātapasiriṁsapasamphassānaṁ duruttānaṁ durāgatānaṁ vacanapathānaṁ, uppannānaṁ sārīrikānaṁ vedanānaṁ dukkhānaṁ tibbānaṁ kharānaṁ kaṭukānaṁ asātānaṁ amanāpānaṁ pāṇaharānaṁ adhivāsakajātiko hoti. Evaṁ kho bhikkhave bhikkhu khantā hoti. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu gantā hoti?
13. Idha bhikkhave bhikkhu yā sā disā agatapubbā iminā dīghena addhunā, yad idaṁ sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṁ, taṁ khippaṁ yeva gantā hoti. Evaṁ kho bhikkhave bhikkhu gantā hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.
Rājavaggo cuddasamo.
Uddānaṁ:
Cakkānuvattanā rājā yassaṁ disaṁ dve ca patthanā
Appaṁ supati bhattādā akkhamo ca sotarā cā ti.
Tikaṇḍaki-Vagga
CXLI.
1. Pañc'ime bhikkhave puggalā santo saṁvijjamānā lokasmiṁ. Katame pañca?
2. Datvā avajānāti, saṁvāsena avajānāti, ādiyamukho hoti, lolo hoti, mando momūho hoti. Kathañ ca bhikkhave puggalo datvā avajānāti?
3. Idha bhikkhave puggalo puggalassa deti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṁ. Tassa evaṁ hoti 'ahaṁ demi, ayaṁ paṭiggaṇhātī' ti. Tam enaṁ datvā avajānāti.
Evaṁ kho bhikkhave puggalo datvā avajānāti. Kathañ ca bhikkhave puggalo saṁvāsena avajānāti?
4. Idha bhikkhave puggalo puggalena saddhiṁ saṁvasati dve vā tīṇi vā vassāni. Tam enaṁ saṁvāsena avajānāti.
Evaṁ kho bhikkhave puggalo saṁvāsena avajānāti. Kathañ ca bhikkhave puggalo ādiyamukho hoti?
5. Idha bhikkhave ekacco puggalo parassa vaṇṇe vā avaṇṇe vā bhāsiyamāne taṁ khippaṁ yeva adhimuccitā hoti.
Evaṁ kho bhikkhave puggalo ādiyamukho hoti. Kathañ ca bhikkhave puggalo lolo hoti?
6. Idha bhikkhave ekacco puggalo ittarasaddho hoti ittarabhattī ittarapemo ittarappasādo.
Evaṁ kho bhikkhave puggalo lolo hoti. Kathañ ca bhikkhave puggalo mando momūho hoti?
7. Idha bhikkhave ekacco puggalo kusalākusale dhamme na jānāti, sāvajjānavajje dhamme na jānāti, hīnappaṇīte dhamme na jānāti, kaṇhasukkasappaṭibhāge dhamme na jānāti.
Evaṁ kho bhikkhave puggalo mando momūho hoti.
Ime kho bhikkhave pañca puggalā santo saṁvijjamānā lokasmin ti.
CXLII.
1. Pañc'ime bhikkhave puggalā santo saṁvijjamānā lokasmiṁ. Katame pañca?
2. Idha bhikkhave ekacco puggalo ārabhati ca vippaṭisārī ca hoti, tañ ca cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, yatth'assa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti; idha pana bhikkhave ekacco puggalo ārabhati na vippaṭisārī hoti, tañ ca cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti. yatth' assa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti; idha pana bhikkhave ekacco puggalo na ārabhati vippaṭisārī hoti,
tañ ca cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, yatth'assa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti; idha pana bhikkhave ekacco puggalo na ārabhati na vippaṭisārī hoti, tañ ca cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, yatth'assa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti; idha pana bhikkhave ekacco puggalo na ārabhati na vippaṭisāri hoti, tañ ca cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ yathābhūtaṁ pajānāti, yatth'assa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti.
3. Tatra bhikkhave yvāyaṁ puggalo ārabhati ca vippaṭisārī ca hoti, tañ ca cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, yatth'assa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti. So evam assa vacanīyo: 'āyasmato kho ārabbhajā āsavā saṁvijjanti, vippaṭisārajā āsavā pavaḍḍhanti, sādhu vatāyasmā ārabbhaje āsave pahāya vippaṭisāraje āsave paṭivinodetvā cittaṁ paññañ ca bhāvetuṁ, evam āyasmā amunā pañcamena puggalena samasamo bhavissatī' ti.
Tatra bhikkhave yvāyaṁ puggalo ārabhati na vippaṭisārī hoti, tañ ca cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, yatth'assa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti. So evam assa vacanīyo: 'āyasmato kho ārabbhajā āsavā saṁvijjanti, vippaṭisārajā āsavā na ppavaḍḍhanti, sādhu vatāyasmā ārabbhaje āsave pahāya cittaṁ paññañ ca bhāvetuṁ, evam āyasmā amunā pañcamena puggalena samasamo bhavissatī' ti.
Tatra bhikkhave yvāyaṁ puggalo na ārabhati vippaṭisārī hoti, tañ ca cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, yatth'assa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti. So evam assa vacanīyo: 'āyasmato kho ārabbhajā āsavā na saṁvijjanti,
vippaṭisārajā āsavā pavaḍḍhanti, sādhu vatāyasmā vippaṭisāraje āsave paṭivinodetvā cittaṁ paññañ ca bhāvetuṁ, evam āyasmā amunā pañcamena puggalena samasamo bhavissatī' ti.
Tatra bhikkhave yvāyaṁ puggalo na ārabhati na vippaṭisārī hoti, tañ ca cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, yatth'assa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti. So evam assa vacanīyo 'āyasmato kho ārabbhajā āsavā na saṁvijjanti, vippaṭisārajā āsavā na ppavaḍḍhanti, sādhu vatāyasmā cittaṁ paññañ ca bhāvetuṁ, evam āyasmā amunā pañcamena puggalena samasamo bhavissatī' ti.
Iti kho bhikkhave ime cattāro puggalā amunā pañcamena puggalena evaṁ ovadiyamānā evaṁ anusāsiyamānā anupubbena āsavānaṁ khayaṁ pāpuṇantī ti.
CXLIII.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Vesāliyaṁ viharati Mahāvane Kūṭāgārasālāyaṁ. Atha kho Bhagavā pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya Vesāliṁ piṇḍāya pāvisi. Tena kho pana samayena pañcamattānaṁ Licchavisatānaṁ Sārandade cetiye sannisinnānaṁ sannipatitānaṁ ayam antarākathā udapādi:--
2. Pañcannaṁ ratanānaṁ pātubhāvo dullabho lokasmiṁ.
Katamesaṁ pañcannaṁ?
Hatthiratanassa pātubhāvo dullabho lokasmiṁ, assaratanassa pātubhāvo dullabho lokasmiṁ, maṇiratanassa pātubhāvo dullabho lokasmiṁ, itthiratanassa pātubhāvo dullabho lokasmiṁ, gahapatiratanassa pātubhāvo dullabho lokasmiṁ.
Imesaṁ pañcannaṁ ratanānaṁ pātubhāvo dullabho lokasmin ti.
3. Atha kho te Licchavī magge purisaṁ ṭhapesuṁ 'yathā tvaṁ ambho purisa passeyyāsi Bhagavantaṁ āgacchantaṁ, atha amhākaṁ āroceyyāsī' ti. Addasā kho so puriso Bhagavantaṁ dūrato 'va āgacchantaṁ, disvā yena te Licchavī ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā te Licchavī etad avoca 'ayaṁ so bhante Bhagavā āgacchati arahaṁ sammāsambuddho, yassa dāni kālaṁ maññathā' ti. Atha kho te Licchavī yena Bhagavā ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhaṁsu. Ekamantaṁ ṭhitā kho te Licchavī Bhagavantaṁ etad avocuṁ 'sādhu bhante Bhagavā yena Sārandadaṁ cetiyaṁ ten' upasaṅkamatu anukampaṁ upādāyā' ti. Adhivāsesi Bhagavā tuṇhībhāvena. Atha kho Bhagavā yena Sārandadaṁ cetiyaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Nisajja kho Bhagavā te Licchavī etad avoca 'kāya nu 'ttha Licchavī etarahi kathāya sannisinnā, kā ca pana vo antarākathā vippakatā' ti? 'Idha bhante amhākaṁ sannisinnānaṁ sannipatitānaṁ ayam antarākathā udapādi "pañcannaṁ ratanānaṁ pātubhāvo dullabho lokasmiṁ. Katamesaṁ pañcannaṁ? Hatthiratanassa pātubhāvo dullabho lokasmiṁ, assaratanassa pātubhāvo dullabho lokasmiṁ, maṇiratanassa pātubhāvo dullabho lokasmiṁ, itthiratanassa pātubhāvo dullabho lokasmiṁ, gahapatiratanassa pātubhāvo dullabho lokasmiṁ. Imesaṁ pañcannaṁ ratanānaṁ pātubhāvo dullabho lokasmin" ti.
4. Kāmādhimuttānaṁ vata bho Licchavīnaṁ kāmaṁ yeva ārabbha antarākathā udapādi. Pañcannaṁ Licchavī ratanānaṁ pātubhāvo dullabho lokasmiṁ. Katamesaṁ pañcannaṁ?
Tathāgatassa arahato sammāsambuddhassa pātubhāvo dullabho lokasmiṁ, Tathāgatappaveditassa dhammavinayassa desetā puggalo dullabho lokasmiṁ,
Tathāgatappaveditassa dhammavinayassa desitassa viññātā puggalo dullabho lokasmiṁ; Tathāgatappaveditassa dhammavinayassa desitassa viññātassa dhammānudhammapaṭipanno puggalo dullabho lokasmiṁ, kataññū katavedī puggalo dullabho lokasmiṁ.
Imesaṁ kho Licchavī pañcannaṁ ratanānaṁ pātubhāvo dullabho lokasmin ti.
CXLIV.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sākete viharati Tikaṇḍakivane. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:-- Bhikkhavo ti. Bhadante ti te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ.
Bhagavā etad avoca:--
2. Sādhu bhikkhave bhikkhu kālena kālaṁ appaṭikkūle paṭikkūlasaññī vihareyya, sādhu bhikkhave bhikkhu kālena kālaṁ paṭikkūle appaṭikkūlasaññī vihareyya, sādhu bhikkhave bhikkhu kālena kālaṁ appaṭikkūle ca paṭikkūle ca paṭikkūlasaññī vihareyya, sādhu bhikkhave bhikkhu kālena kālaṁ paṭikkūle ca appaṭikkūle ca appaṭikkūlasaññī vihareyya, sādhu bhikkhave bhikkhu kālena kālaṁ appaṭikkūlañ ca paṭikkūlañ ca tadubhayaṁ abhinivajjetvā upekkhako vihareyya sato sampajāno. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu atthavasaṁ paṭicca appaṭikkūle paṭikkūlasaññī vihareyya?
3. Mā me rajanīyesu dhammesu rāgo udapādī ti: idaṁ kho bhikkhave bhikkhu atthavasaṁ paṭicca appaṭikkūle paṭikkūlasaññī vihareyya. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu atthavasaṁ paṭicca paṭikkūle appaṭikkūlasaññī vihareyya?
4. Mā me dosanīyesu dhammesu doso udapādī ti: idaṁ kho bhikkhave bhikkhu atthavasaṁ paṭicca paṭikkūle appaṭikkūlasaññī vihareyya. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu atthavasaṁ paṭicca appaṭikkūle ca paṭikkūle ca paṭikkūlasaññī vihareyya?
5. Mā me rajanīyesu dhammesu rāgo udapādi, mā me dosanīyesu dhammesu doso udapādī ti: idaṁ kho bhikkhave bhikkhu atthavasaṁ paṭicca appaṭikkūle ca paṭikkūle ca paṭikkūlasaññī vihareyya. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu atthavasaṁ paṭicca paṭikkūle ca appaṭikkūle ca appaṭikkūlasaññī vihareyya?
6. Mā me dosanīyesu dhammesu doso udapādi, mā me rajanīyesu dhammesu rāgo udapādī ti: idaṁ kho bhikkhave bhikkhu atthavasaṁ paṭicca paṭikkūle ca appaṭikkūle ca appaṭikkūlasaññī vihareyya. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu atthavasaṁ paṭicca appaṭikkūlañ ca paṭikkūlañ ca tadubhayaṁ abhinivajjetvā upekkhako vihareyya sato sampajāno?
7. Mā me kvacini katthaci kiñcana rajanīyesu dhammesu rāgo udapādi, mā me kvacini katthaci kiñcana dosanīyesu dhammesu doso udapādi, mā me kvacini katthaci kiñcana mohanīyesu dhammesu moho udapādī ti: idaṁ kho bhikkhave bhikkhu atthavasaṁ paṭicca appaṭikkūlañ ca paṭikkūlañ ca tadubhayaṁ abhinivajjetvā upekkhako vihareyya sato sampajāno ti.
CXLV.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye. Katamehi pañcahi?
2. Pāṇātipātī hoti, adinnādāyī hoti, kāmesu micchācārī hoti, musāvādī hoti, surāmerayamajjapamādaṭṭhāyī hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge. Katamehi pañcahi?
4. Pāṇātipātā paṭivirato hoti, adinnādānā paṭivirato hoti, kāmesu micchācārā paṭivirato hoti, musāvādā paṭivirato hoti, surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge ti.
CXLVI.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu mitto na sevitabbo. Katamehi pañcahi?
2. Kammantaṁ kāreti, adhikaraṇaṁ ādiyati, pāmokkhesu bhikkhūsu paṭiviruddho hoti, dīghacārikaṁ anavatthacārikaṁ anuyutto viharati, na paṭibalo hoti kālena kālaṁ dhammiyā kathāya sandassetuṁ samādapetuṁ samuttejetuṁ sampahaṁsetuṁ.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu mitto na sevitabbo.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu mitto sevitabbo. Katamehi pañcahi?
4. Na kammantaṁ kāreti, na adhikaraṇaṁ ādiyati, na pāmokkhesu bhikkhūsu paṭiviruddho hoti, na dīghacārikaṁ anavatthacārikaṁ anuyutto viharati, paṭibalo hoti kālena kālaṁ dhammiyā kathāya sandassetuṁ samādapetuṁ samuttejetuṁ sampahaṁsetuṁ.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu mitto sevitabbo ti.
CXLVII.
1. Pañc' imāni bhikkhave asappurisadānāni. Katamāni pañca?
2. Asakkaccaṁ deti, acittikatvā deti, asahatthā deti, apaviddhaṁ deti, anāgamanadiṭṭhiko deti.
Imāni kho bhikkhave pañca asappurisadānāni.
3. Pañc' imāni bhikkhave sappurisadānāni. Katamāni pañca?
4. Sakkaccaṁ deti, cittikatvā deti, sahatthā deti, anapaviddhaṁ deti, āgamanadiṭṭhiko deti.
Imāni kho bhikkhave pañca sappurisadānānī ti.
CXLVIII.
1. Pañc' imāni bhikkhave sappurisadānāni. Katamāni pañca?
2. Saddhāya dānaṁ deti, sakkaccaṁ dānaṁ deti, kālena dānaṁ deti, anuggahitacitto dānaṁ deti, attānañ ca parañ ca anupahacca dānaṁ deti.
Saddhāya kho pana bhikkhave dānaṁ datvā, yattha yattha tassa dānassa vipāko nibbattati, aḍḍho ca hoti mahaddhano mahābhogo, abhirūpo ca hoti dassanīyo pāsādiko, paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato.
Sakkaccaṁ kho pana bhikkhave dānaṁ datvā, yattha yattha tassa dānassa vipāko nibbattati, aḍḍho ca hoti mahaddhano mahābhogo, ye pi 'ssa te honti puttā ti vā dārā ti vā dāsā ti vā pessā ti vā kammakarā ti vā, te pi sussūsanti sotaṁ odahanti aññācittaṁ upaṭṭhapenti.
Kālena kho pana bhikkhave dānaṁ datvā, yattha yattha tassa dānassa vipāko nibbattati, aḍḍho ca hoti mahaddhano mahābhogo, kālāgatā c'assa atthā pacurā honti.
Anuggahitacitto kho pana bhikkhave dānaṁ datvā, yattha yattha tassa dānassa vipāko nibbattati, aḍḍho ca hoti mahaddhano mahābhogo. uḷāresu ca pañcasu kāmaguṇesu bhogāya cittaṁ namati.
Attānañ ca parañ ca anupahacca kho pana bhikkhave dānaṁ datvā, yattha yattha tassa dānassa vipāko nibbattati, aḍḍho ca hoti mahaddhano mahābhogo, na c'assa kutoci bhogānaṁ upaghāto āgacchati: aggito vā udakato vā rājato vā corato vā appiyato vā dāyādato vā.
Imāni kho bhikkhave pañca sappurisadānānī ti.
CXLIX.
1. Pañc'ime bhikkhave dhammā samayavimuttassa bhikkhuno parihānāya saṁvattanti. Katame pañca?
2. Kammārāmatā, bhassārāmatā, niddārāmatā, saṅgaṇikārāmatā, yathāvimuttaṁ cittaṁ na paccavekkhati.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā samayavimuttassa bhikkhuno parihānāya saṁvattanti.
3. Pañc'ime bhikkhave dhammā samayavimuttassa bhikkhuno aparihānāya saṁvattanti. Katame pañca?
4. Na kammārāmatā, na bhassārāmatā, na niddārāmatā, na saṅgaṇikārāmatā, yathāvimuttaṁ cittaṁ paccavekkhati.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā samayavimuttassa bhikkhuno aparihānāya saṁvattantī ti.
CL.
1. Pañc'ime bhikkhave dhammā samayavimuttassa bhikkhuno parihānāya saṁvattanti. Katame pañca?
2. Kammārāmatā, bhassārāmatā, niddārāmatā, indriyesu aguttadvāratā, bhojane amattaññutā.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā samayavimuttassa bhikkhuno parihānāya saṁvattanti.
3. Pañc'ime bhikkhave dhammā samayavimuttassa bhikkhuno aparihānāya saṁvattanti. Katame pañca?
4. Na kammārāmatā, na bhassārāmatā, na niddārāmatā, indriyesu guttadvāratā, bhojane mattaññutā.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā samayavimuttassa bhikkhuno aparihānāya saṁvattantī ti.
Tikaṇḍakivaggo pannarasamo.
Uddānaṁ:
Datvā avajānāti ārabhati ca Sārandada-Tikaṇḍaki nirayena ca
Mitto asappurisa-sappurisena samayavimuttaṁ apare dve ti.
Catuttha-Paṇṇāsako.
Saddhamma-Vagga
CLI.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato suṇanto pi saddhammaṁ abhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattaṁ. Katamehi pañcahi?
2. Kathaṁ paribhoti, kathikaṁ paribhoti, attānaṁ paribhoti, vikkhittacitto dhammaṁ suṇāti, anekaggacitto ayoniso ca manasikaroti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato suṇanto pi saddhammaṁ abhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattaṁ.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato suṇanto saddhammaṁ bhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattaṁ.
Katamehi pañcahi?
4. Na kathaṁ paribhoti, na kathikaṁ paribhoti, na attānaṁ paribhoti, avikkhittacitto dhammaṁ suṇāti, ekaggacitto yoniso ca manasikaroti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato suṇanto saddhammaṁ bhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattan ti.
CLII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato suṇanto pi saddhammaṁ abhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattaṁ. Katamehi pañcahi?
2. Kathaṁ paribhoti, kathikaṁ paribhoti, attānaṁ paribhoti, duppañño hoti jaḷo eḷamūgo, anaññāte aññātamānī hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato suṇanto pi saddhammaṁ abhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattaṁ.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato suṇanto saddhammaṁ bhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattaṁ. Katamehi pañcahi?
4. Na kathaṁ paribhoti, na kathikaṁ paribhoti, na attānaṁ paribhoti, paññavā hoti ajaḷo aneḷamūgo, na anaññāte aññātamānī hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato suṇanto saddhammaṁ bhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattan ti.
CLIII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato suṇanto pi saddhammaṁ abhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattaṁ. Katamehi pañcahi?
2. Makkhī dhammaṁ suṇāti makkhapariyuṭṭhito, upārambhacitto dhammaṁ suṇāti randhagavesī, dhammadesake āhatacitto hoti khilajāto,
duppañño hoti jaḷo eḷamūgo, anaññāte aññātamānī hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato suṇanto pi saddhammaṁ abhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattaṁ.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato suṇanto saddhammaṁ bhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattaṁ. Katamehi pañcahi?
4. Amakkhī dhammaṁ suṇāti na makkhapariyuṭṭhito, anupārambhacitto dhammaṁ suṇāti na randhagavesī, dhammadesake anāhatacitto hoti akhilajāto, paññavā hoti ajaḷo aneḷamūgo, na anaññāte aññātamānī hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato suṇanto saddhammaṁ bhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattan ti.
CLIV.
1. Pañc'ime bhikkhave dhammā saddhammassa sammosāya antaradhānāya saṁvattanti. Katame pañca?
2. Idha bhikkhave bhikkhū na sakkaccaṁ dhammaṁ suṇanti, na sakkaccaṁ dhammaṁ pariyāpuṇanti, na sakkaccaṁ dhammaṁ dhārenti, na sakkaccaṁ dhatānaṁ dhammānaṁ atthaṁ upaparikkhanti, na sakkaccaṁ attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammaṁ paṭipajjanti.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā saddhammassa sammosāya antaradhānāya saṁvattanti.
3. Pañc'ime bhikkhave dhammā saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṁvattanti. Katame pañca?
4. Idha bhikkhave bhikkhū sakkaccaṁ dhammaṁ suṇanti, sakkaccaṁ dhammaṁ pariyāpuṇanti, sakkaccaṁ dhammaṁ dhārenti, sakkaccaṁ dhatānaṁ dhammānaṁ atthaṁ upaparikkhanti, sakkaccaṁ attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammaṁ paṭipajjanti.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṁvattantī ti.
CLV.
1. Pañc'ime bhikkhave dhammā saddhammassa sammosāya antaradhānāya saṁvattanti. Katame pañca?
2. Idha bhikkhave bhikkhū dhammaṁ na pariyāpuṇanti suttaṁ geyyaṁ veyyākaraṇaṁ gāthaṁ udānaṁ itivuttakaṁ jātakaṁ abbhutadhammaṁ vedallaṁ. Ayaṁ bhikkhave paṭhamo dhammo saddhammassa sammosāya antaradhānāya saṁvattati.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhū yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ na vitthārena paresaṁ desenti. Ayaṁ bhikkhave dutiyo dhammo saddhammassa sammosāya antaradhānāya saṁvattati.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhū yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ na vitthārena paresaṁ vācenti.
Ayaṁ bhikkhave tatiyo dhammo saddhammassa sammosāya antaradhānāya saṁvattati.
5. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhū yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ na vitthārena sajjhāyaṁ karonti.
Ayaṁ bhikkhave catuttho dhammo saddhammassa sammosāya antaradhānāya saṁvattati.
6. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhū yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ na cetasā anuvitakkenti anuvicārenti manasānupekkhanti. Ayaṁ bhikkhave pañcamo dhammo saddhammassa sammosāya antaradhānāya saṁvattati.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā saddhammassa sammosāya antaradhānāya saṁvattanti.
7. Pañc'ime bhikkhave dhammā saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṁvattanti. Katame pañca?
8. Idha bhikkhave bhikkhū dhammaṁ pariyāpuṇanti suttaṁ geyyaṁ veyyākaraṇaṁ gāthaṁ udānaṁ itivuttakaṁ jātakaṁ abbhutadhammaṁ vedallaṁ. Ayaṁ bhikkhave paṭhamo dhammo saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṁvattati.
9. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhū yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena paresaṁ desenti. Ayaṁ bhikkhave dutiyo dhammo saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṁvattati.
10. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhū yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena paresaṁ vācenti. Ayaṁ bhikkhave tatiyo dhammo saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṁvattati.
11. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhū yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena sajjhāyaṁ karonti.
Ayaṁ bhikkhave catuttho dhammo saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṁvattati.
12. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhū yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ cetasā anuvitakkenti anuvicārenti manasānupekkhanti. Ayaṁ bhikkhave pañcamo dhammo saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṁvattati.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṁvattantī ti.
CLVI.
1. Pañc'ime bhikkhave dhammā saddhammassa sammosāya antaradhānāya saṁvattanti. Katame pañca?
2. Idha bhikkhave bhikkhū duggahitaṁ suttantaṁ pariyāpuṇanti dunnikkhittehi padavyañjanehi, dunnikkhittassa bhikkhave padavyañjanassa attho pi dunnayo hoti. Ayaṁ bhikkhave paṭhamo dhammo saddhammassa sammosāya antaradhānāya saṁvattati.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhū dubbacā honti dovacassakaraṇehi dhammehi samannāgatā akkhamā appadakkhiṇaggāhino anusāsaniṁ. Ayaṁ bhikkhave dutiyo dhammo saddhammassa sammosāya antaradhānāya saṁvattati.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave ye te bhikkhū bahussutā āgatāgamā dhammadharā vinayadharā mātikādharā, te na sakkaccaṁ suttantaṁ paraṁ vācenti, tesaṁ accayena chinnamūlako suttanto hoti appaṭisaraṇo. Ayaṁ bhikkhave tatiyo dhammo saddhammassa sammosāya antaradhānāya saṁvattati.
5. Puna ca paraṁ bhikkhave therā bhikkhū bāhulikā honti sāthalikā okkamane pubbaṅgamā paviveke nikkhittadhurā na viriyaṁ ārabhanti appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya, tesaṁ pacchimā janatā diṭṭhānugatiṁ āpajjati, sā pi hoti bāhulikā sāthalikā okkamane pubbaṅgamā paviveke nikkhittadhurā na viriyaṁ ārabhati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Ayaṁ bhikkhave catuttho dhammo saddhammassa sammosāya antaradhānāya saṁvattati.
6. Puna ca paraṁ bhikkhave saṅgho bhinno hoti, saṅghe kho pana bhikkhave bhinne aññamaññaṁ akkosā ca honti, aññamaññaṁ paribhāsā ca honti aññamaññaṁ parikkhepā ca honti aññamaññaṁ pariccajanā ca honti.
Tattha appasannā c'eva na ppasīdanti pasannānañ ca ekaccānaṁ aññathattaṁ hoti. Ayaṁ bhikkhave pañcamo dhammo saddhammassa sammosāya antaradhānāya saṁvattati.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā saddhammassa sammosāya antaradhānāya saṁvattanti.
7. Pañc'ime bhikkhave dhammā saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṁvattanti. Katame pañca?
8. Idha bhikkhave bhikkhū suggahitaṁ suttantaṁ pariyāpuṇanti sunikkhittehi padavyañjanehi, sunikkhittassa bhikkhave padavyañjanassa attho pi sunayo hoti. Ayaṁ bhikkhave paṭhamo dhammo saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṁvattati.
9. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhū subbacā honti sovacassakaraṇehi dhammehi samannāgatā khamā padakkhiṇaggāhino anusāsaniṁ. Ayaṁ bhikkhave dutiyo dhammo saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṁvattati.
10. Puna ca paraṁ bhikkhave ye te bhikkhū bahussutā āgatāgamā dhammadharā vinayadharā mātikādharā, te sakkaccaṁ paraṁ vācenti, tesaṁ accayena na chinnamūlako suttanto hoti sappaṭisaraṇo. Ayaṁ bhikkhave tatiyo dhammo saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṁvattati.
11. Puna ca paraṁ bhikkhave therā bhikkhū na bāhulikā honti na sāthalikā okkamane nikkhittadhurā paviveke pubbaṅgamā viriyaṁ ārabhanti appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya, tesaṁ pacchimā janatā diṭṭhānugatiṁ āpajjati, sā pi hoti na bāhulikā na sāthalikā okkamane nikkhittadhurā paviveke pubbaṅgamā viriyaṁ ārabhati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Ayaṁ bhikkhave catuttho dhammo saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṁvattati.
12. Puna ca paraṁ bhikkhave saṅgho samaggo sammodamāno avivadamāno ekuddeso phāsu viharati, saṅghe kho pana bhikkhave samagge na c'eva aññamaññaṁ akkosā honti na ca aññamaññaṁ paribhāsā honti na ca aññamaññaṁ parikkhepā honti na ca aññamaññaṁ pariccajanā honti. Tattha appasannā c'eva pasīdanti pasannānañ ca bhīyobhāvo hoti. Ayaṁ bhikkhave pañcamo dhammo saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṁvattati.
Ime kho bhikkhave pañca dhammā saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṁvattantī ti.
CLVII.
1. Pañcannaṁ bhikkhave puggalānaṁ kathā dukkathā puggalaṁ puggalaṁ upanidhāya. Katamesaṁ pañcannaṁ?
2. Assaddhassa bhikkhave saddhākathā dukkathā, dussīlassa sīlakathā dukkathā, appassutassa bāhusaccakathā dukkathā, macchariyassa cāgakathā dukkathā, duppaññassa paññākathā dukkathā. Kasmā ca bhikkhave assaddhassa saddhākathā dukkathā?
3. Assaddho bhikkhave saddhākathāya kacchamānāya abhisajjati kuppati vyāpajjati patitthīyati kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukaroti. Taṁ kissa hetu? Taṁ hi so bhikkhave saddhāsampadaṁ attani na samanupassati na ca labhati tato nidānaṁ pītipāmujjaṁ. Tasmā assaddhassa saddhākathā dukkathā. Kasmā ca bhikkhave dussīlassa sīlakathā dukkathā?
4. Dussīlo bhikkhave sīlakathāya kacchamānāya abhisajjati kuppati vyāpajjati patitthīyati kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukaroti. Taṁ kissa hetu? Taṁ hi so bhikkhave sīlasampadaṁ attani na samanupassati na ca labhati tato nidānaṁ pītipāmujjaṁ. Tasmā dussīlassa sīlakathā dukkathā. Kasmā ca bhikkhave appassutassa bāhusaccakathā dukkathā?
5. Appassuto bhikkhave bāhusaccakathāya kacchamānāya abhisajjati kuppati vyāpajjati patitthīyati kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukaroti. Taṁ kissa hetu? Taṁ hi so bhikkhave sutasampadaṁ attani na samanupassati na ca labhati tato nidānaṁ pītipāmujjaṁ. Tasmā appassutassa bāhusaccakathā dukkathā. Kasmā ca bhikkhave macchariyassa cāgakathā dukkathā?
6. Maccharī bhikkhave cāgakathāya kacchamānāya abhisajjati kuppati vyāpajjati patitthīyati kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukaroti. Taṁ kissa hetu? Taṁ hi so bhikkhave cāgasampadaṁ attani na samanupassati na ca labhati tato nidānaṁ pītipāmujjaṁ.
Tasmā macchariyassa cāgakathā dukkathā. Kasmā ca bhikkhave duppaññassa paññākathā dukkathā?
7. Duppañño bhikkhave paññākathāya kacchamānāya abhisajjati kuppati vyāpajjati patitthīyati kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukaroti. Taṁ kissa hetu? Taṁ hi so bhikkhave paññāsampadaṁ attani na samanupassati na ca labhati tato nidānaṁ pītipāmujjaṁ. Tasmā duppaññassa paññākathā dukkathā.
Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ puggalānaṁ kathā dukkathā puggalaṁ puggalaṁ upanidhāya.
8. Pañcannaṁ bhikkhave puggalānaṁ kathā sukathā puggalaṁ puggalaṁ upanidhāya. Katamesaṁ pañcannaṁ?
9. Saddhassa bhikkhave saddhākathā sukathā, sīlavato sīlakathā sukathā, bahussutassa bāhusaccakathā sukathā, cāgavato cāgakathā sukathā, paññavato paññākathā sukathā. Kasmā ca bhikkhave saddhassa saddhākathā sukathā?
10. Saddho bhikkhave saddhākathāya kacchamānāya nābhisajjati na kuppati na vyāpajjati na patitthīyati na kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukaroti. Taṁ kissa hetu? Taṁ hi so bhikkhave saddhāsampadaṁ attani samanupassati labhati ca tato nidānaṁ pītipāmujjaṁ.
Tasmā saddhassa saddhākathā sukathā. Kasmā ca bhikkhave sīlavato sīlakathā sukathā?
11. Sīlavā bhikkhave sīlakathāya kacchamānāya nābhisajjati na kuppati na vyāpajjati na patitthīyati na kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukaroti. Taṁ kissa hetu?
Taṁ hi so bhikkhave sīlasampadaṁ attani samanupassati labhati ca tato nidānaṁ pītipāmujjaṁ. Tasmā sīlavato sīlakathā sukathā. Kasmā ca bhikkhave bahussutassa bāhusaccakathā sukathā?
12. Bahussuto bhikkhave bāhusaccakathāya kacchamānāya nābhisajjati na kuppati na vyāpajjati na patitthīyati na kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukaroti.
Taṁ kissa hetu? Taṁ hi so bhikkhave sutasampadaṁ attani samanupassati labhati ca tato nidānaṁ pītipāmujjaṁ. Tasmā bahussutassa bāhusaccakathā sukathā. Kasmā ca bhikkhave cāgavato cāgakathā sukathā?
13. Cāgavā bhikkhave cāgakathāya kacchamānāya nābhisajjati na kuppati na vyāpajjati na patitthīyati na kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukaroti. Taṁ kissa hetu? Taṁ hi so bhikkhave cāgasampadaṁ attani samanupassati labhati ca tato nidānaṁ pītipāmujjaṁ. Tasmā cāgavato cāgakathā sukathā. Kasmā ca bhikkhave paññavato paññākathā sukathā?
14. Paññavā bhikkhave paññākathāya kacchamānāya nābhisajjati na kuppati na vyāpajjati na patitthīyati na kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukaroti. Taṁ kissa hetu? Taṁ hi so bhikkhave paññāsampadaṁ attani samanupassati labhati ca tato nidānaṁ pītipāmujjaṁ. Tasmā paññavato paññākathā sukathā.
Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ puggalānaṁ kathā sukathā puggalaṁ puggalaṁ upanidhāyā ti.
CLVIII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu sārajjaṁ okkanto hoti. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu assaddho hoti, dussīlo hoti, appassuto hoti, kusīto hoti, duppañño hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu sārajjaṁ okkanto hoti.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu visārado hoti. Katamehi pañcahi?
4. Idha bhikkhave bhikkhu saddho hoti, sīlavā hoti, bahussuto hoti, āraddhaviriyo hoti, paññavā hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu visārado hotī ti.
CLIX.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Kosambīyaṁ viharati Ghositārāme. Tena kho pana samayena āyasmā Udāyi mahatiyā gihiparisāya parivuto dhammaṁ desento nisinno hoti.
Addasā kho āyasmā Ānando āyasmantaṁ Udāyiṁ mahatiyā gihiparisāya parivutaṁ dhammaṁ desentaṁ nisinnaṁ, disvā yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Ānando Bhagavantaṁ etad avoca 'āyasmā bhante Udāyi mahatiyā gihiparisāya parivuto dhammaṁ desetī' ti.
Na kho ānanda sukaraṁ paresaṁ dhammaṁ desetuṁ.
Paresaṁ ānanda dhammaṁ desentena pañca dhamme ajjhattaṁ upaṭṭhāpetvā paresaṁ dhammo desetabbo. Katame pañca?
2. Anupubbikathaṁ kathessāmī ti paresaṁ dhammo desetabbo, pariyāyadassāvī kathaṁ kathessāmī ti paresaṁ dhammo desetabbo, anuddayataṁ paṭicca kathaṁ kathessāmī ti paresaṁ dhammo desetabbo, na āmisantaro kathaṁ kathessāmī ti paresaṁ dhammo desetabbo, attānañ ca parañ ca anupahacca kathaṁ kathessāmī ti paresaṁ dhammo desetabbo.
Na kho ānanda sukaraṁ paresaṁ dhammaṁ desetuṁ.
Paresaṁ ānanda dhammaṁ desentena ime pañca dhamme ajjhattaṁ upaṭṭhāpetvā paresaṁ dhammo desetabbo ti.
CLX.
1. Pañc'ime bhikkhave uppannā duppaṭivinodayā. Katame pañca?
2. Uppanno rāgo duppaṭivinodayo, uppanno doso duppaṭivinodayo, uppanno moho duppaṭivinodayo, uppannaṁ paṭibhānaṁ duppaṭivinodayaṁ, uppannaṁ gamikacittaṁ duppaṭivinodayaṁ.
Ime kho bhikkhave pañca uppannā duppaṭivinodayā ti.
Saddhammavaggo soḷasamo.
Tass' uddānaṁ:
Tayo saddhammaniyāmā tayo saddhammasammosā
Dukkathā sārajjaṁ c'eva Udāyi dubbinodayā ti.
Āghāta-Vagga
CLXI.
1. Pañc'ime bhikkhave āghātapaṭivinayā, yattha bhikkhuno uppanno āghāto sabbaso paṭivinetabbo. Katame pañca?
2. Yasmiṁ bhikkhave puggale āghāto jāyetha, mettā tasmiṁ puggale bhāvetabbā. Evaṁ tasmiṁ puggale āghāto paṭivinetabbo.
3. Yasmiṁ bhikkhave puggale āghāto jāyetha, karuṇā tasmiṁ puggale bhāvetabbā. Evaṁ tasmiṁ puggale āghāto paṭivinetabbo.
4. Yasmiṁ bhikkhave puggale āghāto jāyetha, upekkhā tasmiṁ puggale bhāvetabbā. Evaṁ tasmiṁ puggale āghāto paṭivinetabbo.
5. Yasmiṁ bhikkhave puggale āghāto jāyetha, asati amanasikāro tasmiṁ puggale āpajjitabbo. Evaṁ tasmiṁ puggale āghāto paṭivinetabbo.
6. Yasmiṁ bhikkhave puggale āghāto jāyetha, kammassakatā tasmiṁ puggale adhiṭṭhātabbā 'kammassako ayam āyasmā kammadāyādo kammayoni kammabandhu kammapaṭisaraṇo, yaṁ kammaṁ karissati kalyāṇaṁ vā pāpakaṁ vā tassa dāyādo bhavissatī' ti. Evaṁ tasmiṁ puggale āghāto paṭivinetabbo.
Ime kho bhikkhave pañca āghātapaṭivinayā, yattha bhikkhuno uppanno āghāto sabbaso paṭivinetabbo ti.
CLXII.
1. Tatra kho āyasmā Sāriputto bhikkhū āmantesi:--
āvuso bhikkhavo ti. āvuso ti kho te bhikkhū āyasmato Sāriputtassa paccassosuṁ. āyasmā Sāriputto etad avoca:--
2. Pañc'ime āvuso āghātapaṭivinayā, yattha bhikkhuno uppanno āghāto sabbaso paṭivinetabbo. Katame pañca?
3. Idhāvuso ekacco puggalo aparisuddhakāyasamācāro hoti parisuddhavacīsamācāro, evarūpe pi āvuso puggale āghāto paṭivinetabbo.
4. Idha panāvuso ekacco puggalo aparisuddhavacīsamācāro hoti parisuddhakāyasamācāro, evarūpe pi āvuso puggale āghāto paṭivinetabbo.
5. Idha panāvuso ekacco puggalo aparisuddhakāyasamācāro hoti aparisuddhavacīsamācāro labhati ca kālena kālaṁ cetaso vivaraṁ cetaso pasādaṁ, evarūpe pi āvuso puggale āghāto paṭivinetabbo.
6. Idha panāvuso ekacco puggalo aparisuddhakāyasamācāro hoti aparisuddhavacīsamācaro na ca labhati kālena kālaṁ cetaso vivaraṁ cetaso pasādaṁ,
evarūpe pi āvuso puggale āghāto paṭivinetabbo.
7. Idha panāvuso ekacco puggalo parisuddhakāyasamācāro hoti parisuddhavacīsamācāro labhati ca kālena kālaṁ cetaso vivaraṁ cetaso pasādaṁ, evarūpe pi āvuso puggale āghāto paṭivinetabbo.
8. Tatrāvuso yvāyaṁ puggalo aparisuddhakāyasamācāro parisuddhavacīsamācāro. Kathaṁ tasmiṁ puggale āghāto paṭivinetabbo?
9. Seyyathā pi āvuso bhikkhu paṁsukūliko rathiyāya nantakaṁ disvā vāmena pādena niggahetvā dakkhiṇena pādena vitthāretvā, yo tattha sāro, taṁ paripācetvā ādāya pakkameyya, evam eva kho āvuso yvāyaṁ puggalo aparisuddhakāyasamācāro parisuddhavacīsamācāro, yāssa aparisuddhakāyasamācāratā, na sāssa tasmiṁ samaye manasikātabbā, yā ca khvāssa parisuddhavacīsamācāratā, sāssa tasmiṁ samaye manasikātabbā. Evaṁ tasmiṁ puggale āghāto paṭivinetabbo.
10. Tatrāvuso yvāyaṁ puggalo aparisuddhavacīsamācāro parisuddhakāyasamācāro. Kathaṁ tasmiṁ puggale āghāto paṭivinetabbo?
11. Seyyathā pi āvuso pokkharaṇī sevālapaṇakapariyonaddhā, atha puriso āgaccheyya ghammābhitatto ghammapareto kilanto tasito pipāsito, so taṁ pokkharaṇiṁ ogāhetvā ubhohi hatthehi iti c'iti ca sevālapaṇakaṁ apaviyūhitvā añjalinā pivitvā pakkameyya, evam eva kho āvuso yvāyaṁ puggalo aparisuddhavacīsamācāro parisuddhakāyasamācāro,
yāssa aparisuddhavacīsamācāratā, na sāssa tasmiṁ samaye manasikātabbā, yā ca khvāssa parisuddhakāyasamācāratā, sāssa tasmiṁ samaye manasikātabbā. Evaṁ tasmiṁ puggale āghāto paṭivinetabbo.
12. Tatrāvuso yvāyaṁ puggalo aparisuddhakāyasamācāro aparisuddhavacīsamācāro labhati ca kālena kālaṁ cetaso vivaraṁ cetaso pasādaṁ. Kathaṁ tasmiṁ puggale āghāto paṭivinetabbo?
13. Seyyathā pi āvuso parittaṁ gopade udakaṁ, atha puriso āgaccheyya ghammābhitatto ghammapareto kilanto tasito pipāsito, tassa evam assa 'idaṁ kho parittaṁ gopade udakaṁ, sacāhaṁ añjalinā vā pivissāmi bhājanena vā, khobhessāmi taṁ lolessāmi pi taṁ apeyyam pi taṁ karissāmi, yan nūnāhaṁ catukuṇḍiko nipatitvā gopītakaṁ pivitvā pakkameyyan' ti, so catukuṇḍiko nipatitvā gopītakaṁ pivitvā pakkameyya, evam eva kho āvuso yvāyaṁ puggalo aparisuddhakāyasamācāro aparisuddhavacīsamācāro labhati ca kālena kālaṁ cetaso vivaraṁ cetaso pasādaṁ, yāssa aparisuddhakāyasamācāratā, na sāssa tasmiṁ samaye manasikātabbā, yā pi 'ssa aparisuddhavacīsamācāratā, sā pi 'ssa tasmiṁ samaye na manasikātabbā, yañ ca kho so labhati kālena kālaṁ cetaso vivaraṁ cetaso pasādaṁ,
tad ev'assa tasmiṁ samaye manasikātabbaṁ. Evaṁ tasmiṁ puggale āghāto paṭivinetabbo.
14. Tatrāvuso yvāyaṁ puggalo aparisuddhakāyasamācāro aparisuddhavacīsamācāro na ca labhati kālena kālaṁ cetaso vivaraṁ cetaso pasādaṁ. Kathaṁ tasmiṁ puggale āghāto paṭivinetabbo?
15. Seyyathā pi āvuso puriso ābādhiko dukkhito bāḷhagilāno addhānamaggapaṭipanno, tassa purato pi 'ssa dūre gāmo pacchato pi 'ssa dūre gāmo, so na labheyya sappāyāni bhojanāni na labheyya sappāyāni bhesajjāni na labheyya paṭirūpaṁ upaṭṭhākaṁ na labheyya gāmantanāyakaṁ, tam enaṁ aññataro puriso passeyya addhānamaggapaṭipanno, so tasmiṁ purise kāruññaṁ yeva upaṭṭhāpeyya anudayaṁ yeva upaṭṭhāpeyya anukampaṁ yeva upaṭṭhāpeyya 'aho vatāyaṁ puriso labheyya sappāyāni bhojanāni labheyya sappāyāni bhesajjāni labheyya paṭirūpaṁ upaṭṭhākaṁ labheyya gāmantanāyakaṁ. Taṁ kissa hetu? Māyaṁ puriso idh'eva anayavyasanaṁ āpajjatī' ti. Evam eva kho āvuso yvāyaṁ puggalo aparisuddhakāyasamācāro aparisuddhavacīsamācāro na ca labhati kālena kālaṁ cetaso vivaraṁ cetaso pasādaṁ, evarūpe āvuso puggale kāruññaṁ yeva upaṭṭhāpetabbaṁ anudayā yeva upaṭṭhāpetabbā anukampā yeva upaṭṭhāpetabbā 'aho vata ayam āyasmā kāyaduccaritaṁ pahāya kāyasucaritaṁ bhāveyya, vacīduccaritaṁ pahāya vacīsucaritaṁ bhāveyya, manoduccaritaṁ pahāya manosucaritaṁ bhāveyya. Taṁ kissa hetu? Māyam āyasmā kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjatī' ti.
Evaṁ tasmiṁ puggale āghāto paṭivinetabbo.
16. Tatrāvuso yvāyaṁ puggalo parisuddhakāyasamācāro parisuddhavacīsamācāro labhati ca kālena kālaṁ cetaso vivaraṁ cetaso pasādaṁ. Kathaṁ tasmiṁ puggale āghāto paṭivinetabbo?
17. Seyyathā pi āvuso pokkharaṇī acchodakā sātodakā sītodakā setodakā supatiṭṭhā ramaṇīyā nānārukkhehi sañchannā, atha puriso āgaccheyya ghammābhitatto ghammapareto kilanto tasito pipāsito, so taṁ pokkharaṇiṁ ogāhetvā nahātvā ca pivitvā ca paccuttaritvā tatth'eva rukkhachāyāya nisīdeyya vā nipajjeyya vā, evam eva kho āvuso yvāyaṁ puggalo parisuddhakāyasamācāro parisuddhavacīsamācāro labhati ca kālena kālaṁ cetaso vivaraṁ cetaso pasādaṁ, yā pi'ssa parisuddhakāyasamācāratā, sā pi 'ssa tasmiṁ samaye manasikātabbā, yā pi 'ssa parisuddhavacīsamācāratā, sā pi 'ssa tasmiṁ samaye manasikātabbā, yam pi so labhati kālena kālaṁ cetaso vivaraṁ cetaso pasādaṁ, tam pi 'ssa tasmiṁ samaye manasikātabbaṁ. Evaṁ tasmiṁ puggale āghāto paṭivinetabbo.
Samantapāsādikaṁ āvuso puggalaṁ āgamma cittaṁ pasīdati.
Ime kho āvuso pañca āghātapaṭivinayā, yattha bhikkhuno uppanno āghāto sabbaso paṭivinetabbo ti.
CLXIII.
1. Tatra kho āyasmā Sāriputto bhikkhū āmantesi:--
āvuso bhikkhavo ti. āvuso ti kho te bhikkhū āyasmato Sāriputassa paccassosuṁ. āyasmā Sāriputto etad avoca:--
2. Pañcah'āvuso dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁsākaccho sabrahmacārīnaṁ. Katamehi pañcahi?
3. Idhāvuso bhikkhu attanā ca sīlasampanno hoti sīlasampadākathāya ca āgataṁ pañhaṁ vyākattā hoti, attanā ca samādhisampanno hoti samādhisampadākathāya ca āgataṁ pañhaṁ vyākattā hoti, attanā ca paññāsampanno hoti paññāsampadākathāya ca āgataṁ pañhaṁ vyākattā hoti, attanā ca vimuttisampanno hoti vimuttisampadākathāya ca āgataṁ pañhaṁ vyākattā hoti, attanā ca vimuttiñāṇadassanasampanno hoti vimuttiñāṇadassanasampadākathāya ca āgataṁ pañhaṁ vyākattā hoti.
Imehi kho āvuso pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁsākaccho sabrahmacārīnan ti.
CLXIV.
1. Tatra kho āyasmā Sāriputto bhikkhū āmantesi ... pe ...
2. Pañcah'āvuso dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁsājīvo sabrahmacārīnaṁ. Katamehi pañcahi?
3. Idhāvuso bhikkhu attanā ca sīlasampanno hoti sīlasampadākathāya ca kataṁ pañhaṁ vyākattā hoti, attanā ca samādhisampanno hoti samādhisampadākathāya ca kataṁ pañhaṁ vyākattā hoti, attanā ca paññāsampanno hoti paññāsampadākathāya ca kataṁ pañhaṁ vyākattā hoti, attanā ca vimuttisampanno hoti vimuttisampadākathāya ca kataṁ pañhaṁ vyākattā hoti, attanā ca vimuttiñāṇadassanasampanno hoti vimuttiñāṇadassanasampadākathāya ca kataṁ pañhaṁ vyākattā hoti.
Imehi kho āvuso pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁsājīvo sabrahmacārīnan ti.
CLXV.
1. Tatra kho āyasmā Sāriputto bhikkhū āmantesi ... pe ...
2. Yo hi koci āvuso paraṁ pañhaṁ pucchati, sabbo so pañcahi ṭhānehi etesaṁ vā aññatarena. Katamehi pañcahi?
3. Mandattā momūhattā paraṁ pañhaṁ pucchati, pāpiccho icchāpakato paraṁ pañhaṁ pucchati, paribhavaṁ paraṁ pañhaṁ pucchati,
aññātukāmo paraṁ pañhaṁ pucchati, atha vā pakuppanto paraṁ pañhaṁ pucchati 'sace me pañhaṁ puṭṭho samma-d-eva vyākarissati, icc'etaṁ kusalaṁ, no ce me pañhaṁ puṭṭho samma-d-eva vyākarissati, aham assa samma-d-eva vyākarissāmī' ti.
Yo hi koci āvuso paraṁ pañhaṁ pucchati, sabbo so imehi pañcahi ṭhānehi etesaṁ vā aññatarena. Ahaṁ kho panāvuso evañcitto paraṁ pañhaṁ pucchāmi 'sace me pañhaṁ puṭṭho samma-d-eva vyākarissati, icc'etaṁ kusalaṁ, no ce me pañhaṁ puṭṭho samma-d-eva vyākarissati, aham assa samma-d-eva vyākarissāmī ti.
CLXVI.
1. Tatra kho āyasmā Sāriputto bhikkhū āmantesi ... pe ...
2. Idhāvuso bhikkhu sīlasampanno samādhisampanno paññāsampanno saññāvedayitanirodhaṁ samāpajjeyya pi vuṭṭhaheyya pi, atth'etaṁ ṭhānaṁ, no ce diṭṭh'eva dhamme aññaṁ ārādheyya, atikkamm'eva kabaliṅkārāhārabhakkhānaṁ devānaṁ sahavyataṁ aññataraṁ manomayaṁ kāyaṁ upapanno saññāvedayitanirodhaṁ samāpajjeyya pi vuṭṭhaheyya pi, atth'etaṁ ṭhānan ti. Evaṁ vutte āyasmā Udāyi āyasmantaṁ Sāriputtaṁ etad avoca 'aṭṭhānaṁ kho etaṁ āvuso Sāriputta anavakāso, yaṁ so bhikkhu atikkamm'eva kabaliṅkārāhārabhakkhānaṁ devānaṁ sahavyataṁ aññataraṁ manomayaṁ kāyaṁ upapanno saññāvedayitanirodhaṁ samāpajjeyya pi vuṭṭhaheyya pi, natth' etaṁ ṭhānan' ti. Dutiyam pi kho ... tatiyam pi kho āyasmā Sāriputto bhikkhū āmantesi 'idhāvuso bhikkhu sīlasampanno samādhisampanno paññāsampanno saññāvedayitanirodhaṁ samāpajjeyya pi vuṭṭhaheyya pi,
atth'etaṁ ṭhānaṁ, no ce diṭṭh'eva dhamme aññaṁ ārādheyya, atikkamm'eva kabaliṅkārāhārabhakkhānaṁ devānaṁ sahavyataṁ aññataraṁ manomayaṁ kāyaṁ upapanno saññāvedayitanirodhaṁ samāpajjeyya pi vuṭṭhaheyya pi, atth' etaṁ ṭhānan' ti. Tatiyaṁ pi kho āyasmā Udāyi āyasmantaṁ Sāriputtaṁ etad avoca 'aṭṭhānaṁ kho etaṁ āvuso Sāriputta anavakāso, yaṁ so bhikkhu atikkamm'eva kabaliṅkārāhārabhakkhānaṁ devānaṁ sahavyataṁ aññataraṁ manomayaṁ kāyaṁ upapanno saññāvedayitanirodhaṁ samāpajjeyya pi vuṭṭhaheyya pi, natth'etaṁ ṭhānan' ti.
3. Atha kho āyasmato Sāriputtassa etad ahosi 'yāva tatiyam pi kho me āyasmā Udāyi paṭikkosati, na ca me koci bhikkhu anumodati, yan nūnāhaṁ yena Bhagavā ten' upasaṅkameyyan 'ti. Atha kho āyasmā Sāriputto yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Sāriputto bhikkhū āmantesi 'idhāvuso bhikkhu sīlasampanno samādhisampanno paññāsampanno saññāvedayitanirodhaṁ samāpajjeyya pi vuṭṭhaheyya pi, atth'etaṁ ṭhānaṁ, no ce diṭṭh'eva dhamme aññaṁ ārādheyya, atikkamm'eva kabaliṅkārāhārabhakkhānaṁ devānaṁ sahavyataṁ aññataraṁ manomayaṁ kāyaṁ upapanno saññāvedayitanirodhaṁ samāpajjeyya pi vuṭṭhaheyya pi, atth'etaṁ ṭhānan' ti. Evaṁ vutte āyasmā Udāyi āyasmantaṁ Sāriputtaṁ etad avoca 'aṭṭhānaṁ kho etaṁ āvuso Sāriputta anavakāso, yaṁ so bhikkhu atikkamm'eva kabaliṅkārāhārabhakkhānaṁ devānaṁ sahavyataṁ aññataraṁ manomayaṁ kāyaṁ upapanno saññāvedayitanirodhaṁ samāpajjeyya pi vuṭṭhaheyya pi, natth'etaṁ ṭhānan' ti. Dutiyam pi kho. ... tatiyam pi kho āyasmā Sāriputto bhikkhū āmantesi 'idhāvuso bhikkhu sīlasampanno samādhisampanno paññāsampanno saññāvedayitanirodhaṁ samāpajjeyya pi vuṭṭhaheyya pi,
atth'etaṁ ṭhānaṁ, no ce diṭṭh'eva dhamme aññaṁ ārādheyya, atikkamm'eva kabaliṅkārāhārabhakkhānaṁ devānaṁ sahavyataṁ aññataraṁ manomayaṁ kāyaṁ upapanno saññāvedayitanirodhaṁ samāpajjeyya pi vuṭṭhaheyya pi, atth'etaṁ ṭhānan' ti. Tatiyam pi kho āyasmā Udāyi āyasmantaṁ Sāriputtaṁ etad avoca 'aṭṭhānaṁ kho etaṁ āvuso Sāriputta anavakāso, yaṁ so bhikkhu atikkamm'eva kabaliṅkārāhārabhakkhānaṁ devānaṁ sahavyataṁ aññataraṁ manomayaṁ kāyaṁ upapanno saññāvedayitanirodhaṁ samāpajjeyya pi vuṭṭhaheyya pi, natth'etaṁ ṭhānan' ti.
4. Atha kho āyasmato Sāriputtassa etad ahosi 'Bhagavato pi kho me sammukhā āyasmā Udāyi yāva tatiyaṁ paṭikkosati, na ca me koci bhikkhu anumodati, yan nūnāhaṁ tuṇhī assan' ti. Atha kho āyasmā Sāriputto tuṇhī ahosi. Atha kho Bhagavā āyasmantaṁ Udāyiṁ āmantesi 'kaṁ pana tvaṁ Udāyi manomayaṁ kāyaṁ paccesī' ti?
'Ye te bhante devā arūpino saññāmayā' ti. 'Kiṁ nu kho tuyhaṁ Udāyi bālassa avyattassa bhaṇitena tvam pi nāma bhaṇitabbaṁ maññasī' ti?
5. Atha kho Bhagavā āyasmantaṁ ānandaṁ āmantesi 'atthi nāma ānanda theraṁ bhikkhuṁ vihesiyamānaṁ ajjhupekkhissatha, na hi nāma ānanda kāruññaṁ pi bhavissati theramhi bhikkhumhi vihesiyamānamhī' ti. Atha kho Bhagavā bhikkhū āmantesi 'idha bhikkhave bhikkhu sīlasampanno samādhisampanno paññāsampanno saññāvedayitanirodhaṁ samāpajjeyya pi vuṭṭhaheyya pi, atth'etaṁ ṭhānaṁ, no ce diṭṭh'eva dhamme aññaṁ ārādheyya, atikkamm'eva kabaliṅkārāhārabhakkhānaṁ devānaṁ sahavyataṁ aññataraṁ manomayaṁ kāyaṁ upapanno saññāvedayitanirodhaṁ samāpajjeyya pi vuṭṭhaheyya pi, atth'etaṁ ṭhānan' ti. Idam avoca Bhagavā, idaṁ vatvā Sugato uṭṭhāyāsanā vihāraṁ pāvisi.
6. Atha kho āyasmā Ānando acirapakkantassa Bhagavato yenāyasmā Upavāno ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṁ Upavānaṁ etad avoca 'idhāvuso Upavāna aññe theraṁ bhikkhuṁ vihesenti, mayan te na pucchāma.
Anacchariyaṁ kho pan'etaṁ āvuso Upavāna, yaṁ Bhagavā sāyaṇhasamayaṁ paṭisallānā vuṭṭhito etad eva ārabbha udāhareyya, yathā āyasmantaṁ yev'ettha Upavānaṁ paṭibhāseyya. Idān'eva amhākaṁ sārajjaṁ okkantan' ti.
7. Atha kho Bhagavā sāyaṇhasamayaṁ paṭisallānā vuṭṭhito yen' upaṭṭhānasālā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Nisajja kho Bhagavā āyasmantaṁ Upavānaṁ etad avoca 'katīhi nu kho Upavāna dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo cā' ti? Pañcahi bhante dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo ca. Katamehi pañcahi?
8. Idha bhante thero bhikkhu sīlavā hoti ... pe ... samādāya sikkhati sikkhāpadesu, bahussuto hoti ... pe ... diṭṭhiyā suppaṭividdho, kalyāṇavāco hoti kalyāṇavākkaraṇo poriyā vācāya samannāgato vissaṭṭhāya anelagalāya atthassa viññāpaniyā, catunnaṁ jhānānaṁ ābhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī, āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja viharati.
Imehi kho bhante pañcahi dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo cā ti.
9. Sādhu sādhu Upavāna. Imehi kho Upavāna pañcahi dhammehi samannāgato thero bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo ca. Ime ce Upavāna pañca dhammā therassa bhikkhuno na saṁvijjeyyuṁ, kena naṁ sabrahmacārī sakkareyyuṁ garukareyyuṁ māneyyuṁ pūjeyyuṁ khaṇḍiccena pāliccena valittacatāya? Yasmā ca kho Upavāna ime pañca dhammā therassa bhikkhuno saṁvijjanti, tasmā taṁ sabrahmacārī sakkaronti garukaronti mānenti pūjentī ti.
CLXVII.
1. Tatra kho āyasmā Sāriputto bhikkhū āmantesi 'codakena āvuso bhikkhunā paraṁ codetukāmena pañca dhamme ajjhattaṁ upaṭṭhapetvā paro codetabbo. Katame pañca?
2. Kālena vakkhāmi no akālena, bhūtena vakkhāmi no abhūtena, saṇhena vakkhāmi no pharusena, atthasaṁhitena vakkhāmi no anatthasaṁhitena, mettacittena vakkhāmi no dosantarena.
Codakena āvuso bhikkhunā paraṁ codetukāmena ime pañca dhamme ajjhattaṁ upaṭṭhapetvā paro codetabbo.
3. Idhāhaṁ āvuso ekaccaṁ puggalaṁ passāmi akālena codiyamānaṁ no kālena kupitaṁ, abhūtena codiyamānaṁ no bhūtena kupitaṁ, pharusena codiyamānaṁ no saṇhena kupitaṁ, anatthasaṁhitena codiyamānaṁ no atthasaṁhitena kupitaṁ, dosantarena codiyamānaṁ no mettacittena kupitaṁ.
4. Adhammacuditassa āvuso bhikkhuno pañcah'ākārehi avippaṭisāro upadahātabbo 'akālenāyasmā cudito no kālena,
alan te avippaṭisārāya, abhūtenāyasmā cudito no bhūtena, alan te avippaṭisārāya, pharusenāyasmā cudito no saṇhena, alan te avippaṭisārāya, anatthasaṁhitenāyasmā cudito no atthasaṁhitena, alan te avippaṭisārāya, dosantarenāyasmā cudito no mettacittena, alan te avippaṭisārāyā' ti.
Adhammacuditassa āvuso bhikkhuno imehi pañcah'ākārehi avippaṭisāro upadahātabbo.
5. Adhammacodakassa āvuso bhikkhuno pañcah'ākārehi vippaṭisāro upadahātabbo 'akālena te āvuso cudito no kālena, alan te vippaṭisārāya, abhūtena te āvuso cudito no bhūtena, alan te vippaṭisārāya, pharusena te āvuso cudito no saṇhena, alan te vippaṭisārāya, anatthasaṁhitena te āvuso cudito no atthasaṁhitena, alan te vippaṭisārāya, dosantarena te āvuso cudito no mettacittena, alan te vippaṭisārāyā' ti.
Adhammacodakassa āvuso bhikkhuno imehi pañcah'ākārehi vippaṭisāro upadahātabbo. Taṁ kissa hetu? Yathā na añño pi bhikkhu abhūtena codetabbaṁ maññeyyā ti.
6. Idha panāhaṁ āvuso ekaccaṁ puggalaṁ passāmi kālena codiyamānaṁ no akālena kupitaṁ, bhūtena codiyamānaṁ no abhūtena kupitaṁ, saṇhena codiyamānaṁ no pharusena kupitaṁ, atthasaṁhitena codiyamānaṁ no anatthasaṁhitena kupitaṁ, mettacittena codiyamānaṁ no dosantarena kupitaṁ.
7. Dhammacuditassa āvuso bhikkhuno pañcah'ākārehi vippaṭisāro upadahātabbo 'kālenāyasmā cudito no akālena, alan te vippaṭisārāya, bhūtenāyasmā cudito no abhūtena, alan te vippaṭisārāya, saṇhenāyasmā cudito no pharusena, alan te vippaṭisārāya, atthasaṁhitenāyasmā cudito no anatthasaṁhitena, alan te vippaṭisārāya, mettacittenāyasmā cudito no dosantarena, alan te vippaṭisārāyā' ti.
Dhammacuditassa āvuso bhikkhuno imehi pañcah'ākārehi vippaṭisāro upadahātabbo.
8. Dhammacodakassa āvuso bhikkhuno pañcah'ākārehi avippaṭisāro upadahātabbo 'kālena te āvuso cudito no akālena, alan te avippaṭisārāya, bhūtena te āvuso cudito no abhūtena, alan te avippaṭisārāya, saṇhena te āvuso cudito no pharusena, alan te avippaṭisārāya, atthasaṁhitena te āvuso cudito no anatthasaṁhitena, alan te avippaṭisārāya, mettacittena te āvuso cudito no dosantarena, alan te avippaṭisārāyā' ti.
Dhammacodakassa āvuso bhikkhuno imehi pañcah'ākārehi avippaṭisāro upadahātabbo. Taṁ kissa hetu? Yathā añño pi bhikkhu bhūtena codetabbaṁ maññeyyā ti.
9. Cuditena āvuso puggalena dvīsu dhammesu patiṭṭhātabbaṁ: sacce ca akuppe ca. Maṁ ce pi āvuso pare codeyyuṁ: kālena vā akālena vā, bhūtena vā abhūtena vā, saṇhena vā pharusena vā, atthasaṁhitena vā anatthasaṁhitena vā, mettacittena vā dosantarena vā, ahaṁ pi dvīsu yeva dhammesu patiṭṭhaheyyaṁ: sacce ca akuppe ca. Sace jāneyyaṁ 'atth' eso mayi dhammo' ti, 'atthī' ti naṁ vadeyyaṁ 'saṁvijjat' eso mayi dhammo' ti. Sace jāneyyaṁ 'natth' eso mayi dhammo' ti, 'natthī' ti naṁ vadeyyaṁ 'n'eso dhammo mayi saṁvijjatī' ti.
10. Evaṁ pi kho te Sāriputta vuccamānā atha ca pan'idh'ekacce moghapurisā na padakkhiṇaṁ gaṇhantī ti?
11. Ye te bhante puggalā assaddhā jīvikatthā na saddhā agārasmā anagāriyaṁ pabbajitā saṭhā māyāvino keṭubhino uddhatā unnalā capalā mukharā vikiṇṇavācā indriyesu aguttadvārā bhojane amattaññuno jāgariyaṁ ananuyuttā sāmaññe anapekkhavanto sikkhāya na tibbagāravā bāhulikā sāthalikā okkamane pubbaṅgamā paviveke nikkhittadhurā kusītā hīnaviriyā muṭṭhassatino asampajānā asamāhitā vibbhantacittā duppaññā eḷamūgā,
te mayā evaṁ vuccamānā na padakkhiṇaṁ gaṇhanti. Ye pana te bhante kulaputtā saddhā agārasmā anagāriyaṁ pabbajitā asaṭhā amāyāvino akeṭubhino anuddhatā anunnalā acapalā amukharā avikiṇṇavācā indriyesu guttadvārā bhojane mattaññuno jāgariyaṁ anuyuttā sāmaññe apekkhavanto sikkhāya tibbagāravā na bāhulikā na sāthalikā okkamane nikkhittadhurā paviveke pubbaṅgamā āraddhaviriyā pahitattā upaṭṭhitassatino sampajānā samāhitā ekaggacittā paññavanto aneḷamūgā, te mayā evaṁ vuccamānā padakkhiṇaṁ gaṇhantī ti.
12. Ye te Sāriputta puggalā assaddhā jīvikatthā na saddhā agārasmā anagāriyaṁ pabbajitā saṭhā māyāvino keṭubino uddhatā unnalā capalā mukharā vikiṇṇavācā indriyesu aguttadvārā bhojane amattaññuno jāgariyaṁ ananuyuttā sāmaññe anapekkhavanto sikkhāya na tibbagāravā bāhulikā sāthalikā okkamane pubbaṅgamā paviveke nikkhittadhurā kusītā hīnaviriyā muṭṭhassatino asampajānā asamāhitā vibbhantacittā duppaññā eḷamūgā, tiṭṭhantu te.
Ye pana te Sāriputta kulaputtā saddhā agārasmā anagāriyaṁ pabbajitā asaṭhā amāyāvino akeṭubhino anuddhatā anunnalā acapalā amukharā avikiṇṇavācā indriyesu guttadvārā bhojane mattaññuno jāgariyam anuyuttā sāmaññe apekkhavanto sikkhāya tibbagāravā na bāhulikā na sāthalikā okkamane nikkhittadhurā paviveke pubbaṅgamā āraddhaviriyā pahitattā upaṭṭhitassatino sampajānā samāhitā ekaggacittā paññavanto aneḷamūgā, te tvaṁ Sāriputta vadeyyāsi.
Ovada Sāriputta sabrahmacārī, anusāsa Sāriputta sabrahmacārī 'asaddhammā vuṭṭhāpetvā saddhamme patiṭṭhāpessāmi sabrahmacārī' ti.
Evaṁ hi te Sāriputta sikkhitabban ti.
CLXVIII.
1. Tatra kho āyasmā Sāriputto bhikkhū āmantesi ...
2. Dussīlassa āvuso sīlavipannassa hatupaniso hoti sammāsamādhi, sammāsamādhimhi asati sammāsamādhivipannassa hatupanisaṁ hoti yathābhūtañāṇadassanaṁ, yathābhūtañāṇadassane asati yathābhūtañāṇadassanavipannassa hatupaniso hoti nibbidāvirāgo, nibbidāvirāge asati nibbidāvirāgavipannassa hatupanisaṁ hoti vimuttiñāṇadassanaṁ.
3. Seyyathā pi āvuso rukkho sākhāpalāsavipanno, tassa papaṭikā pi na pāripūriṁ gacchati, taco pi pheggu pi sāro pi na pāripūriṁ gacchati, evam eva kho āvuso dussīlassa sīlavipannassa hatupaniso hoti sammāsamādhi, sammāsamādhimhi asati sammāsamādhivipannassa hatupanisaṁ hoti yathābhūtañāṇadassanaṁ, yathābhūtañāṇadassane asati yathābhūtañāṇadassanavipannassa hatupaniso hoti nibbidāvirāgo, nibbidāvirāge asati nibbidāvirāgavipannassa hatupanisaṁ hoti vimuttiñāṇadassanaṁ.
4. Sīlavato āvuso sīlasampannassa upanisasampanno hoti sammāsamādhi, sammāsamādhimhi sati sammāsamādhisampannassa upanisasampannaṁ hoti yathābhūtañāṇadassanaṁ, yathābhūtañāṇadassane sati yathābhūtañāṇadassanasampannassa upanisasampanno hoti nibbidāvirāgo, nibbidāvirāge sati nibbidāvirāgasampannassa upanisasampannaṁ hoti vimuttiñāṇadassanaṁ.
5. Seyyathā pi āvuso rukkho sākhāpalāsasampanno, tassa papaṭikā pi pāripūriṁ gacchati, taco pi pheggu pi sāro pi pāripūriṁ gacchati,
evam eva kho āvuso sīlavato sīlasampannassa upanisasampanno hoti sammāsamādhi, sammāsamādhimhi sati sammāsamādhisampannassa upanisasampannaṁ hoti yathābhūtañāṇadassanaṁ, yathābhūtañāṇadassane sati yathābhūtañāṇadassanasampannassa upanisasampanno hoti nibbidāvirāgo, nibbidāvirāge sati nibbidāvirāgasampannassa upanisasampannaṁ hoti vimuttiñāṇadassanan ti.
CLXIX.
1. Atha kho āyasmā Ānando yenāyasmā Sāriputto ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmatā Sāriputtena saddhiṁ sammodi. Sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Ānando āyasmantaṁ Sāriputtaṁ etad avoca:--
2. Kittāvatā nu kho āvuso Sāriputta bhikkhu khippanisanti ca hoti kusalesu dhammesu suggahitagāhī ca bahuñ ca gaṇhāti gahitañ c'assa na pamussatī ti? 'āyasmā kho Ānando bahussuto, paṭibhātu āyasmantaṁ yeva ānandan' ti. Tena h' āvuso Sāriputta suṇāhi sādhukaṁ manasikarohi, bhāsissāmī ti. 'Evam āvuso' ti kho āyasmā Sāriputto āyasmato ānandassa paccassosi. āyasmā Ānando etad avoca:--
3. Idhāvuso Sāriputta bhikkhu atthakusalo ca hoti dhammakusalo ca vyañjanakusalo ca niruttikusalo ca pubbāparakusalo ca. Ettāvatā kho āvuso Sāriputta bhikkhu khippanisanti ca hoti kusalesu dhammesu suggahitagāhī ca bahuñ ca gaṇhāti gahitañ c'assa na pamussatī ti.
Acchariyaṁ āvuso abbhutaṁ āvuso, yāva subhāsitañ c' idaṁ āyasmatā ānandena, imehi ca mayaṁ pañcahi dhammehi samannāgataṁ āyasmantaṁ ānandaṁ dhārema 'āyasmā Ānando atthakusalo dhammakusalo vyañjanakusalo niruttikusalo pubbāparakusalo' ti.
CLXX.
1. Ekaṁ samayaṁ āyasmā Ānando Kosambīyaṁ viharati Ghositārāme. Atha kho āyasmā Bhaddaji yenāyasmā Ānando ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmatā ānandena saddhiṁ sammodi. Sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho āyasmantaṁ Bhaddajiṁ āyasmā Ānando etad avoca:--
Kin nu kho āvuso Bhaddaji dassanānaṁ aggaṁ, kiṁ savanānaṁ aggaṁ, kiṁ sukhānaṁ aggaṁ, kiṁ saññānaṁ aggaṁ, kiṁ bhavānaṁ aggan ti? 'Atth' āvuso Brahmā abhibhū anabhibhūto aññadatthudaso vasavattī. Yo taṁ Brahmānaṁ passati, idaṁ dassanānaṁ aggaṁ. Atth' āvuso ābhassarā nāma deva sukhena abhisannā parisannā, te kadāci karahaci udānaṁ udānenti: aho sukhaṁ aho sukhan ti. Yo taṁ saddaṁ suṇāti, idaṁ savanānaṁ aggaṁ. Atth' āvuso subhakiṇṇakā nāma devā, te santaṁ yeva tusitā sukhaṁ paṭisaṁvedenti, idaṁ sukhānaṁ aggaṁ. Atth'āvuso ākiñcaññāyatanūpagā devā, idaṁ saññānaṁ aggaṁ.
Atth' āvuso nevasaññānāsaññāyatanūpagā devā, idaṁ bhavānaṁ aggan' ti.
3. Sameti kho idaṁ āyasmato Bhaddajissa, yad idaṁ bahujanenā ti? 'āyasmā kho Ānando bahussuto, paṭibhātu āyasmantaṁ yeva ānandan' ti. Tena h' āvuso Bhaddaji suṇāhi sādhukaṁ manasikarohi, bhāsissāmī ti. 'Evam āvuso' ti kho āyasmā Bhaddaji āyasmato ānandassa paccassosi. āyasmā Ānando etad avoca:--
Yathā passato kho āvuso anantarā āsavānaṁ khayo hoti, idaṁ dassanānaṁ aggaṁ. Yathā suṇato anantarā āsavānaṁ khayo hoti, idaṁ savanānaṁ aggaṁ. Yathā sukhitassa anantarā āsavānaṁ khayo hoti, idaṁ sukhānaṁ aggaṁ.
Yathā saññissa anantarā āsavānaṁ khayo hoti, idaṁ saññānaṁ aggaṁ. Yathā bhūtassa anantarā āsavānaṁ khayo hoti, idaṁ bhavānaṁ aggan ti.
Āghātavaggo sattarasamo.
Tass'uddānaṁ:
Dve āghātavinayā sākacchā sājīvato pañhaṁ
Pucchā nirodho codanā sīlaṁ nisanti Bhaddajī ti.
Upāsaka-Vagga
CLXXI.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:-- Bhikkhavo ti. Bhadante ti te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ. Bhagavā etad avoca:--
2. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato upāsako sārajjaṁ okkanto hoti. Katamehi pañcahi?
Pāṇātipātī hoti, adinnādāyī hoti, kāmesu micchācārī hoti, musāvādī hoti, surāmerayamajjapamādaṭṭhāyī hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato upāsako sārajjaṁ okkanto hoti.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato upāsako visārado hoti. Katamehi pañcahi?
Pāṇātipātā paṭivirato hoti, adinnādānā paṭivirato hoti, kāmesu micchācārā paṭivirato hoti, musāvādā paṭivirato hoti, surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato upāsako visārado hotī ti.
CLXXII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato upāsako avisārado agāraṁ ajjhāvasati. Katamehi pañcahi?
Pāṇātipātī hoti ... pe ... surāmerayamajjapamādaṭṭhāyī hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato upāsako avisārado agāraṁ ajjhāvasati.
2. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato upāsako visārado agāraṁ ajjhāvasati. Katamehi pañcahi?
Pāṇātipātā paṭivirato hoti ... pe ... surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato upāsako visārado agāraṁ ajjhāvasatī ti.
CLXXIII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato upāsako yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye. Katamehi pañcahi?
Pāṇātipātī hoti ... pe ... surāmerayamajjapamādaṭṭhāyī hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato upāsako yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye.
2. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato upāsako yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge. Katamehi pañcahi?
Pāṇātipātā paṭivirato hoti ... pe ... surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato upāsako yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge ti.
CLXXIV.
1. Atha kho Anāthapiṇḍiko gahapati yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Anāthapiṇḍikaṁ gahapatiṁ Bhagavā etad avoca:--
2. Pañca gahapati bhayāni verāni appahāya dussīlo iti vuccati nirayañ ca upapajjati. Katamāni pañca?
Pāṇātipātaṁ adinnādānaṁ kāmesu micchācāraṁ musāvādaṁ surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṁ.
Imāni kho gahapati pañca bhayāni verāni appahāya dussīlo iti vuccati nirayañ ca upapajjati.
3. Pañca gahapati bhayāni verāni pahāya sīlavā iti vuccati sugatiñ ca upapajjati. Katamāni pañca?
Pāṇātipātaṁ adinnādānaṁ kāmesu micchācāraṁ musāvādaṁ surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṁ.
Imāni kho gahapati pañca bhayāni verāni pahāya sīlavā iti vuccati sugatiñ ca upapajjati.
4. Yaṁ gahapati pāṇātipātapaccayā diṭṭhadhammikam pi bhayaṁ veraṁ pasavati, samparāyikam pi bhayaṁ veraṁ pasavati, cetasikam pi dukkhaṁ domanassaṁ paṭisaṁvedeti; pāṇātipātā paṭivirato neva diṭṭhadhammikaṁ bhayaṁ veraṁ pasavati na samparāyikaṁ bhayaṁ veraṁ pasavati na cetasikaṁ dukkhaṁ domanassaṁ paṭisaṁvedeti; pāṇātipātā paṭiviratassa evaṁ taṁ bhayaṁ veraṁ vūpasantaṁ hoti.
5. Yaṁ gahapati adinnādāyī ... yaṁ gahapati kāmesu micchācārī ... yam gahapati musāvādī ... yaṁ gahapati surāmerayamajjapamādaṭṭhāyī surāmerayamajjapamādaṭṭhānapaccayā diṭṭhadhammikam pi bhayaṁ veraṁ pasavati, samparāyikam pi bhayaṁ veraṁ pasavati, cetasikam pi dukkhaṁ domanassaṁ paṭisaṁvedeti; surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato neva diṭṭhadhammikaṁ bhayaṁ veraṁ pasavati na samparāyikaṁ bhayaṁ veraṁ pasavati na cetasikaṁ dukkhaṁ domanassaṁ paṭisaṁvedeti; surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭiviratassa evaṁ taṁ bhayaṁ veraṁ vūpasantaṁ hotī ti.
Yo pāṇam atimāteti musāvādañ ca bhāsati
loke adinnaṁ ādiyati paradārañ ca gacchati
surāmerayapānañ ca yo naro anuyuñjati
appahāya pañca verāni dussīlo iti vuccati
kāyassa bhedā duppañño nirayaṁ so upapajjati.
Yo pāṇaṁ nātimāteti musāvādaṁ na bhāsati
loke adinnaṁ nādiyati paradāraṁ na gacchati
surāmerayapānañ ca yo naro nānuyuñjati
pahāya pañca verāni sīlavā iti vuccati
kāyassa bhedā sappañño sugatiṁ so upapajjatī ti.
CLXXV.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato upāsako upāsakacaṇḍālo ca hoti upāsakamalañ ca upāsakapatikiṭṭho ca. Katamehi pañcahi?
Assaddho hoti, dussīlo hoti, kotuhalamaṅgaliko hoti, maṅgalaṁ pacceti no kammaṁ, ito ca bahiddhā dakkhiṇeyyaṁ gavesati tattha ca pubbakāraṁ karoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato upāsako upāsakacaṇḍālo ca hoti upāsakamalañ ca upāsakapatikiṭṭho ca.
2. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato upāsako upāsakaratanañ ca hoti upāsakapadumañ ca upāsakapuṇḍarīko ca. Katamehi pañcahi?
Saddho hoti, sīlavā hoti, akotuhalamaṅgaliko hoti, kammaṁ pacceti no maṅgalaṁ, na ito bahiddhā dakkhiṇeyyaṁ gavesati idha ca pubbakāraṁ karoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato upāsako upāsakaratanañ ca hoti upāsakapadumañ ca upāsakapuṇḍarīko cā ti.
CLXXVI.
1. Atha kho Anāthapiṇḍiko gahapati pañcamattehi upāsakasatehi parivuto yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi.
Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Anāthapiṇḍikaṁ gahapatiṁ Bhagavā etad avoca:--
2. Tumhe kho gahapati bhikkhusaṅghaṁ paccupaṭṭhitā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārena.
Na kho gahapati tāvataken'eva tuṭṭhi karaṇīyā 'mayaṁ bhikkhusaṅghaṁ paccupaṭṭhitā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārenā' ti. Tasmā ti ha gahapati evaṁ sikkhitabbaṁ:--
3. Kinti mayaṁ kālena kālaṁ pavivekaṁ pītiṁ upasampajja vihāreyyāmā ti.
Evaṁ hi vo gahapati sikkhitabban ti.
4. Evaṁ vutte āyasmā Sāriputto Bhagavantaṁ etad avoca:--
Acchariyaṁ bhante abbhutaṁ bhante, yāva subhāsitañ c' idaṁ bhante Bhagavatā 'tumhe kho gahapati bhikkhusaṅghaṁ paccupaṭṭhitā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārena. Na kho gahapati tāvataken'eva tuṭṭhi karaṇīyā "mayaṁ bhikkhusaṅghaṁ paccupaṭṭhitā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārenā" ti. Tasmā ti ha gahapati evaṁ sikkhitabbaṁ "kinti mayaṁ kālena kālaṁ pavivekaṁ pītiṁ upasampajja vihareyyāmā" ti. Evaṁ hi vo gahapati sikkhitabban' ti. Yasmiṁ bhante samaye ariyasāvako pavivekaṁ pītiṁ upasampajja viharati, pañc'assa ṭhānāni tasmiṁ samaye na honti: yam pi 'ssa kāmūpasaṁhitaṁ dukkhaṁ domanassaṁ, tam pi 'ssa tasmiṁ samaye na hoti; yam pi 'ssa kāmūpasaṁhitaṁ sukhaṁ somanassaṁ, tam pi 'ssa tasmiṁ samaye na hoti; yam pi 'ssa akusalūpasaṁhitaṁ dukkhaṁ domanassaṁ, tam pi 'ssa tasmiṁ samaye na hoti; yam pi 'ssa akusalūpasaṁhitaṁ sukhaṁ somanassaṁ, tam pi 'ssa tasmiṁ samaye na hoti; yam pi 'ssa kusalūpasaṁhitaṁ dukkhaṁ domanassaṁ, tam pi 'ssa tasmiṁ samaye na hoti.
Yasmiṁ bhante samaye ariyasāvako pavivekaṁ pītiṁ upasampajja viharati, imāni 'ssa pañca ṭhānāni tasmiṁ samaye na hontī ti.
Sādhu sādhu Sāriputta. Yasmiṁ Sāriputta samaye ariyasāvako pavivekaṁ pītiṁ upasampajja viharati,
pañc' assa ṭhānāni tasmiṁ samaye na honti: yam pi 'ssa kāmūpasaṁhitaṁ dukkhaṁ domanassaṁ, tam pi 'ssa tasmiṁ samaye na hoti; yam pi 'ssa kāmūpasaṁhitaṁ sukhaṁ somanassaṁ, tam pi 'ssa tasmiṁ samaye na hoti; yam pi 'ssa akusalūpasaṁhitaṁ dukkhaṁ domanassaṁ, tam pi 'ssa tasmiṁ samaye na hoti; yam pi 'ssa akusalūpasaṁhitaṁ sukhaṁ somanassaṁ, tam pi 'ssa tasmiṁ samaye na hoti; yam pi 'ssa kusalūpasaṁhitaṁ dukkhaṁ domanassaṁ, tam pi 'ssa tasmiṁ samaye na hoti. Yasmiṁ Sāriputta samaye ariyasāvako pavivekaṁ pītiṁ upasampajja viharati, imāni 'ssa pañca ṭhānāni tasmiṁ samaye na hontī ti.
CLXXVII.
1. Pañc' imā bhikkhave vaṇijjā upāsakena akaraṇīyā.
Katamā pañca?
Satthavaṇijjā, sattavaṇijjā, maṁsavaṇijjā, majjavaṇijjā, visavaṇijjā.
Imā kho bhikkhave pañca vaṇijjā upāsakena akaraṇiyā ti.
CLXXVIII.
1. Taṁ kiṁ maññatha bhikkhave, api nu tumhehi diṭṭhaṁ vā sutaṁ vā 'ayaṁ puriso pāṇātipātaṁ pahāya pāṇātipātā paṭivirato hoti, tam enaṁ rājāno gahetvā pāṇātipātāveramaṇīhetu hananti vā bandhanti vā pabbājenti vā yathāpaccayaṁ vā karontī' ti? 'No h'etaṁ bhante' .
Sādhu bhikkhave, mayā pi kho etaṁ bhikkhave neva diṭṭhaṁ na sutaṁ 'ayaṁ puriso pāṇātipātaṁ pahāya pāṇātipātā paṭivirato hoti, tam enaṁ rājāno gahetvā pāṇātipātāveramaṇīhetu hananti vā bandhanti vā pabbājenti vā yathāpaccayaṁ vā karontī' ti. Api ca khvāssa tam eva pāpakammaṁ pavedenti 'ayaṁ puriso itthiṁ vā purisaṁ vā jīvitā voropesī' ti.
Tam enaṁ rājāno gahetvā pāṇātipātahetu hananti vā bandhanti vā pabbājenti vā yathāpaccayaṁ vā karonti. Api nu tumhehi evarūpaṁ diṭṭhaṁ vā sutaṁ vā ti? 'Diṭṭhañ ca no bhante sutañ ca sūyissati cā' ti.
2. Taṁ kiṁ maññatha bhikkhave, api nu tumhehi diṭṭhaṁ vā sutaṁ vā 'ayaṁ puriso adinnādānaṁ pahāya adinnādānā paṭivirato hoti, tam enaṁ rājāno gahetvā adinnādānāveramaṇīhetu hananti vā bandhanti vā pabbājenti vā yathāpaccayaṁ vā karontī' ti? 'No h'etaṁ bhante' .
Sādhu bhikkhave, mayā pi kho etaṁ bhikkhave neva diṭṭhaṁ na sutaṁ 'ayaṁ puriso adinnādānaṁ pahāya adinnādānā paṭivirato hoti, tam enaṁ rājāno gahetvā adinnādānāveramaṇīhetu hananti vā bandhanti vā pabbājenti vā yathāpaccayaṁ vā karontī' ti. Api ca khvāssa tam eva pāpakammaṁ pavedenti 'ayaṁ puriso gāmā vā araññā vā adinnaṁ theyyasaṅkhātaṁ ādiyī' ti. Tam enaṁ rājāno gahetvā adinnādānahetu hananti vā bandhanti vā pabbājenti vā yathāpaccayaṁ vā karonti. Api nu tumhehi evarūpaṁ diṭṭhaṁ vā sutaṁ vā ti? 'Diṭṭhañ ca no bhante sutañ ca sūyissati cā' ti.
3. Taṁ kiṁ maññatha bhikkhave, api nu tumhehi diṭṭhaṁ vā sutaṁ vā 'ayaṁ puriso kāmesu micchācāraṁ pahāya kāmesu micchācārā paṭivirato hoti, tam enaṁ rājāno gahetvā kāmesu micchācārāveramaṇīhetu hananti vā bandhanti vā pabbājenti vā yathāpaccayaṁ vā karontī' ti?
'No h'etaṁ bhante' . Sādhu bhikkhave, mayā pi kho etaṁ bhikkhave neva diṭṭhaṁ na sutaṁ 'ayaṁ puriso kāmesu micchācāraṁ pahāya kāmesu micchācārā paṭivirato hoti, tam enaṁ rājāno gahetvā kāmesu micchācārāveramaṇīhetu hananti vā bandhanti vā pabbājenti vā yathāpaccayaṁ vā karontī' ti.
Api ca khvāssa tam eva pāpakammaṁ pavedenti 'ayaṁ puriso paritthīsu parakumārīsu cārittaṁ āpajjī' ti. Tam enaṁ rājāno gahetvā kāmesu micchācārahetu hananti vā bandhanti vā pabbājenti vā yathāpaccayaṁ vā karonti. Api nu tumhehi evarūpaṁ diṭṭhaṁ vā sutaṁ vā ti? 'Diṭṭhañ ca no bhante sutañ ca sūyissati cā' ti.
4. Taṁ kiṁ maññatha bhikkhave, api nu tumhehi diṭṭhaṁ vā sutaṁ vā 'ayaṁ puriso musāvādaṁ pahāya musāvādā paṭivirato hoti, tam enaṁ rājāno gahetvā musāvādāveramaṇīhetu hananti vā bandhanti vā pabbājenti vā yathāpaccayaṁ vā karontī' ti? 'No h'etaṁ bhante' . Sādhu bhikkhave, mayā pi kho etaṁ bhikkhave neva diṭṭhaṁ na sutaṁ 'ayaṁ puriso musāvādaṁ pahāya musāvādā paṭivirato hoti, tam enaṁ rājāno gahetvā musāvādāveramaṇīhetu hananti vā bandhanti vā pabbājenti vā yathāpaccayaṁ vā karontī' ti. Api ca khvāssa tam eva pāpakammaṁ pavedenti 'ayaṁ puriso gahapatissa vā gahapatiputtassa vā musāvādena atthaṁ bhañjī' ti. Tam enaṁ rājāno gahetvā musāvādahetu hananti vā bandhanti vā pabbājenti vā yathāpaccayaṁ vā karonti. Api nu tumhehi evarūpaṁ diṭṭhaṁ vā sutaṁ vā ti? 'Diṭṭhañ ca no bhante sutañ ca sūyissati cā' ti.
5. Taṁ kiṁ maññatha bhikkhave, api nu tumhehi diṭṭhaṁ vā sutaṁ vā 'ayaṁ puriso surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṁ pahāya surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti, tam enaṁ rājāno gahetvā surāmerayamajjapamādaṭṭhānāveramaṇīhetu hananti vā bandhanti vā pabbājenti vā yathāpaccayaṁ vā karontī' ti? 'No h'etaṁ bhante' . Sādhu bhikkhave, mayā pi kho etaṁ bhikkhave neva diṭṭhaṁ na sutaṁ 'ayaṁ puriso surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṁ pahāya surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti,
tam enaṁ rājāno gahetvā surāmerayamajjapamādaṭṭhānāveramaṇīhetu hananti vā bandhanti vā pabbājenti vā yathāpaccayaṁ vā karontī' ti. Api ca khvāssa tam eva pāpakammaṁ pavedenti 'ayaṁ puriso surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṁ anuyutto itthiṁ vā purisaṁ vā jīvitā voropesi, ayaṁ puriso surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṁ anuyutto gāmā vā araññā vā adinnaṁ theyyasaṅkhātaṁ ādiyi, ayaṁ puriso surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṁ anuyutto paritthīsu parakumārīsu cārittaṁ āpajji, ayaṁ puriso surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṁ anuyutto gahapatissa vā gahapatiputtassa vā musāvādena atthaṁ bhañjī' ti. Tam enaṁ rājāno gahetvā surāmerayamajjapamādaṭṭhānahetu hananti vā bandhanti vā pabbājenti vā yathāpaccayaṁ vā karonti. Api nu tumhehi evarūpaṁ diṭṭhaṁ vā sutaṁ vā ti? 'Diṭṭhañ ca no bhante sutañ ca sūyissati cā' ti.
CLXXIX.
1. Atha kho Anāthapiṇḍiko gahapati pañcamattehi upāsakasatehi parivuto yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi.
Atha kho Bhagavā āyasmantaṁ Sāriputtaṁ āmantesi:--
2. Yaṁ kañci Sāriputta jāneyyātha gihiṁ odātavasanaṁ pañcasu sikkhāpadesu saṁvutakammantaṁ catunnañ ca ābhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhiṁ akicchalābhiṁ akasiralābhiṁ, so ākaṅkhamāno attanā 'va attānaṁ vyākareyya 'khīṇanirayo 'mhi khīṇatiracchānayoniyo khīṇapittivisayo khīṇāpāyaduggativinipāto, sotāpanno'ham asmi avinipātadhammo niyato sambodhiparāyano' ti. Katamesu pañcasu sikkhāpadesu saṁvutakammanto hoti?
3. Idha Sāriputta ariyasāvako pāṇātipātā paṭivirato hoti, adinnādānā paṭivirato hoti, kāmesu micchācārā paṭivirato hoti, musāvādā paṭivirato hoti, surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti.
Imesu pañcasu sikkhāpadesu saṁvutakammanto hoti.
Katamesaṁ catunnaṁ ābhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī?
4. Idha Sāriputta ariyasāvako buddhe aveccappasādena samannāgato hoti 'iti pi so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi Satthā devamanussānaṁ buddho Bhagavā' ti. Ayam assa paṭhamo ābhicetasiko diṭṭhadhammasukhavihāro adhigato hoti avisuddhassa cittassa visuddhiyā apariyodātassa cittassa pariyodapanāya.
5. Puna ca paraṁ Sāriputta ariyasāvako dhamme aveccappasādena samannāgato hoti 'svākkhāto Bhagavatā dhammo sandiṭṭhiko akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṁ veditabbo viññūhī' ti. Ayam assa dutiyo ābhicetasiko diṭṭhadhammasukhavihāro adhigato hoti avisuddhassa cittassa visuddhiyā apariyodātassa cittassa pariyodapanāya.
6. Puna ca paraṁ Sāriputta ariyasāvako saṅghe aveccappasādena samannāgato hoti 'supaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho, ujupaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho, ñāyapaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho, sāmīcipaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho, yad idaṁ cattāri purisayugāni aṭṭha purisapuggalā, esa Bhagavato sāvakasaṅgho āhuneyyo pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā' ti. Ayam assa tatiyo ābhicetasiko diṭṭhadhammasukhavihāro adhigato hoti avisuddhassa cittassa visuddhiyā apariyodātassa cittassa pariyodapanāya.
7. Puna ca paraṁ Sāriputta ariyasāvako ariyakantehi sīlehi samannāgato hoti akhaṇḍehi acchiddehi asabalehi akammāsehi bhujissehi viññūpasatthehi aparāmaṭṭhehi samādhisaṁvattanikehi. Ayam assa catuttho ābhicetasiko diṭṭhadhammasukhavihāro adhigato hoti avisuddhassa cittassa visuddhiyā apariyodātassa cittassa pariyodapanāya.
Imesaṁ catunnaṁ ābhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī.
8. Yaṁ kañci Sāriputta jāneyyātha gihiṁ odātavasanaṁ imesu pañcasu sikkhāpadesu saṁvutakammantaṁ imesañ ca catunnaṁ ābhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukkhavihārānaṁ nikāmalābhiṁ akicchalābhiṁ akasiralābhiṁ, so ākaṅkhamāno attanā 'va attānaṁ vyākareyya 'khīṇanirayo 'mhi khīṇatiracchānayoniyo khīṇapittivisayo khīṇāpāyaduggativinipāto, sotāpanno 'ham asmi avinipātadhammo niyato sambodhiparāyano ti.
Nirayesu bhayaṁ disvā pāpāni parivajjaye
ariyadhammaṁ samādāya paṇḍito parivajjaye.
Na hiṁse pāṇabhūtāni vijjamāne parakkame
musā ca na bhaṇe jānaṁ adinnaṁ na parāmase
sehi dārehi santuṭṭho paradārañ ca ārame
merayaṁ vāruṇiṁ jantu na pive cittamohaniṁ.
Anussareyya sambuddhaṁ dhammañ cānuvitakkaye
avyāpajjhaṁ hitaṁ cittaṁ devalokāya bhāvaye.
Upaṭṭhite deyyadhamme puññatthassa jigiṁsato
santesu paṭhamaṁ dinnā vipulā hoti dakkhiṇā.
Santo have pavakkhāmi, Sāriputta suṇohi me:
'Iti kaṇhāsu setāsu rohiṇīsu harīsu vā
kammāsāsu sarūpāsu gosu pārāpatāsu vā
yāsu kāsu ca etāsu danto jāyati puṅgavo
dhorayho balasampanno kalyāṇajavanikkamo
tam eva bhāre yuñjanti nāssa vaṇṇaṁ parikkhare,
evam eva manussesu yasmiṁ kasmiñ ca jātiye
khattiye brāhmaṇe vesse sudde caṇḍālapukkuse
yāsu kāsu ca etāsu danto jāyati subbato
dhammaṭṭho sīlasampanno saccavādī hirīmano
pahīnajātimaraṇo brahmacariyassa kevalī
pannabhāro visaṁyutto katakicco anāsavo
pāragū sabbadhammānaṁ anupādāya nibbuto
tasmiñ ca viraje khette vipulā hoti dakkhiṇā.
Bālā ca avijānantā dummedhā assutāvino
bahiddhā denti dānāni, na hi sante upāsare.
Ye ca sante upāsanti sappaññe dhīrasammate
saddhā ca nesaṁ Sugate mūlajātā patiṭṭhitā,
devalokañ ca te yanti kule vā idha jāyare
anupubbena nibbānaṁ adhigacchanti paṇḍitā' ti.
CLXXX.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Kosalesu cārikaṁ carati mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṁ. Addasā kho Bhagavā addhānamaggapaṭipanno aññatarasmiṁ padese mahantaṁ sālavanaṁ, disvā maggā okkamma yena taṁ sālavanaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā taṁ sālavanaṁ ajjhogāhetvā aññatarasmiṁ padese sitaṁ pātvākāsi. Atha kho āyasmato ānandassa etad ahosi 'ko nu kho hetu ko paccayo Bhagavato sitassa pātukammāya? Na akāraṇena Tathāgatā sitaṁ pātukarontī' ti. Atha kho āyasmā Ānando Bhagavantaṁ etad avoca:
Ko nu kho bhante hetu ko paccayo Bhagavato sitassa pātukammāya? Na akāraṇena Tathāgatā sitaṁ pātukarontī ti.
2. Bhūtapubbaṁ ānanda imasmiṁ padese nagaraṁ ahosi iddhañ c'eva phītañ ca bahujanaṁ ākiṇṇamanussaṁ. Taṁ kho pan' ānanda nagaraṁ Kassapo bhagavā arahaṁ sammāsambuddho upanissāya vihāsi. Kassapassa kho pan' ānanda bhagavato arahato sammāsambuddhassa Gavesī nāma upāsako ahosi sīlesu aparipūrakārī. Gavesinā kho ānanda upāsakena pañcamattāni upāsakasatāni paṭidesitāni samādapitāni ahesuṁ sīlesu aparipūrakārino. Atha kho ānanda Gavesissa upāsakassa etad ahosi 'ahaṁ kho imesaṁ pañcannaṁ upāsakasatānaṁ bahūpakāro pubbaṅgamo samādapetā ahañ c' amhi sīlesu aparipūrakārī imāni ca pañca upāsakasatāni sīlesu aparipūrakārino. Icc'etaṁ samasamaṁ, natthi kiñci atirekaṁ. Handāhaṁ atirekāyā' ti. Atha kho ānanda Gavesī upāsako yena tāni pañca upāsakasatāni ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā tāni pañca upāsakasatāni etad avoca:-- Ajjatagge maṁ āyasmanto sīlesu paripūrakāriṁ dhārethā ti. Atha kho ānanda tesaṁ pañcannaṁ upāsakasatānaṁ etad ahosi 'ayyo kho Gavesī amhākaṁ bahūpakāro pubbaṅgamo samādapetā, ayyo hi nāma Gavesī sīlesu paripūrakārī bhavissati, kimaṅga pana mayan' ti. Atha kho ānanda tāni pañca upāsakasatāni yena Gavesī upāsako ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā Gavesiṁ upāsakaṁ etad avocuṁ:-- Ajjatagge ayyo Gavesī imāni pañca upāsakasatāni sīlesu paripūrakārino dhāretū ti. Atha kho ānanda Gavesissa upāsakassa etad ahosi 'ahaṁ kho imesaṁ pañcannaṁ upāsakasatānaṁ bahūpakāro pubbaṅgamo samādapetā ahañ c' amhi sīlesu paripūrakārī imām ca pañca upāsakasatāni sīlesu paripūrakārino.
Icc'etaṁ samasamaṁ, natthi kiñci atirekaṁ.
Handāhaṁ atirekāyā' ti. Atha kho ānanda Gavesī upāsako yena tāni pañca upāsakasatāni ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā tāni pañca upāsakasatāni etad avoca:--
Ajjatagge maṁ āyasmanto brahmacāriṁ dhāretha ārācāriṁ virataṁ methunā gāmadhammā ti. Atha kho ānanda tesaṁ pañcannaṁ upāsakasatānaṁ etad ahosi 'ayyo kho Gavesī amhākaṁ bahūpakāro pubbaṅgamo samādapetā, ayyo hi nāma Gavesī brahmacārī bhavissati ārācārī virato methunā gāmadhammā, {kimaṅga} pana mayan' ti. Atha kho ānanda tāni pañca upāsakasatāni yena Gavesī upāsako ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā Gavesiṁ upāsakaṁ etad avocuṁ:-- Ajjatagge ayyo Gavesī imāni pi pañca upāsakasatāni brahmacārino dhāretu ārācārino virate methunā gāmadhammā ti. Atha kho ānanda Gavesissa upāsakassa etad ahosi 'ahaṁ kho imesaṁ pañcannaṁ upāsakasatānaṁ bahūpakāro pubbaṅgamo samādapetā ahañ c' amhi sīlesu paripūrakārī, imāni pi pañca upāsakasatāni sīlesu paripūrakārino, ahañ c' amhi brahmacārī ārācārī virato methunā gāmadhammā, imāni pi pañca upāsakasatāni brahmacārino ārācārino viratā methunā gāmadhammā. Icc'etaṁ samasamaṁ, natthi kiñci atirekaṁ.
Handāhaṁ atirekāyā' ti. Atha kho ānanda Gavesī upāsako yena tāni pañca upāsakasatāni ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā tāni pañca upāsakasatāni etad avoca:--
Ajjatagge maṁ āyasmanto ekabhattikaṁ dhāretha rattūparataṁ virataṁ vikālabhojanā ti. Atha kho ānanda tesaṁ pañcannaṁ upāsakasatānaṁ etad ahosi 'ayyo kho Gavesī amhākaṁ bahūpakāro pubbaṅgamo samādapetā, ayyo hi nāma Gavesī ekabhattiko bhavissati rattūparato virato vikālabhojanā, kimaṅga pana mayan' ti. Atha kho ānanda tāni pañca upāsakasatāni yena Gavesī upāsako ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā Gavesiṁ upāsakaṁ etad avocuṁ:
Ajjatagge ayyo Gavesī imāni pi pañca upāsakasatāni ekabhattike dhāretu rattūparate virate vikālabhojanā ti. Atha kho ānanda Gavesissa upāsakassa etad ahosi 'ahaṁ kho imesaṁ pañcannaṁ upāsakasatānaṁ bahūpakāro pubbaṅgamo samādapetā ahañ c' amhi sīlesu paripūrakārī, imāni pi pañca upāsakasatāni sīlesu paripūrakārino, ahañ c' amhi brahmacārī ārācārī virato methunā gāmadhammā, imāni pi pañca upāsakasatāni brahmacārino ārācārino viratā methunā gāmadhammā, ahañ c' amhi ekabhattiko rattūparato virato vikālabhojanā, imāni pi pañca upāsakasatāni ekabhattikā rattūparatā viratā vikālabhojanā. Icc'etaṁ samasamaṁ, natthi kiñci atirekaṁ.
Handāhaṁ atirekāyā' ti. Atha kho ānanda Gavesī upāsako yena Kassapo bhagavā arahaṁ sammāsambuddho ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Kassapaṁ bhagavantaṁ arahantaṁ sammāsambuddhaṁ etad avoca:-- Labheyyāhaṁ bhante bhagavato santike pabbajjaṁ, labheyyaṁ upasampadan ti. Alattha kho ānanda Gavesī upāsako Kassapassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa santike pabbajjaṁ, alattha upasampadaṁ. Acirūpasampanno kho pan' ānanda Gavesī bhikkhu eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharanto na cirass'eva yass' atthāya kulaputtā samma-d-eva agārasmā anagāriyaṁ pabbajanti, tad anuttaraṁ brahmacariyapariyosānaṁ diṭṭh'eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi, 'khīṇā jāti vusitaṁ brahmacariyaṁ kataṁ karaṇīyaṁ nāparaṁ itthattāyā' ti abbhaññāsi, aññataro ca pan' ānanda Gavesī bhikkhu arahataṁ ahosi. Atha kho ānanda tesaṁ pañcannaṁ upāsakasatānaṁ etad ahosi 'ayyo kho Gavesī amhākaṁ bahūpakāro pubbaṅgamo samādapetā. ayyo hi nāma Gavesī kesamassuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajissati, kimaṅga pana mayan' ti. Atha kho ānanda tāni pañca upāsakasatāni yena Kassapo bhagavā arahaṁ sammāsambuddho ten' upasaṅkamiṁsu,
upasaṅkamitvā Kassapaṁ bhagavantaṁ arahantaṁ sammāsambuddhaṁ etad avocuṁ:-- Labheyyāma mayaṁ bhante bhagavato santike pabbajjam, labheyyāma upasampadan ti. Alabhiṁsu kho ānanda tāni pañca upāsakasatāni Kassapassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa santike pabbajjaṁ, alabhiṁsu upasampadaṁ. Atha kho ānanda Gavesissa bhikkhuno etad ahosi 'ahaṁ kho imassa anuttarassa vimuttisukhassa nikāmalābhī akicchalābhī akasiralābhī, aho vat'imāni pi pañca bhikkhusatāni imassa anuttarassa vimuttisukhassa nikāmalābhino assu akicchalābhino akasiralābhino' ti.
Atha kho ānanda tāni pañca bhikkhusatāni vūpakaṭṭhā appamattā ātāpino pahitattā viharantā na cirass'eva yass atthāya kulaputtā samma-d-eva agārasmā anagāriyaṁ pabbajanti, tad anuttaraṁ brahmacariyapariyosānaṁ diṭṭh'eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihariṁsu, 'khīṇā jāti vusitaṁ brahmacariyaṁ kataṁ karaṇīyaṁ nāparaṁ itthattāyā' ti abbhaññiṁsu.
3. Iti kho ānanda tāni pañca bhikkhusatāni Gavesipamukhāni uttaruttariṁ paṇītapaṇītaṁ vāyamamānā anuttaraṁ vimuttiṁ sacchākaṁsu. Tasmā ti ha ānanda evaṁ sikkhitabbaṁ:--
4. Uttaruttariṁ paṇītapaṇītaṁ vāyamamānā anuttaraṁ vimuttiṁ sacchikarissāmā ti.
Evaṁ hi vo ānanda sikkhitabban ti.
Upāsakavaggo aṭṭhārasamo.
Uddānaṁ:
Sārajjaṁ visārado nirayaṁ veraṁ caṇḍālapañcamaṁ Pīti vaṇijjā rājāno gihī c'eva Gavesinā ti.
Arañña-Vagga
CLXXXI.
1. Pañc'ime bhikkhave āraññakā. Katame pañca?
2. Mandattā momūhattā āraññako hoti, pāpiccho icchāpakato āraññako hoti, ummādā cittakkhepā āraññako hoti, 'vaṇṇitaṁ buddhehi buddhasāvakehī' ti āraññako hoti, appicchataṁ yeva nissāya santuṭṭhiṁ yeva nissāya sallekhaṁ yeva nissāya pavivekaṁ yeva nissāya idam aṭṭhitaṁ yeva nissāya āraññako hoti.
Ime kho bhikkhave pañca āraññakā.
3. Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ āraññakānaṁ yvāyaṁ āraññako appicchatam yeva nissāya santuṭṭhiṁ yeva nissāya sallekhaṁ yeva nissāya pavivekaṁ yeva nissāya idam aṭṭhitaṁ yeva nissāya āraññako hoti, ayaṁ imesaṁ pañcannaṁ āraññakānaṁ aggo ca seṭṭho ca mokkho ca uttamo ca pavaro ca.
Seyyathā pi bhikkhave gavā khīraṁ, khīramhā dadhi, dadhimhā navanītaṁ, navanītamhā sappi, sappimhā sappimaṇḍo tattha aggam akkhāyati, evam eva kho bhikkhave imesaṁ pañcannaṁ āraññakānaṁ yvāyaṁ āraññako appicchataṁ yeva nissāya santuṭṭhiṁ yeva nissāya sallekhaṁ yeva nissāya pavivekaṁ yeva nissāya idam aṭṭhitaṁ yeva nissāya āraññako hoti, ayaṁ imesaṁ pañcannaṁ āraññakānaṁ aggo ca seṭṭho ca mokkho ca uttamo ca pavaro cā ti.
CLXXXII-CLXXXIX.
1. Pañc'ime bhikkhave paṁsukūlikā ...
2. Pañc'ime bhikkhave rukkhamūlikā ...
3. Pañc'ime bhikkhave sosānikā. ...
4. Pañc'ime bhikkhave abbhokāsikā. ...
5. Pañc'ime bhikkhave nesajjikā. ...
6. Pañc'ime bhikkhave yathāsanthatikā. ...
7. Pañc'ime bhikkhave ekāsanikā. ...
8. Pañc'ime bhikkhave khalupacchābhattikā. ...
CXC.
1. Pañc'ime bhikkhave pattapiṇḍikā. Katame pañca?
2. Mandattā momūhattā pattapiṇḍiko hoti, pāpiccho icchāpakato pattapiṇḍiko hoti, ummādā cittakkhepā pattapiṇḍiko hoti, 'vaṇṇitaṁ buddhehi buddhasāvakehī' ti pattapiṇḍiko hoti, appicchataṁ yeva nissāya santuṭṭhiṁ yeva nissāya sallekhaṁ yeva nissāya pavivekaṁ yeva nissāya idam aṭṭhitaṁ yeva nissāya pattapiṇḍiko hoti.
Ime kho bhikkhave pañca pattapiṇḍikā.
3. Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ pattapiṇḍikānaṁ yvāyaṁ pattapiṇḍiko appicchataṁ yeva nissāya santuṭṭhiṁ yeva nissāya sallekhaṁ yeva nissāya pavivekam yeva nissāya idam aṭṭhitaṁ yeva nissāya pattapiṇḍiko hoti, ayaṁ imesaṁ pañcannaṁ pattapiṇḍikānaṁ aggo ca seṭṭho ca mokkho ca uttamo ca pavaro ca.
Seyyathā pi bhikkhave gavā khīraṁ, khīramhā dadhi, dadhimhā navanītaṁ, navanītamhā sappi, sappimhā sappimaṇḍo tattha aggam akkhāyati, evam eva kho bhikkhave imesaṁ pañcannaṁ pattapiṇḍikānaṁ yvāyaṁ pattapiṇḍiko appicchataṁ yeva nissāya santuṭṭhiṁ yeva nissāya sallekhaṁ yeva nissāya pavivekaṁ yeva nissāya idam aṭṭhitaṁ yeva nissāya pattapiṇḍiko hoti,
ayaṁ imesaṁ pañcannaṁ pattapiṇḍikānaṁ aggo ca seṭṭho ca mokkho ca uttamo ca pavaro cā ti.
Araññavaggo ekūnavīsatimo.
Uddānaṁ:
Araññaṁ paṁsu rukkhasusānena abbhokāsakaṁ
Nesajjaṁ santhataṁ ekāsanikā khalupacchā piṇḍikena cā ti.
Brāhmaṇa-Vagga
CXCI.
1. Pañc'ime bhikkhave porāṇā brāhmaṇadhammā etarahi sunakhesu sandissanti no brāhmaṇesu. Katame pañca?
2. Pubbe sudaṁ bhikkhave brāhmaṇā brāhmaṇiṁ yeva gacchanti no abrāhmaṇiṁ. Etarahi bhikkhave brāhmaṇā brāhmaṇim pi gacchanti abrāhmaṇim pi gacchanti. Etarahi bhikkhave sunakhā sunakhiṁ yeva gacchanti no asunakhiṁ. Ayaṁ bhikkhave paṭhamo porāṇo brāhmaṇadhammo etarahi sunakhesu sandissati no brāhmaṇesu.
3. Pubbe sudaṁ bhikkhave brāhmaṇā brāhmaṇiṁ utuniṁ yeva gacchanti no anutuniṁ. Etarahi bhikkhave brāhmaṇā brāhmaṇiṁ utunim pi gacchanti anutunim pi gacchanti.
Etarahi bhikkhave sunakhā sunakhiṁ utuniṁ yeva gacchanti no anutuniṁ. Ayaṁ bhikkhave dutiyo porāṇo brāhmaṇadhammo etarahi sunakhesu sandissati no brāhmaṇesu.
4. Pubbe sudaṁ bhikkhave brāhmaṇā brāhmaṇiṁ neva kiṇanti no vikkiṇanti sampiyen'eva saṁvāsaṁ saṁsaggatthāya sampavattenti. Etarahi bhikkhave brāhmaṇā brāhmaṇiṁ kiṇanti pi vikkiṇanti pi sampiyena pi saṁvāsaṁ saṁsaggatthāya sampavattenti. Etarahi bhikkhave sunakhā sunakhiṁ neva kiṇanti no vikkiṇanti sampiyen' eva saṁvāsaṁ saṁsaggatthāya sampavattenti. Ayaṁ bhikkhave tatiyo porāṇo brāhmaṇadhammo etarahi sunakhesu sandissati no brāhmaṇesu.
5. Pubbe sudaṁ bhikkhave brāhmaṇā na sannidhiṁ karonti dhanassa pi dhaññassa pi rajatassa pi jātarūpassa pi. Etarahi bhikkhave brāhmaṇā sannidhiṁ karonti dhanassa pi dhaññassa pi rajatassa pi jātarūpassa pi. Etarahi bhikkhave sunakhā na sannidhiṁ karonti dhanassa pi dhaññassa pi rajatassa pi jātarūpassa pi. Ayaṁ bhikkhave catuttho porāṇo brāhmaṇadhammo etarahi sunakhesu sandissati no brāhmaṇesu.
6. Pubbe sudaṁ bhikkhave brāhmaṇā sāyaṁ sāyamāsāya pāto pātarāsāya bhikkhaṁ pariyesanti. Etarahi bhikkhave brāhmaṇā yāvadatthaṁ udarāvadehakaṁ bhuñjitvā avasesaṁ ādāya pakkamanti. Etarahi bhikkhave sunakhā sāyaṁ sāyamāsāya pāto pātarāsāya bhikkhaṁ pariyesanti. Ayaṁ bhikkhave pañcamo porāṇo brāhmaṇadhammo etarahi sunakhesu sandissati no brāhmaṇesu.
Ime kho bhikkhave pañca porāṇā brāhmaṇadhammā etarahi sunakhesu sandissanti no brāhmaṇesū ti.
CXCII.
1. Atha kho Doṇo brāhmaṇo yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Doṇo brāhmaṇo Bhagavantaṁ etad avoca:--
2. Sutaṁ me taṁ bho Gotama 'na samaṇo Gotamo brāhmaṇe jiṇṇe vuddhe mahallake addhagate vayo-anuppatte abhivādeti vā paccuṭṭheti vā āsanena vā nimantetī' ti. Tayidaṁ bho Gotama tath'eva, na hi bhavaṁ Gotamo brāhmaṇe jiṇṇe vuddhe mahallake addhagate vayo-anuppatte abhivādeti vā paccuṭṭheti vā āsanena vā nimanteti.
Tayidaṁ bho Gotama na sampannam evā ti.
'Tvaṁ pi no Doṇa brāhmaṇo paṭijānāsī' ti? Yaṁ hi taṁ bho Gotama sammā vadamāno vadeyya 'brāhmaṇo ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṁsuddhagahaṇiko yāva sattamā pitāmahayugā akkhitto anupakkuṭṭho jātivādena ajjhāyako mantadharo tiṇṇaṁ vedānaṁ pāragū sanighaṇḍukeṭubhānaṁ sākkharappabhedānaṁ itihāsapañcamānaṁ padako veyyākaraṇo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo' ti, mam'eva taṁ bho Gotama sammā vadamāno vadeyya. Ahaṁ hi bho Gotama brāhmaṇo ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṁsuddhagahaṇiko yāva sattamā pitāmahayugā akkhitto anupakkuṭṭho jātivādena ajjhāyako mantadharo tiṇṇaṁ vedānaṁ pāragū sanighaṇḍukeṭubhānaṁ sākkharappabhedānaṁ itihāsapañcamānaṁ padako veyyākaraṇo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo ti. 'Ye kho te Doṇa brāhmaṇānaṁ pubbakā isayo mantānaṁ kattāro mantānaṁ pavattāro yesañ c' idaṁ etarahi brāhmaṇā porāṇaṁ mantapadaṁ gītaṁ pavuttaṁ samihitaṁ tad anugāyanti tad anubhāsanti bhāsitam anubhāsanti vācitam anuvācenti,
seyyathīdaṁ Aṭṭhako Vāmako Vāmadevo Vessāmitto Yamadaggi Aṅgīraso Bhāradvājo Vāseṭṭho Kassapo Bhagu, tyassu 'me pañca brāhmaṇe paññāpenti: brahmasamaṁ devasamaṁ mariyādaṁ sambhinnamariyādaṁ brāhmaṇacaṇḍālaṁ yeva pañcamaṁ. Tesaṁ tvaṁ Doṇa katamo' ti? Na kho mayaṁ bho Gotama ime pañca brāhmaṇe jānāma, atha kho mayaṁ brāhmaṇā tveva jānāma. Sādhu me bhavaṁ Gotamo tathā dhammaṁ desetu, yathā ahaṁ ime pañca brāhmaṇe jāneyyan ti. 'Tena hi brāhmaṇa suṇāhi sādhukaṁ manasikarohi, bhāsissāmī' ti. Evaṁ bho ti kho Doṇo brāhmaṇo Bhagavato paccassosi. Bhagavā etad avoca:--
3. Kathañ ca Doṇa brāhmaṇo brahmasamo hoti?
Idha Doṇa brāhmaṇo ubhato sujāto hoti mātito ca pitito ca saṁsuddhagahaṇiko yāva sattamā pitāmahayugā akkhitto anupakkuṭṭho jātivādena. So aṭṭhacattālīsavassāni komārabrahmacariyaṁ carati mante adhīyamāno, aṭṭhacattāḷīsavassāni komārabrahmacariyaṁ caritvā mante adhīyitvā ācariyassa ācariyadhanaṁ pariyesati dhammen'eva no adhammena. Tattha ca Doṇa ko dhammo?
Neva kasiyā na vaṇijjāya na gorakkhena na issatthena na rājaporisena na sippaññatarena, kevalaṁ bhikkhācariyāya kapālaṁ anatimaññamāno. So ācariyassa ācariyadhanaṁ nīyādetvā kesamassuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajati. So evaṁ pabbajito samāno mettāsahagatena cetasā ekaṁ disaṁ pharitvā viharati, tathā dutiyaṁ tathā tatiyaṁ tathā catutthaṁ. Iti uddham adho tiriyaṁ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṁ lokaṁ mettāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena pharitvā viharati. Karuṇā- ... muditā- ... upekkhāsahagatena cetasā ekaṁ disaṁ pharitvā viharati, tathā dutiyaṁ tathā tatiyaṁ tathā catutthaṁ. Iti uddham adho tiriyaṁ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṁ lokaṁ upekkhāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena pharitvā viharati. So ime cattāro brahmavihāre bhāvetvā kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ brahmalokaṁ upapajjati. Evaṁ kho Doṇa brāhmaṇo brahmasamo hoti.
4. Kathañ ca Doṇa brāhmaṇo devasamo hoti?
Idha Doṇa brāhmaṇo ubhato sujāto hoti mātito ca pitito ca saṁsuddhagahaṇiko yāva sattamā pitāmahayugā akkhitto anupakkuṭṭho jātivādena. So aṭṭhacattāḷīsavassāni komārabrahmacariyaṁ carati mante adhīyamāno, aṭṭhacattāḷīsavassāni komārabrahmacariyaṁ caritvā mante adhīyitvā ācariyassa ācariyadhanaṁ pariyesati dhammen' eva no adhammena. Tattha ca Doṇa ko dhammo? Neva kasiyā na vaṇijjāya na gorakkhena na issatthena na rājaporisena na sippaññatarena, kevalaṁ bhikkhācariyāya kapālaṁ anatimaññamāno.
So ācariyassa ācariyadhanaṁ nīyādetvā dāraṁ pariyesati dhammen'eva no adhammena.
Tattha ca Doṇa ko dhammo? Neva kayena na vikkayena, brāhmaṇiṁ yeva udakūpassaṭṭhaṁ. So brāhmaṇiṁ yeva gacchati, na khattiyiṁ na vessiṁ na suddiṁ na caṇḍāliṁ na nesādiṁ na veṇiṁ na rathakāriṁ na pukkusiṁ gacchati, na gabbhiniṁ gacchati, na pāyamānaṁ gacchati, na anutuniṁ gacchati. Kasmā ca Doṇa brāhmaṇo na gabbhiniṁ gacchati? Sace Doṇa brāhmaṇo gabbhiniṁ gacchati, atimīḷhajo nāma so hoti māṇavako vā māṇavikā vā, tasmā Doṇa brāhmaṇo na gabbhiniṁ gacchati. Kasmā ca Doṇa brāhmaṇo na pāyamānaṁ gacchati? Sace Doṇa brāhmaṇo pāyamānaṁ gacchati, asucipaṭipīto nāma so hoti māṇavako vā māṇavikā vā, tasmā Doṇa brāhmaṇo na pāyamānaṁ gacchati. Kasmā ca Doṇa brāhmaṇo na anutuniṁ gacchati? Sace Doṇa brāhmaṇo anutuniṁ gacchati, tassa sā hoti brāhmaṇī neva kāmatthā na davatthā na ratatthā, pajatthā 'va brāhmaṇassa brāhmaṇī hoti. So methunaṁ uppādetvā kesamassuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajati. So evaṁ pabbajito samāno vivicc'eva kāmehi ... pe ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. So ime cattāro jhāne bhāvetvā kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjati.
Evaṁ kho Doṇa brāhmaṇo devasamo hoti.
5. Kathañ ca Doṇa brāhmaṇo mariyādo hoti?
Idha Doṇa brāhmaṇo ubhato sujāto hoti mātito ca pitito ca saṁsuddhagahaṇiko yāva sattamā pitāmahayugā akkhitto anupakkuṭṭho jātivādena. So aṭṭhacattāḷīsavassāni komārabrahmacariyaṁ carati mante adhīyamāno, aṭṭhacattāḷīsavassani komārabrahmacariyaṁ caritvā mante adhīyitvā ācariyassa ācariyadhanaṁ pariyesati dhammen'eva no adhammena. Tattha ca Doṇa ko dhammo? Neva kasiyā na vaṇijjāya na gorakkhena na issatthena na rājaporisena na sippaññatarena, kevalaṁ bhikkhācariyāya kapālaṁ anatimaññamāno. So ācariyassa ācariyadhanaṁ nīyādetvā dāraṁ pariyesati dhammen'eva no adhammena. Tattha ca Doṇa ko dhammo? Neva kayena na vikkayena, brāhmaṇiṁ yeva udakūpassaṭṭhaṁ. So brāhmaṇiṁ yeva gacchati, na khattiyiṁ na vessiṁ na suddiṁ na caṇḍāliṁ na nesādiṁ na veṇiṁ na rathakāriṁ na pukkusiṁ gacchati, na gabbhiniṁ gacchati, na pāyamānaṁ gacchati, na anutuniṁ gacchati.
Kasmā ca Doṇa brāhmaṇo na gabbhiniṁ gacchati? Sace Doṇa brāhmaṇo gabbhiniṁ gacchati ... pe ... pajatthā'va brāhmaṇassa brāhmaṇī hoti. So methunaṁ uppādetvā tam eva puttassādaṁ nikāmayamāno kuṭumbiṁ ajjhāvasati, na agārasmā anagāriyaṁ pabbajati. Yāva porāṇānaṁ brāhmaṇānaṁ mariyādā, tattha tiṭṭhati taṁ na vītikkamati. Yāva porāṇānaṁ brāhmaṇānaṁ mariyādā, tattha brāhmaṇo ṭhito taṁ na vītikkamatī ti kho Doṇa, tasmā brāhmaṇo mariyādo ti vuccati. Evaṁ kho Doṇa brāhmaṇo mariyādo hoti.
6. Kathañ ca Doṇa brāhmaṇo sambhinnamariyādo hoti?
Idha Doṇa brāhmaṇo ubhato sujāto hoti ... pe ... anupakkuṭṭho jātivādena. So aṭṭhacattāḷīsavassāni komārabrahmacariyaṁ carati mante adhīyamāno, aṭṭhacattāḷīsavassāni komārabrahmacariyaṁ caritvā mante adhīyitvā ācariyassa ācariyadhanaṁ pariyesati dhammen'eva no adhammena. Tattha ca Doṇa ko dhammo? Neva kasiyā na vaṇijjāya na gorakkhena na issatthena na rājaporisena na sippaññatarena, kevalaṁ bhikkhācariyāya kapālaṁ anatimaññamāno. So ācariyassa ācariyadhanaṁ nīyādetvā dāraṁ pariyesati dhammena pi adhammena pi kayena pi vikkayena pi brāhmaṇim pi udakūpassaṭṭhaṁ. So brāhmaṇim pi gacchati, khattiyim pi gacchati, vessim pi gacchati, suddim pi gacchati, caṇḍālim pi gacchati, nesādim pi gacchati, veṇim pi gacchati, rathakārim pi gacchati, pukkusim pi gacchati, gabbhinim pi gacchati, pāyamānam pi gacchati, utunim pi gacchati, anutunim pi gacchati. Tassa sā hoti brāhmaṇī kāmatthā pi davatthā pi ratatthā pi, pajatthā pi brāhmaṇassa brāhmaṇī hoti. Yāva porāṇānaṁ brāhmaṇānaṁ mariyādā, tattha na tiṭṭhati taṁ vītikkamati. Yāva porāṇānaṁ brāhmaṇānaṁ mariyādā, tattha brāhmaṇo na ṭhito taṁ vītikkamatī ti kho Doṇa, tasmā brāhmaṇo sambhinnamariyādo ti vuccati. Evaṁ kho Doṇa brāhmaṇo sambhinnamariyādo hoti.
7. Kathañ ca Doṇa brāhmaṇo brāhmaṇacaṇḍālo hoti?
Idha Doṇa brāhmaṇo ubhato sujāto hoti mātito ca pitito ca saṁsuddhagahaṇiko yāva sattamā pitāmahayugā akkhitto anupakkuṭṭho jātivādena. So aṭṭhacattāḷīsavassāni komārabrahmacariyaṁ carati mante adhīyamāno,
aṭṭhacattāḷīsavassāni komārabrahmacariyaṁ caritvā mante adhīyitvā ācariyassa ācariyadhanaṁ pariyesati dhammena pi adhammena pi kasiyā pi vaṇijjāya pi gorakkhena pi issatthena pi rājaporisena pi sippaññatarena pi kevalaṁ pi bhikkhācariyāya kapālaṁ anatimaññamāno. So ācariyassa ācariyadhanaṁ nīyādetvā dāraṁ pariyesati dhammena pi adhammena pi kayena pi vikkayena pi udakūpassaṭṭhaṁ. So brāhmaṇim pi gacchati, khattiyim pi gacchati, vessim pi gacchati, suddim pi gacchati, caṇḍālim pi gacchati, nesādim pi gacchati, veṇim pi gacchati, rathakārim pi gacchati, pukkusim pi gacchati, gabbhinim pi gacchati, pāyamānam pi gacchati, utunim pi gacchati, anutunim pi gacchati. Tassa sā hoti brāhmaṇī kāmatthā pi davatthā pi ratatthā pi, pajatthā pi brāhmaṇassa brāhmaṇī hoti. So sabbakammehi jīvitaṁ kappeti. Tam enaṁ brāhmaṇā evam āhaṁsu 'kasmā bhavaṁ brāhmaṇo paṭijānamāno sabbakammehi jīvitaṁ kappetī' ti? So evam āha 'seyyathā pi bho aggi sucim pi dahati asucim pi dahati, na ca tena aggi upalippati, evam eva kho bho sabbakammehi ce pi brāhmaṇo jīvitaṁ kappeti, na ca tena brāhmaṇo upalippatī' ti. Sabbakammehi jīvitaṁ kappetī ti kho Doṇa, tasmā brāhmaṇo brāhmaṇacaṇḍālo ti vuccati.
Evaṁ kho Doṇa brāhmaṇo brāhmaṇacaṇḍālo hoti.
8. Ye kho te Doṇa brāhmaṇānaṁ pubbakā isayo mantānaṁ kattāro mantānaṁ pavattāro yesañ c' idaṁ etarahi brāhmaṇā porāṇaṁ mantapadaṁ gītaṁ pavuttaṁ samihitaṁ tad anugāyanti tad anubhāsanti bhāsitam anubhāsanti vācitam anuvācenti, seyyathīdaṁ Aṭṭhako Vāmako Vāmadevo Vessāmitto Yamadaggi Aṅgīraso Bhāradvājo Vāseṭṭho Kassapo Bhagu,
tyassu 'me pañca brāhmaṇe paññāpenti: brahmasamaṁ devasamaṁ mariyādaṁ sambhinnamariyādaṁ brāhmaṇacaṇḍālaṁ yeva pañcamam. Tesaṁ tvaṁ Doṇa katamo ti? 'Evaṁ sante mayaṁ bho Gotama brāhmaṇacaṇḍālam pi na pūrema. Abhikkantaṁ bho Gotama ... pe ... upāsakaṁ maṁ bhavaṁ Gotamo dhāretu ajja-t-agge pāṇupetaṁ saraṇaṁ gatan' ti.
CXCIII.
1. Atha kho Saṅgāravo brāhmaṇo yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Saṅgāravo brāhmaṇo Bhagavantaṁ etad avoca:--
2. Ko nu kho bho Gotama hetu ko paccayo, yen' ekadā dīgharattaṁ sajjhāyakatā pi mantā na ppaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā? Ko pana bho Gotama hetu ko paccayo, yen' ekadā dīgharattaṁ asajjhāyakatā pi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā ti?
3. Yasmiṁ brāhmaṇa samaye kāmarāgapariyuṭṭhitena cetasā viharati kāmarāgaparetena, uppannassa ca kāmarāgassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, attattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ na ppajjānāti na passati, parattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ na ppajjānāti na passati, ubhayattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ na ppajjānāti na passati, dīgharattaṁ sajjhāyakatā pi mantā na ppaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā. Seyyathā pi brāhmaṇa udapatto saṁsaṭṭho lākhāya vā haliddiyā vā nīliyā vā mañjiṭṭhāya vā, tattha cakkhumā puriso sakaṁ mukhanimittaṁ paccavekkhamāno yathā bhūtaṁ na ppajāneyya na passeyya,
evam eva kho brāhmaṇa yasmiṁ samaye kāmarāgapariyuṭṭhitena cetasā viharati kāmarāgaparetena, uppannassa ca kāmarāgassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, attattham pi ... pe ... parattham pi ... pe ... ubhayattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ na ppajānāti na passati, dīgharattaṁ sajjhāyakatā pi mantā na ppaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā.
4. Puna ca paraṁ brāhmaṇa yasmiṁ samaye vyāpādapariyuṭṭhitena cetasā viharati vyāpādaparetena, uppannassa ca vyāpādassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, attattham pi ... pe ... parattham pi ... pe ... ubhayattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ na ppajānāti na passati, dīgharattaṁ sajjhāyakatā pi mantā na ppaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā. Seyyathā pi brāhmaṇa udapatto agginā santatto ukkaṭṭhito ussadakajāto, tattha cakkhumā puriso sakaṁ mukhanimittaṁ paccavekkhamāno yathābhūtaṁ na ppajāneyya na passeyya, evam eva kho brāhmaṇa yasmiṁ samaye vyāpādapariyuṭṭhitena cetasā viharati vyāpādaparetena, uppannassa ca vyāpādassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, attatthaṁ pi ... pe ... parattham pi ... pe ... ubhayattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ na ppajānāti na passati, dīgharattaṁ sajjhāyakatā pi mantā na ppaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā.
5. Puna ca paraṁ brāhmaṇa yasmiṁ samaye thīnamiddhapariyuṭṭhitena cetasā viharati thīnamiddhaparetena, uppannassa ca thīnamiddhassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, attattham pi ... pe ... parattham pi ... pe ... ubhayattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ na ppajānāti na passati,
dīgharattaṁ sajjhāyakatā pi mantā na ppaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā. Seyyathā pi brāhmaṇa udapatto sevālapaṇakapariyonaddho, tattha cakkhumā puriso sakaṁ mukhanimittaṁ paccavekkhamāno yathābhūtaṁ na ppajāneyya na passeyya, evam eva kho brāhmaṇa yasmiṁ samaye thīnamiddhapariyuṭṭhitena cetasā viharati thīnamiddhaparetena, uppannassa ca thīnamiddhassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, attattham pi ... pe ... parattham pi ... pe ... ubhayattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ na ppajānāti na passati, dīgharattaṁ sajjhāyakatā pi mantā na ppaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā.
6. Puna ca paraṁ brāhmaṇa yasmiṁ samaye uddhaccakukkuccapariyuṭṭhitena cetasā viharati uddhaccakukkuccaparetena, uppannassa ca uddhaccakukkuccassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, attattham pi ... pe ... parattham pi ... pe ... ubhayattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ na ppajānāti na passati, dīgharattaṁ sajjhāyakatā pi mantā na ppaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā. Seyyathā pi brāhmaṇa udapatto vāterito calito bhanto ūmijāto, tattha cakkhumā puriso sakaṁ mukhanimittaṁ paccavekkhamāno yathābhūtaṁ na ppajāneyya na passeyya, evam eva kho brāhmaṇa yasmiṁ samaye uddhaccakukkuccapariyuṭṭhitena cetasā viharati uddhaccakukkuccaparetena, uppannassa ca uddhaccakukkuccassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, attattham pi ... pe ... parattham pi ... pe ... ubhayattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ na ppajānāti na passati, dīgharattaṁ sajjhāyakatā pi mantā na ppaṭibhanti,
pageva asajjhāyakatā.
7. Puna ca paraṁ brāhmaṇa yasmiṁ samaye vicikicchāpariyuṭṭhitena cetasā viharati vicikicchāparetena, uppannāya ca vicikicchāya nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, attattam pi ... pe ... parattham pi ... pe ... ubhayattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ na ppajānāti na passati, dīgharattaṁ sajjhāyakatā pi mantā na ppaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā. Seyyathā pi brāhmaṇa udapatto āvilo luḷito kalalībhūto andhakāre nikkhitto, tattha cakkhumā puriso sakaṁ mukhanimittaṁ paccavekkhamāno yathābhūtaṁ na ppajāneyya na passeyya, evam eva kho brāhmaṇa yasmiṁ samaye vicikicchāpariyuṭṭhitena cetasā viharati vicikicchāparetena, uppannāya ca vicikicchāya nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, attattham pi ... pe ... parattham pi ... pe ... ubhayattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ na ppajānāti na passati, dīgharattaṁ sajjhāyakatā pi mantā na ppaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā.
8. Yasmiñ ca kho brāhmaṇa samaye na kāmarāgapariyuṭṭhitena cetasā viharati na kāmarāgaparetena, uppannassa ca kāmarāgassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ pajānāti, attattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ pajānāti passati, parattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ pajānāti passati, ubhayattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ pajānāti passati, dīgharattaṁ asajjhāyakatā pi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā. Seyyathā pi brāhmaṇa udapatto asaṁsaṭṭho lākhāya vā haliddiyā vā nīliyā vā mañjiṭṭhāya vā,
tattha cakkhumā puriso sakaṁ mukhanimittaṁ paccavekkhamāno yathābhūtaṁ pajāneyya passeyya, evam eva kho brāhmaṇa yasmiṁ samaye na kāmarāgapariyuṭṭhitena cetasā viharati na kāmarāgaparetena, uppannassa ca kāmarāgassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ pajānāti, attattham pi ... parattham ... ubhayattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ pajānāti passati, dīgharattaṁ asajjhāyakatā pi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā.
9. Puna ca paraṁ brāhmaṇa yasmiṁ samaye na vyāpādapariyuṭṭhitena cetasā viharati na vyāpādaparetena, uppannassa ca vyāpādassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ pajānāti, attattham pi ... parattham pi ... ubhayattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ pajānāti passati, dīgharattaṁ asajjhāyakatā pi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā.
Seyyathā pi brāhmaṇa udapatto agginā asantatto anukkaṭṭhito anussadakajāto, tattha cakkhumā puriso sakaṁ mukhanimittaṁ paccavekkhamāno yathābhūtaṁ pajāṇeyya passeyya, evam eva kho brāhmaṇa yasmiṁ samaye na vyāpādapariyuṭṭhitena cetasā viharati na vyāpādaparetena, uppannassa ca vyāpādassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ pajānāti, attattham pi ... parattham pi ... ubhayattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ pajānāti passati, dīgharattaṁ asajjhāyakatā pi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā.
10. Puna ca paraṁ brāhmaṇa yasmiṁ samaye na thīnamiddhapariyuṭṭhitena cetasā viharati na thīnamiddhaparetena, uppannassa ca thīnamiddhassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ pajānāti, attattham pi ... parattham pi ... ubhayattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ pajānāti passati, dīgharattaṁ asajjhāyakatā pi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā.
Seyyathā pi brāhmaṇa udapatto na sevālapaṇakapariyonaddho, tattha cakkhumā puriso sakaṁ mukhanimittaṁ paccavekkhamāno yathābhūtaṁ pajāneyya passeyya, evam eva kho brāhmaṇa yasmiṁ samaye na thīnamiddhapariyuṭṭhitena cetasā viharati na thīnamiddhaparetena, uppannassa ca thīnamiddhassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ pajānāti, attattham pi ... parattham pi ... ubhayattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ pajānāti passati, dīgharattaṁ asajjhāyakatā pi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā.
11. Puna ca paraṁ brāhmaṇa yasmiṁ samaye na uddhaccakukkuccapariyuṭṭhitena cetasā viharati na uddhaccakukkuccaparetena, uppannassa ca uddhaccakukkuccassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ pajānāti, attattham pi ... parattham pi ... ubhayattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ pajānāti passati, dīgharattaṁ asajjhāyakatā pi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā. Seyyathā pi brāhmaṇa udapatto na vāterito na calito na bhanto na ūmijāto, tattha cakkhumā puriso sakaṁ mukhanimittaṁ paccavekkhamāno yathābhūtaṁ pajāneyya passeyya, evam eva kho brāhmaṇa yasmiṁ samaye na uddhaccakukkuccapariyuṭṭhitena cetasā viharati na uddhaccakukkuccaparetena, uppannassa ca uddhaccakukkuccassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ pajānāti, attattham pi ... parattham pi ... ubhayattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ pajānāti passati, dīgharattaṁ asajjhāyakatā pi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā.
12. Puna ca paraṁ brāhmaṇa yasmiṁ samaye na vicikicchāpariyuṭṭhitena cetasā viharati na vicikicchāparetena, uppannāya ca vicikicchāya nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ pajānāti,
attattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ pajānāti passati, parattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ pajānāti passati, ubhayattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ pajānāti passati, dīgharattaṁ asajjhāyakatā pi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā. Seyyathā pi brāhmaṇa udapatto accho vippasanno anāvilo āloke nikkhitto, tattha cakkhumā puriso sakaṁ mukhanimittaṁ paccavekkhamāno yathābhūtaṁ pajāneyya passeyya, evam eva kho brāhmaṇa yasmiṁ samaye na vicikicchāpariyuṭṭhitena cetasā viharati na vicikicchāparetena, uppannāya ca vicikicchāya nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ pajānāti attattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ pajānāti passati, parattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ pajānāti passati, ubhayattham pi tasmiṁ samaye yathābhūtaṁ pajānāti passati, dīgharattaṁ asajjhāyakatā pi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā.
Ayaṁ kho brāhmaṇa hetu ayaṁ paccayo, yen' ekadā dīgharattaṁ sajjhāyakatā pi mantā na ppaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā. Ayaṁ pana brāhmaṇa hetu ayaṁ paccayo, yen' ekadā dīgharattaṁ asajjhāyakatā pi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā ti.
13. Abhikkantaṁ bho Gotama ... pe ... upāsakaṁ maṁ bhavaṁ Gotamo dhāretu ajja-t-agge pāṇupetaṁ saraṇaṁ gatan ti.
CXCIV.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Vesāliyaṁ viharati Mahāvane Kūṭāgārasālāyaṁ. Tena kho pana samayena Kāraṇapālī brāhmaṇo Licchavīnaṁ kammantaṁ kāreti. Addasā kho Kāraṇapālī brāhmaṇo Piṅgiyāniṁ brāhmaṇaṁ dūrato 'va āgacchantaṁ,
disvā Piṅgiyāniṁ brāhmaṇaṁ etad avoca: 'Handa kuto nu bhavaṁ Piṅgiyānī āgacchati divādivassā' ti? 'Ito 'haṁ bho āgacchāmi samaṇassa Gotamassa santikā' ti. 'Taṁ kiṁ maññati bhavaṁ Piṅgiyānī samaṇassa Gotamassa paññāveyyattiyaṁ, paṇḍito maññe' ti?
'Ko cāhaṁ bho, ko ca samaṇassa Gotamassa paññāveyyattiyaṁ jānissāmi? So pi nūn'assa tādiso 'va, yo samaṇassa Gotamassa paññāveyyattiyaṁ jāneyyā' ti. 'Uḷārāya khalu bhavaṁ Piṅgiyānī samaṇaṁ Gotamaṁ pasaṁsāya pasaṁsatī' ti. 'Ko cāhaṁ bho, ko ca samaṇaṁ Gotamaṁ pasaṁsissāmi? Pasatthapasattho 'va so bhavaṁ Gotamo seṭṭho devamanussānan' ti. 'Kiṁ pana bhavaṁ Piṅgiyānī atthavasaṁ sampassamāno samaṇe Gotame evaṁ abhippasanno' ti? 'Seyyathā pi bho puriso aggarasaparititto na aññesaṁ hīnānaṁ rasānaṁ piheti, evam eva kho bho yato yato tassa bhoto Gotamassa dhammaṁ suṇāti yadi suttaso yadi geyyaso yadi veyyākaraṇaso yadi abbhutadhammaso, tato tato na aññesaṁ puthusamaṇabrāhmaṇappavādānaṁ piheti. Seyyathā pi bho puriso jighacchādubbalyapareto madhupiṇḍikaṁ adhigaccheyya, so yato yato sāyetha, labhat'eva sādu rasaṁ asecanakaṁ, evam eva kho bho yato yato tassa bhoto Gotamassa dhammaṁ suṇāti yadi suttaso yadi geyyaso yadi veyyākaraṇaso yadi abbhutadhammaso, tato tato labhat'eva attamanataṁ labhati cetaso pasādaṁ. Seyyathā pi bho puriso candanaghaṭikaṁ adhigaccheyya haricandanassa vā lohitacandanassa vā, so yato yato ghāyetha yadi mūlato yadi majjhato yadi aggato, adhigacchat'eva surabhigandhaṁ asecanakaṁ,
evam eva kho bho yato yato tassa bhoto Gotamassa dhammaṁ suṇāti yadi suttaso yadi geyyaso yadi veyyākaraṇaso yadi abbhutadhammaso, tato tato adhigacchati pāmujjaṁ adhigacchati somanassaṁ. Seyyathā pi bho puriso ābādhiko dukkhito bāḷhagilāno, tassa kusalo bhisakko ṭhānaso ābādhaṁ nīhareyya, evam eva kho bho yato yato tassa bhoto Gotamassa dhammaṁ suṇāti yadi suttaso yadi geyyaso yadi veyyākaraṇaso yadi abbhutadhammaso, tato tato sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā abbhatthaṁ gacchanti. Seyyathā pi bho pokkharaṇī acchodakā sātodakā sītodakā setodakā supatiṭṭhā ramaṇīyā, atha puriso āgaccheyya ghammābhitatto ghammapareto kilanto tasito pipāsito, so taṁ pokkharaṇiṁ ogāhetvā nhātvā ca pivitvā ca sabbadarathakilamathapariḷāhaṁ paṭippassambheyya, evam eva kho bho yato yato tassa bhoto Gotamassa dhammaṁ suṇāti yadi suttaso yadi geyyaso yadi veyyākaraṇaso yadi abbhutadhammaso, tato tato sabbadarathakilamathapariḷāhā paṭippassambhantī' ti.
2. Evaṁ vutte Karaṇapālī brāhmaṇo uṭṭhāyāsanā ekaṁsaṁ uttarāsaṅgaṁ karitvā dakkhiṇajānumaṇḍalaṁ paṭhaviyaṁ nihantvā yena Bhagavā ten' añjaliṁ paṇāmetvā tikkhattuṁ udānaṁ udānesi:
Namo tassa Bhagavato arahato sammāsambuddhassa.
Namo tassa Bhagavato arahato sammāsambuddhassa.
Namo tassa Bhagavato arahato sammāsambuddhassa.
'Abhikkantaṁ bho Piṅgiyāni, abhikkantaṁ bho Piṅgiyāni.
Seyyathā pi bho Piṅgiyāni nikkujjitaṁ vā ukkujjeyya, paṭicchannaṁ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṁ ācikkheyya, andhakāre vā telappajjotaṁ dhāreyya "cakkhumanto rūpāni dakkhantī" ti,
evam eva bhotā Piṅgiyaninā anekapariyāyena dhammo pakāsito. Esāhaṁ bho Piṅgiyāni taṁ bhavantaṁ Gotamaṁ saraṇaṁ gacchāmi dhammañ ca bhikkhusaṅghañ ca, upāsakaṁ maṁ bhavaṁ Piṅgiyānī dhāretu ajja-t-agge pāṇupetaṁ saraṇaṁ gatan' ti.
CXCV.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Vesāliyaṁ viharati Mahāvane Kūṭāgārasālāyaṁ. Tena kho pana samayena pañcamattāni Licchavisatāni Bhagavantaṁ payirupāsanti. App ekacce Licchavi nīlā honti nīlavaṇṇā nīlavatthā nīlālaṅkārā, app ekacce Licchavī pītā honti pītavaṇṇā pītavatthā pītālaṅkārā, app ekacce Licchavī lohitakā honti lohitakavaṇṇā lohitakavatthā lohitakālaṅkārā, app ekacce Licchavī odātā honti odātavaṇṇā odātavatthā odātālaṅkārā. Tyassu 'daṁ Bhagavā atirocati vaṇṇena c'eva yasasā ca. Atha kho Piṅgiyānī brāhmaṇo uṭṭhāyāsanā ekaṁsaṁ uttarāsaṅgaṁ karitvā yena Bhagavā ten' añjaliṁ paṇāmetvā Bhagavantaṁ etad avoca: 'Paṭibhāti maṁ Bhagavā, paṭibhāti maṁ Sugatā' ti. 'Paṭibhātu taṁ Piṅgiyānī' ti Bhagavā avoca. Atha kho Piṅgiyānī brāhmaṇo Bhagavato sammukhā sāruppāya gāthāya abhitthavi:
Padumaṁ yathā kokanadaṁ sugandhaṁ pāto siyā phullam avītagandhaṁ
Aṅgīrasaṁ passa virocamānaṁ tapantam ādiccam iv' antalikkhe ti.
Atha kho te Licchavī pañcahi uttarāsaṅgasatehi Piṅgiyāniṁ brāhmaṇaṁ acchādesuṁ. Atha kho Piṅgiyānī brāhmaṇo tehi pañcahi uttarāsaṅgasatehi Bhagavantaṁ acchādesi.
Atha kho Bhagavā te Licchavī etad avoca:--
2. Pañcannaṁ Licchavī ratanānaṁ pātubhāvo dullabho lokasmiṁ. Katamesaṁ pañcannaṁ.
3. Tathāgatassa arahato sammāsambuddhassa pātubhāvo dullabho lokasmiṁ. Tathāgatappaveditassa dhammavinayassa desetā puggalo dullabho lokasmiṁ. Tathāgatappaveditassa dhammavinayassa desitassa viññātā puggalo dullabho lokasmiṁ. Tathāgatappaveditassa dhammavinayassa desitassa viññātā dhammānudhammapaṭipanno puggalo dullabho lokasmiṁ. Kataññukatavedī puggalo dullabho lokasmiṁ.
Imesaṁ kho Licchavī pañcannaṁ ratanānaṁ pātubhāvo dullabho lokasmin ti.
CXCVI.
1. Tathāgatassa bhikkhave arahato sammāsambuddhassa pubb'eva sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattass'eva sato pañca mahāsupinā pāturahesuṁ. Katame pañca?
2. Tathāgatassa bhikkhave arahato sammāsambuddhassa pubb'eva sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattass'eva sato ayaṁ mahāpaṭhavī mahāsayanaṁ ahosi, Himavā pabbatarājā bimbohanaṁ ahosi, puratthime samudde vāmo hattho ohito ahosi, pacchime samudde dakkhiṇo hattho ohito ahosi, dakkhiṇe samudde ubho pādā ohitā ahesuṁ. Tathāgatassa bhikkhave arahato sammāsambuddhassa pubb'eva sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattass'eva sato ayaṁ paṭhamo mahāsupino pāturahosi.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave Tathāgatassa arahato sammāsambuddhassa pubb'eva sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattass'eva sato tiriyā nāma tiṇajāti nābhiyā uggantvā nabhaṁ āhacca ṭhitā ahosi. Tathāgatassa bhikkhave arahato sammāsambuddhassa pubb'eva sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattass'eva sato ayaṁ dutiyo mahāsupino pāturahosi.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave Tathāgatassa arahato sammāsambuddhassa pubb'eva sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattass'eva sato setā kimī kaṇhasīsā pādehi ussakkitvā yāva jānumaṇḍalā paṭicchādesum. Tathāgatassa bhikkhave arahato sammāsambuddhassa pubb'eva sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattass'eva sato ayaṁ tatiyo mahāsupino pāturahosi.
5. Puna ca paraṁ bhikkhave Tathāgatassa arahato sammāsambuddhassa pubb'eva sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattass'eva sato cattāro sakuṇā nānāvaṇṇā catūhi disāhi āgantvā pādamūle nipatitvā sabbasetā sampajjiṁsu. Tathāgatassa bhikkhave arahato sammāsambuddhassa pubb'eva sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattass'eva sato ayaṁ catuttho mahāsupino pāturahosi.
6. Puna ca paraṁ bhikkhave Tathāgato arahaṁ sammāsambuddho pubb'eva sambodhā anabhisambuddho bodhisatto 'va samāno mahato mīḷhapabbatassa uparūpari caṅkamati alippamāno mīḷhena. Tathāgatassa bhikkhave arahato sammāsambuddhassa pubb'eva sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattass'eva sato ayaṁ pañcamo mahāsupino pāturahosi.
7. Yam pi bhikkhave Tathāgatassa arahato sammāsambuddhassa pubb'eva sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattass'eva sato ayaṁ mahāpaṭhavī mahāsayanaṁ ahosi, Himavā pabbatarājā bimbohanaṁ ahosi, puratthime samudde vāmo hattho ohito ahosi, pacchime samudde dakkhiṇo hattho ohito ahosi, dakkhiṇe samudde ubho padā ohitā ahesuṁ, Tathāgatena bhikkhave arahatā sammāsambuddhena anuttarā sammāsambodhi abhisambuddhā.
Tassa abhisambodhāya ayaṁ paṭhamo mahāsupino pāturahosi.
8. Yam pi bhikkhave Tathāgatassa arahato sammāsambuddhassa pubb'eva sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattass'eva sato tiriyā nāma tiṇajāti nābhiyā uggantvā nabhaṁ āhacca ṭhitā ahosi, Tathāgatena bhikkhave arahatā sammāsambuddhena ariyo aṭṭhaṅgiko maggo abhisambujjhitvā yāva devamanussehi suppakāsito. Tassa abhisambodhāya ayaṁ dutiyo mahāsupino pāturahosi.
9. Yam pi bhikkhave Tathāgatassa arahato sammāsambuddhassa pubb'eva sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattass'eva sato setā kimī kaṇhasīsā pādehi ussakkitvā yāva jānumaṇḍalā paṭicchādesuṁ, bahū bhikkhave gihī odātavasanā Tathāgataṁ pāṇupetaṁ saraṇaṁ gatā. Tassa abhisambodhāya ayaṁ tatiyo mahāsupino pāturahosi.
10. Yam pi bhikkhave Tathāgatassa arahato sammāsambuddhassa pubb'eva sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattass'eva sato cattāro sakuṇā nānāvaṇṇā catūhi disāhi āgantvā pādamūle nipatitvā sabbasetā sampajjiṁsu, cattāro 'me bhikkhave vaṇṇā khattiyā brāhmaṇā vessā suddā, te Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajitvā anuttaraṁ vimuttiṁ sacchikaronti.
Tassa abhisambodhāya ayaṁ catuttho mahāsupino pāturahosi.
11. Yam pi bhikkhave Tathāgato arahaṁ sammāsambuddho pubb'eva sambodhā anabhisambuddho bodhisatto 'va samāno mahato mīḷhapabbatassa uparūpari caṅkamati alippamāno mīḷhena, lābhī bhikkhave Tathāgato cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṁ, tattha ca Tathāgato agadhito amucchito anajjhopanno ādīnavadassāvī nissaraṇapañño paribhuñjati. Tassa abhisambodhāya ayaṁ pañcamo mahasupino pāturahosi.
Tathāgatassa bhikkhave arahato sammāsambuddhassa pubb'eva sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattass' eva sato ime pañca mahāsupinā pāturahesun ti.
CXCVII.
1. Pañc'ime bhikkhave vassassa antarāyā, yaṁ nemittā na jānanti, yattha nemittānaṁ cakkhu na kkhamati.
Katame pañca?
2. Upari bhikkhave ākāse tejodhātu pakuppati, tena uppannā meghā paṭivigacchanti. Ayaṁ bhikkhave paṭhamo vassassa antarāyo, yaṁ nemittā na jānanti, yattha nemittānaṁ cakkhu na kkhamati.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave upari ākāse vāyodhātu pakuppati, tena uppannā meghā paṭivigacchanti. Ayaṁ bhikkhave dutiyo vassassa antarāyo, yaṁ nemittā na jānanti, yattha nemittānaṁ cakkhu na kkhamati.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave Rāhu asurindo pāṇinā udakaṁ paṭicchitvā mahāsamudde chaḍḍeti. Ayaṁ bhikkhave tatiyo vassassa antarāyo, yaṁ nemittā na jānanti, yattha nemittānaṁ cakkhu na kkhamati.
5. Puna ca paraṁ bhikkhave vassavalāhakā devā pamattā honti. Ayaṁ bhikkhave catuttho vassassa antarāyo, yaṁ nemittā na jānanti, yattha nemittānaṁ cakkhu na kkhamati.
6. Puna ca paraṁ bhikkhave manussā adhammikā honti.
Ayaṁ bhikkhave pañcamo vassassa antarāyo, yaṁ nemittā na jānanti, yattha nemittānaṁ cakkhu na kkhamati.
Ime kho bhikkhave pañca vassassa antarāyā, yaṁ nemittā na jānanti, yattha nemittānaṁ cakkhu na kkhamatī ti.
CXCVIII.
1. Pañcahi bhikkhave aṅgehi samannāgatā vācā subhāsitā hoti no dubbhāsitā, anavajjā ca ananuvajjā ca viññūnaṁ. Katamehi pañcahi?
2. Kālena ca bhāsitā hoti, saccā ca bhāsitā hoti, saṇhā ca bhāsitā hoti, atthasaṁhitā ca bhāsitā hoti, mettacittena ca bhāsitā hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi aṅgehi samannāgatā vācā subhāsitā hoti no dubbhāsitā, anavajjā ca ananuvajjā ca viññūnan ti.
CXCIX.
1. Yasmiṁ bhikkhave samaye sīlavanto pabbajitā kulaṁ upasaṅkamanti, tattha manussā pañcahi ṭhānehi bahuṁ puññaṁ pasavanti. Katamehi pañcahi?
2. Yasmiṁ bhikkhave samaye sīlavante pabbajite kulaṁ upasaṅkamante manussā disvā cittāni pasādenti, saggasaṁvattanikaṁ bhikkhave taṁ kulaṁ tasmiṁ samaye paṭipadaṁ paṭipannaṁ hoti.
3. Yasmiṁ bhikkhave samaye sīlavante pabbajite kulaṁ upasaṅkamante manussā paccuṭṭhenti abhivādenti āsanaṁ denti, uccākulīnasaṁvattanikaṁ bhikkhave taṁ kulaṁ tasmiṁ samaye paṭipadaṁ paṭipannaṁ hoti.
4. Yasmiṁ bhikkhave samaye sīlavante pabbajite kulaṁ upasaṅkamante manussā maccheramalaṁ paṭivinodenti, mahesakkhasaṁvattanikaṁ bhikkhave taṁ kulaṁ tasmiṁ samaye paṭipadaṁ paṭipannaṁ hoti.
5. Yasmiṁ bhikkhave samaye sīlavante pabbajite kulaṁ upasaṅkamante manussā yathāsattiṁ yathābalaṁ saṁvibhajanti, mahābhogasaṁvattanikaṁ bhikkhave taṁ kulaṁ tasmiṁ samaye paṭipadaṁ paṭipannaṁ hoti.
6. Yasmiṁ bhikkhave samaye sīlavante pabbajite kulaṁ upasaṅkamante manussā paripucchanti paripañhanti dhammaṁ suṇanti mahāpaññāsaṁvattanikaṁ bhikkhave taṁ kulaṁ tasmiṁ samaye paṭipadaṁ paṭipannaṁ hoti.
Yasmiṁ bhikkhave samaye sīlavanto pabbajitā kulaṁ upasaṅkamanti, tattha manussā imehi pañcahi ṭhānehi bahuṁ puññaṁ pasavantī ti.
CC.
1. Pañc' imā bhikkhave nissaraṇīyā dhātuyo. Katamā pañca?
2. Idha bhikkhave bhikkhuno kāmaṁ manasikaroto kāmesu cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati, nekkhammaṁ kho pan'assa manasikaroto nekkhamme cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati. Tassa taṁ cittaṁ sukataṁ subhāvitaṁ suvuṭṭhitaṁ suvimuttaṁ suvisaṁyuttaṁ kāmehi, ye ca kāmapaccayā uppajjanti āsavā vighātapariḷāhā, mutto so tehi, na so taṁ vedanaṁ vediyati. Idam akkhātaṁ kāmānaṁ nissaraṇaṁ.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhuno vyāpādaṁ manasikaroto vyāpāde cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati, avyāpādaṁ kho pan'assa manasikaroto avyāpāde cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati. Tassa taṁ cittaṁ sukataṁ subhāvitaṁ suvuṭṭhitaṁ suvimuttaṁ suvisaṁyuttaṁ vyāpādena, ye ca vyāpādapaccayā uppajjanti āsavā vighātapariḷāhā, mutto so tehi, na so taṁ vedanaṁ vediyati. Idam akkhātaṁ vyāpādassa nissaraṇaṁ.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhuno vihesaṁ manasikaroto vihesāya cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati, avihesaṁ kho pan'assa manasikaroto avihesāya cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati. Tassa taṁ cittaṁ sukataṁ subhāvitaṁ suvuṭṭhitaṁ suvimuttaṁ suvisaṁyuttaṁ vihesāya, ye ca vihesāpaccayā uppajjanti āsavā vighātapariḷāhā, mutto so tehi, na so taṁ vedanaṁ vediyati. Idam akkhātaṁ vihesāya nissaraṇaṁ.
5. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhuno rūpaṁ manasikaroto rūpe cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati, arūpaṁ kho pan'assa manasikaroto arūpe cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati.
Tassa taṁ cittaṁ sukataṁ subhāvitaṁ suvuṭṭhitaṁ suvimuttaṁ suvisaṁyuttaṁ rūpehi, ye ca rūpapaccayā uppajjanti āsavā vighātapariḷāhā, mutto so tehi, na so taṁ vedanaṁ vediyati. Idam akkhātaṁ rūpānaṁ nissaraṇaṁ.
6. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhuno sakkāyaṁ manasikaroto sakkāye cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati, sakkāyanirodhaṁ kho pan'assa manasikaroto sakkāyanirodhe cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati. Tassa taṁ cittaṁ sukataṁ subhāvitaṁ suvuṭṭhitaṁ suvimuttaṁ suvisaṁyuttaṁ sakkāyena, ye ca sakkāyapaccayā uppajjanti āsavā vighātapariḷāhā, mutto so tehi, na so taṁ vedanaṁ vediyati. Idam akkhātaṁ sakkāyassa nissaraṇaṁ.
Tassa kāmanandi pi nānuseti, vyāpādanandi pi nānuseti, vihesānandi pi nānuseti, rūpanandi pi nānuseti, sakkāyanandi pi nānuseti, so kāmanandiyā pi ananusayā vyāpādanandiyā pi ananusayā vihesānandiyā pi ananusayā rūpanandiyā pi ananusayā sakkāyanandiyā pi ananusayā ayaṁ vuccati bhikkhave bhikkhu niranusayo, acchejji taṇhaṁ, vivaṭṭayi saṅyojanaṁ, sammāmānābhisamayā antam akāsi dukkhassa.
Imā kho bhikkhave pañca nissaraṇīyā dhātuyo ti.
Brāhmaṇavaggo vīsatimo.
Uddānaṁ:
Soṇo Doṇo Saṅgāravo Kāraṇapālī ca Piṅgiyānī
Supinā ca vassā vācā kulaṁ nissaraṇiyena cā ti.
Pañcama-Paṇṇāsako.
Kimbila-Vagga
CCI.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Kimbilāyaṁ viharati Veḷuvane. Atha kho āyasmā Kimbilo yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Kimbilo Bhagavantaṁ etad avoca:--
2. Ko nu kho bhante hetu ko paccayo yena Tathāgate parinibbute saddhammo na ciraṭṭhitiko hotī ti?
Idha Kimbila Tathāgate parinibbute bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo Satthari agāravā viharanti appatissā, dhamme agāravā viharanti appatissā, saṅghe agāravā viharanti appatissā, sikkhāya agāravā viharanti appatissā, aññamaññaṁ agāravā viharanti appatissā. Ayaṁ kho Kimbila hetu ayaṁ paccayo yena Tathāgate parinibbute saddhammo na ciraṭṭhitiko hotī ti.
3. Ko pana bhante hetu ko paccayo yena Tathāgate parinibbute saddhammo ciraṭṭhitiko hotī ti?
Idha Kimbila Tathāgate parinibbute bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo Satthari sagāravā viharanti sappatissā, dhamme sagāravā viharanti sappatissā, saṅghe sagāravā viharanti sappatissā, sikkhāya sagāravā viharanti sappatissā, aññamaññaṁ sagāravā viharanti sappatissā.
Ayaṁ kho Kimbila hetu ayaṁ paccayo yena Tathāgate parinibbute saddhammo ciraṭṭhitiko hotī ti.
CCII.
1. Pañc'ime bhikkhave ānisaṁsā dhammasavane. Katame pañca?
2. Assutaṁ suṇāti, sutaṁ pariyodapeti, kaṅkhaṁ vihanati, diṭṭhiṁ ujuṁ karoti, cittam assa pasīdati.
Ime kho bhikkhave pañca ānisaṁsā dhammasavane ti.
CCIII.
1. Pañcahi bhikkhave aṅgehi samannāgato rañño bhaddo assājāniyo rājāraho hoti rājabhoggo, rañño aṅgan tveva saṅkhaṁ gacchati. Katamehi pañcahi?
2. Ajjavena, javena, maddavena, khantiyā, soraccena.
Imehi kho bhikkhave pañcahi aṅgehi samannāgato rañño bhaddo assājāniyo rājāraho hoti rājabhoggo, rañño aṅgan tveva saṅkhaṁ gacchati.
3. Evam eva kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katamehi pañcahi?
4. Ajjavena, javena, maddavena, khantiyā, soraccena.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.
CCIV.
1. Pañc' imāni bhikkhave balāni. Katamāni pañca?
2. Saddhābalaṁ, hiribalaṁ, ottappabalaṁ, viriyabalaṁ, paññābalaṁ.
Imāni kho bhikkhave pañca balānī ti.
CCV.
1. Pañc'ime bhikkhave cetokhilā. Katame pañca?
2. Idha bhikkhave bhikkhu Satthari kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati.
Yo so bhikkhave bhikkhu Satthari kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati, tassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sātaccāya padhānāya. Yassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sātaccāya padhānāya, ayaṁ paṭhamo cetokhilo.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu dhamme kaṅkhati ... saṅghe kaṅkhati ... sikkhāya kaṅkhati ... sabrahmacārīsu kupito hoti anattamano āhatacitto khilajāto. Yo so bhikkhave bhikkhu sabrahmacārīsu kupito hoti anattamano āhatacitto khilajāto, tassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sātaccāya padhānāya. Yassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sātaccāya padhānāya, ayaṁ pañcamo cetokhilo.
Ime kho bhikkhave pañca cetokhilā ti.
CCVI.
1. Pañc'ime bhikkhave cetaso vinibandhā. Katame pañca?
2. Idha bhikkhave bhikkhu kāmesu avītarāgo hoti avigatacchando avigatapemo avigatapipāso avigatapariḷāho avigatataṇho. Yo so bhikkhave bhikkhu kāmesu avītarāgo hoti avigatacchando avigatapemo avigatapipāso avigatapariḷāho avigatataṇho, tassa cittaṁ na manati ātappāya anuyogāya sātaccāya padhānāya. Yassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sātaccāya padhānāya, ayaṁ paṭhamo cetaso vinibandho.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu kāye avītarāgo hoti ... rūpe avītarāgo hoti ... yāvadatthaṁ udarāvadehakaṁ bhuñjitvā seyyasukhaṁ passasukhaṁ middhasukhaṁ anuyutto viharati ... aññataraṁ devanikāyaṁ paṇidhāya brahmacariyaṁ carati 'imināhaṁ sīlena vā vatena vā tapena vā brahmacariyena vā devo vā bhavissāmi devaññataro vā' ti.
Yo so bhikkhave bhikkhu aññataraṁ devanikāyaṁ paṇidhāya brahmacariyaṁ carati 'imināhaṁ sīlena vā vatena vā tapena vā brahmacariyena vā devo vā bhavissāmi devaññataro vā' ti, tassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sātaccāya padhānāya. Yassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sātaccāya padhānāya, ayaṁ pañcamo cetaso vinibandho.
Ime kho bhikkhave pañca cetaso vinibandhā ti.
CCVII.
1. Pañc'ime bhikkhave ānisaṁsā yāguyā. Katame pañca?
2. Khudaṁ paṭihanati, pipāsaṁ paṭivineti, vātaṁ anulometi, vatthiṁ sodheti, āmāvasesaṁ pāceti.
Ime kho bhikkhave pañca ānisaṁsā yāguyā ti.
CCVIII.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā dantakaṭṭhassa akhādane.
Katame pañca?
2. Acakkhussaṁ, mukhaṁ duggandhaṁ hoti, rasaharaṇiyo na visujjhanti, pittaṁ semhaṁ bhattaṁ pariyonaddhanti, bhattaṁ assa na cchādeti.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā dantakaṭṭhassa akhādane.
3. Pañc'ime bhikkhave ānisaṁsā dantakaṭṭhassa khādane.
Katame pañca?
4. Cakkhussaṁ, mukhaṁ na duggandhaṁ hoti, rasaharaṇiyo visujjhanti, pittaṁ semhaṁ bhattaṁ na pariyonaddhanti, bhattaṁ assa chādeti.
Ime kho bhikkhave pañca ānisaṁsā dantakaṭṭhassa khādane ti.
CCIX.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā āyatakena gītassarena dhammaṁ bhaṇantassa. Katame pañca?
2. Attanā pi tasmiṁ sare sārajjati, pare pi tasmiṁ sare sārajjanti, gahapatikā pi ujjhāyanti 'yath'eva mayaṁ gāyāma, evam ev'ime samaṇā Sakyaputtiyā gāyantī' ti, sarakuttim pi nikāmayamānassa samādhissa bhaṅgo hoti, pacchimā janatā diṭṭhānugatiṁ āpajjati.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā āyatakena gītassarena dhammaṁ bhaṇantassā ti.
CCX.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā muṭṭhassatissa asampajānassa niddaṁ okkamayato. Katame pañca?
2. Dukkhaṁ supati, dukkhaṁ paṭibujjhati, pāpakaṁ supinaṁ passati, devatā na rakkhanti, asuci muccati.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā muṭṭhassatissa asampajānassa niddaṁ okkamayato.
3. Pañc'ime bhikkhave ānisaṁsā upaṭṭhitasatissa sampajānassa niddaṁ okkamayato. Katame pañca?
4. Sukhaṁ supati, sukhaṁ paṭibujjhati, na pāpakaṁ supinaṁ passati, devatā rakkhanti, asuci na muccati.
Ime kho bhikkhave pañca ānisaṁsā upaṭṭhitasatissa sampajānassa niddaṁ okkamayato ti.
Kimbilavaggo ekavīsatimo.
Uddānaṁ:
Kimbilo dhammasavanaṁ ājānī ca balaṁ khilaṁ
Vinibandhaṁ yāgu kaṭṭhaṁ gītaṁ muṭṭhassatinā cā ti.
Akkosaka-Vagga
CCXI.
1. Yo so bhikkhave bhikkhu akkosakaparibhāsako ariyūpavādī brahmacārīnaṁ, tassa pañca ādīnavā pāṭikaṅkhā.
Katame pañca?
2. Pārājiko vā hoti chinnaparipantho, aññataraṁ vā saṅkiliṭṭhaṁ āpattiṁ āpajjati, bāḷhaṁ vā rogātaṅkaṁ phusati, sammūḷho kālaṁ karoti, kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati.
Yo so bhikkhave bhikkhu akkosakaparibhāsako ariyūpavādī sabrahmacārīnaṁ, tassa ime pañca ādīnavā pāṭikaṅkhā ti.
CCXII.
1. Yo so bhikkhave bhikkhu bhaṇḍanakārako kalahakārako vivādakārako bhassakārako saṅghe adhikaraṇakārako, tassa pañca ādīnavā pāṭikaṅkhā. Katame pañca?
2. Anadhigataṁ nādhigacchati, adhigataṁ parihāyati, pāpako kittisaddo abbhuggacchati, sammūḷho kālaṁ karoti, kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati.
Yo so bhikkhave bhikkhu bhaṇḍanakārako kalahakārako vivādakārako bhassakārako saṅghe adhikaraṇakārako, tassa ime pañca ādīnavā pāṭikaṅkhā ti.
CCXIII.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā dussīlassa sīlavipattiyā.
Katame pañca?
2. Idha bhikkhave dussīlo sīlavipanno pamādādhikaraṇaṁ mahatiṁ bhogajāniṁ nigacchati. Ayaṁ bhikkhave paṭhamo ādīnavo dussīlassa sīlavipattiyā.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave dussīlassa sīlavipannassa pāpako kittisaddo abbhuggacchati. Ayaṁ bhikkhave dutiyo ādīnavo dussīlassa sīlavipattiyā.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave dussīlo sīlavipanno yañ ñad eva parisaṁ upasaṅkamati yadi khattiyaparisaṁ yadi brāhmaṇaparisaṁ yadi gahapatiparisaṁ yadi samaṇaparisaṁ, avisārado upasaṅkamati maṅkubhūto. Ayaṁ bhikkhave tatiyo ādīnavo dussīlassa sīlavipattiyā.
5. Puna ca paraṁ bhikkhave dussīlo sīlavipanno sammūḷho kālaṁ karoti. Ayaṁ bhikkhave catuttho ādīnavo dussīlassa sīlavipattiyā.
6. Puna ca paraṁ bhikkhave dussīlo sīlavipanno kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati. Ayaṁ bhikkhave pañcamo ādīnavo dussīlassa sīlavipattiyā.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā dussīlassa sīlavipattiyā.
7. Pañc'ime bhikkhave ānisaṁsā sīlavato sīlasampadāya.
Katame pañca?
8. Idha bhikkhave sīlavā sīlasampanno appamādādhikaraṇaṁ mahantaṁ bhogakkhandhaṁ adhigacchati. Ayaṁ bhikkhave paṭhamo ānisaṁso sīlavato sīlasampadāya.
9. Puna ca paraṁ bhikkhave sīlavato sīlasampannassa kalyāṇo kittisaddo abbhuggacchati. Ayaṁ bhikkhave dutiyo ānisaṁso sīlavato sīlasampadāya.
10. Puna ca paraṁ bhikkhave sīlavā sīlasampanno yañ ñad eva parisaṁ upasaṅkamati yadi khattiyaparisaṁ yadi brāhmaṇaparisaṁ yadi gahapatiparisaṁ yadi samaṇaparisaṁ, visārado upasaṅkamati amaṅkubhūto. Ayaṁ bhikkhave tatiyo ānisaṁso sīlavato sīlasampadāya.
11. Puna ca paraṁ bhikkhave sīlavā sīlasampanno asammūḷho kālaṁ karoti. Ayaṁ bhikkhave catuttho ānisaṁso sīlavato sīlasampadāya.
12. Puna ca paraṁ bhikkhave sīlavā sīlasampanno kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjati. Ayaṁ bhikkhave pañcamo ānisaṁso sīlavato sīlasampadāya.
Ime kho bhikkhave pañca ānisaṁsā sīlavato sīlasampadāyā ti.
CCXIV.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā bahubhāṇismiṁ puggale.
Katame pañca?
2. Musā bhaṇati, pisunaṁ bhaṇati, pharusaṁ bhaṇati, samphappalāpaṁ bhaṇati, kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā bahubhāṇismiṁ puggale.
3. Pañc'ime bhikkhave ānisaṁsā mantabhāṇismiṁ puggale. Katame pañca?
4. Na musā bhaṇati, na pisunaṁ bhaṇati, na pharusaṁ bhaṇati, na samphappalāpaṁ bhaṇati, kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjati.
Ime kho bhikkhave pañca ānisaṁsā mantabhāṇismiṁ puggale ti.
CCXV.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā akkhantiyā. Katame pañca?
2. Bahuno janassa appiyo hoti amanāpo, verabahulo ca hoti, vajjabahulo ca, sammūḷho kālaṁ karoti, kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā akkhantiyā.
3. Pañc'ime bhikkhave ānisaṁsā khantiyā. Katame pañca?
4. Bahuno janassa piyo hoti manāpo, na verabahulo hoti, na vajjabahulo, asammūḷho kālaṁ karoti, kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjati.
Ime kho bhikkhave pañca ānisaṁsā khantiyā ti.
CCXVI.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā akkhantiyā. Katame pañca?
2. Bahuno janassa appiyo hoti amanāpo, luddho ca hoti, vippaṭisārī ca, sammūḷho kālaṁ karoti, kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā akkhantiyā.
3. Pañc'ime bhikkhave ānisaṁsā khantiyā. Katame pañca?
4. Bahuno janassa piyo hoti manāpo, aluddho ca hoti, avippaṭisārī ca, asammūḷho kālaṁ karoti, kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjati.
Ime kho bhikkhave pañca ānisaṁsā khantiyā ti.
CCXVII.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā apāsādike. Katame pañca?
2. Attā pi attānaṁ upavadati, anuvicca viññū garahanti, pāpako kittisaddo abbhuggacchati, sammūḷho kālaṁ karoti, kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā apāsādike.
3. Pañc'ime bhikkhave ānisaṁsā pāsādike. Katame pañca?
4. Attā pi attānaṁ na upavadati, anuvicca viññū pasaṁsanti, kalyāṇo kittisaddo abbhuggacchati, asammūḷho kālaṁ karoti, kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjati.
Ime kho bhikkhave pañca ānisaṁsā pāsādike ti.
CCXVIII.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā apāsādike. Katame pañca?
2. Appasannā na ppasīdanti, pasannānañ ca ekaccānaṁ aññathattaṁ hoti, Satthu sāsanaṁ akataṁ hoti, pacchimā janatā diṭṭhānugatiṁ āpajjati, cittam assa na ppasīdati.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā apāsādike.
3. Pañc'ime bhikkhave ānisaṁsā pāsādike. Katame pañca?
4. Appasannā pasīdanti, pasannānañ ca bhīyobhāvo hoti, Satthu sāsanaṁ kataṁ hoti, pacchimā janatā diṭṭhānugatiṁ āpajjati, cittam assa pasīdati.
Ime kho bhikkhave pañca ānisaṁsā pāsādike ti.
CCIX.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā aggismiṁ. Katame pañca?
2. Acakkhusso, dubbaṇṇakaraṇo, dubbalakaraṇo, saṅgaṇikāpavaḍḍhano, tiracchānakathāpavattaniko hoti.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā aggismin ti.
CCXX.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā Madhurāyaṁ. Katame pañca?
2. Visamā, bahurajā, caṇḍā sunakhā, vāḷā yakkhā, dullabhapiṇḍā.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā Madhurāyan ti.
Akkosakavaggo dvāvīsatimo.
Uddānaṁ:
Akkosabhaṇḍanasīlaṁ bahubhāṇī dve akhantiyo
Apāsādikā dve vuttā aggismiṁ Madhurenā cā ti.
Dīghacārika-Vagga
CCXXI.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā dīghacārikaṁ anavatthacārikaṁ anuyuttassa viharato. Katame pañca?
2. Assutaṁ na suṇāti, sutaṁ na pariyodapeti, suten' ekaccena avisārado hoti, gāḷhaṁ rogātaṅkaṁ phusati, na ca mittavā hoti.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā dīghacārikaṁ anavatthacārikaṁ anuyuttassa viharato.
3. Pañc'ime bhikkhave ānisaṁsā samavatthacāre. Katame pañca?
4. Assutaṁ suṇāti, sutaṁ pariyodapeti, suten' ekaccena visārado hoti, na gāḷhaṁ rogātaṅkaṁ phusati, mittavā ca hoti.
Ime kho bhikkhave pañca ānisaṁsā samavatthacāre ti.
CCXXII.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā dīghacārikaṁ anavatthacārikaṁ anuyuttassa viharato. Katame pañca?
2. Anadhigataṁ nādhigacchati, adhigatā parihāyati, adhigaten' ekaccena avisārado hoti, gāḷhaṁ rogātaṅkaṁ phusati, na ca mittavā hoti.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā dīghacārikaṁ anavatthacārikaṁ anuyuttassa viharato.
3. Pañc'ime bhikkhave ānisaṁsā samavatthacāre. Katame pañca?
4. Anadhigataṁ adhigacchati, adhigatā na parihāyati, adhigaten' ekaccena visārado hoti, na gāḷhaṁ rogātaṅkaṁ phusati, mittavā ca hoti.
Ime kho bhikkhave pañca ānisaṁsā samavatthacāre ti.
CCXXIII.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā atinivāse. Katame pañca?
2. Bahubhaṇḍo hoti bahubhaṇḍasannicayo, bahubhesajjo hoti bahubhesajjasannicayo, bahukicco hoti bahukaraṇīyo avyatto kiṅkaraṇīyesu, saṁsaṭṭho viharati sagahaṭṭhapabbajitehi anulomikena gihisaṁsaggena, tamhā ca āvāsā pakkamanto sāpekkho pakkamati.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā atinivāse.
3. Pañc'ime bhikkhave ānisaṁsā samavatthavāse. Katame pañca?
4. Na bahubhaṇḍo hoti na bahubhaṇḍasannicayo, na bahubhesajjo hoti na bahubhesajjasannicayo, na bahukicco hoti na bahukaraṇīyo vyatto kiṅkaraṇīyesu, asaṁsaṭṭho viharati sagahaṭṭhapabbajitehi ananulomikena gihisaṁsaggena, tamhā ca āvāsā pakkamanto anapekkho pakkamati.
Ime kho bhikkhave pañca ānisaṁsā samavatthavāse ti.
CCXXIV.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā atinivāse. Katame pañca?
2. āvāsamaccharī hoti, kulamaccharī hoti, lābhamaccharī hoti, vaṇṇamaccharī hoti, dhammamaccharī hoti.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā atinivāse.
3. Pañc'ime bhikkhave ānisaṁsā samavatthanivāse. Katame pañca?
4. Na āvāsamaccharī hoti, na kulamaccharī hoti, na lābhamaccharī hoti, na vaṇṇamaccharī hoti, na dhammamaccharī hoti.
Ime kho bhikkhave pañca ānisaṁsā samavatthanivāse ti.
CCXXV.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā kulupake. Katame pañca?
2. Anāmantacāre āpajjati, rahonisajjāya āpajjati, paṭicchanne āsane āpajjati, mātugāmassa uttariṁ chappañca vācāhi dhammaṁ desento āpajjati, kāmasaṅkappabahulo viharati.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā kulupake ti.
CCXXVI.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā kulupakassa bhikkhuno ativelaṁ kulesu saṁsaṭṭhassa viharato. Katame pañca?
2. Mātugāmassa abhiṇhadassanaṁ, dassane sati saṁsaggo, saṁsagge sati vissāso, vissāse sati otāro, otiṇṇacittass'etaṁ pāṭikaṅkhaṁ: anabhirato vā brahmacariyaṁ carissati aññataraṁ vā saṅkiliṭṭhaṁ āpattiṁ āpajjissati sikkhaṁ vā paccakkhāya hīnāyāvattissati.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā kulupakassa bhikkhuno ativelaṁ kulesu saṁsaṭṭhassa viharato ti.
CCXXVII.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā bhogesu. Katame pañca?
2. Aggisādhāraṇā bhogā, udakasādhāraṇā bhogā, rājasādhāraṇā bhogā, corasādhāraṇā bhogā, appiyehi dāyādehi sādhāraṇā bhogā.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā bhogesu.
3. Pañc'ime bhikkhave ānisaṁsā bhogesu. Katame pañca?
4. Bhoge nissāya attānaṁ sukheti pīṇeti sammā sukhaṁ pariharati, mātāpitaro sukheti pīṇeti sammā sukhaṁ pariharati, puttadāradāsakammakaraporise sukheti pīṇeti sammā sukhaṁ pariharati, mittāmacce sukheti pīṇeti sammā sukhaṁ pariharati, samaṇabrāhmaṇesu uddhaggikaṁ dakkhiṇaṁ patiṭṭhāpeti sovaggikaṁ sukhavipākaṁ saggasaṁvattanikaṁ.
Ime kho bhikkhave pañca ānisaṁsā bhogesū ti.
CCXXVIII.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā ussūrabhatte kule. Katame pañca?
2. Ye te atithī pāhunā, te na kālena paṭipūjenti. Yā tā balipaṭiggāhikā devatā, tā na kālena paṭipūjenti. Ye te samaṇabrāhmaṇā ekabhattikā rattūparatā viratā vikālabhojanā, te na kālena paṭipūjenti. Dāsakammakaraporisā vimukhā kammaṁ karonti. Tāvatakam yeva asamayena bhuttaṁ anojavantaṁ hoti.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā ussūrabhatte kule.
3. Pañc'ime bhikkhave ānisaṁsā samayabhatte kule.
Katame pañca?
4. Ye te atithī pāhunā, te kālena paṭipujenti. Yā tā balipaṭiggāhikā devatā, tā kālena paṭipūjenti. Ye te samaṇabrāhmaṇā ekabhattikā rattūparatā viratā vikālabhojanā, te kālena paṭipūjenti. Dāsakammakaraporisā avimukhā kammaṁ karonti. Tāvatakaṁ yeva samayena bhuttaṁ ojavantaṁ hoti.
Ime kho bhikkhave pañca ānisaṁsā samayabhatte kule ti.
CCXXIX.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā kaṇhasappe. Katame pañca?
2. Asuci, duggandho, sabhīru, sappaṭibhayo, mittadubbhī.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā kaṇhasappe.
3. Evam eva kho bhikkhave pañc'ime ādīnavā mātugāme.
Katame pañca?
4. Asuci, duggandho, sabhīru, sappaṭibhayo, mittadubbhī.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā mātugāme ti.
CCXXX.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā kaṇhasappe. Katame pañca?
2. Kodhano, upanāhī, ghoraviso, dujjivho, mittadubbhī.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā kaṇhasappe.
3. Evam eva kho bhikkhave pañc'ime ādīnavā mātugāme Katame pañca?
4. Kodhano, upanāhī, ghoraviso, dujjivho, mittadubbhī.
5. Tatr' idaṁ bhikkhave mātugāmassa ghoravisatā: yebhuyyena bhikkhave mātugāmo tibbarāgo. Tatr' idaṁ bhikkhave mātugāmassa dujjivhatā: yebhuyyena bhikkhave mātugāmo pisunavāco. Tatr' idaṁ bhikkhave mātugāmassa mittadubbhitā: yebhuyyena bhikkhave mātugāmo aticārinī.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā mātugāme ti.
Dīghacārikavaggo tevīsatimo.
Uddānaṁ:
Dīghacārikā dve vuttā atinivāsamacchare Dve ca kulupakā bhogo bhattaṁ sappāpare duve ti.
Avāsika-Vagga
CCXXXI.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu abhāvanīyo hoti. Katamehi pañcahi?
2. Na ākappasampanno hoti na vattasampanno, na bahussuto hoti na sutadharo, na paṭisallekhitā hoti na paṭisallānārāmo, na kalyāṇavāco hoti na kalyāṇavākkaraṇo, duppañño hoti jaḷo eḷamūgo.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu abhāvanīyo hoti.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu bhāvanīyo hoti. Katamehi pañcahi?
4. ākappasampanno hoti vattasampanno, bahussuto hoti sutadharo, paṭisallekhitā hoti paṭisallānārāmo, kalyāṇavāco hoti kalyāṇavākkaraṇo, paññavā hoti ajaḷo aneḷamūgo.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu bhāvanīyo hotī ti.
CCXXXII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo ca. Katamehi pañcahi?
2. Sīlavā hoti, pātimokkhasaṁvarasaṁvuto viharati ācāragocarasampanno, anumattesu vajjesu bhayadassāvī, samādāya sikkhati sikkhāpadesu. Bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo, ye te dhammā ādikalyāṇā majjhe kalyāṇā pariyosānakalyāṇā sātthaṁ savyañjanaṁ kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ abhivadanti, tathārūpāssa dhammā bahussutā honti dhatā vacasā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā. Kalyāṇavāco hoti kalyāṇavākkaraṇo, poriyā vācāya samannāgato vissaṭṭhāya anelagaḷāya atthassa viññāpaniyā. Catunnaṁ jhānānaṁ ābhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī. āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh'eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo cā ti.
CCXXXIII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu āvāsaṁ sobheti. Katamehi pañcahi?
2. Sīlavā hoti ... samādāya sikkhati sikkhāpadesu.
Bahussuto hoti ... diṭṭhiyā suppaṭividdhā. Kalyāṇavāco hoti kalyāṇavākkaraṇo, poriyā vācāya samannāgato vissaṭṭhāya anelagaḷāya atthassa viññāpaniyā. Paṭibalo hoti upasaṅkamante dhammiyā kathāya sandassetuṁ samādapetuṁ samuttejetuṁ sampahaṁsetuṁ. Catunnaṁ jhānānaṁ ābhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu āvāsaṁ sobhetī ti.
CCXXXIV.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu āvāsassa bahūpakāro hoti. Katamehi pañcahi?
2. Sīlavā hoti ... pe ... samādāya sikkhati sikkhāpadesu. Bahussuto hoti ... pe ... diṭṭhiyā suppaṭividdhā. Khaṇḍaphullaṁ paṭisaṅkharoti. Mahā kho pana bhikkhusaṅgho abhikkanto nānāverajjakā bhikkhū gihīnaṁ upasaṅkamitvā āroceti 'mahā kho āvuso bhikkhusaṅgho abhikkanto nānāverajjakā bhikkhū, karotha puññāni, samayo puññāni kātun' ti. Catunnaṁ jhānānaṁ ābhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu āvāsassa bahūpakāro hotī ti.
CCXXXV.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu gihīnaṁ anukampati. Katamehi pañcahi?
2. Adhisīle samādapeti. Dhammadassane niveseti.
Gilāṇake upasaṅkamitvā satiṁ uppādeti 'arahaggataṁ āyasmanto satiṁ upaṭṭhāpethā' ti.
Mahā kho pana bhikkhusaṅgho abhikkanto nānāverajjakā bhikkhū gihīnaṁ upasaṅkamitvā āroceti 'mahā kho āvuso bhikkhusaṅgho abhikkanto nānāverajjakā bhikkhū, karotha puññāni, samayo puññāni kātun' ti. Yaṁ kho pan'assa bhojanaṁ denti lūkhaṁ vā paṇītaṁ vā, taṁ attanā paribhuñjati, saddhādeyyaṁ na vinipāteti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu gihīnaṁ anukampatī ti.
CCXXXVI.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye. Katamehi pañcahi?
2. Ananuvicca apariyogāhetvā avaṇṇārahassa vaṇṇaṁ bhāsati, ananuvicca apariyogāhetvā vaṇṇārahassa avaṇṇaṁ bhāsati, ananuvicca apariyogāhetvā appasādanīye ṭhāne pasādaṁ upadaṁseti, ananuvicca apariyogāhetvā pasādanīye ṭhāne appasādaṁ upadaṁseti, saddhādeyyaṁ vinipāteti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge. Katamehi pañcahi?
4. Anuvicca pariyogāhetvā avaṇṇārahassa avaṇṇaṁ bhāsati, anuvicca pariyogāhetvā vaṇṇārahassa vaṇṇaṁ bhāsati, anuvicca pariyogāhetvā appasādanīye ṭhāne appasādaṁ upadaṁseti, anuvicca pariyogāhetvā pasādanīye ṭhāne pasādaṁ upadaṁseti, saddhādeyyaṁ na vinipāteti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge ti.
CCXXXVII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye. Katamehi pañcahi?
2. Ananuvicca apariyogāhetvā avaṇṇārahassa vaṇṇaṁ bhāsati, ananuvicca apariyogāhetvā vaṇṇārahassa avaṇṇaṁ bhāsati, āvāsamaccharī hoti āvāsapaligedhī, kulamaccharī hoti kulapaligedhī, saddhādeyyaṁ vinipāteti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge. Katamehi pañcahi?
4. Anuvicca pariyogāhetvā avaṇṇārahassa avaṇṇaṁ bhāsati, anuvicca pariyogāhetvā vaṇṇārahassa vaṇṇaṁ bhāsati, na āvāsamaccharī hoti na āvāsapaligedhī, na kulamaccharī hoti na kulapaligedhī, saddhādeyyaṁ na vinipāteti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge ti.
CCXXXVIII.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye. Katamehi pañcahi?
2. Ananuvicca apariyogāhetvā avaṇṇārahassa vaṇṇaṁ bhāsati, ananuvicca apariyogāhetvā vaṇṇārahassa avaṇṇaṁ bhāsati, āvāsamaccharī hoti, kulamaccharī hoti, lābhamaccharī hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge. Katamehi pañcahi?
4. Anuvicca pariyogāhetvā avaṇṇārahassa avaṇṇaṁ bhāsati, anuvicca pariyogāhetvā vaṇṇārahassa vaṇṇaṁ bhāsati,
na āvāsamaccharī hoti, na kulamaccharī hoti, na lābhamaccharī hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge ti.
CCXXXIX.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye. Katamehi pañcahi?
2. āvāsamaccharī hoti, kulamaccharī hoti, lābhamaccharī hoti, vaṇṇamaccharī hoti, saddhādeyyaṁ vinipāteti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge. Katamehi pañcahi?
4. Na āvāsamaccharī hoti, na kulamaccharī hoti, na lābhamaccharī hoti, na vaṇṇamaccharī hoti, saddhādeyyaṁ na vinipāteti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge ti.
CCXL.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye. Katamehi pañcahi?
2. āvāsamaccharī hoti, kulamaccharī hoti, lābhamaccharī hoti, vaṇṇamaccharī hoti, dhammamaccharī hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge. Katamehi pañcahi?
4. Na āvāsamaccharī hoti, na kulamaccharī hoti, na lābhamaccharī hoti,
na vaṇṇamaccharī hoti, na dhammamaccharī hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato āvāsiko bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge ti.
Āvāsikavaggo catuvīsatimo.
Uddānaṁ:
āvāsiko piyo ca sobhanā bahūpakāro anukampako ca
Yathābhataṁ avaṇṇaṁ ca catukkamacchariyena cā ti.
Du-c-carita-Vagga
CCXLI.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā duccarite. Katame pañca?
2. Attā pi attānaṁ upavadati, anuvicca viññū garahanti, pāpako kittisaddo abbhuggacchati, sammūḷho kālaṁ karoti, kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā duccarite.
3. Pañc'ime bhikkhave ānisaṁsā sucarite. Katame pañca?
4. Attā pi attānaṁ na upavadati, anuvicca viññū pasaṁsanti, kalyāṇo kittisaddo abbhuggacchati, asammūḷho kālaṁ karoti, kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjati.
Ime kho bhikkhave pañca ānisaṁsā sucarite ti.
CCXLII-CCXLIV.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā kāyaduccarite ... kāyasucarite ... vacīduccarite ... vacīsucarite ... manoduccarite ... manosucarite. Katame pañca?
2. Attā pi attānaṁ na upavadati, anuvicca viññū pasaṁsanti, kalyāṇo kittisaddo abbhuggacchati, asammūḷho kālaṁ karoti, kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjati.
Ime kho bhikkhave pañca ānisaṁsā manosucarite ti.
CCXLV.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā duccarite. Katame pañca?
2. Attā pi attānaṁ upavadati, anuvicca viññū garahanti, pāpako kittisaddo abbhuggacchati, saddhammā vuṭṭhāti, asaddhamme patiṭṭhāti.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā duccarite.
3. Pañc'ime bhikkhave ānisaṁsā sucarite. Katame pañca?
4. Attā pi attānaṁ na upavadati, anuvicca viññū pasaṁsanti, kalyāṇo kittisaddo abbhuggacchati, asaddhammā vuṭṭhāti, saddhamme patiṭṭhāti.
Ime kho bhikkhave pañca ānisaṁsā sucarite ti.
CCXLVI-CCXLVIII.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā kāyaduccarite ... kāyasucarite ... vacīduccarite ... vacīsucarite ... manoduccarite ... manosucarite. Katame pañca?
2. Attā pi attānaṁ na upavadati, anuvicca viññū pasaṁsanti, kalyāṇo kittisaddo abbhuggacchati, asaddhammā vuṭṭhāti, saddhamme patiṭṭhāti.
Ime kho bhikkhave pañca ānisaṁsā manosucarite ti.
CCXLIX.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā sīvathikāya. Katame pañca?
2. Asuci, duggandhā, sappaṭibhayā, vāḷānaṁ amanussānaṁ āvāso, bahuno janassa ārodanā.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā sīvathikāya.
3. Evam eva kho bhikkhave pañc'ime ādīnavā sīvathikūpame puggale. Katame pañca?
4. Idha bhikkhave ekacco puggalo asucinā kāyakammena samannāgato hoti, asucinā vacīkammena samannāgato hoti, asucinā manokammena samannāgato hoti: idam assa asucitāya vadāmi. Seyyathā pi sā bhikkhave sīvathikā asuci, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi.
5. Tassa asucinā kāyakammena samannāgatassa asucinā vacīkammena samannāgatassa asucinā manokammena samannāgatassa pāpako kittisaddo abbhuggacchati: idam assa duggandhatāya vadāmi. Seyyathā pi sā bhikkhave sīvathikā duggandhā, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi.
6. Tam enaṁ asucinā kāyakammena samannāgataṁ asucinā vacīkammena samannāgataṁ asucinā manokammena samannāgataṁ pesalā sabrahmacārī ārakā parivajjenti: idam assa sappaṭibhayasmiṁ vadāmi. Seyyathā pi sā bhikkhave sīvathikā sappaṭibhayā, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi.
7. So asucinā kāyakammena samannāgato asucinā vacīkammena samannāgato asucinā manokammena samannāgato sabhāgehi puggalehi saddhiṁ saṁvasati: idam assa vāḷāvasathasmiṁ vadāmi. Seyyathā pi sā bhikkhave sīvathikā vāḷānaṁ amanussānaṁ āvāso, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi.
8. Tam enaṁ asucinā kāyakammena samannāgataṁ asucinā vacīkammena samannāgataṁ asucinā manokammena samannāgataṁ pesalā sabrahmacārī disvā khīyadhammaṁ āpajjanti 'aho vata no dukkhaṁ, ye mayaṁ evarūpehi puggalehi saddhiṁ saṁvasāmā' ti: idam assa ārodanāya vadāmi. Seyyathā pi sā bhikkhave sīvathikā bahuno janassa ārodanā, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā sīvathikūpame puggale ti.
CCL.
1. Pañc'ime bhikkhave ādīnavā puggalappasāde. Katame pañca?
2. Yasmiṁ bhikkhave puggale puggalo abhippasanno hoti, so tathārūpaṁ āpattiṁ āpanno hoti, yathārūpāya āpattiyā saṅgho ukkhipati. Tassa evaṁ hoti 'yo kho myāyaṁ puggalo piyo manāpo, so saṅghena ukkhitto' ti, bhikkhūsu appasādabahulo hoti, bhikkhūsu appasādabahulo samāno aññe bhikkhū na bhajati, aññe bhikkhū abhajanto saddhammaṁ na suṇāti, saddhammaṁ asuṇanto saddhammā parihāyati. Ayaṁ bhikkhave paṭhamo ādīnavo puggalappasāde.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave yasmiṁ puggale puggalo abhippasanno hoti, so tathārūpaṁ āpattiṁ āpanno hoti, yathārūpāya āpattiyā saṅgho ante nisīdāpeti. Tassa evaṁ hoti 'yo kho myāyaṁ puggalo piyo manāpo, so saṅghena ante nisīdāpito' ti, bhikkhūsu appasādabahulo hoti, bhikkhūsu appasādabahulo samāno aññe bhikkhū na bhajati, aññe bhikkhū abhajanto saddhammaṁ na suṇāti, saddhammaṁ asuṇanto saddhammā parihāyati. Ayaṁ bhikkhave dutiyo ādīnavo puggalappasāde.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave yasmiṁ puggale puggalo abhippasanno hoti, so disāpakkanto hoti ... pe ... so vibbhanto hoti ... pe ... so kālakato hoti. Tassa evaṁ hoti 'yo kho myāyaṁ puggalo piyo manāpo, so kālakato' ti, aññe bhikkhū na bhajati, aññe bhikkhū abhajanto saddhammaṁ na suṇāti, saddhammaṁ asuṇanto saddhammā parihāyati. Ayaṁ bhikkhave pañcamo ādīnavo puggalappasāde.
Ime kho bhikkhave pañca ādīnavā puggalappasāde ti.
Du-c-caritavaggo pañcavīsatimo.
Uddānaṁ:
Du-c-caritaṁ kāyaduccaritaṁ vacīduccaritaṁ manoduccaritaṁ.
Catūhi pare dve sīvathikā puggalappasādena cā ti.
[Chaṭṭha-Paṇṇāsako.]
[Upasampadā-Vagga]
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgatena bhikkhunā upasampādetabbaṁ. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu asekhena sīlakkhandhena samannāgato hoti, asekhena samādhikkhandhena samannāgato hoti, asekhena paññākkhandhena samannāgato hoti, asekhena vimuttikkhandhena samannāgato hoti, asekhena vimuttiñāṇadassanakkhandhena samannāgato hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgatena bhikkhunā upasampādetabban ti.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgatena bhikkhunā nissayo dātabbo ... pe ... sāmaṇero upaṭṭhāpetabbo. Katamehi pañcahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu asekhena sīlakkhandhena samannāgato hoti, asekhena samādhikkhandhena ... asekhena paññākkhandhena ... asekhena vimuttikkhandena ... asekhena vimuttiñāṇadassanakkhandhena samannāgato hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgatena bhikkhunā sāmaṇero upaṭṭhāpetabbo ti.
1. Pañc' imāni bhikkhave macchariyāni. Katamāni pañca?
2. āvāsamacchariyaṁ, kulamacchariyaṁ, lābhamacchariyaṁ, vaṇṇamacchariyaṁ, dhammamacchariyaṁ.
Imāni kho bhikkhave pañca macchariyāni. Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ macchariyānaṁ etaṁ patikiṭṭhaṁ, yad idaṁ dhammamacchariyan ti.
1. Pañcannaṁ bhikkhave macchariyānaṁ pahānāya samucchedāya brahmacariyaṁ vussati. Katamesaṁ pañcannaṁ?
2. āvāsamacchariyassa pahānāya samucchedāya brahmacariyaṁ vussati. Kulamacchariyassa ... lābhamacchariyassa ... vaṇṇamacchariyassa ... dhammamacchariyassa pahānāya samucchedāya brahmacariyaṁ vussati.
Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ macchariyānaṁ pahānāya samucchedāya brahmacariyaṁ vussatī ti.
1. Pañc'ime bhikkhave dhamme appahāya abhabbo paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharituṁ. Katame pañca?
2. āvāsamacchariyaṁ, kulamacchariyaṁ, lābhamacchariyaṁ, vaṇṇamacchariyaṁ, dhammamacchariyaṁ.
Ime kho bhikkhave pañca dhamme appahāya abhabbo paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharituṁ.
3. Pañc'ime bhikkhave dhamme pahāya bhabbo paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharituṁ. Katame pañca?
4. āvāsamacchariyaṁ, kulamacchariyaṁ, lābhamacchariyaṁ, vaṇṇamacchariyaṁ, dhammamacchariyaṁ.
Ime kho bhikkhave pañca dhamme pahāya bhabbo paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharitun ti.
1. Pañc'ime bhikkhave dhamme appahāya abhabbo dutiyaṁ jhānaṁ ... tatiyaṁ jhānaṁ ... catutthaṁ jhānaṁ ... sotāpattiphalaṁ ... sakadāgāmiphalaṁ ... anāgāmiphalaṁ ... arahattaphalam sacchikātuṁ. Katame pañca?
2. āvāsamacchariyaṁ, kulamacchariyaṁ, lābhamacchariyaṁ, vaṇṇamacchariyaṁ, dhammamacchariyaṁ.
Ime kho bhikkhave pañca dhamme appahāya abhabbo arahattaphalaṁ sacchikātuṁ.
3. Pañc'ime bhikkhave dhamme pahāya bhabbo dutiyaṁ jhānaṁ ... tatiyaṁ jhānaṁ ... pe ... arahattaphalaṁ sacchikātun ti.
1. Pañc'ime bhikkhave dhamme appahāya abhabbo paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharituṁ. Katame pañca?
2. āvāsamacchariyaṁ, kulamacchariyaṁ, lābhamacchariyaṁ, vaṇṇamacchariyaṁ, akataññutaṁ akataveditaṁ.
Ime kho bhikkhave pañca dhamme appahāya abhabbo paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharituṁ.
3. Pañc'ime bhikkhave dhamme pahāya bhabbo paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharituṁ. Katame pañca?
4. āvāsamacchariyaṁ, kulamacchariyaṁ, lābhamacchariyaṁ, vaṇṇamacchariyaṁ, akataññutaṁ akataveditaṁ.
Ime kho bhikkhave pañca dhamme pahāya bhabbo paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharitun ti.
1. Pañc'ime bhikkhave dhamme appahāya abhabbo dutiyaṁ jhānaṁ ... pe ... tatiyaṁ jhānaṁ ... pe ... catutthaṁ jhānaṁ ... pe ... sotāpattiphalaṁ ... pe ... sakadāgāmiphalaṁ ... pe ... anāgāmiphalaṁ ... pe ... arahattaṁ sacchikātuṁ. Katame pañca?
. āvāsamacchariyaṁ, kulamacchariyaṁ, lābhamacchariyaṁ, vaṇṇamacchariyaṁ, akataññutaṁ akataveditaṁ ...
Ime kho bhikkhave pañca dhamme pahāya bhabbo arahattaṁ sacchikātun ti.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhattuddesako na sammannitabbo. Katamehi pañcahi?
2. Chandāgatiṁ gacchati, dosāgatiṁ gacchati, mohāgatiṁ gacchati, bhayāgatiṁ gacchati, uddiṭṭhānuddiṭṭhaṁ na jānāti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhattuddesako na sammannitabbo.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhattuddesako sammannitabbo. Katamehi pañcahi?
4. Na chandāgatiṁ gacchati, na dosāgatiṁ gacchati, na mohāgatiṁ gacchati, na bhayāgatiṁ gacchati, uddiṭṭhānuddiṭṭhaṁ jānāti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhattuddesako sammannitabbo ti.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhattuddesako sammato na pesetabbo ... pe ... sammato pesetabbo ... bālo veditabbo ... pe ... paṇḍito veditabbo ... pe ... khataṁ upahataṁ attānaṁ pariharati ... pe ... akkhataṁ anupahataṁ attānaṁ pariharati ... pe ... yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye ... pe ... yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge. Katamehi pañcahi?
. Na chandāgatiṁ gacchati, na dosāgatiṁ gacchati, na mohāgatiṁ gacchati, na bhayāgatiṁ gacchati, uddiṭṭhānuddiṭṭhaṁ jānāti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhattuddesako yathabhataṁ nikkhitto evaṁ sagge ti.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato senāsanapaññāpako na sammannitabbo ... senāsanapaññāpako sammannitabbo ... paññattāpaññattaṁ na jānāti ... paññattāpaññattaṁ jānāti ... Bhaṇḍāgāriko na sammannitabbo ... bhaṇḍāgāriko sammannitabbo ... guttāguttaṁ na jānāti ... guttāguttaṁ jānāti ... Cīvarapaṭiggāhako na sammanitabbo ... cīvarapaṭiggāhako sammannitabbo .
. . gahitāgahitaṁ na jānāti ... gahitāgahitaṁ jānāti ... pe ... Cīvarabhājako na sammannitabbo ... cīvarabhājako sammannitabbo ... pe ... Yāgubhājako na sammannitabbo ... yāgubhājako sammannitabbo ... pe ... Phalabhājako na sammannitabbo ... phalabhājako sammannitabbo ... pe ... Khajjakabhājako na sammannitabbo ... khajjakabhājako sammannitabbo ... bhājitābhājitaṁ na jānāti ... bhājitābhājitaṁ jānāti ... Appamattakavissajjako na sammannitabbo ... appamattakavissajjako sammannitabbo ... vissajjitāvissajjitaṁ na jānāti ... vissajjitāvissajjitam jānāti ... pe ... Sāṭiyagāhāpako na sammannitabbo ... sāṭiyagāhāpako sammannitabbo ... Pattaggāhāpako na sammannitabbo ... pattaggāhāpako sammannitabbo ... gahitāgahitaṁ na jānāti ... gahitāgahitaṁ jānāti ... ārāmikapesako na sammannitabbo ... ārāmikapesako sammannitabbo ... Sāmaṇerapesako na sammannitabbo ... sāmaṇerapesako sammannitabbo ... pe ... sammato na pesetabbo ... sammato pesetabbo ... bālo veditabbo ... paṇḍito veditabbo ... khataṁ upahataṁ attānaṁ pariharati ... akkhataṁ anupahataṁ attānaṁ pariharati ... yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye ... pesitāpesitaṁ na jānāti ... yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge. Katamehi pañcahi?
2. Na chandāgatiṁ gacchati, na dosāgatiṁ gacchati, na mohāgatiṁ gacchati, na bhayāgatiṁ gacchati, pesitāpesitaṁ jānāti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato sāmaṇerapesako yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge ti.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye. Katamehi pañcahi?
2. Pāṇātipātī hoti, adinnādāyī hoti, abrahmacārī hoti, musāvādī hoti, surāmerayamajjapamādaṭṭhāyī hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge. Katamehi pañcahi?
4. Pāṇātipātā paṭivirato hoti, adinnādānā paṭivirato hoti, abrahmacariyā paṭivirato hoti, musāvādā paṭivirato hoti, surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge ti.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgatā bhikkhunī ... sikkhamānā ... sāmaṇerā ... upāsikā yathābhataṁ nikkhittā evaṁ niraye. Katamehi pañcahi?
2. Pāṇātipātinī hoti adinnādāyinī hoti, kāmesu micchācārinī hoti, musāvādinī hoti, surāmerayamajjapamādaṭṭhāyinī hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgatā upāsikā yathābhataṁ nikkhittā evaṁ niraye.
3. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgatā upāsikā yathābhataṁ nikkhittā evaṁ sagge. Katamehi pañcahi?
4. Pāṇātipātā paṭiviratā hoti, adinnādānā paṭiviratā hoti, kāmesu micchācārā paṭiviratā hoti, musāvādā paṭiviratā hoti, surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭiviratā hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgatā upāsikā yathābhataṁ nikkhittā evaṁ sagge ti.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato ājīvako yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye. Katamehi pañcahi?
2. Pāṇātipātī hoti, adinnādāyī hoti, abrahmacārī hoti, musāvādī hoti, surāmerayamajjapamādaṭṭhāyī hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato ājīvako yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye ti.
1. Pañcahi bhikkhave dhammehi samannāgato nigaṇṭho ... muṇḍasāvako ... jaṭilako ... paribbājako ... māgaṇḍiko ... tedaṇḍiko ... aviruddhako ... gotamako ... devadhammiko yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye.
Katamehi pañcahi?
2. Pāṇātipātī hoti, adinnādāyī hoti, abrahmacārī hoti, musāvādī hoti, surāmerayamajjapamādaṭṭhāyī hoti.
Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato devadhammiko yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye ti.
1. Rāgassa bhikkhave abhiññāya pañca dhammā bhāvetabbā. Katame pañca?
2. Asubhasaññā, maraṇasaññā, ādīnavasaññā, āhāre paṭikkūlasaññā, sabbaloke anabhiratasaññā.
Rāgassa bhikkhave abhiññāya ime pañca dhammā bhāvetabbā ti.
1. Rāgassa bhikkhave abhiññāya pañca dhammā bhāvetabbā. Katame pañca?
2. Aniccasaññā, anattasaññā, maraṇasaññā, āhāre paṭikkūlasaññā, sabbaloke anabhiratasaññā.
Rāgassa bhikkhave abhiññāya ime pañca dhammā bhāvetabbā ti.
1. Rāgassa bhikkhave abhiññāya pañca dhammā bhāvetabbā. Katame pañca?
2. Aniccasaññā, anicce dukkhasaññā, dukkhe anattasaññā, pahānasaññā, virāgasaññā.
Rāgassa bhikkhave abhiññāya ime pañca dhammā bhāvetabbā ti.
1. Rāgassa bhikkhave abhiññāya pañca dhammā bhāvetabbā. Katame pañca?
2. Saddhindriyaṁ, viriyindriyaṁ, satindriyaṁ, samādhindriyaṁ, paññindriyaṁ.
Rāgassa bhikkhave abhiññāya ime pañca dhammā bhāvetabbā.
1. Rāgassa bhikkhave abhiññāya pañca dhammā bhāvetabbā. Katame pañca?
2. Saddhābalaṁ, viriyabalaṁ, satibalaṁ, samādhibalaṁ, paññābalaṁ.
Rāgassa bhikkhave abhiññāya ime pañca dhammā bhāvetabbā.
1. Rāgassa bhikkhave pariññāya pari-k-khayāya pahānāya khayāya vayāya virāgāya nirodhāya cāgāya paṭinissaggāya ime pañca dhammā bhāvetabbā ... Dosassa ... mohassa ... kodhassa ... upanāhassa ... makkhassa ... paḷāsassa ... issāya ... macchariyassa ... māyāya ... sātheyyassa ... thambhassa ... sārambhassa ... mānassa ... atimānassa ... madassa ... pamādassa abhiññāya pariññāya pari-k-khayāya pahānāya khayāya vayāya virāgāya nirodhāya cāgāya paṭinissaggāya ime pañca dhammā bhāvetabbā ti.
Upasampadāvaggo niṭṭhito chavīsatimo.
Chatto Paṇṇāsako.
Uddānaṁ:
Abhiññāya pariññāya pari-k-khayāya pahānāya khayāya vayena ca
Virāganirodhā cāgañ ca paṭinissaggo ime dasā ti.
Tatr' idaṁ vaggass' uddānaṁ:
Sekhabalaṁ Balañ c'eva Pañcaṅgikañ ca Sumanaṁ
Muṇḍa-Nīvaraṇa-Saññañ ca Yodhājīvañ ca aṭṭhamaṁ
Theraṁ Kakudha-Phāsuñ ca Andhakavinda-dvādasaṁ
Gilāna-Rāja-Tikaṇḍaṁ Saddhammāghātupāsakaṁ
Arañña-Brāhmaṇañ c'eva Kimbilakkosakaṁ tathā
Dīghacārāvāsikañ ca Duccaritūpasampadan ti.
Pañcakanipāto niṭṭhito.
Chakka-Nipāta
Namo Tassa Bhagavato Arahato Sammāsam buddhassa.
Paṭhama Paṇṇāsako
Āhuneyya-Vagga
I.
1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:-- Bhikkhavo ti. Bhadante ti te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ. Bhagavā etad avoca:--
2. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katamehi chahi?
3. Idha bhikkhave bhikkhu cakkhunā rūpaṁ disvā neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Sotena saddaṁ sutvā ... ghānena gandhaṁ ghāyitvā ... jivhāya rasaṁ sāyitvā ... kāyena phoṭṭhabbaṁ phusitvā ... manasā dhammaṁ viññāya neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.
Idam avoca Bhagavā. Attamanā te bhikkhū Bhagavato bhāsitaṁ abhinandun ti.
II.
1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katamehi chahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu anekavihitaṁ iddhividhaṁ paccanubhoti, eko pi hutvā bahudhā hoti, bahudhā pi hutvā eko hoti, āvibhāvaṁ tirobhāvaṁ tirokuḍḍaṁ tiropākāraṁ tiropabbataṁ asajjamāno gacchati seyyathā pi ākāse, paṭhaviyā pi ummujjanimujjaṁ karoti seyyathā pi udake, udake pi abhijjamāne gacchati seyyathā pi paṭhaviyaṁ, ākāse pi pallaṅkena kamati seyyathā pi pakkhī sakuṇo, ime pi candimasuriye evaṁmahiddhike evaṁmahānubhāve pāṇinā parāmasati parimajjati, yāva Brahmalokā pi kāyena 'va saṁvatteti.
3. Dibbāya sotadhātuyā visuddhāya atikkantamānusikāya ubho sadde suṇāti dibbe ca mānuse ca ye dūre santike ca.
4. Parasattānaṁ parapuggallānaṁ cetasā ceto paricca pajānāti: sarāgaṁ vā cittaṁ sarāgaṁ cittan ti pajānāti, vītarāgaṁ vā cittaṁ ... sadosaṁ vā cittaṁ ... vītadosaṁ vā cittaṁ ... samohaṁ vā cittaṁ ... vītamohaṁ vā cittam ... saṅkhittaṁ vā cittaṁ ... vikkhittaṁ vā cittaṁ ... mahaggataṁ vā cittaṁ ... amahaggataṁ vā cittaṁ ... sa-uttaraṁ vā cittaṁ ... anuttaraṁ vā cittaṁ ... samāhitaṁ vā cittaṁ ... asamāhitaṁ vā cittaṁ ... vimuttaṁ vā cittaṁ ... avimuttaṁ vā cittaṁ avimuttaṁ cittan ti pajānāti.
5. Anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussarati, seyyathīdaṁ ekam pi jātiṁ dve pi jātiyo tisso pi jātiyo catasso pi jātiyo pañca pi jātiyo dasa pi jātiyo vīsatim pi jātiyo tiṁsatim pi jātiyo cattāḷīsam pi jātiyo paññāsam pi jātiyo jātisatam pi jātisahassam pi jātisatasahassam pi aneke pi saṁvaṭṭakappe aneke pi vivaṭṭakappe aneke pi saṁvaṭṭavivaṭṭakappe amutrāsiṁ evaṁnāmo evaṅgotto evaṁvaṇṇo evamāhāro evaṁsukhadukkhappaṭisaṁvedī evamāyupariyanto,
so tato cuto idhūpapanno ti. Iti sākāraṁ sa-uddesam anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussarati.
6. Dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate, yathākammūpage satte pajānāti 'ime vata bhonto sattā kāyaduccaritena samannāgatā vacīduccaritena samannāgatā manoduccaritena samannāgatā ariyānaṁ upavādakā micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapannā, ime vā pana bhonto sattā kāyasucaritena samannāgatā vacīsucaritena samannāgatā manosucaritena samannāgatā ariyānaṁ anupavādakā sammādiṭṭhikā sammādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapannā' ti. Iti dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate, yathākammūpage satte pajānāti. āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh'eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.
III.
1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katamehi chahi?
2. Saddhindriyena viriyindriyena satindriyena samādhindriyena paññindriyena āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh'eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.
IV.
1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katamehi chahi?
2. Saddhābalena viriyabalena satibalena samādhibalena paññābalena āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh'eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.
V.
1. Chahi bhikkhave aṅgehi samannāgato rañño bhadro assājāniyo rājāraho hoti rājabhoggo, rañño aṅgan tveva saṅkhaṁ gacchati. Katamehi chahi?
2. Idha bhikkhave rañño bhadro assājāniyo khamo hoti rūpānaṁ, khamo saddānaṁ, khamo gandhānaṁ, khamo rasānaṁ, khamo phoṭṭhabbānaṁ, vaṇṇasampanno ca hoti.
Imehi kho bhikkhave chahi aṅgehi samannāgato rañño bhadro assājāniyo rājāraho hoti rājabhoggo, rañño aṅgan tveva saṅkhaṁ gacchati. Evam eva kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katamehi chahi?
3. Idha bhikkhave bhikkhu khamo hoti rūpānaṁ, khamo saddānaṁ, khamo gandhānaṁ, khamo rasānaṁ, khamo phoṭṭhabbānaṁ, khamo dhammānaṁ.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.
VI.
1. Chahi bhikkhave aṅgehi samannāgato rañño bhadro assājāniyo rājāraho hoti rājabhoggo, rañño aṅgan tveva saṅkhaṁ gacchati. Katamehi chahi?
2. Idha bhikkhave rañño bhadro assājāniyo khamo hoti rūpānaṁ, khamo saddānaṁ, khamo gandhānaṁ, khamo rasānaṁ, khamo phoṭṭhabbānaṁ, balasampanno ca hoti.
Imehi kho bhikkhave chahi aṅgehi samannāgato rañño bhadro assājāniyo rājāraho hoti rājabhoggo, rañño aṅgan tveva saṅkhaṁ gacchati. Evam eva kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katamehi chahi?
3. Idha bhikkhave bhikkhu khamo hoti rūpānaṁ, khamo saddānaṁ, khamo gandhānaṁ, khamo rasānaṁ, khamo phoṭṭhabbānaṁ, khamo dhammānaṁ.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettam lokassā ti.
VII.
1. Chahi bhikkhave aṅgehi samannāgato rañño bhadro assājāniyo rājāraho hoti rājabhoggo, rañño aṅgan tveva saṅkhaṁ gacchati. Katamehi chahi?
2. Idha bhikkhave rañño bhadro assājāniyo khamo hoti rūpānaṁ, khamo saddānaṁ, khamo gandhānaṁ, khamo rasānaṁ, khamo phoṭṭhabbānaṁ, javasampanno ca hoti.
Imehi kho bhikkhave chahi aṅgehi samannāgato rañño bhadro assājāniyo rājāraho hoti rājabhoggo, rañño aṅgan tveva saṅkhaṁ gacchati. Evam eva kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katamehi chahi?
3. Idha bhikkhave bhikkhu khamo hoti rūpānaṁ ... pe ... khamo dhammānaṁ.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa.
VIII.
1. Cha yimāni bhikkhave anuttariyāni. Katamāni cha?
2. Dassanānuttariyaṁ, savanānuttariyaṁ, lābhānuttariyaṁ, sikkhānuttariyaṁ, pāricariyānuttariyaṁ, anussatānuttariyaṁ.
Imāni kho bhikkhave cha anuttariyānī ti.
IX.
1. Cha yimāni bhikkhave anussatiṭṭhānāni. Katamāni cha?
2. Buddhānussati, dhammānussati, saṅghānussati, sīlānussati, cāgānussati, devatānussati.
Imāni kho bhikkhave cha anussatiṭṭhānānī ti.
X.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sakkesu viharati Kapilavatthusmiṁ Nigrodhārāme. Atha kho Mahānāmo Sakko yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Mahānāmo Sakko Bhagavantaṁ etad avoca: Yo so bhante ariyasāvako āgataphalo viññātasāsano, so katamena vihārena bahulaṁ viharatī ti? Yo so Mahānāma ariyasāvako āgataphalo viññātasāsano,
so iminā vihārena bahulaṁ viharati:--
2. Idha Mahānāma ariyasāvako Tathāgataṁ anussarati 'iti pi so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi Satthā devamanussānaṁ buddho Bhagavā' ti. Yasmiṁ Mahānāma samaye ariyasāvako Tathāgataṁ anussarati, nev'assa tasmiṁ samaye rāgapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, ujugatam ev'assa tasmiṁ samaye cittaṁ hoti Tathāgataṁ ārabbha. Ujugatacitto kho pana Mahānāma ariyasāvako labhati atthavedaṁ, labhati dhammavedaṁ, labhati dhammūpasaṁhitaṁ pāmujjaṁ, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṁ vediyati, sukhino cittaṁ samādhiyati.
Ayaṁ vuccati Mahānāma ariyasāvako: visamagatāya pajāya sampanno viharati, savyāpajjhāya pajāya avyāpajjho viharati, dhammasotaṁ samāpanno buddhānussatiṁ bhāveti.
3. Puna ca paraṁ Mahānāma ariyasāvako dhammaṁ anussarati 'svākkhāto Bhagavatā dhammo sandiṭṭhiko akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṁ veditabbo viññūhī' ti. Yasmiṁ Mahānāma samaye ariyasāvako dhammaṁ anussarati, nev'assa tasmiṁ samaye rāgapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, ujugatam ev'assa tasmiṁ samaye cittaṁ hoti dhammaṁ ārabbha. Ujugatacitto kho pana Mahānāma ariyasāvako labhati atthavedaṁ, labhati dhammavedaṁ, labhati dhammūpasaṁhitaṁ pāmujjaṁ, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṁ vediyati, sukhino cittaṁ samādhiyati.
Ayaṁ vuccati Mahānāma ariyasāvako: visamagatāya pajāya sampanno viharati, savyāpajjhāya pajāya avyāpajjho viharati,
dhammasotaṁ samāpanno dhammānussatiṁ bhāveti.
4. Puna ca paraṁ Mahānāma ariyasāvako saṅghaṁ anussarati 'supaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho, ujupaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho, ñāyapaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho, samīcipaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho, yad idaṁ cattāri purisayugāni aṭṭha purisapuggalā, esa Bhagavato sāvakasaṅgho āhuneyyo pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā' ti. Yasmiṁ Mahānāma samaye ariyasāvako saṅghaṁ anussarati, nev'assa tasmiṁ samaye rāgapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, ujugatam ev'assa tasmiṁ samaye cittaṁ hoti saṅghaṁ ārabbha. Ujugatacitto kho pana Mahānāma ariyasāvako labhati atthavedaṁ, labhati dhammavedaṁ, labhati dhammūpasaṁhitaṁ pāmujjaṁ, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṁ vediyati, sukhino cittaṁ samādhiyati.
Ayaṁ vuccati Mahānāma ariyasāvako: visamagatāya pajāya sampanno viharati, savyāpajjhāya pajāya avyāpajjho viharati, dhammasotaṁ samāpanno saṅghānussatiṁ bhāveti.
5. Puna ca paraṁ Mahānāma ariyasāvako attano sīlāni anussarati akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni bhujissāni viññūpasaṭṭhāni aparāmaṭṭhāni samādhisaṁvattanikāni. Yasmiṁ Mahānāma samaye ariyasāvako attano sīlaṁ anussarati, nev'assa tasmiṁ samaye rāgapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, ujugatam ev'assa tasmiṁ samaye cittaṁ hoti sīlaṁ ārabbha. Ujugatacitto kho pana Mahānāma ariyasāvako labhati atthavedaṁ, labhati dhammavedaṁ, labhati dhammūpasaṁhitaṁ pāmujjaṁ, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṁ vediyati, sukhino cittaṁ samādhiyati.
Ayaṁ vuccati Mahānāma ariyasāvako: visamagatāya pajāya sampanno viharati, savyāpajjhāya pajāya avyāpajjho viharati, dhammasotaṁ samāpanno sīlānussatiṁ bhāveti.
6. Puna ca paraṁ Mahānāma ariyasāvako attano cāgaṁ anussarati 'lābhā vata me suladdhaṁ vata me, yo 'haṁ maccheramalapariyuṭṭhitāya pajāya vigatamalamaccherena cetasā agāraṁ ajjhāvasāmi muttacāgo payatapāṇi vossaggarato yācayogo dānasaṁvibhāgarato' ti. Yasmiṁ Mahānāma samaye ariyasāvako cāgaṁ anussarati, nev'assa tasmiṁ samaye rāgapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, ujugatam ev'assa tasmiṁ samaye cittaṁ hoti cāgaṁ ārabbha. Ujugatacitto kho pana Mahānāma ariyasāvako labhati atthavedaṁ, labhati dhammavedaṁ, labhati dhammūpasaṁhitaṁ pāmujjaṁ, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṁ vediyati, sukhino cittaṁ samādhiyati.
Ayaṁ vuccati Mahānāma ariyasāvako: visamagatāya pajāya sampanno viharati, savyāpajjhāya pajāya avyāpajjho viharati, dhammasotaṁ samāpanno cāgānussatiṁ bhāveti.
7. Puna ca paraṁ Mahānāma ariyasāvako devatānussatiṁ bhāveti 'santi devā Catummahārājikā, santi devā Tāvatiṁsā, santi devā Yāmā, santi devā Tusitā, santi devā Nimmānaratino, santi devā Paranimmitavasavattino, santi devā Brahmakāyikā, santi devā Taduttari; yathārūpāya saddhāya samannāgatā tā devatā ito cutā tattha upapannā, mayham pi tathārūpā saddhā saṁvijjati; yathārūpena sīlena samannāgatā tā devatā ito cutā tattha upapannā, mayham pi tathārūpaṁ sīlaṁ saṁvijjati; yathārūpena sutena samannāgatā tā devatā tato cutā tattha upapannā, mayham pi tathārūpaṁ sutaṁ saṁvijjati; yathārūpena cāgena samannāgatā tā devatā ito cutā tattha upapannā, mayham pi tathārūpo cāgo saṁvijjati; yathārūpāya paññāya samannāgatā tā devatā ito cutā tattha upapannā, mayham pi tathārūpā paññā saṁvijjatī' ti. Yasmiṁ Mahānāma samaye ariyasāvako attano ca tāsañ ca devatānaṁ saddhañ ca sīlañ ca sutañ ca cāgañ ca paññañ ca anussarati,
nev'assa tasmiṁ samaye rāgapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, ujugatam ev'assa tasmiṁ samaye cittaṁ hoti devatā ārabbha. Ujugatacitto kho pana Mahānāma ariyasāvako labhati atthavedaṁ, labhati dhammavedam, labhati dhammūpasaṁhitaṁ pāmujjaṁ, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṁ vediyati, sukhino cittaṁ samādhiyati.
Ayaṁ vuccati Mahānāma ariyasāvako: visamagatāya pajāya sampanno viharati, savyāpajjhāya pajāya avyāpajjho viharati, dhammasotaṁ samāpanno devatānussatiṁ bhāveti.
Yo so Mahānāma ariyasāvako āgataphalo viññātasāsano, so iminā vihārena bahulaṁ viharatī ti.
Āhuneyyavaggo paṭhamo.
Tass' uddānaṁ:
Dve āhuneyyā indriya-balāni tayo ājāniyā
Anuttariya-anussatā Mahānāmena te dasā ti.
Sārāṇīya-Vagga
XI.
1. Cha yime bhikkhave dhammā sārāṇīyā. Katame cha?
2. Idha bhikkhave bhikkhuno mettaṁ kāyakammaṁ paccupaṭṭhitaṁ hoti sabrahmacārīsu āvi c'eva raho ca: ayaṁ pi dhammo sārāṇīyo.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhuno mettaṁ vacīkammaṁ paccupaṭṭhitaṁ hoti sabrahmacārīsu āvi c'eva raho ca: ayam pi dhammo sārāṇīyo.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhuno mettaṁ manokammaṁ paccupaṭṭhitaṁ hoti sabrahmacārīsu āvi c'eva raho ca: ayam pi dhammo sārāṇīyo.
5. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu, ye te lābhā dhammikā dhammaladdhā antamaso pattapariyāpannamattam pi, tathārūpehi lābhehi appaṭivibhattabhogī hoti, sīlavantehi sabrahmacārīhi sādhāraṇabhogī: ayam pi dhammo sārāṇīyo.
6. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu, yāni tāni sīlāni akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni bhujissāni viññūpasaṭṭhāni aparāmaṭṭhāni samādhisaṁvattanikāni, tathārūpehi sīlehi sīlasāmaññagato viharati sabrahmacārīhi āvi c'eva raho ca: ayam pi dhammo sārāṇīyo.
7. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu, yāyaṁ diṭṭhi ariyā nīyānikā nīyāti takkarassa sammādukkhakkhayāya, tathārūpāya diṭṭhiyā diṭṭhisāmaññagato viharati sabrahmacārīhi āvi c'eva raho ca: ayam pi dhammo sārāṇīyo.
Ime kho bhikkhave cha dhammā sārāṇīyā ti.
XII.
1. Cha yime bhikkhave dhammā sārāṇīyā piyakaraṇā garukaraṇā saṅgahāya avivādāya sāmaggiyā ekībhāvāya saṁvattanti. Katame cha?
2. Idha bhikkhave bhikkhuno mettaṁ kāyakammaṁ paccupaṭṭhitaṁ hoti sabrahmacārīsu āvi c'eva raho ca.
Ayam pi dhammo sārāṇīyo piyakaraṇo garukaraṇo saṅgahāya avivādāya sāmaggiyā ekībhāvāya saṁvattati.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhuno mettaṁ vacīkammaṁ paccupaṭṭhitaṁ hoti . . .pe ... mettaṁ manokammaṁ paccupaṭṭhitaṁ hoti sabrahmacārīsu āvi c'eva raho ca. Ayam pi dhammo sārāṇīyo piyakaraṇo garukaraṇo saṅgahāya avivādāya sāmaggiyā ekībhāvāya saṁvattati.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu, ye te lābhā dhammikā dhammaladdhā antamaso pattapariyāpannamattam pi, tathārūpehi lābhehi appaṭivibhattabhogī hoti sīlavantehi sabrahmacārīhi sādhāraṇabhogī.
Ayam pi dhammo sārāṇīyo piyakaraṇo garukaraṇo saṅgahāya avivādāya sāmaggiyā ekībhāvāya saṁvattati.
5. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu, yāni tāni sīlāni akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni bhujissāni viññūpasaṭṭhāni aparāmaṭṭhāni samādhisaṁvattanikāni, tathārūpehi sīlehi sīlasāmaññagato viharati sabrahmacārīhi āvi c'eva raho ca. Ayam pi dhammo sārāṇīyo piyakaraṇo garukaraṇo saṅgahāya avivādāya sāmaggiyā ekībhāvāya saṁvattati.
6. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu, yāyaṁ diṭṭhi ariyā nīyānikā nīyāti takkarassa sammādukkhakkhayāya, tathārūpāya diṭṭhiyā diṭṭhisāmaññagato viharati sabrahmacārīhi āvi c'eva raho ca. Ayam pi dhammo sārāṇīyo piyakaraṇo garukaraṇo saṅgahāya avivādāya sāmaggiyā ekībhāvāya saṁvattati.
Ime kho bhikkhave cha dhammā sārāṇīyā piyakaraṇā garukaraṇā saṅgahāya avivādāya sāmaggiyā ekībhāvāya saṁvattantī ti.
XIII.
1. Cha yimā bhikkhave nissāraṇīyā dhātuyo. Katamā cha?
2. Idha bhikkhave bhikkhu evaṁ vadeyya 'mettā hi kho me cetovimutti bhāvitā bahulīkatā yānikatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, atha ca pana me vyāpādo cittaṁ pariyādāya tiṭṭhatī' ti. So "mā h'evan" ti 'ssa vacanīyo: 'māyasmā evaṁ avaca, mā Bhagavantaṁ abbhācikkhi, na hi sādhu Bhagavato abbhakkhānaṁ, na hi Bhagavā evaṁ vadeyya, aṭṭhānam etaṁ āvuso anavakāso, yaṁ mettāya cetovimuttiyā bhāvitāya bahulīkatāya yānikatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya, atha ca pan'assa vyāpādo cittaṁ pariyādāya ṭhassatī' ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati.
Nissaraṇaṁ h'etaṁ āvuso vyāpādassa, yad idaṁ mettā cetovimutti.
3. Idha pana bhikkhave bhikkhu evaṁ vadeyya 'karuṇā hi kho me cetovimutti bhāvitā bahulīkatā yānikatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, atha ca pana me vihesā cittaṁ pariyādāya tiṭṭhatī' ti. So "mā h'evan" ti 'ssa vacanīyo: 'māyasmā evaṁ avaca, mā Bhagavantaṁ abbhācikkhi, na hi sādhu Bhagavato abbhakkhānaṁ, na hi Bhagavā evaṁ vadeyya, aṭṭhānam etaṁ āvuso anavakāso, yaṁ karuṇāya cetovimuttiyā bhāvitāya bahulīkatāya yānikatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya, atha ca pan'assa vihesā cittaṁ pariyādāya ṭhassatī' ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati. Nissaraṇam h'etaṁ āvuso vihesāya, yad idaṁ karuṇā cetovimutti.
4. Idha pana bhikkhave bhikkhu evaṁ vadeyya 'muditā hi kho me cetovimutti bhāvitā bahulīkatā yānikatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, atha ca pana me arati cittaṁ pariyādāya tiṭṭhatī' ti. So "mā h'evan" ti 'ssa vacanīyo: 'māyasmā evaṁ avaca, mā Bhagavantaṁ abbhācikkhi, na hi sādhu Bhagavato abbhakkhānaṁ, na hi Bhagavā evaṁ vadeyya, atthānam etaṁ āvuso anavakāso, yaṁ muditāya cetovimuttiyā bhāvitāya bahulīkatāya yānikatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya, atha ca pan'assa arati cittaṁ pariyādāya ṭhassatī' ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati. Nissaraṇaṁ h'etaṁ āvuso aratiyā, yad idaṁ muditā cetovimutti.
5. Idha pana bhikkhave bhikkhu evaṁ vaddeyya 'upekkhā hi kho me cetovimutti bhāvitā bahulīkatā yānikatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, atha ca pana me rāgo cittaṁ pariyādāya tiṭṭhatī' ti. So "mā h'evan" ti 'ssa vacanīyo: 'māyasmā evaṁ avaca, mā Bhagavantaṁ abbhācikkhi, na hi sādhu Bhagavato abbhakkhānaṁ, na hi Bhagavā evaṁ vadeyya, aṭṭhānam etaṁ āvuso anavakāso, yaṁ upekkhāya cetovimuttiyā bhāvitāya bahulīkatāya yānikatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya,
atha ca pan'assa rāgo cittaṁ pariyādāya ṭhassatī' ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati. Nissaraṇaṁ h'etaṁ āvuso rāgassa, yad idaṁ upekkhā cetovimutti.
6. Idha pana bhikkhave bhikkhu evaṁ vadeyya 'animittā hi kho me cetovimutti bhāvitā bahulīkatā yānikatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, atha ca pana me nimittānusāri viññāṇaṁ hotī' ti. So "mā h'evan" ti 'ssa vacanīyo: 'māyasmā evaṁ avaca, mā Bhagavantaṁ abbhācikkhi, na hi sādhu Bhagavato abbhakkhānaṁ, na hi Bhagavā evaṁ vadeyya, aṭṭhānam etaṁ āvuso anavakāso, yaṁ animittāya cetovimuttiyā bhāvitāya bahulīkatāya yānikatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya, atha ca pan'assa nimittānusāri viññāṇaṁ bhavissatī' ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati. Nissaraṇaṁ h'etaṁ āvuso sabbanimittānaṁ, yad idaṁ animittā cetovimutti.
7. Idha pana bhikkhave bhikkhu evaṁ vadeyya 'asmī ti kho me vigataṁ, ayam aham asmī ti ca na samanupassāmi, atha ca pana me vicikicchākathaṅkathāsallaṁ cittaṁ pariyādāya tiṭṭhatī' ti. So "mā h'evan" ti 'ssa vacanīyo: 'māyasmā evaṁ avaca, mā Bhagavantaṁ abbhācikkhi, na hi sādhu Bhagavato abbhakkhānaṁ, na hi Bhagavā evaṁ vadeyya, aṭṭhānam etaṁ āvuso anavakāso, yaṁ asmī ti vigate, ayam aham asmī ti ca na samanupassato, atha ca pan'assa vicikicchākathaṅkathāsallaṁ cittaṁ pariyādāya ṭhassatī' ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati. Nissaraṇaṁ h'etaṁ āvuso vicikicchākathaṅkathāsallassa, yad idaṁ asmī ti mānasamugghāto.
Imā kho bhikkhave cha nissāraṇīyā dhātuyo ti.
XIV.
1. Tatra kho āyasmā Sāriputto bhikkhū āmantesi:--
āvuso bhikkhavo ti. āvuso ti kho te bhikkhū āyasmato Sāriputtassa paccassosuṁ.
āyasmā Sāriputto etad avoca:--
2. Tathā tathā āvuso bhikkhu vihāraṁ kappeti, yathā yathā 'ssa vihāraṁ kappayato na bhaddakaṁ maraṇaṁ hoti, na bhaddikā kālakiriyā. Kathañ cāvuso bhikkhu tathā tathā vihāraṁ kappeti, yathā yathā 'ssa vihāraṁ kappayato na bhaddakaṁ maraṇaṁ hoti, na bhaddikā kālakiriyā?
3. Idhāvuso bhikkhu kammārāmo hoti kammarato kammārāmataṁ anuyutto, bhassārāmo hoti bhassarato bhassārāmataṁ anuyutto, niddārāmo hoti niddārato niddārāmataṁ anuyutto, saṅgaṇikārāmo hoti saṅgaṇikārato saṅgaṇikārāmataṁ anuyutto, saṁsaggārāmo hoti saṁsaggarato saṁsaggārāmataṁ anuyutto, papañcārāmo hoti papañcarato papañcārāmataṁ anuyutto. Evaṁ kho āvuso bhikkhu tathā tathā vihāraṁ kappeti, yathā yathā 'ssa vihāraṁ kappayato na bhaddakaṁ maraṇaṁ hoti, na bhaddikā kālakiriyā. Ayaṁ vuccat' āvuso bhikkhu sakkāyābhirato, na pahāsi sakkāyaṁ sammā dukkhassa antakiriyāya.
4. Tathā tathā āvuso bhikkhu vihāraṁ kappeti, yathā yathā 'ssa vihāraṁ kappayato bhaddakaṁ maraṇaṁ hoti, bhaddikā kālakiriyā. Kathañ cāvuso bhikkhu tathā tathā vihāraṁ kappeti, yathā yathā 'ssa vihāraṁ kappayato bhaddakaṁ maraṇaṁ hoti, bhaddikā kālakiriyā?
5. Idhāvuso bhikkhu na kammārāmo hoti na kammarato na kammārāmataṁ anuyutto, na bhassārāmo hoti na bhassarato na bhassārāmataṁ anuyutto, na niddārāmo hoti na niddārato na niddārāmataṁ anuyutto, na saṅgaṇikārāmo hoti na saṅgaṇikārato na saṅgaṇikārāmataṁ anuyutto, na saṁsaggārāmo hoti na saṁsaggarato na saṁsaggārāmataṁ anuyutto, na papañcārāmo hoti na papañcarato na papañcārāmataṁ anuyutto. Evaṁ kho āvuso bhikkhu tathā tathā vihāraṁ kappeti,
yathā yathā 'ssa vihāraṁ kappayato bhaddakaṁ maraṇaṁ hoti, bhaddikā kālakiriyā.
Ayaṁ vuccat' āvuso bhikkhu nibbānābhirato, pahāsi sakkāyaṁ sammā dukkhassa antakiriyāyā ti.
Yo papañcaṁ anuyutto papañcābhirato mago
virādhayi so nibbānaṁ yogakkhemaṁ anuttaraṁ
yo ca papañcaṁ hitvāna nippapañcapade rato
ārādhayi so nibbānaṁ yogakkhemaṁ anuttaran ti.
XV.
1. Tatra kho āyasmā Sāriputto bhikkhū āmantesi:--
Tathā tathāvuso bhikkhu vihāraṁ kappeti, yathā yathā 'ssa vihāraṁ kappayato kālakiriyā anutappā hoti. Kathañ cāvuso bhikkhu tathā tathā vihāraṁ kappeti, yathā yathā 'ssa vihāraṁ kappayato kālakiriyā anutappā hoti?
2. Idhāvuso bhikkhu kammārāmo hoti kammarato kammārāmataṁ anuyutto, bhassārāmo hoti ... niddārāmo hoti ... saṅgaṇikārāmo hoti ... saṁsaggārāmo hoti ... papañcārāmo hoti papañcarato papañcārāmataṁ anuyutto.
Evaṁ kho āvuso bhikkhu tathā tathā vihāraṁ kappeti, yathā yathā 'ssa vihāraṁ kappayato kālakiriyā anutappā hoti. Ayaṁ vuccat' āvuso bhikkhu sakkāyābhirato, na pahāsi sakkāyaṁ sammā dukkhassa antakiriyāya.
3. Tathā tathā āvuso bhikkhu vihāraṁ kappeti, yathā yathā 'ssa vihāraṁ kappayato kālakiriyā ananutappā hoti.
Kathañ cāvuso bhikkhu tathā tathā vihāraṁ kappeti, yathā yathā 'ssa vihāraṁ kappayato kālakiriyā ananutappā hoti?
4. Idhāvuso bhikkhu na kammārāmo hoti na kammārato na kammarāmataṁ anuyutto, na bhassārāmo hoti ... na niddārāmo hoti .
. . na saṅgaṇikārāmo hoti ... na saṁsaggārāmo hoti ... na papañcārāmo hoti na papañcarato na papañcārāmataṁ anuyutto. Evaṁ kho āvuso bhikkhu tathā tathā vihāraṁ kappeti, yathā yathā 'ssa vihāraṁ kappayato kālakiriyā ananutappā hoti. Ayaṁ vuccat' āvuso bhikkhu nibbānābhirato, pahāsi sakkāyaṁ sammā dukkhassa antakiriyāyā ti.
Yo papañcaṁ anuyutto papañcābhirato mago
virādhayi so nibbānaṁ yogakkhemaṁ anuttaraṁ
yo ca papañcaṁ hitvāna nippapañcapade rato
ārādhayi so nibbānaṁ yogakkhemaṁ anuttaran ti.
XVI.
1. Ekam samayaṁ Bhagavā Bhaggesu viharati Suṁsumāragire Bhesakaḷāvane Migadāye. Tena kho pana samayena Nakulapitā gahapati ābādhiko hoti dukkhito bāḷhagilāno. Atha kho Nakulamātā gahapatānī Nakulapitaraṁ gahapatiṁ etad avoca:--
2. Mā kho tvaṁ gahapati sāpekho kālam akāsi. Dukkhā gahapati sāpekhassa kālakiriyā, garahitā ca Bhagavatā sāpekhassa kālakiriyā. Siyā kho pana te gahapati evam assa 'Nakulamātā gahapatānī mam' accayena na sakkoti dārake posetuṁ gharāvāsaṁ santharitun' ti.
Na kho pan'etaṁ gahapati evaṁ daṭṭhabbaṁ. Kusalā 'haṁ gahapati kappāsaṁ kantituṁ veṇiṁ olikhituṁ, sakkom' ahaṁ gahapati tav' accayena dārake posetuṁ gharāvāsaṁ santharituṁ.
Tasmā ti ha tvaṁ gahapati mā sāpekho kālam akāsi. Dukkhā gahapati sāpekhassa kālakiriyā, garahitā ca Bhagavatā sāpekhassa kālakiriyā.
Siyā kho pana te gahapati evam assa 'Nakulamātā gahapatānī mam' accayena aññaṁ gharaṁ gamissatī' ti. Na kho pan'etaṁ gahapati evaṁ daṭṭhabbaṁ. Tvañ c'eva kho gahapati jānāsi, ahañ ca, yathā no soḷāsavassāni gahaṭṭhakaṁ brahmacariyaṁ samāciṇṇaṁ. Tasmā ti ha tvaṁ gahapati mā sāpekho kālam akāsi. Dukkhā gahapati sāpekhassa kālakiriyā, garahitā ca Bhagavatā sāpekhassa kālakiriyā.
Siyā kho pana te gahapati evam assa 'Nakulamātā gahapatānī mam' accayena na dassanakāmā bhavissati Bhagavato, na dassanakāmā bhikkhusaṅghassā' ti. Na kho pan'etaṁ gahapati evaṁ daṭṭhabbaṁ. Ahaṁ hi gahapati tav' accayena dassanakāmatarā c'eva bhavissāmi Bhagavato dassanakāmatarā ca bhikkhusaṅghassa. Tasmā ti ha tvaṁ gahapati mā sāpekho kālam akāsi. Dukkhā gahapati sāpekhassa kālakiriyā, garahitā ca Bhagavatā sāpekhassa kālakiriyā.
Siyā kho pana te gahapati evam assa 'Nakulamātā gahapatānī mam' accayena na sīlesu paripūrakārinī' ti.
Na kho pan'etaṁ gahapati evaṁ daṭṭhabbaṁ. Yāvatā kho gahapati tassa Bhagavato sāvikā gihī odātavasanā sīlesu paripūrakāriniyo, ahan tāsaṁ aññatarā. Yassa kho pan'assa kaṅkhā vā vimati vā, ayaṁ so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho Bhaggesu viharati Suṁsumāragire Bhesakaḷāvane Migadāye, taṁ Bhagavantaṁ upasaṅkamitvā pucchatu. Tasmā ti ha tvaṁ gahapati mā sāpekho kālam akāsi.
Dukkhā gahapati sāpekhassa kālakiriyā, garahitā ca Bhagavatā sāpekhassa kālakiriyā.
Siyā kho pana te gahapati evam assa 'Nakulamātā gahapatānī na lābhinī ajjhattaṁ cetosamathassā' ti. Na kho pan'etaṁ gahapati evaṁ daṭṭhabbaṁ. Yāvatā kho gahapati tassa Bhagavato sāvikā gihī odātavasanā lābhiniyo ajjhattaṁ cetosamathassa, ahan tāsaṁ aññatarā.
Yassa kho pan'assa kaṅkhā vā vimati vā, ayaṁ so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho Bhaggesu viharati Suṁsumāragire Bhesakaḷāvane Migadāye, taṁ Bhagavantaṁ upasaṅkamitvā pucchatu. Tasmā ti ha tvaṁ gahapati mā sāpekho kālam akāsi. Dukkhā gahapati sāpekhassa kālakiriyā, garahitā ca Bhagavatā sāpekhassa kālakiriyā.
Siyā kho pana te gahapati evam assa 'Nakulamātā gahapatānī na imasmiṁ dhammavinaye ogādhappattā paṭigādhappattā assāsappattā tiṇṇavicikicchā vigatakathaṅkathā vesārajjappattā aparappaccayā Satthu sāsane viharatī' ti. Na kho pan'etaṁ gahapati evaṁ daṭṭhabbaṁ.
Yāvatā kho gahapati tassa Bhagavato sāvikā gihī odātavasanā imasmiṁ dhammavinaye ogādhappattā paṭigādhappattā assāsappattā tiṇṇavicikicchā vigatakathaṅkathā vesārajjappattā aparappaccayā Satthu sāsane viharantiyo, ahan tāsaṁ aññatarā. Yassa kho pan'assa kaṅkhā vā vimati vā, ayaṁ so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho Bhaggesu viharati Suṁsumāragire Bhesakaḷāvane Migadāye, taṁ Bhagavantaṁ upasaṅkamitvā pucchatu. Tasmā ti ha tvaṁ gahapati mā sāpekho kālam akāsi. Dukkhā gahapati sāpekhassa kālakiriyā, garahitā ca Bhagavatā sāpekhassa kālakiriyā ti.
3. Atha kho Nakulapituno gahapatissa Nakulamātarā gahapatāniyā iminā ovādena ovadiyamānassa so ābādho ṭhānaso paṭippassambhi,
vuṭṭhahi ca Nakulapitā gahapati tamhā ābādhā. Tathā pahīno ca pana Nakulapituno gahapatissa so ābādho ahosi. Atha kho Nakulapitā gahapati gilānā vuṭṭhito aciravuṭṭhito gelaññā daṇḍam olubbha yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi.
Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Nakulapitaraṁ gahapatiṁ Bhagavā etad avoca:--
4. Lābhā te gahapati suladdhan te gahapati, yassa te Nakulamātā gahapatānī anukampikā atthakāmā ovādikā anusāsikā; yāvatā kho gahapati mama sāvikā gihī odātavasanā sīlesu paripūrakāriniyo, Nakulamātā gahapatānī tāsaṁ aññatarā; yāvatā kho gahapati mama sāvikā gihī odātavasanā labhiniyo ajjhattaṁ cetosamathassa, Nakulamātā gahapatānī tāsaṁ aññatarā; yāvatā kho gahapati mama sāvikā gihī odātavasanā imasmiṁ dhammavinaye ogādhappattā paṭigādhappattā assāsappattā tiṇṇavicikicchā vigatakathaṅkathā vesārajjappattā aparappaccayā Satthu sāsane viharantiyo, Nakulamātā gahapatānī tāsaṁ aññatarā. Lābhā te gahapati suladdhan te gahapati, yassa te Nakulamātā gahapatānī anukampikā atthakāmā ovādikā anusāsikā ti.
XVII.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho Bhagavā sāyaṇhasamayaṁ paṭisallānā vuṭṭhito yen' upaṭṭhānasālā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. āyasmā pi kho Sāriputto sāyaṇhasamayaṁ paṭisallānā vuṭṭhito yen' upaṭṭhānasālā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi.
āyasmā pi kho Mahāmoggallāno, āyasmā pi kho Mahākassapo, āyasmā pi kho Mahākaccāno, āyasmā pi kho Mahākoṭṭhito, āyasmā pi kho Mahācundo, āyasmā pi kho Mahākappino, āyasmā pi kho Anuruddho, āyasmā pi kho Revato, āyasmā pi kho Ānando sāyaṇhasamayaṁ paṭisallānā vuṭṭhito yen' upaṭṭhānasālā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Atha kho Bhagavā bahu-deva rattiṁ nisajjāya vītināmetvā uṭṭhāyāsanā vihāraṁ pāvisi. Te pi kho āyasmanto acirapakkantassa Bhagavato uṭṭhāyāsanā yathāvihāraṁ agamaṁsu. Ye pana tattha bhikkhū navā acirapabbajitā adhunāgatā imaṁ dhammavinayaṁ, te yāva suriyass' uggamanā kākacchamānā supiṁsu. Addasā kho Bhagavā dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena te bhikkhū yāva suriyass' uggamanā kākacchamāne supante, disvā yen' upaṭṭhānasālā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi.
Nisajja kho Bhagavā te bhikkhū āmantesi:--
2. Kahan nu kho bhikkhave Sāriputto, kahaṁ Mahāmoggallāno, kahaṁ Mahākassapo, kahaṁ Mahākaccāno, kahaṁ Mahākoṭṭhito, kahaṁ Mahācundo, kahaṁ Mahākappino, kahaṁ Anuruddho, kahaṁ Revato, kahaṁ Ānando, kahan nu kho te bhikkhave therā sāvakā gatā ti? 'Te pi kho bhante āyasmanto acirapakkantassa Bhagavato uṭṭhāyāsanā yathāvihāraṁ agamaṁsū' ti. Tena no tumhe bhikkhave therā, bhikkhū navā yāva suriyass' uggamanā kākacchamānā supatha.
Taṁ kim maññatha bhikkhave, api nu tumhehi diṭṭhaṁ vā sutaṁ vā: rājā khattiyo muddhāvasitto yāvadatthaṁ seyyasukhaṁ passasukhaṁ middhasukhaṁ anuyutto viharanto yāvajīvaṁ rajjaṁ kārento janapadassa vā piyo manāpo ti?
'No h'etaṁ bhante.' Sādhu bhikkhave, mayā pi kho etaṁ bhikkhave neva diṭṭhaṁ na sutaṁ: rājā khattiyo muddhāvasitto yāvadatthaṁ seyyasukhaṁ passasukhaṁ middhasukhaṁ anuyutto viharanto yāvajīvaṁ rajjaṁ kārento janapadassa vā piyo manāpo ti.
Taṁ kim maññatha bhikkhave, api nu tumhehi diṭṭhaṁ vā sutaṁ vā: raṭṭhiko pettaniko senāya senāpatiko gāmagāmiko pūgagāmaṇiko yāvadaṭṭhaṁ seyyasukhaṁ passasukhaṁ middhasukhaṁ anuyutto viharanto yāvajīvaṁ pūgagāmaṇikattaṁ kārento pūgassa vā piyo manāpo ti?
'No h'etaṁ bhante.' Sādhu bhikkhave, mayā pi kho etaṁ bhikkhave neva diṭṭhaṁ na sutaṁ: pūgagāmaṇiko yāvadattham seyyasukhaṁ passasukhaṁ middhasukhaṁ anuyutto viharanto yāvajīvaṁ pūgagāmaṇikattaṁ kārento pūgassa vā piyo manāpo' ti.
Taṁ kim maññatha bhikkhave, api nu tumhehi diṭṭhaṁ vā sutaṁ vā: samaṇo vā brāhmaṇo vā yāvadatthaṁ seyyasukhaṁ passasukhaṁ middhasukhaṁ anuyutto indriyesu aguttadvāro bhojane amattaññū jāgariyaṁ ananuyutto avipassako kusalānaṁ dhammānaṁ pubbarattāpararattaṁ bodhapakkhikānaṁ dhammānaṁ bhāvanānuyogaṁ ananuyutto āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh'eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharanto ti? 'No h'etaṁ bhante' . Sādhu bhikkhave, mayā pi kho etaṁ bhikkhave neva diṭṭhaṁ na sutaṁ:
samaṇo vā brāhmaṇo vā yāvadatthaṁ seyyasukhaṁ passasukhaṁ middhasukhaṁ anuyutto indriyesu aguttadvāro bhojane amattaññū jāgariyaṁ ananuyutto avipassako kusalānaṁ dhammānaṁ pubbarattāpararattaṁ bodhapakkhikānaṁ dhammānaṁ bhāvanānuyogaṁ ananuyutto āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh'eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharanto ti. Tasmā ti ha bhikkhave evaṁ sikkhitabbaṁ:--
3. Indriyesu guttadvārā bhavissāma bhojane mattaññuno jāgariyaṁ anuyuttā vipassakā kusalānaṁ dhammānaṁ pubbarattāpararattaṁ bodhapakkhikānaṁ dhammānaṁ bhāvanānuyogam anuyuttā viharissāmā ti.
Evaṁ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
XVIII.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Kosalesu cārikaṁ carati mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṁ. Addasā kho Bhagavā addhānamaggapaṭipanno aññatarasmiṁ padese macchikaṁ macchabandhaṁ macche vadhitvā vadhitvā vikkiṇamāṇaṁ, disvā maggā ukkamma aññatarasmiṁ rukkhamūle paññatte āsane nisīdi. Nisajja kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:--
2. Passatha no tumhe bhikkhave amuṁ macchikaṁ macchabandhaṁ macche vadhitvā vadhitvā vikkiṇamānan ti? 'Evaṁ bhante.'
Taṁ kim maññatha bhikkhave, api nu tumhehi diṭṭhaṁ vā sutaṁ vā: macchiko macchabandho macche vadhitvā vadhitvā vikkiṇamāno tena kammena tena ājīvena hatthiyāyī vā assayāyī vā rathayāyī vā yānayāyī vā bhogabhogī vā mahantaṁ vā bhogakkhandhaṁ ajjhāvasanto ti?
'No h'etaṁ bhante.' Sādhu bhikkhave, mayā pi kho etaṁ bhikkhave neva diṭṭhaṁ na sutaṁ: macchiko macchabandho macche vadhitvā vadhitvā vikkiṇamāno tena kammena tena ājīvena hatthiyāyī vā assayāyī va rathayāyī vā yānayāyī vā bhogabhogī vā mahantaṁ vā bhogakkhandhaṁ ajjhāvasanto ti. Taṁ kissa hetu? Te hi so bhikkhave macche vajjhe vadhāy' upanīte pāpakena manasānupekkhati, tasmā so neva hatthiyāyī hoti na assayāyī na rathayāyī na yānayāyī na bhogabhogī, na mahantaṁ bhogakkhandhaṁ ajjhāvasati.
Taṁ kim maññatha bhikkhave, api nu tumhehi diṭṭhaṁ vā sutaṁ vā: goghātako gāvo vadhitvā vadhitvā vikkiṇamāno tena kammena tena ājīvena hatthiyāyī vā assayāyī vā rathayāyī vā yānayāyī vā bhogabhogī vā mahantaṁ vā bhogakkhandhaṁ ajjhāvasanto ti? 'No h'etaṁ bhante.' Sādhu bhikkhave, mayā pi kho etaṁ bhikkhave neva diṭṭhaṁ na sutaṁ: goghātako gāvo vadhitvā vadhitvā vikkiṇamāno tena kammena tena ājīvena hatthiyāyī vā assayāyī vā rathayāyī vā yānayāyī vā bhogabhogī vā mahantaṁ vā bhogakkhandhaṁ ajjhāvasanto ti. Taṁ kissa hetu? Te hi so bhikkhave gāvo vajjhe vadhāy' upanīte pāpakena manasānupekkhati, tasmā so neva hatthiyāyī hoti na assayāyī na rathayāyī na yānayāyī na bhogabhogī, na mahantaṁ bhogakkhandhaṁ ajjhāvasati.
Tam kim maññatha bhikkhave, api nu tumhehi diṭṭhaṁ vā sutaṁ vā:
orabbhiko ... pe ... sūkariko ... sākuṇiko ... māgaviko mige vadhitvā vadhitvā vikkiṇamāno tena kammena tena ājīvena hatthiyāyī vā assayāyī vā rathayāyī vā yānayāyī vā bhogabhogī vā mahantaṁ vā bhogakkhandhaṁ ajjhāvasanto ti? 'No h'etaṁ bhante.' Sādhu bhikkhave, mayā pi kho etaṁ bhikkhave neva diṭṭhaṁ na sutaṁ: māgaviko mige vadhitvā vadhitvā vikkiṇamāno tena kammena tena ājīvena hatthiyāyī vā assayāyī vā rathayāyī vā yānayāyī vā bhogabhogī vā mahantaṁ vā bhogakkhandhaṁ ajjhāvasanto ti. Taṁ kissa hetu?
Te hi so bhikkhave mige vajjhe vadhāy' upanīte pāpakena manasānupekkhati, tasmā so neva hatthiyāyī hoti na assayāyī na rathayāyī na yānayāyī na bhogabhogī, na mahantaṁ bhogakkhandhaṁ ajjhāvasati. Te hi so bhikkhave tiracchānagate pāṇe vajjhe vadhāy' upanīte pāpakena manasānupekkhamāno neva hatthiyāyī bhavissati na assayāyī na rathayāyī na yānayāyī na bhogabhogī, na mahantaṁ bhogakkhandhaṁ ajjhāvasissati. Ko pana vādo yaṁ manussabhūtaṁ vajjhaṁ vadhāy' upanītaṁ pāpakena manasānupekkhati, taṁ hi 'ssa bhikkhave hoti dīgharattaṁ ahitāya dukkhāya, kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjatī ti.
XIX.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Nādike viharati Giñjakāvasathe. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:-- Bhikkhavo ti.
Bhadante ti te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ. Bhagavā etad avoca:--
2. Maraṇasati bhikkhave bhāvitā bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā.
Bhāvetha no tumhe bhikkhave maraṇasatin ti.
3. Evaṁ vutte aññataro bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca 'ahaṁ kho bhante bhāvemi maraṇasatin' ti. Yathā kathaṁ pana tvaṁ bhikkhu bhāvesi maraṇasatin ti?
'Idha mayhaṁ bhante evaṁ hoti "aho vatāhaṁ rattindivaṁ jīveyyaṁ, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahu vata me kataṁ assā" ti, evaṁ kho ahaṁ bhante bhāvemi maraṇasatin' ti.
4. Aññataro pi kho bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca 'aham pi kho bhante bhāvemi maraṇasatin' ti. Yathā kathaṁ pana tvaṁ bhikkhu bhāvesi maraṇasatin ti? 'Idha mayhaṁ bhante evaṁ hoti "aho vatāhaṁ divasaṁ jīveyyaṁ, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahu vata me kataṁ assā" ti, evaṁ kho ahaṁ bhante bhāvemi maraṇasatin' ti.
5. Aññataro pi kho bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca 'aham pi kho bhante bhāvemi maraṇasatin' ti. Yathā kathaṁ pana tvaṁ bhikkhu bhāvesi maraṇasatin ti? 'Idha mayhaṁ bhante evaṁ hoti "aho vatāhaṁ tadantaraṁ jīveyyaṁ yadantaraṁ ekaṁ piṇḍapātaṁ bhuñjāmi, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahu vata me kataṁ assā" ti, evaṁ kho ahaṁ bhante bhāvemi maraṇasatin' ti.
6. Aññataro pi kho bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca 'aham pi kho bhante bhāvemi maraṇasatin' ti. Yathā kathaṁ pana tvaṁ bhikkhu bhāvesi maraṇasatin ti? 'Idha mayhaṁ bhante evaṁ hoti "aho vatāhaṁ tadantaraṁ jīveyyaṁ yadantaraṁ cattāro pañca ālope saṅkhāditvā ajjhoharāmi, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahu vata me kataṁ assā" ti,
evaṁ kho ahaṁ bhante bhāvemi maraṇasatin' ti.
7. Aññataro pi kho bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca 'aham pi kho bhante bhāvemi maraṇasatin' ti. Yathā kathaṁ pana tvaṁ bhikkhu bhāvesi maraṇasatin ti? 'Idha mayhaṁ bhante evaṁ hoti "aho vatāhaṁ tadantaraṁ jīveyyaṁ yadantaraṁ ekaṁ ālopaṁ saṅkhāditvā ajjhoharāmi, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahu vata me kataṁ assā" ti, evaṁ kho ahaṁ bhante bhāvemi maraṇasatin' ti.
8. Aññataro pi kho bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca 'aham pi kho bhante bhāvemi maraṇasatin' ti. Yathā kathaṁ pana tvaṁ bhikkhu bhāvesi maraṇasatin ti? 'Idha mayhaṁ bhante evaṁ hoti "aho vatāhaṁ tadantaraṁ jīveyyaṁ yadantaraṁ assasitvā vā passasāmi passasitvā vā assasāmi, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahu vata me kataṁ assā" ti, evaṁ kho ahaṁ bhante bhāvemi maraṇasatin' ti.
9. Evaṁ vutte Bhagavā te bhikkhū etad avoca:--
Yvāyaṁ bhikkhave bhikkhu evaṁ maraṇasatiṁ bhāveti 'aho vatāhaṁ rattindivaṁ jīveyyaṁ, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahu vata me kataṁ assā' ti, yo cāyaṁ bhikkhave bhikkhu evaṁ maraṇasatiṁ bhāveti 'aho vatāhaṁ divasaṁ jīveyyaṁ, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahu vata me kataṁ assā' ti, yo cāyaṁ bhikkhave bhikkhu evaṁ maraṇasatiṁ bhāveti 'aho vatāhaṁ tadantaraṁ jīveyyaṁ yadantaraṁ ekaṁ piṇḍapātaṁ bhuñjāmi, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahu vata me kataṁ assā' ti, yo cāyaṁ bhikkhave bhikkhu evaṁ maraṇasatiṁ bhāveti 'aho vatāhaṁ tadantaraṁ jīveyyaṁ yadantaraṁ cattāro pañca ālope saṅkhāditvā ajjhoharāmi, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahu vata me kataṁ assā' ti; ime vuccanti bhikkhave bhikkhū:
pamattā viharanti, dandhaṁ maraṇasatiṁ bhāventi āsavānaṁ khayāya.
Yo ca khvāyaṁ bhikkhave bhikkhu evaṁ maraṇasatiṁ bhāveti 'aho vatāhaṁ tadantaraṁ jīveyyaṁ yadantaraṁ ekaṁ ālopaṁ saṅkhāditvā ajjhoharāmi, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahu vata me kataṁ assā' ti, yo cāyaṁ bhikkhave bhikkhu evaṁ maraṇasatiṁ bhāveti 'aho vatāhaṁ tadantaraṁ jīveyyaṁ yadantaraṁ assasitvā vā passasāmi passasitvā vā assasāmi, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahu vata me kataṁ assā' ti; ime vuccanti bhikkhave bhikkhū: appamattā viharanti, tikkhaṁ maraṇasatiṁ bhāventi āsavānaṁ khayāya. Tasmā ti ha bhikkhave evaṁ sikkhitabbaṁ:--
10. Appamattā viharissāma, tikkhaṁ maraṇasatiṁ bhāvessāma āsavānaṁ khayāyā ti.
Evaṁ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.
XX.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Nādike viharati Giñjakāvasathe. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:--
2. Maraṇasati bhikkhave bhāvitā bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā. Kathaṁ bhāvitā ca bhikkhave maraṇasati, kathaṁ bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā?
3. Idha bhikkhave bhikkhu divase nikkhante rattiyā paṭihitāya iti paṭisañcikkhati 'bahukā kho me paccayā maraṇassa: ahi vā maṁ ḍaṁseyya, vicchiko vā maṁ ḍaṁseyya, satapadī vā maṁ ḍaṁseyya, tena me assa kālakiriyā, so mam'assa antarāyo; upakkhalitvā vā papateyyaṁ, bhattaṁ vā me bhuttaṁ vyāpajjeyya, pittaṁ vā me kuppeyya,
semhaṁ vā me kuppeyya, satthakā vā me vātā kuppeyyuṁ, tena me assa kālakiriyā, so mam' assa antarāyo' ti. Tena bhikkhave bhikkhunā iti paṭisañcikkhitabbaṁ 'atthi nu kho me pāpakā akusalā dhammā appahīnā, ye me assu rattiṁ kālaṁ karontassa antarāyāyā' ti. Sace bhikkhave bhikkhu paccavekkhamāno evaṁ jānāti 'atthi me pāpakā akusalā dhammā appahīnā, ye me assu rattiṁ kālaṁ karontassa antarāyāyā' ti, tena bhikkhave bhikkhunā tesaṁ yeva pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya adhimatto chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī ca appaṭivānī ca sati ca sampajaññañ ca karaṇīyaṁ. Seyyathā pi bhikkhave ādittacelo vā ādittasīso vā tass'eva celassa vā sīsassa vā nibbāpanāya adhimattaṁ chandañ ca vāyāmañ ca ussāhañ ca ussoḷhiñ ca appaṭivāniñ ca satiñ ca sampajaññañ ca kareyya, evam eva kho bhikkhave tena bhikkhunā tesaṁ yeva pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya adhimatto chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī ca appaṭivānī ca sati ca sampajaññañ ca karaṇīyaṁ. Sace pana bhikkhave bhikkhu paccavekkhamāno evaṁ jānāti 'natthi me pāpakā akusalā dhammā appahīnā, ye me assu rattiṁ kālaṁ karontassa antarāyāyā' ti, tena bhikkhave bhikkhunā ten'eva pītipāmujjena vihātabbaṁ ahorattānusikkhinā kusalesu dhammesu.
4. Idha pana bhikkhave bhikkhu rattiyā nikkhantāya divase paṭihite iti paṭisañcikkhati 'bahukā kho me paccayā maraṇassa: ahi vā maṁ ḍaṁseyya, vicchiko vā maṁ ḍaṁseyya, satapadī vā maṁ ḍaṁseyya, tena me assa kālakiriyā, so mam'assa antarāyo; upakkhalitvā vā papateyyaṁ, bhattaṁ vā me bhuttaṁ vyāpajjeyya, pittaṁ vā me kuppeyya, semhaṁ vā me kuppeyya, satthakā vā me kuppeyyuṁ, tena me assa kālakiriyā, so mam'assa antarāyo' ti. Tena bhikkhave bhikkhunā iti paṭisañcikkhitabbaṁ 'atthi nu kho me pāpakā akusalā dhammā appahīnā,
ye me assu divā kālaṁ karontassa antarāyāyā' ti. Sace bhikkhave bhikkhu paccavekkhamāno evaṁ jānāti 'atthi me pāpakā akusalā dhammā appahīnā, ye me assu divā kālaṁ karontassa antarāyāyā' ti, tena bhikkhave bhikkhunā tesaṁ yeva pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya adhimatto chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī ca appaṭivānī ca sati ca sampajaññañ ca karaṇīyaṁ. Seyyathā pi bhikkhave ādittacelo vā ādittasīso vā tass'eva celassa vā sīsassa vā nibbāpanāya adhimattaṁ chandañ ca vāyāmañ ca ussāhañ ca ussoḷhiñ ca appaṭivāniñ ca satiñ ca sampajaññañ ca kareyya, evam eva kho bhikkhave tena bhikkhunā tesaṁ yeva pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya adhimatto chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī ca appaṭivānī ca sati ca sampajaññañ ca karaṇīyaṁ. Sace pana bhikkhave bhikkhu paccavekkhamāno evaṁ jānāti 'natthi me pāpakā akusalā dhammā appahīnā, ye me assu divā kālaṁ karontassa antarāyāyā' ti, tena bhikkhave bhikkhunā ten'eva pītipāmujjena vihātabbaṁ ahorattānusikkhinā kusalesu dhammesu. Evaṁ bhāvitā kho bhikkhave maraṇasati, evaṁ bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā ti.
Sārāṇīyavaggo dutiyo.
Tass' uddānaṁ:
Dve sārānīyā mettaṁ bhaddakaṁ ananutappiyaṁ
Nakula maccha dve ca honti maraṇasatinā cā ti.
Anuttariya-Vagga
XXI.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sakkesu viharati Sāmagāmake pokkharaṇiyāyaṁ. Atha kho aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṁ pokkharaṇiyaṁ obhāsetvā yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhāsi.
Ekamantaṁ ṭhitā kho sā devatā Bhagavantaṁ etad avoca 'tayo 'me bhante dhammā bhikkhuno parihānāya saṁvattanti. Katame tayo? Kammārāmatā, bhassārāmatā, niddārāmatā. Ime kho bhante tayo dhammā bhikkhuno parihānāya saṁvattantī' ti. Idam avoca sā devatā. Samanuñño Satthā ahosi. Atha kho sā devatā 'samanuñño me Satthā' ti Bhagavantaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā tatth' ev' antaradhāyi.
2. Atha kho Bhagavā tassā rattiyā accayena bhikkhū āmantesi:--
Imaṁ bhikkhave rattiṁ aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṁ pokkharaṇiyaṁ obhāsetvā yenāhaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā maṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhāsi. Ekamantaṁ ṭhitā kho bhikkhave sā devatā maṁ etad avoca 'tayo 'me bhante dhammā bhikkhuno parihānāya saṁvattanti. Katame tayo?
Kammārāmatā, bhassārāmatā,niddārāmatā. Ime kho bhante tayo dhammā bhikkhuno parihānāya saṁvattantī' ti. Idam avoca bhikkhave sā devatā, idaṁ vatvā maṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā tatth' ev' antaradhāyi.
Tesaṁ vo bhikkhave alābhā tesaṁ dulladdhaṁ, ye vo devatā pi jānanti kusalehi dhammehi parihānāya saṁvattamāne. Apare pi bhikkhave tayo parihāniye dhamme desessāmi, taṁ suṇātha, sādhukaṁ manasikarotha, bhāsissāmī ti. 'Evaṁ bhante' ti kho te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ. Bhagavā etad avoca:--
3. Katame ca bhikkhave tayo parihāniyā dhammā?
Saṅgaṇikārāmatā, dovacassatā, pāpamittatā.
Ime kho bhikkhave tayo parihāniyā dhammā.
4. Ye hi keci bhikkhave atītam addhānaṁ parihāyiṁsu kusalehi dhammehi, sabbe te ime heva chahi dhammehi parihāyiṁsu kusalehi dhammehi. Ye hi keci bhikkhave anāgatam addhānaṁ parihāyissanti kusalehi dhammehi, sabbe te ime heva chahi dhammehi parihāyissanti kusalehi dhammehi. Ye hi pi keci bhikkhave etarahi parihāyanti kusalehi dhammehi, sabbe te ime heva chahi dhammehi parihāyanti kusalehi dhammehī ti.
XXII.
1. Cha yime bhikkhave aparihāniye dhamme desessāmi, taṁ suṇātha ...
2. Katame ca bhikkhave cha aparihāniyā dhammā?
Na kammārāmatā, na bhassārāmatā, na niddārāmatā, na saṅgaṇikārāmatā, sovacassatā, kalyāṇamittatā.
Ime kho bhikkhave cha aparihāniyā dhammā.
3. Ye hi keci bhikkhave atītam addhānaṁ na parihāyiṁsu kusalehi dhammehi, sabbe te ime heva chahi dhammehi na parihāyiṁsu kusalehi dhammehi. Ye hi keci bhikkhave anāgatam addhānaṁ na parihāyissanti kusalehi dhammehi, sabbe te ime heva chahi dhammehi na parihāyissanti kusalehi dhammehi. Ye pi hi keci bhikkhave etarahi na parihāyanti kusalehi dhammehi, sabbe te ime heva chahi dhammehi na parihāyanti kusalehi dhammehī ti.
XXIII.
1. Bhayan ti bhikkhave kāmānam etaṁ adhivacanaṁ, dukkhan ti bhikkhave kāmānam etaṁ adhivacanaṁ, rogo ti bhikkhave kāmānam etaṁ adhivacanaṁ, gaṇḍo ti bhikkhave kāmānam etaṁ adhivacanaṁ,
saṅgo ti bhikkhave kāmānam etaṁ adhivacanaṁ, paṅko ti bhikkhave kāmānam etaṁ adhivacanaṁ.
2. Kasmā ca bhikkhave bhayan ti kāmānam etaṁ adhivacanaṁ?
Kāmarāgarattāyaṁ bhikkhave chandarāgavinibbaddho diṭṭhadhammikā pi bhayā na parimuccati, samparāyikā pi bhayā na parimuccati. Tasmā bhayan ti kāmānam etaṁ adhivacanaṁ.
3. Kasmā ca bhikkhave dukkhan ti ... rogo ti ... gaṇḍo ti ... saṅgo ti ... paṅko ti kāmānam etaṁ adhivacanaṁ?
Kāmarāgarattāyaṁ bhikkhave chandarāgavinibaddho diṭṭhadhammikā pi paṅkā na parimuccati, samparāyikā pi paṅkā na parimuccati. Tasmā paṅko ti kāmānam etaṁ adhivacanan ti.
Bhayaṁ dukkhaṁ rogo gaṇḍaṁ saṅgo paṅko ca ubhayaṁ: ete kāmā pavuccanti, yattha satto puthujjano.
Upādāne bhayaṁ disvā jātimaraṇasambhave anupādā vimuccanti jātimaraṇasaṅkhaye.
Te khemappattā sukhino diṭṭhadhammābhinibbutā sabbaverabhayātītā sabbadukkhaṁ upaccagun ti.
XXIV.
1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu Himavantaṁ pabbatarājaṁ padāleyya, ko pana vādo chavāya avijjāya. Katamehi chahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu samādhissa samāpattikusalo hoti, samādhissa ṭhitikusalo hoti, samādhissa vuṭṭhānakusalo hoti, samādhissa kallitākusalo hoti, samādhissa gocarakusalo hoti, samādhissa abhinīhārakusalo hoti.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu Himavantaṁ pabbatarājaṁ padāleyya, ko pana vādo chavāya avijjāyā ti.
XXV.
1. Cha yimani bhikkhave anussatiṭṭhānāni. Katamāni cha?
2. Idha bhikkhave ariyasāvako Tathāgataṁ anussarati 'iti pi so Bhagavā ... pe ... Sattā devamanussānaṁ buddho Bhagavā' ti. Yasmiṁ bhikkhave samayena ariyasāvako Thathāgataṁ anussarati, nev'assa tasmiṁ samaye rāgapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na mohapuriyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, ujagatam ev'assa tasmiṁ samaye cittaṁ hoti, nikkhantaṁ muttaṁ vuṭṭhitaṁ gedhamhā, gedho ti kho bhikkhave pañcann' etam kāmaguṇānaṁ adhivacanaṁ. Idam pi kho bhikkhave ārammaṇaṁ karitvā evam idh' ekacce sattā visujjhanti.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave ariyasāvako dhammaṁ anussarati 'svākkhāto Bhagavatā dhammo ... pe ... paccattaṁ veditabbo viññūhī' ti. Yasmiṁ bhikkhave samaye ariyasāvako dhammaṁ anussarati, nev'assa tasmiṁ samaye rāgapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na mohapuriyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, ujugatam ev'assa tasmiṁ samaye cittaṁ hoti, nikkhantaṁ muttaṁ vuṭṭhitaṁ gedhamhā, gedho ti kho bhikkhave pañcann' etam kāmaguṇānaṁ adhivacanaṁ. Idam pi kho bhikkhave ārammaṇaṁ karitvā evam idh' ekacce sattā visujjhanti.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave ariyasāvako saṅghaṁ anussarati supaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā' ti. Yasmiṁ bhikkhave samaye ariyasāvako saṅghaṁ anussarati,
nev'assa tasmiṁ samaye rāgapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, ujugatam ev'assa tasmiṁ samaye cittaṁ hoti, nikkhantaṁ muttaṁ vuṭṭhitaṁ gedhamhā, gedho ti kho bhikkhave pañcann'etaṁ kāmaguṇānaṁ adhivacanaṁ. Idam pi kho bhikkhave ārammaṇaṁ karitvā evam idh' ekacce sattā visujjhanti.
5. Puna ca paraṁ bhikkhave ariyasāvako attano sīlāni anussarati akhaṇḍāni ... pe ... samādhisaṁvattanikāni. Yasmiṁ bhikkhave samaye ariyasāvako sīlaṁ anussarati, nev'assa tasmiṁ samaye rāgapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, ujugatam ev'assa tasmiṁ samaye cittaṁ hoti, nikkhantaṁ muttaṁ vuṭṭhitaṁ gedhamhā, gedho ti kho bhikkhave pañcann'etaṁ kāmaguṇānaṁ adhivacanaṁ. Idam pi kho bhikkhave ārammaṇaṁ karitvā evam idh' ekacce sattā visujjhanti.
6. Puna ca paraṁ bhikkhave ariyasāvako attano cāgaṁ anussarati 'lābhā vata me suladdhaṁ vata me ... pe ... yācayogo dānasaṁvibhāgarato' ti. Yasmiṁ bhikkhave samaye ariyasāvako cāgaṁ anussarati, nev'assa tasmiṁ samaye rāgapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, ujugatam ev'assa tasmiṁ samaye cittaṁ hoti, nikkhantaṁ muttaṁ vuṭṭhitaṁ gedhamhā, gedho ti kho bhikkhave pañcann'etaṁ kāmaguṇānaṁ adhivacanaṁ. Idam pi kho bhikkhave ārammaṇaṁ karitvā evam idh' ekacce sattā visujjhanti.
7. Puna ca paraṁ bhikkhave ariyasāvako devatā anussarati 'santi devā Cātummahārājikā, santi devā Tāvatiṁsā, santi devā Yāmā, santi devā Tusitā, santi devā Nimmānaratino, santi devā Paranimmitavasavattino, santi devā Brahmakāyikā,
santi devā Tatuttari; yathārūpāya saddhāya samannāgatā tā devatā ito cutā tattha upapannā, mayham pi tathārūpā saddhā saṁvijjati; yathārūpena sīlena sutena cāgena paññāya samannāgatā tā devatā ito cutā tattha upapannā, mayham pi tathārūpā paññā saṁvijjatī' ti. Yasmiṁ bhikkhave samaye ariyasāvako attano ca tāsañ ca devatānaṁ saddhañ ca sīlañ ca sutañ ca cāgañ ca paññañ ca anussarati, nev'assa tasmiṁ samaye rāgapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, ujugatam ev'assa tasmiṁ samaye cittaṁ hoti, nikkhantaṁ muttaṁ vuṭṭhitaṁ gedhamhā, gedho ti kho bhikkhave pañcann'etaṁ kāmaguṇānaṁ adhivacanaṁ. Idam pi kho bhikkhave ārammaṇaṁ karitvā evam idh' ekacce sattā visujjhanti.
Imāni kho bhikkhave cha anussatiṭṭhānānī ti.
XXVI.
1. Tatra kho āyasmā Mahākaccāno bhikkhū āmantesi:--
āvuso bhikkhavo ti. āvuso ti kho te bhikkhū āyasmato Mahākaccānassa paccassosuṁ. āyasmā Mahākaccāno etad avoca:--
2. Acchariyaṁ āvuso abbhutaṁ āvuso, yāvañ c' idaṁ tena Bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena sambādhe okāsādhigamo anubuddho sattānaṁ visuddhiyā sokaparidevānaṁ samatikkamāya dukkhadomanassānaṁ atthaṅgamāya ñāyassa adhigamāya nibbānassa sacchikiriyāya, yad idaṁ cha anussatiṭṭhānāni. Katamāni cha?
3. Idhāvuso ariyasāvako Tathāgataṁ anussarati 'iti pi so Bhagavā ... pe ... Satthā devamanussānaṁ buddho Bhagavā' ti. Yasmiṁ āvuso samaye ariyasāvako Tathāgataṁ anussarati, nev'assa tasmiṁ samaye rāgapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti,
ujugatam ev'assa tasmiṁ samaye cittaṁ hoti, nikkhantaṁ muttaṁ vuṭṭhitaṁ gedhamhā, gedho ti kho āvuso pañcann'etaṁ kāmaguṇānaṁ adhivacanaṁ. Sa kho so āvuso ariyasāvako sabbaso ākāsasamena cetasā viharati vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena. Idam pi kho āvuso ārammaṇaṁ karitvā evam idh' ekacce sattā visuddhidhammā bhavanti.
4. Puna ca paraṁ āvuso ariyasāvako dhammaṁ anussarati 'svākkhāto Bhagavatā dhammo ... pe ... paccattaṁ veditabbo viññūhī' ti. Yasmiṁ āvuso samaye ariyasāvako dhammaṁ anussarati, nev'assa tasmiṁ samaye rāgapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, ujugatam ev'assa tasmiṁ samaye cittaṁ hoti, nikkhantaṁ muttaṁ vuṭṭhitaṁ gedhamhā, gedho ti kho āvuso pañcann'etaṁ kāmaguṇānaṁ adhivacanaṁ. Sa kho so āvuso ariyasāvako sabbaso ākāsasamena cetasā viharati vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena. Idam pi kho āvuso ārammaṇaṁ karitvā evam idh' ekacce sattā visuddhidhammā bhavanti.
5. Puna ca paraṁ āvuso ariyasāvako saṅghaṁ anussarati 'supaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā' ti. Yasmiṁ samaye ariyasāvako saṅghaṁ anussarati, nev'assa tasmiṁ samaye rāgapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, ujugatam ev'assa tasmiṁ samaye cittaṁ hoti, nikkhantaṁ muttaṁ vuṭṭhitaṁ gedhamhā, gedho ti kho āvuso pañcann'etaṁ kāmaguṇānaṁ adhivacanaṁ. Sa kho so āvuso ariyasāvako sabbaso ākāsasamena cetasā viharati vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena. Idam pi kho āvuso ārammaṇaṁ karitvā evam idh' ekacce sattā visuddhidhammā bhavanti.
6. Puna ca paraṁ āvuso ariyasāvako attano sīlāni anussarati akhaṇḍāni ... pe ... samādhisaṁvattanikāni.
Yasmiṁ āvuso samaye ariyasāvako sīlaṁ anussarati, nev' assa tasmiṁ samaye rāgapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, ujugatam ev'assa tasmiṁ samaye cittaṁ hoti, nikkhantaṁ muttaṁ vuṭṭhitaṁ gedhamhā, gedho ti kho āvuso pañcann'etaṁ kāmaguṇānaṁ adhivacanaṁ. Sa kho so āvuso ariyasāvako sabbaso ākāsasamena cetasā viharati vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena.
Idam pi kho āvuso ārammaṇaṁ karitvā evam idh' ekacce sattā visuddhidhammā bhavanti.
7. Puna ca paraṁ āvuso ariyasāvako attano cāgaṁ anussarati 'lābhā vata me suladdhaṁ vata me ... pe ... yācayogo dānasaṁvibhāgarato' ti. Yasmiṁ āvuso samaye ariyasāvako cāgaṁ anussarati, nev'assa tasmiṁ samaye rāgapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, ujugatam ev'assa tasmiṁ samaye cittaṁ hoti, nikkhantaṁ muttaṁ vuṭṭhitaṁ gedhamhā, gedho ti kho āvuso pañcann'etaṁ kāmaguṇānaṁ adhivacanaṁ. Sa kho so āvuso ariyasāvako sabbaso ākāsasamena cetasā viharati vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena. Idam pi kho āvuso ārammaṇaṁ karitvā evam idh' ekacce sattā visuddhidhammā bhavanti.
8. Puna ca paraṁ āvuso ariyasāvako devatā anussarati 'santi devā Cātummahārājika, santi devā ... pe ... Tatuttari; yathārūpāya saddhāya samannāgatā tā devatā ito cutā tattha upapannā, mayham pi tathārūpā saddhā saṁvijjati;
yathārūpena sīlena ... pe ... sutena cāgena paññāya samannāgatā tā devatā ito cutā tattha upapannā, mayham pi tathārūpā paññā saṁvijjati' ti. Yasmiṁ āvuso samaye ariyasāvako attano ca tāsañ ca devatānaṁ saddhañ ca sīlañ ca sutañ ca cāgañ ca paññañ ca anussarati, nev'assa tasmiṁ samaye rāgapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṁ cittaṁ hoti, ujugatam ev'assa tasmiṁ samaye cittaṁ hoti, nikkhantaṁ muttaṁ vuṭṭhitaṁ gedhamhā, gedho ti kho āvuso pañcann'etaṁ kāmaguṇānaṁ adhivacanaṁ. Sa kho so āvuso ariyasāvako sabbaso ākāsasamena cetasā viharati vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena.
Idam pi kho āvuso ārammaṇaṁ karitvā evam idh' ekacce sattā visuddhidhammā bhavanti.
Acchariyaṁ āvuso abbhutaṁ āvuso, yāvañ c' idaṁ tena Bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena sambādhe okāsādhigamo anubuddho sattānaṁ visuddhiyā sokaparidevānaṁ samatikkamāya dukkhadomanassānaṁ atthaṅgamāya ñāyassa adhigamāya nibbānassa sacchikiriyāya, yad idaṁ imāni cha anussatiṭṭhānānī ti.
XXVII.
1. Atha kho aññataro bhikkhu yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho so bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca 'kati nu kho bhante samayā manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamitun' ti?
2. Cha yime bhikkhu samayā manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamituṁ. Katame cha?
3. Idha bhikkhu yasmiṁ samaye bhikkhu kāmarāgapariyuṭṭhitena cetasā viharati kāmarāgaparetena, uppannassa ca kāmarāgassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, tasmiṁ samaye manobhāvanīyo bhikkhu upasaṅkamitvā evam assa vacanīyo 'ahaṁ kho āvuso kāmarāgapariyuṭṭhitena cetasā viharāmi kāmarāgaparetena, uppannassa ca kāmarāgassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāmi,
sādhu vata me āyasmā kāmarāgassa pahānāya dhammaṁ desetū' ti, tassa manobhāvanīyo bhikkhu kāmarāgassa pahānāya dhammaṁ deseti. Ayaṁ bhikkhu paṭhamo samayo manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamituṁ.
4. Puna ca paraṁ bhikkhu yasmiṁ samaye bhikkhu vyāpādapariyuṭṭhitena cetasā viharati vyāpādaparetena, uppannassa ca vyāpādassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, tasmiṁ samaye manobhāvanīyo bhikkhu upasaṅkamitvā evam assa vacanīyo 'ahaṁ kho āvuso vyāpādapariyuṭṭhitena cetasā viharāmi vyāpādaparetena, uppannassa ca vyāpādassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāmi, sādhu vata me āyasmā vyāpādassa pahānāya dhammaṁ desetū' ti, tassa manobhāvanīyo bhikkhu vyāpādassa pahānāya dhammaṁ deseti. Ayaṁ bhikkhu dutiyo samayo manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamituṁ.
5. Puna ca paraṁ bhikkhu yasmiṁ samaye bhikkhu thīnamiddhapariyuṭṭhitena cetasā viharati thīnamiddhaparetena, uppannassa ca thīnamiddhassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, tasmiṁ samaye manobhāvanīyo bhikkhu upasaṅkamitvā evam assa vacanīyo 'ahaṁ kho āvuso thīnamiddhapariyuṭṭhitena cetasā viharāmi thīnamiddhaparetena, uppannassa ca thīnamiddhassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāmi, sādhu vata me āyasmā thīnamiddhassa pahānāya dhammaṁ desetū' ti, tassa manobhāvanīyo bhikkhu thīnamiddhassa pahānāya dhammaṁ deseti.
Ayaṁ bhikkhu tatiyo samayo manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamituṁ.
6. Puna ca paraṁ bhikkhu yasmiṁ samaye bhikkhu uddhaccakukkuccapariyuṭṭhitena cetasā viharati uddhaccakukkuccaparetena, uppannassa ca uddhaccakukkuccassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, tasmiṁ samaye manobhāvanīyo bhikkhu upasaṅkamitvā evam assa vacanīyo 'ahaṁ kho āvuso uddhaccakukkuccapariyuṭṭhitena cetasā viharāmi uddhaccakukkuccaparetena, uppannassa ca uddhaccakukkuccassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāmi,
sādhu vata me āyasmā uddhaccakukkuccassa pahānāya dhammaṁ desetū' ti, tassa manobhāvanīyo bhikkhu uddhaccakukkuccassa pahānāya dhammaṁ deseti. Ayaṁ bhikkhu catuttho samayo manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamituṁ.
7. Puna ca paraṁ bhikkhu yasmiṁ samaye bhikkhu vicikicchāpariyuṭṭhitena cetasā viharati vicikicchāparetena, uppannāya ca vicikicchāya nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, tasmiṁ samaye manobhāvanīyo bhikkhu upasaṅkamitvā evam assa vacanīyo 'ahaṁ kho āvuso vicikicchāpariyuṭṭhitena cetasā viharāmi vicikicchāparetena, uppannāya ca vicikicchāya nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāmi, sādhu vata me āyasmā vicikicchāya pahānāya dhammaṁ desetū' ti, tassa manobhāvanīyo bhikkhu vicikicchāya pahānāya dhammaṁ deseti. Ayaṁ bhikkhu pañcamo samayo manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamituṁ.
8. Puna ca paraṁ bhikkhu yasmiṁ samaye bhikkhu yaṁ nimittaṁ āgamma yaṁ nimittaṁ manasikaroto anantarā āsavānaṁ khayo hoti, taṁ nimittaṁ na jānāti na passati, tasmiṁ samaye manobhāvanīyo bhikkhu upasaṅkamitvā evam assa vacanīyo 'ahaṁ kho āvuso yaṁ nimittaṁ āgamma yaṁ nimittaṁ manasikaroto anantarā āsavānaṁ khayo hoti, taṁ nimittaṁ na jānāmi na passāmi, sādhu vata me āyasmā āsavānaṁ khayāya dhammaṁ desetū' ti, tassa manobhāvanīyo bhikkhu āsavānaṁ khayāya dhammaṁ deseti.
Ayaṁ bhikkhu chaṭṭho samayo manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamituṁ.
Ime kho bhikkhu cha samayā manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamitun ti.
XXVIII.
1. Ekaṁ samayaṁ sambahulā therā bhikkhū Bārāṇasiyaṁ viharanti Isipatane Migadāye. Atha kho tesaṁ therānaṁ bhikkhūnaṁ pacchābhattaṁ piṇḍapātapaṭikkantānaṁ maṇḍalamāle sannisinnānaṁ sannipatitānaṁ ayam antarākathā udapādi 'ko no kho āvuso samayo manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamitun' ti?
2. Evaṁ vutte aññataro bhikkhu there bhikkhū etad avoca 'yasmiṁ āvuso samaye manobhāvanīyo bhikkhu pacchābhattaṁ piṇḍapātapaṭikkanto pāde pakkhāletvā nisinno hoti pallaṅkaṁ ābhujitvā ujuṁ kāyaṁ paṇidhāya parimukhaṁ satiṁ upaṭṭhapetvā, so samayo manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamitun' ti.
3. Evaṁ vutte aññataro bhikkhu taṁ bhikkhuṁ etad avoca 'na kho āvuso so samayo manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamituṁ. Yasmiṁ āvuso samaye manobhāvanīyo bhikkhu pacchābhattaṁ piṇḍapātapaṭikkanto pāde pakkhāletvā nisinno hoti pallaṅkaṁ ābhujitvā ujuṁ kāyaṁ paṇidhāya parimukhaṁ satiṁ upaṭṭhapetvā, cārittakilamatho pi 'ssa, tasmiṁ samaye appaṭippassaddho hoti, bhattakilamatho pi 'ssa, tasmiṁ samaye appaṭippassaddho hoti. Tasmā so asamayo manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamituṁ. Yasmiṁ āvuso samaye manobhāvanīyo bhikkhu sāyaṇhasamayaṁ paṭisallānā vuṭṭhito vihārapacchāyāyaṁ nisinno hoti pallaṅkaṁ ābhujitvā ujuṁ kāyaṁ paṇidhāya parimukhaṁ satiṁ upaṭṭhapetvā, so samayo manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamitun' ti.
4. Evaṁ vutte aññataro bhikkhu taṁ bhikkhuṁ etad avoca 'na kho āvuso so samayo manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamituṁ. Yasmiṁ āvuso samaye manobhāvanīyo bhikkhu sāyaṇhasamayaṁ paṭisallānā vuṭṭhito vihārapacchāyāyaṁ nisinno hoti pallaṅkaṁ ābhujitvā ujuṁ kāyaṁ paṇidhāya parimukhaṁ satiṁ upaṭṭhapetvā,
yad ev'assa divā samādhinimittaṁ manasikataṁ hoti, tad ev'assa tasmiṁ samaye samudācarati. Tasmā so asamayo manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamituṁ. Yasmiṁ āvuso samaye manobhāvanīyo bhikkhu rattiyā paccūsasamayaṁ paccuṭṭhāya nisinno hoti pallaṅkaṁ ābhujitvā ujuṁ kāyaṁ paṇidhāya parimukhaṁ satiṁ upaṭṭhapetvā, so samayo manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamitun' ti.
5. Evaṁ vutte aññataro bhikkhu taṁ bhikkhuṁ etad avoca 'na kho āvuso so samayo manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamituṁ. Yasmiṁ āvuso samaye manobhāvanīyo bhikkhu rattiyā paccūsasamayaṁ paccuṭṭhāya nisinno hoti pallaṅkaṁ ābhujitvā ujuṁ kāyaṁ paṇidhāya parimukhaṁ satiṁ upaṭṭhapetvā, ojaṭṭhāyi 'ssa tasmiṁ samaye kāyo hoti, phāsu 'ssa hoti buddhānaṁ sāsanaṁ manasikātuṁ. Tasmā so asamayo manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamitun' ti.
6. Evaṁ vutte āyasmā Mahākaccāno there bhikkhū etad avoca:-- Sammukhā me taṁ āvuso Bhagavato sutaṁ sammukhā paṭiggahītaṁ: cha yime bhikkhu samayā manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamituṁ. Katame cha?
7. Idha bhikkhu yasmiṁ samaye bhikkhu kāmarāgapariyuṭṭhitena cetasā viharati kāmarāgaparetena, uppannassa ca kāmarāgassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāti, tasmiṁ samaye manobhāvanīyo bhikkhu upasaṅkamitvā evam assa vacanīyo 'ahaṁ kho āvuso kāmarāgapariyuṭṭhitena cetasā viharāmi kāmarāgaparetena, uppannassa ca kāmarāgassa nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānāmi, sādhu vata me āyasmā kāmarāgassa pahānāya dhammaṁ desetū' ti,
tassa manobhāvanīyo bhikkhu kāmarāgassa pahānāya dhammaṁ deseti. Ayaṁ bhikkhu paṭhamo samayo manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamituṁ.
8. Puna ca paraṁ bhikkhu yasmiṁ samaye bhikkhu vyāpādapariyuṭṭhitena cetasā viharati ... pe ... thīnamiddhapariyuṭṭhitena cetasā viharati ... uddhaccakukkuccapariyuṭṭhitena cetasā viharati ... vicikicchāpariyuṭṭhitena cetasā viharati ... yaṁ nimittaṁ āgamma yaṁ nimittaṁ manasikaroto anantarā āsavānaṁ khayo hoti, taṁ nimittaṁ na jānāti na passati, tasmiṁ samaye manobhāvanīyo bhikkhu upasaṅkamitvā evam assa vacanīyo 'ahaṁ kho āvuso yaṁ nimittaṁ āgamma yaṁ nimittaṁ manasikaroto anantarā āsavānaṁ khayo hoti, taṁ nimittaṁ na jānāmi na passāmi, sādhu vata me āyasmā āsavānaṁ khayāya dhammaṁ desetū' ti, tassa manobhāvanīyo bhikkhu āsavānaṁ khayāya dhammaṁ deseti. Ayaṁ bhikkhu chaṭṭho samayo manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamituṁ.
Sammukhā me taṁ āvuso Bhagavato sutaṁ, sammukhā paṭiggahītaṁ: ime kho bhikkhu cha samayā manobhāvanīyassa bhikkhuno dassanāya upasaṅkamitun ti.
XXIX.
1. Atha kho Bhagavā āyasmantaṁ Udāyiṁ āmantesi 'kati nu kho Udāyi anussatiṭṭhānānī' ti? Evaṁ vutte āyasmā Udāyi tuṇhī ahosi. Dutiyam pi kho Bhagavā āyasmantaṁ Udāyiṁ āmantesi 'kati nu kho Udāyi anussatiṭṭhānānī' ti? Dutiyam pi āyasmā Udāyi tuṇhī ahosi.
Tatiyam pi kho Bhagavā āyasmantaṁ Udāyiṁ āmantesi 'kati nu kho Udāyi anussatiṭṭhānānī' ti? Tatiyam pi kho āyasmā Udāyi tuṇhī ahosi. Atha kho āyasmā Ānando āyasmantaṁ Udāyiṁ etad avoca 'Satthā taṁ āvuso Udāyi āmantetī' ti. 'Suṇām' ahaṁ āvuso ānanda Bhagavato.
Idha bhante bhikkhu anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussarati, seyyathīdaṁ ekam pi jātiṁ dve pi jātiyo ... pe ... iti sākāraṁ sa-uddesaṁ anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussarati. Idaṁ bhante anussatiṭṭhānan' ti. Atha kho Bhagavā āyasmantaṁ ānandaṁ āmantesi 'aññāsiṁ kho ahaṁ ānanda "nevāyaṁ Udāyi moghapuriso adhicittam anuyutto viharatī" ti. Kati nu kho ānanda anussatiṭṭhānānānī' ti?
Pañca bhante anussatiṭṭhānāni. -- Katamāni pañca?
2. Idha bhante bhikkhu vivicc'eva kāmehi ... pe ... tatiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. Idaṁ bhante anussatiṭṭhānaṁ evaṁ bhāvitaṁ evaṁ bahulīkataṁ diṭṭhadhammasukhavihārāya saṁvattati.
3. Puna ca paraṁ bhante bhikkhu ālokasaññaṁ manasikaroti, divāsaññaṁ adhiṭṭhāti: yathā divā tathā rattiṁ, yathā rattiṁ tathā divā. Iti vivaṭena cetasā apariyonaddhena sappabhāsaṁ cittaṁ bhāveti. Idaṁ bhante anussatiṭṭhānaṁ evaṁ bhāvitaṁ evaṁ bahulīkataṁ ñāṇadassanapaṭilābhāya saṁvattati.
4. Puna ca paraṁ bhante bhikkhu imam eva kāyaṁ uddhaṁ pādatalā adhokesamatthakā tacapariyantaṁ pūraṁ nānappakārassa asucino paccavekkhati 'atthi imasmiṁ kāye kesā lomā nakhā dantā taco maṁsaṁ nahārū aṭṭhī aṭṭhimiñjaṁ vakkaṁ hadayaṁ yakanaṁ kilomakaṁ pihakaṁ papphāsaṁ antaṁ antaguṇaṁ udariyaṁ karīsaṁ pittaṁ semhaṁ pubbo lohitaṁ sedo medo assu vasā khelo siṅghāṇikā lasikā muttan' ti. Idaṁ bhante anussatiṭṭhānaṁ evaṁ bhāvitaṁ evaṁ bahulīkataṁ kāmarāgassa pahānāya saṁvattati.
5. Puna ca paraṁ bhante bhikkhu seyyathā pi passeyya sarīraṁ sīvathikāya chaḍḍitaṁ ekāhamataṁ vā dvīhamataṁ vā tīhamataṁ vā uddhumātakaṁ vinīlakaṁ vipubbakajātaṁ,
so imam eva kāyaṁ evaṁ upasaṁharati 'ayam pi kho kāyo evaṁdhammo evaṁbhāvī evaṁ-anatīto' ti; seyyathā pi vā pana passeyya sarīraṁ sīvathikāya chaḍḍitaṁ kākehi vā khajjamānaṁ kulalehi vā khajjamānaṁ gijjhehi vā khajjamānaṁ suvānehi vā khajjamānaṁ sigālehi vā khajjamānaṁ vividhehi vā pāṇakajātehi khajjamānaṁ, so imam eva kāyaṁ evaṁ upasaṁharati 'ayam pi kho kāyo evaṁdhammo evaṁbhāvī evaṁ-anatīto' ti; seyyathā pi vā pana passeyya sarīraṁ sīvathikāya chaḍḍitaṁ aṭṭhikasaṅkhalikaṁ samaṁsalohitaṁ nahārusambandhaṁ, aṭṭhikasaṅkhalikaṁ nimmaṁsalohitamakkhitaṁ nahārusambandhaṁ, aṭṭhikasaṅkhalikaṁ apagatamaṁsalohitaṁ nahārusambandhaṁ, aṭṭhikāni apagatasambandhāni disā vidisā vikkhittāni aññena hatthaṭṭhikaṁ aññena pādaṭṭhikaṁ aññena jaṅghaṭṭhikaṁ aññena ūruṭṭhikaṁ aññena kaṭiṭṭhikaṁ aññena piṭṭhikaṇṭakaṁ aññena sīsakaṭāhaṁ, so imam eva kāyaṁ evaṁ upasaṁharati 'ayam pi kho kāyo evaṁdhammo evaṁbhāvī evaṁanatīto' ti; seyyathā pi vā pana passeyya sarīraṁ sīvathikāya chaḍḍitaṁ aṭṭhikāni setāni saṅkhavaṇṇūpanibhāni, aṭṭhikāni puñjakatāni, aṭṭhikāni terovassikāni pūtīni cuṇṇakajātāni, so imam eva kāyaṁ evaṁ upasaṁharati 'ayam pi kho kāyo evaṁdhammo evaṁbhāvī evaṁ-anatīto' ti.
Idaṁ bhante anussatiṭṭhānaṁ evaṁ bhāvitaṁ evaṁ bahulīkataṁ asmimānasamugghātāya saṁvattati.
6. Puna ca paraṁ bhante bhikkhu sukhassa ca pahānā ... pe ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati.
Idaṁ bhante anussatiṭṭhānaṁ evaṁ bhāvitaṁ evaṁ bahulīkataṁ anekadhātupaṭivedhāya saṁvattati.
Imāni kho bhante pañca anussatiṭṭhānānī ti.
7. Sādhu sādhu ānanda, tena hi tvaṁ ānanda idam pi chaṭṭhaṁ anussatiṭṭhānaṁ dhārehi: idh' ānanda bhikkhu sato 'va abhikkamati, sato 'va paṭikkamati, sato 'va tiṭṭhati, sato 'va nisīdati, sato 'va seyyaṁ kappeti, sato 'va kammaṁ adhiṭṭhāti. Idaṁ ānanda anussatiṭṭhānaṁ evaṁ bhāvitaṁ evaṁ bahulīkataṁ satisampajaññāya saṁvattatī ti.
XXX.
1. Cha yimāni bhikkhave anuttariyāni. Katamāni cha?
2. Dassanānuttariyaṁ, savanānuttariyaṁ, lābhānuttariyaṁ, sikkhānuttariyaṁ, pāricariyānuttariyaṁ, anussatānuttariyaṁ. Katamañ ca bhikkhave dassanānuttariyaṁ?
3. Idha bhikkhave ekacco hatthiratanam pi dassanāya gacchati, assaratanam pi dassanāya gacchati, maṇiratanam pi dassanāya gacchati, uccāvacaṁ vā pana dassanāya gacchati, samaṇaṁ vā brāhmaṇaṁ vā micchādiṭṭhikaṁ micchāpaṭipannaṁ dassanāya gacchati. Atth'etaṁ bhikkhave dassanaṁ? N'etaṁ natthī ti vadāmi, tañ ca kho etaṁ bhikkhave dassanaṁ hīnaṁ gammaṁ pothujjanikaṁ anariyaṁ anatthasaṁhitaṁ na nibbidāya na virāgāya na nirodhāya na upasamāya na abhiññāya na sambodhāya na nibbānāya saṁvattati.
Yo ca kho bhikkhave Tathāgataṁ vā Tathāgatasāvakaṁ vā dassanāya gacchati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno: etad ānuttariyaṁ bhikkhave dassanānaṁ sattānaṁ visuddhiyā sokaparidevānaṁ samatikkamāya dukkhadomanassānaṁ atthaṅgamāya ñāyassa adhigamāya nibbānassa sacchikiriyāya, yad idaṁ Tathāgataṁ vā Tathāgatasāvakaṁ vā dassanāya gacchati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno.
Idaṁ vuccati bhikkhave dassanānuttariyaṁ. Iti dassanānuttariyaṁ. Savanānuttariyañ ca kathaṁ hoti?
4. Idha bhikkhave ekacco bherisaddam pi savanāya gacchati, vīnāsaddam pi savanāya gacchati, gītasaddam pi savanāya gacchati, uccāvacaṁ vā pana savanāya gacchati, samaṇassa vā brāhmaṇassa vā micchādiṭṭhikassa micchāpaṭipannassa dhammasavanāya gacchati. Atth'etaṁ bhikkhave savanaṁ? N'etaṁ natthī ti vadāmi, tañ ca kho etaṁ bhikkhave savanaṁ hīnaṁ gammaṁ pothujjanikaṁ anariyaṁ anatthasaṁhitaṁ na nibbidāya na virāgāya na nirodhāya na upasamāya na abhiññāya na sambodhāya na nibbānāya saṁvattati. Yo ca kho bhikkhave Tathāgatassa vā Tathāgatasāvakassa vā dhammasavanāya gacchati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno: etad ānuttariyaṁ bhikkhave savanānaṁ sattānaṁ visuddhiyā sokaparidevānaṁ samatikkamāya dukkhadomanassānaṁ atthaṅgamāya ñāyassa adhigamāya nibbānassa sacchikiriyāya, yad idaṁ Tathāgatassa vā Tathāgatasāvakassa vā dhammasavanāya gacchati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Idaṁ vuccati bhikkhave savanānuttariyaṁ. Iti dassanānuttariyaṁ {savanānuttariyaṁ}.
Lābhānuttariyañ ca kathaṁ hoti?
5. Idha bhikkhave ekacco puttalābham pi labhati, dāralābham pi labhati, dhanalābham pi labhati, uccāvacaṁ vā pana lābhaṁ labhati,
samaṇe vā brāhmaṇe vā micchādiṭṭhike micchāpaṭipanne saddhaṁ paṭilabhati. Atth' eso bhikkhave lābho? N'eso natthī ti vadāmi, so ca kho eso bhikkhave lābho hīno gammo pothujjaniko anariyo anatthasaṁhito na nibbidāya na virāgāya na nirodhāya na upasamāya na abhiññāya na sambodhāya na nibbānāya saṁvattati. Yo ca kho bhikkhave Tathāgate vā Tathāgatasāvake vā saddhaṁ paṭilabhati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno: etad ānuttariyaṁ bhikkhave lābhānaṁ sattānaṁ visuddhiyā sokaparidevānaṁ samatikkamāya dukkhadomanassānaṁ atthaṅgamāya ñāyassa adhigamāya nibbānassa sacchikiriyāya, yad idaṁ Tathāgate vā Tathāgatasāvake vā saddhaṁ paṭilabhati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno.
Idaṁ vuccati bhikkhave lābhānuttariyaṁ. Iti dassanānuttatiyaṁ savanānuttariyaṁ lābhānuttariyaṁ. Sikkhānuttariyañ ca kathaṁ hoti?
6. Idha bhikkhave ekacco hatthismim pi sikkhati, assasmim pi sikkhati, rathasmim pi sikkhati, dhanusmiṁ pi sikkhati, tharusmim pi sikkhati, uccāvacaṁ vā pana sikkhati, samaṇassa vā brāhmaṇassa vā micchādiṭṭhikassa micchāpaṭipannassa sikkhati. Atth' esā bhikkhave sikkhā? N' esā natthī ti vadāmi, sā ca kho esā bhikkhave sikkhā hīnā gammā pothujjanikā anariyā anatthasaṁhitā na nibbidāya na virāgāya na nirodhāya na upasamāya na abhiññāya na sambodhāya na nibbānāya saṁvattati. Yo ca kho bhikkhave Tathāgatappavedite dhammavinaye adhisīlam pi sikkhati adhicittam pi sikkhati adhipaññam pi sikkhati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno: etad ānuttariyaṁ bhikkhave sikkhānaṁ sattānaṁ visuddhiyā sokaparidevānaṁ samatikkamāya dukkhadomanassānaṁ atthaṅgamāya ñāyassa adhigamāya nibbānassa sacchikiriyāya,
yad idaṁ Tathāgatappavedite dhammavinaye adhisīlam pi sikkhati adhicittam pi sikkhati adhipaññam pi sikkhati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Idaṁ vuccati bhikkhave sikkhānuttariyaṁ. Iti dassanānuttariyaṁ savanānuttariyaṁ lābhānuttariyaṁ sikkhānuttariyaṁ. Pāricariyānuttariyañ ca kathaṁ hoti?
7. Idha bhikkhave ekacco khattiyam pi paricarati, brāhmaṇam pi paricarati, gahapatim pi paricarati, uccāvacaṁ vā pana paricarati, samaṇaṁ vā brāhmaṇaṁ vā micchādiṭṭhikaṁ micchāpaṭipannaṁ paricarati. Atth' esā bhikkhave pāricariyā? N' esā natthī ti vadāmi, sā ca kho esā bhikkhave pāricariyā hīnā gammā pothujjanikā anariyā anatthasaṁhitā, na nibbidāya ... pe ... na nibbānāya saṁvattati. Yo ca kho bhikkhave Tathāgataṁ vā Tathāgatasāvakaṁ vā paricarati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno: etad ānuttariyaṁ bhikkhave pāricariyānaṁ sattānaṁ visuddhiyā sokaparidevānaṁ samatikkamāya dukkhadomanassānaṁ atthaṅgamāya ñāyassa adhigamāya nibbānassa sacchikiriyāya, yad idaṁ Tathāgataṁ vā Tathāgatasāvakaṁ vā paricarati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Idaṁ vuccati bhikkhave pāricariyānuttariyaṁ. Iti dassanānuttariyaṁ savanānuttariyaṁ lābhānuttariyaṁ sikkhānuttariyaṁ pāricariyānuttariyaṁ. Anussatānuttariyañ ca kathaṁ hoti?
8. Idha bhikkhave ekacco puttalābham pi anussarati, dāralābham pi anussarati, dhanalābham pi anussarati, uccāvacaṁ vā pana lābhaṁ anussarati, samaṇaṁ vā brāhmaṇaṁ vā micchādiṭṭhikaṁ micchāpaṭipannaṁ anussarati. Atth' esā bhikkhave anussati? N' esā natthī ti vadāmi, sā ca kho esā bhikkhave anussati hīnā gammā pothujjanikā anariyā anatthasaṁhitā na nibbidāya na virāgāya na nirodhāya na upasamāya na abhiññāya na sambodhāya na nibbanāya saṁvattati, yo ca kho bhikkhave Tathāgataṁ vā Tathāgatasāvakaṁ vā anussarati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno:
etad ānuttariyaṁ bhikkhave anussatīnaṁ sattānaṁ visuddhiyā sokaparidevānaṁ samatikkamāya dukkhadomanassānaṁ atthaṅgamāya ñāyassa adhigamāya nibbānassa sacchikiriyāya, yad idaṁ Tathāgataṁ vā Tathāgatasāvakaṁ vā anussarati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Idaṁ vuccati bhikkhave anussatānuttariyaṁ.
Imāni kho bhikkhave cha anuttariyānī ti.
Ye dassanavaraṁ laddhā savanañ ca anuttaraṁ,
lābhānuttariyaṁ laddhā, sikkhānuttariye ratā,
upaṭṭhitā pāricariye, bhāvayanti anussatiṁ
vivekapaṭisaṁyuttaṁ khemaṁ amatagāminiṁ,
appamāde pamuditā nipakā sīlasaṁvutā:
te ve kālena paccenti, yattha dukkhaṁ nirujjhatī ti.
Anuttariyavaggo tatiyo.
Tass' uddānaṁ:
Sāmako aparihāniyo bhayaṁ Himavānussati
Kaccāno dve ca samayā Udāyi anuttariyenā ti.
Devatā-Vagga
XXXI.
1. Cha yime bhikkhave dhammā sekhassa bhikkhuno parihānāya saṁvattanti. Katame cha?
2. Kammārāmatā, bhassārāmatā, niddārāmatā, saṅgaṇikārāmatā, indriyesu aguttadvāratā, bhojane amattaññutā.
Ime kho bhikkhave cha dhammā sekhassa bhikkhuno parihānāya saṁvattanti.
3. Cha yime bhikkhave dhammā sekhassa bhikkhuno aparihānāya saṁvattanti. Katame cha?
4. Na kammārāmatā, na bhassārāmatā, na niddārāmatā, na saṅgaṇikārāmatā, indriyesu guttadvāratā, bhojane mattaññutā.
Ime kho bhikkhave cha dhammā sekhassa bhikkhuno aparihānāya saṁvattantī ti.
XXXII.
1. Atha kho aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṁ Jetavanaṁ obhāsetvā yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhāsi. Ekamantaṁ ṭhitā kho sā devatā Bhagavantaṁ etad avoca 'cha yime bhante dhammā bhikkhuno aparihānāya saṁvattanti. Katame cha?
Satthugāravatā, dhammagāravatā, saṅghagāravatā, sikkhāgāravatā, appamādagāravatā, paṭisanthāragāravatā. Ime kho bhante cha dhammā bhikkhuno aparihānāya saṁvattantī' ti. Idam avoca sā devatā. Samanuñño Satthā ahosi.
Atha kho sā devatā 'samanuñño me Satthā' ti Bhagavantaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā tatth' ev' antaradhāyi.
2. Atha kho Bhagavā tassā rattiyā accayena bhikkhū āmantesi 'imaṁ bhikkhave rattiṁ aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṁ Jetavanaṁ obhāsetvā yenāhaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā maṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhāsi. Ekamantaṁ ṭhitā kho bhikkhave sā devatā maṁ etad avoca "cha yime bhante dhammā bhikkhuno aparihānāya saṁvattanti. Katame cha? Satthugāravatā, dhammagāravatā, saṅghagāravatā, sikkhāgāravatā, appamādagāravatā, paṭisanthāragāravatā.
Ime kho bhante cha dhammā bhikkhuno aparihānāya saṁvattantī" ti. Idam avoca bhikkhave sā devatā, idaṁ vatvā maṁ abhivādetvā padakkhinaṁ katvā tatth' ev' antaradhāyī' ti.
Satthugaru dhammagaru saṅghe ca tibbagāravo
appamādagaru bhikkhu paṭisanthāragāravo
abhabbo parihānāya nibbānass'eva santike ti.
XXXIII.
1. Imaṁ bhikkhave rattiṁ aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṁ Jetavanaṁ obhāsetvā yenāhaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā maṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhāsi. Ekamantaṁ ṭhitā kho bhikkhave sā devatā maṁ etad avoca 'cha yime bhante dhammā bhikkhuno aparihānāya saṁvattanti. Katame cha?
Satthugāravatā, dhammagāravatā, saṅghagāravatā, sikkhāgāravatā, hirigāravatā, ottappagāravatā. Ime kho bhante cha dhammā bhikkhuno aparihānāya saṁvattantī' ti. Idam avoca bhikkhave sā devatā, idaṁ vatvā maṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā tatth' ev' antaradhāyī ti.
Satthugaru dhammagaru saṅghe ca tibbagāravo
hiri-ottappasampanno sappatisso sagāravo
abhabbo parihānāya nibbānass'eva santike ti.
XXXIV.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho āyasmato Mahāmoggallānassa rahogatassa paṭisallīnassa evaṁ cetaso parivitakko udapādi 'katamesānaṁ devānaṁ evaṁ ñāṇaṁ hoti: sotāpannā'mha avinipātadhammā niyatā sambodhipārāyanā' ti?
Tena kho pana samayena Tisso nāma bhikkhu adhunā kālakato aññataraṁ Brahmalokaṁ upapanno hoti.
Tatra pi naṁ evaṁ jānanti 'Tisso Brahmā mahiddhiko mahānubhāvo' ti.
2. Atha kho āyasmā Mahāmoggallāno, seyyathā pi nāma balavā puriso sammiñjitaṁ vā bāhaṁ pasāreyya, pasāritaṁ vā bāhaṁ sammiñjeyya, evam eva Jetavane antarahito tasmiṁ Brahmaloke pāturahosi. Addasā kho Tisso Brahmā āyasmantaṁ Mahāmoggallānaṁ dūrato 'va āgacchantaṁ, disvā āyasmantaṁ Mahāmoggallānaṁ etad avoca 'ehi kho mārisa Moggallāna, svāgataṁ mārisa Moggallāna, cirassaṁ kho mārisa Moggallāna imaṁ pariyāyam akāsi, yad idaṁ idhāgamanāya, nisīda mārisa Moggallāna, idam āsanaṁ paññattan' ti. Nisīdi kho āyasmā Mahāmoggallāno paññatte āsane. Tisso pi Brahmā āyasmantaṁ Mahāmoggallānaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Tissaṁ Brahmānaṁ āyasmā Mahāmoggallāno etad avoca 'katamesānaṁ kho Tissa devānaṁ evaṁ ñāṇaṁ hoti: sotāpannā'mha avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanā' ti? 'Cātummahārājikānaṁ kho marisa Moggallāna devānaṁ evaṁ ñāṇaṁ hoti: sotāpannā'mha avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanā' ti. 'Sabbesañ ñeva nu kho Tissa Cātummahārājikānaṁ devānaṁ evaṁ ñāṇaṁ hoti: sotāpannā'mha avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanā' ti? 'Na kho mārisa Moggallāna sabbesaṁ Cātummahārājikānaṁ devānaṁ evaṁ ñāṇaṁ hoti: sotāpannā 'mha avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanā ti. Ye kho te mārisa Moggallāna Cātummahārājikā devā buddhe aveccappasādena asamannāgatā dhamme aveccappasādena asamannāgatā saṅghe aveccappasādena asamannāgatā ariyakantehi sīlehi asamannāgatā, tesaṁ na evaṁ ñāṇaṁ hoti:
sotāpannā'mha avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanā ti. Ye ca kho te mārisa Moggallāna Cātummahārājikā devā buddhe aveccappasādena samannāgatā dhamme aveccappasādena samannāgatā saṅghe aveccappasādena samannāgatā ariyakantehi sīlehi samannāgatā, tesaṁ evaṁ ñāṇaṁ hoti: sotāpannā'mha avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanā' ti. 'Cātummahārājikānañ ñeva nu kho Tissa devānaṁ evaṁ ñāṇaṁ hoti: sotāpannā 'mha avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanā ti, udāhu Tāvatiṁsānam pi devānaṁ ... Yāmānam pi devānaṁ ... Tusitānam pi devānaṁ ... Nimmānaratīnam pi devānaṁ ... Paranimmitavasavattīnam pi devānaṁ evaṁ ñāṇaṁ hoti: sotāpannā'mha avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanā' ti? 'Paranimmitavasavattīnam pi kho mārisa Moggallāna devānaṁ evaṁ ñāṇaṁ hoti: sotāpannā 'mha avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanā' ti. Sabbesañ ñeva nu kho Tissa Paranimmitavasavattīnaṁ devānaṁ evaṁ ñāṇaṁ hoti: sotāpannā'mha avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanā' ti? 'Na kho mārisa Moggallāna sabbesaṁ Paranimmitavasavattīnaṁ devānaṁ evaṁ ñāṇaṁ hoti: sotāpannā'mha avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanā ti. Ye kho te mārisa Moggallāna Paranimmitavasavattī devā buddhe aveccappasādena asamannāgatā dhamme aveccappasādena asamannāgatā saṅghe aveccappasādena asamannāgatā ariyakantehi sīlehi asamannāgatā, tesaṁ na devānaṁ evaṁ ñāṇaṁ hoti: sotāpannā'mha avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanā ti. Ye ca kho te mārisa Moggallāna Paranimmitavasavattī devā buddhe aveccappasādena samannāgatā dhamme aveccappasādena samannāgatā saṅghe aveccappasādena samannāgatā ariyakantehi sīlehi samannāgatā, tesaṁ evaṁ ñāṇaṁ hoti: sotāpannā'mha avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanā' ti.
3. Atha kho āyasmā Mahāmoggallāno Tissassa Brahmuno bhāsitaṁ abhinanditvā anumoditvā, seyyathā pi nāma balavā puriso sammiñjitaṁ vā bāhaṁ pasāreyya,
pasāritaṁ vā bāhaṁ sammiñjeyya, evam eva Brahmaloke antarahito Jetavane pāturahosī ti.
XXXV.
1. Cha yime bhikkhave dhammā vijjābhāgiyā. Katame cha?
2. Aniccasaññā, anicce dukkhasaññā, dukkhe anattasaññā, pahānasaññā, virāgasaññā, nirodhasaññā.
Ime kho bhikkhave cha dhammā vijjābhāgiyā ti.
XXXVI.
1. Cha yimāni bhikkhave vivādamūlāni. Katamāni cha?
2. Idha bhikkhave bhikkhu kodhano hoti upanāhī. Yo so bhikkhave bhikkhu kodhano hoti upanāhī, so Satthari pi agāravo viharati appatisso, dhamme pi agāravo viharati appatisso, saṅghe pi agāravo viharati appatisso, sikkhāya pi na paripūrakārī hoti. Yo so bhikkhave bhikkhu Satthari agāravo viharati appatisso, dhamme agāravo viharati appatisso, saṅghe agāravo viharati appatisso, sikkhāya na paripūrakārī, so saṅghe vivādaṁ janeti, so hoti vivādo bahujanāhitāya bahujanāsukhāya bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānaṁ.
Evarūpañ ce tumhe bhikkhave vivādamūlaṁ ajjhattaṁ vā bahiddhā vā samanupasseyyātha, tatra tumhe bhikkhave tass'eva pāpakassa vivādamūlassa pahānāya vāyameyyātha.
Evarūpañ ce tumhe bhikkhave vivādamūlaṁ ajjhattaṁ vā bahiddhā vā na samanupasseyyātha, tatra tumhe bhikkhave tass'eva pāpakassa vivādamūlassa āyatiṁ anavassavāya paṭipajjeyyātha.
Evam etassa pāpakassa vivādamūlassa pahānaṁ hoti. Evam etassa pāpakassa vivādamūlassa āyatiṁ anavassavo hoti.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu makkhī hoti paḷāsī ... issukī hoti maccharī ... saṭho hoti māyāvī ... pāpiccho hoti micchādiṭṭhi ... sandiṭṭhiparāmāsī hoti ādhānagāhī duppaṭinissaggī. Yo so bhikkhave bhikkhu sandiṭṭhiparāmāsī hoti ādhānagāhī duppaṭinissaggī, so Satthari pi agāravo viharati appatisso, dhamme pi agāravo viharati appatisso, saṅghe pi agāravo viharati appatisso, sikkhāya pi na paripūrakārī hoti. Yo so bhikkhave bhikkhu Satthari agāravo viharati appatisso, dhamme ... pe ... saṅghe agāravo viharati appatisso, sikkhāya na paripūrakārī, so saṅghe vivādaṁ janeti, so hoti vivādo bahujanāhitāya bahujanāsukhāya bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānaṁ. Evarūpañ ce tumhe bhikkhave vivādamūlaṁ ajjhattaṁ vā bahiddhā vā samanupasseyyātha, tatra tumhe bhikkhave tass'eva pāpakassa vivādamūlassa pahānāya vāyameyyātha. Evarūpañ ce tumhe bhikkhave vivādamūlaṁ ajjhattaṁ vā bahiddhā vā na samanupasseyyātha, tatra tumhe bhikkhave tass'eva pāpakassa vivādamūlassa āyatiṁ anavassavāya paṭipajjeyyātha. Evam etassa pāpakassa vivādamūlassa pahānaṁ hoti. Evam etassa pāpakassa vivādamūlassa āyatiṁ anavassavo hoti.
Imāni kho bhikkhave cha vivādamūlānī ti.
XXXVII.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena Veḷukaṇḍakī Nandamātā upāsikā Sāriputta-Moggallānapamukhe bhikkhusaṅghe chaḷaṅgasamannāgataṁ dakkhiṇaṁ patiṭṭhāpeti. Addasā kho Bhagavā dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena Veḷukaṇḍakiṁ Nandamātaraṁ upāsikaṁ Sāriputta-Moggallānapamukhe bhikkhusaṅghe chaḷaṅgasamannāgataṁ dakkhiṇaṁ patiṭṭhāpentiṁ, disvā bhikkhū āmantesi:-- Esā bhikkhave Veḷukaṇḍakī Nandamātā upāsikā Sāriputta-Moggallānapamukhe bhikkhusaṅghe chaḷaṅgasamannāgataṁ dakkhiṇaṁ patiṭṭhāpeti. Kathañ ca bhikkhave chaḷaṅgasamannāgatā dakkhiṇā hoti?
2. Idha bhikkhave dāyakassa tīṇ' aṅgāni honti, paṭiggāhakānaṁ tīṇ' aṅgāni. Katamāni dāyakassa tīṇ' aṅgāni? Idha bhikkhave dāyako pubb'eva dānā sumano hoti, dadaṁ cittaṁ pasādeti, datvā attamano hoti. Imāni dāyakassa tīṇ' aṅgāni. Katamāni paṭiggāhakānaṁ tīṇ' aṅgāni? Idha bhikkhave paṭiggāhakā vītarāgā vā honti rāgavinayāya vā paṭipannā, vītadosā vā honti dosavinayāya vā paṭipannā, vītamohā vā honti mohavinayāya vā paṭipannā. Imāni paṭiggāhakānaṁ tīṇ' aṅgāni. Iti dāyakassa tīṇ' aṅgāni, paṭiggāhakānaṁ tīṇ' aṅgāni. Evaṁ kho bhikkhave chaḷaṅgasamannāgatā dakkhiṇā hoti.
3. Evaṁ chaḷaṅgasamannāgatāya bhikkhave dakkhiṇāya na sukaraṁ puññassa pamāṇaṁ gahetuṁ 'ettako puññābhisando kusalābhisando sukhassāhāro sovaggiko sukhavipāko saggasaṁvattaniko iṭṭhāya kantāya manāpāya hitāya sukhāya saṁvattatī' ti. Atha kho asaṅkheyyo appameyyo, mahāpuññakkhandho tveva saṅkhaṁ gacchati. Seyyathā pi bhikkhave mahāsamudde na sukaraṁ udakassa pamāṇaṁ gahetuṁ 'ettakāni udakāḷhakānī' ti vā 'ettakāni udakāḷhakasatānī' ti vā 'ettakāni udakāḷhakasahassānī' ti vā 'ettakāni udakāḷhakasatasahassānī' ti vā.
Atha kho asaṅkheyyo appameyyo, mahā-udakakkhandho tveva saṅkhaṁ gacchati. Evam eva kho bhikkhave evaṁ chaḷaṅgasamannāgatāya dakkhiṇāya na sukaraṁ puññassa pamāṇaṁ gahetuṁ 'ettako puññābhisando kusalābhisando sukhassāhāro sovaggiko sukhavipāko saggasaṁvattaniko iṭṭhāya kantāya manāpāya hitāya sukhāya saṁvattatī' ti.
Atha kho asaṅkheyyo appameyyo, mahāpuññakkhandho tveva saṅkhaṁ gacchatī ti.
Pubb'eva dānā sumano, dadaṁ cittaṁ pasādaye,
datvā attamano hoti: esā yaññassa sampadā.
Vītarāgā vītadosā vītamohā anāsavā:
khettaṁ yaññassa sampannaṁ saññatā brahmacārayo.
Sayaṁ ācamayitvāna datvā sakehi pāṇibhi
attano parato c' eso yañño hoti mahapphalo.
Evaṁ yajitvā medhāvī saddho muttena cetasā
avyāpajjhaṁ sukhaṁ lokaṁ paṇḍito upapajjatī ti.
XXXVIII.
1. Atha kho aññataro brāhmaṇo yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho so brāhmaṇo Bhagavantaṁ etad avoca:--
2. Ahaṁ hi bho Gotama evaṁvādī evaṁdiṭṭhi: Natthi attakāro, natthi parakāro ti. 'Māhaṁ brāhmaṇa evaṁvādiṁ evaṁdiṭṭhiṁ addasaṁ vā assosiṁ vā, kathaṁ hi nāma sayaṁ abhikkamanto sayaṁ paṭikkamanto evaṁ vakkhati:
Natthi attakāro, natthi parakāro ti? Taṁ kiṁ maññasi brāhmaṇa, atthi ārabbhadhātū' ti? Evaṁ bho.
'ārabbhadhātuyā sati ārabbhavanto sattā paññāyantī' ti?
Evaṁ bho. 'Yaṁ kho brāhmaṇa ārabbhadhātuyā sati ārabbhavanto sattā paññāyanti, ayaṁ sattānaṁ attakāro, ayaṁ parakāro. Taṁ kiṁ maññasi brāhmaṇa, atthi nikkamadhātu ... pe ... atthi parakkamadhātu ... atthi thāmadhātu . . .atthi ṭhitidhātu ... atthi upakkamadhātū' ti? Evaṁ bho. 'Upakkamadhātuyā sati upakkamavanto sattā paññāyantī' ti? Evaṁ bho. 'Yaṁ kho brāhmaṇa upakkamadhātuyā sati upakkamavanto sattā paññāyanti, ayaṁ sattānaṁ attakāro, ayaṁ parakāro.
Māhaṁ brāhmaṇa evaṁvādiṁ evaṁditthiṁ addasaṁ vā assosiṁ vā, kathaṁ hi nāma sayaṁ abhikkamanto sayaṁ paṭikkamanto evaṁ vakkhati: Natthi attakāro, natthi parakāro' ti? Abhikkantaṁ bho Gotama . . .pe ... ajjat-agge pāṇupetaṁ saraṇaṁ gatan ti.
XXXIX.
1. Tīṇ 'imāni bhikkhave nidānāni kammānaṁ samudayāya. Katamāni tīṇi?
2. Lobho nidānaṁ kammānaṁ samudayāya, doso nidānaṁ kammānaṁ samudayāya, moho nidānaṁ kammānaṁ samudayāya. Na bhikkhave lobhā alobho samudeti, atha kho bhikkhave lobhā lobho 'va samudeti. Na bhikkhave dosā adoso samudeti, atha kho bhikkhave dosā doso 'va samudeti. Na bhikkhave mohā amoho samudeti, atha kho bhikkhave mohā moho 'va samudeti. Na bhikkhave lobhajena kammena dosajena kammena mohajena kammena devā paññāyanti,
manussā paññāyanti, yā vā pan' aññā pi kāci sugatiyo, atha kho bhikkhave lobhajena kammena dosajena kammena mohajena kammena nirayo paññāyati, tiracchānayoni paññāyati, pettivisayo paññāyati, yā vā pan' aññā pi kāci duggatiyo.
Imāni kho bhikkhave tīṇi nidānāni kammānaṁ samudayāya.
3. Tīṇ'imāni bhikkhave nidānāni kammānaṁ samudayāya.
Katamāni tīṇi?
4. Alobho nidānaṁ kammānaṁ samudayāya, adoso nidānaṁ kammānaṁ samudayāya, amoho nidānaṁ kammānaṁ samudayāya. Na bhikkhave alobhā lobho samudeti, atha kho bhikkhave alobhā alobho 'va samudeti. Na bhikkhave adosā doso samudeti, atha kho bhikkhave adosā adoso 'va samudeti. Na bhikkhave amohā moho samudeti, atha kho bhikkhave amohā amoho 'va samudeti. Na bhikkhave alobhajena kammena adosajena kammena amohajena kammena nirayo paññāyati, tiracchānayoni paññāyati, pettivisayo paññāyati, yā vā pan' aññā pi kāci duggatiyo, atha kho bhikkhave alobhajena kammena adosajena kammena amohajena kammena devā paññāyanti, manussā paññāyanti, yā vā pan' aññā pi kāci sugatiyo.
Imāni kho bhikkhave tīṇi nidānāni kammānaṁ samudayāyā ti.
XL.
1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Kimbilāyaṁ viharati Veḷuvane. Atha kho āyasmā Kimbilo yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Kimbilo Bhagavantaṁ etad avoca:--
2. Ko nu kho bhante hetu, ko paccayo yena Tathāgate parinibbute saddhammo na ciraṭṭhitiko hotī ti?
3. Idha Kimbila Tathāgate parinibbute bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo Satthari agāravā viharanti appatissā, dhamme agāravā viharanti appatissā, saṅghe agāravā viharanti appatissā, sikkhāya agāravā viharanti appatissā, appamāde agāravā viharanti appatissā, paṭisanthāre agāravā viharanti appatissā. Ayaṁ kho Kimbila hetu, ayaṁ paccayo yena Tathāgate parinibbute saddhammo na ciraṭṭhitiko hotī ti.
4. Ko pana bhante hetu, ko panayo yena Tathāgate parinibbute saddhammo ciraṭṭhitiko hotī ti?
5. Idha Kimbila Tathāgate parinibbute bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo Satthari sagāravā viharanti sappatissā, dhamme sagāravā viharanti sappatissā, saṅghe sagāravā viharanti sappatissā, sikkhāya sagāravā viharanti sappatissā, appamāde sagāravā viharanti sappatissā paṭisanthāre sagāravā viharanti sappatissā. Ayaṁ kho Kimbila hetu, ayaṁ paccayo yena Tathāgate parinibbute saddhammo ciraṭṭhitiko hotī ti.
XLI.
1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ āyasmā Sāriputto Rājagahe viharati Gijjhakūṭe pabbate. Atha kho āyasmā Sāriputto pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya sambahulehi bhikkhūhi saddhiṁ Gijjhakūṭā pabbatā orohanto addasa aññatarasmiṁ padese mahantaṁ dārukkhandhaṁ, disvā bhikkhū āmantesi:-- Passatha no tumhe āvuso amuṁ mahantaṁ dārukkhandhan ti? Evam āvuso ti.
2. ākaṅkhamāno āvuso bhikkhu iddhimā cetovasippatto amuṁ dārukkhandhaṁ paṭhavī tveva adhimucceyya. Taṁ kissa hetu?
Atthi āvuso amusmiṁ dārukkhandhe paṭhavidhātu, yaṁ nissāya bhikkhu iddhimā cetovasippatto amuṁ dārukkhandhaṁ paṭhavī tveva adhimucceyya.
3. ākaṅkhamāno āvuso bhikkhu iddhimā cetovasippatto amuṁ dārukkhandhaṁ āpo tveva adhimucceyya . . .pe ... tejo tveva adhimucceyya ... vāyo tveva adhimucceyya ... subhan tveva adhimucceyya . . .asubhan tveva adhimucceyya. Taṁ kissa hetu? Atthi āvuso amusmiṁ dārukkhandhe asubhadhātu, yaṁ nissāya bhikkhu iddhimā cetovasippatto amuṁ dārukkhandhaṁ asubhan tveva adhimucceyyā ti.
XLII.
1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Kosalesu cārikaṁ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṁ yena Icchānaṅgalaṁ nāma Kosalānaṁ brāhmaṇagāmo tad avasari. Tatra sudaṁ Bhagavā Icchānaṅgale viharati Icchānaṅgalavanasaṇḍe. Assosuṁ kho Icchānaṅgalakā brāhmaṇagahapatikā 'samaṇo khalu bho Gotamo Sakyaputto Sakyakulā pabbajito Icchānaṅgalaṁ anuppatto Icchānaṅgale viharati Icchānaṅgalavanasaṇḍe. Taṁ kho pana bhavantaṁ Gotamaṁ evaṁ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato: iti pi so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno . . .pe ... buddho Bhagavā ti. So imaṁ lokaṁ sadevakaṁ samārakaṁ . . .pe ... arahataṁ dassanaṁ hotī' ti. Atha kho Icchānaṅgalakā brāhmaṇagahapatikā tassā rattiyā accayena pahūtaṁ khādaniyaṁ bhojaniyaṁ ādāya yena Icchānaṅgalavanasaṇḍo ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā bahidvārakoṭṭhake aṭṭhaṁsu uccāsaddā mahāsaddā.
2. Tena kho pana samayena āyasmā Nāgito Bhagavato upaṭṭhāko hoti. Atha kho Bhagavā āyasmantaṁ Nāgitaṁ āmantesi 'ke pana te Nāgita uccāsaddā mahāsaddā,
kevaṭṭā maññe macche vilopentī' ti? 'Ete bhante Icchānaṅgalakā brāhmaṇagahapatikā pahūtaṁ khādaniyaṁ bhojaniyaṁ ādāya bahidvārakoṭṭhake ṭhitā Bhagavantaṁ yeva uddissa bhikkhusaṅghañ cā' ti. 'Māhaṁ Nāgita yasena samāgamaṁ mā ca mayā yaso. Yo kho Nāgita na-yimassa nekkhammasukhassa pavivekasukhassa upasamasukhassa sambodhasukhassa nikāmalābhī assa akicchalābhī akasiralābhī, yassāhaṁ nekkhammasukhassa pavivekasukhassa upasamasukhassa sambodhasukhassa nikāmalābhī assaṁ akicchalābhī akasiralābhī, so taṁ mīḷhasukhaṁ middhasukhaṁ lābhasakkārasilokasukhaṁ sādiyeyyā' ti 'Adhivāsetu dāni bhante Bhagavā, adhivāsetu sugato, adhivāsanakālo dāni bhante Bhagavato. Yena yen'eva dāni bhante Bhagavā gamissati, tanninnā 'va bhavissanti brāhmaṇagahapatikā negamā c'eva jānapadā ca. Seyyathā pi bhante thullaphusitake deve vassante yathāninnaṁ udakāni pavattanti, evam eva kho bhante yena yen'eva dāni Bhagavā gamissati, tanninnā 'va bhavissanti brāhmaṇagahapatikā negamā c'eva jānapadā ca. Taṁ kissa hetu?
Tathā hi bhante Bhagavato sīlapaññāṇan' ti. 'Māhaṁ Nāgita yasena samāgamaṁ mā ca mayā yaso. Yo kho Nāgita na-y-imassa nekkhammasukhassa pavivekasukhassa upasamasukhassa sambodhasukhassa nikāmalābhī assa akicchalābhī akasiralābhī, yassāhaṁ nekkhammasukhassa pavivekasukhassa upasamasukhassa sambodhasukhassa nikāmalābhī akicchalābhī akasiralābhī, so taṁ mīḷhasukhaṁ middhasukhaṁ lābhasakkārasilokasukhaṁ sādiyeyyā' ti.
3. Idhāhaṁ Nāgita bhikkhuṁ passāmi gāmantavihāraṁ samāhitaṁ nisinnaṁ,
tassa mayhaṁ Nāgita evaṁ hoti 'idān' imaṁ āyasmantaṁ ārāmiko vā ghaṭṭessati samaṇuddeso vā taṁ tamhā samādhimhā cāvessatī' ti. Tenāhaṁ Nāgita tassa bhikkhuno na attamano homi gāmantavihārena.
4. Idha panāhaṁ Nāgita bhikkhuṁ passāmi araññakaṁ araññe pacalāyamānaṁ nisinnaṁ, tassa mayhaṁ Nāgita evaṁ hoti 'idāni ayam āyasmā imaṁ niddākilamathaṁ paṭivinodetvā araññasaññaṁ yeva manasikarissati ekattan' ti. Tenāhaṁ Nāgita tassa bhikkhuno attamano homi araññavihārena.
5. Idha panāhaṁ Nāgita bhikkhuṁ passāmi araññakaṁ araññe asamāhitaṁ nisinnaṁ, tassa mayhaṁ Nāgita evaṁ hoti 'idāni ayam āyasmā asamāhitaṁ vā cittaṁ samādahissati, samāhitaṁ vā cittaṁ anurakkhissatī' ti. Tenāhaṁ Nāgita tassa bhikkhuno attamano homi araññavihārena.
6. Idha panāhaṁ Nāgita bhikkhuṁ passāmi araññakaṁ araññe samāhitaṁ nisinnaṁ, tassa mayhaṁ Nāgita evaṁ hoti 'idāni ayam āyasmā avimuttaṁ vā cittaṁ vimocessati, vimuttaṁ vā cittaṁ anurakkhissatī' ti. Tenāhaṁ Nāgita tassa bhikkhuno attamano homi araññavihārena.
7. Idha panāhaṁ Nāgita bhikkhuṁ passāmi gāmantavihāraṁ lābhiṁ cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṁ, so taṁ lābhasakkārasilokaṁ nikāmayamāno riñcati paṭisallānaṁ, riñcati araññavanapatthāni pantāni senāsanāni,
gāmanigamarājadhāniṁ osaritvā vāsaṁ kappeti. Tenāhaṁ Nāgita tassa bhikkhuno na attamano homi gāmantavihārena.
8. Idha panāhaṁ Nāgita bhikkhuṁ passāmi araññakaṁ lābhiṁ cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṁ, so taṁ lābhasakkārasilokaṁ paṭipaṇāmetvā na riñcati paṭisallānaṁ, na riñcati araññavanapatthāni pantāni senāsanāni. Tenāhaṁ Nāgita tassa bhikkhuno attamano homi araññavihārena.
Yasmāhaṁ Nāgita samaye addhānamaggapaṭipanno na kiñci passāmi purato vā pacchato vā, phāsu me Nāgita tasmiṁ samaye hoti, antamaso uccārapassāvakammāyā ti.
Devatāvaggo catuttho.
Tass' uddānaṁ:
Sekhā dve aparihāni Moggallānavijjābhāgiyā
Vivādadānattakārī nidānaṁ Kimbila dārukkhandhena
Nāgito ti.
Dhammika-Vagga
XLIII.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho Bhagavā pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya Sāvatthiyaṁ piṇḍāya pāvisi. Sāvatthiyaṁ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṁ piṇḍapātapaṭikkanto āyasmantaṁ ānandaṁ āmantesi:-- āyām' ānanda yena pubbārāmo Migāramātu pāsādo ten' upasaṅkamissāma divāvihārāyā ti.
Evaṁ bhante ti kho āyasmā Ānando Bhagavato paccassosi. Atha kho Bhagavā āyasmatā ānandena saddhiṁ yena pubbārāmo Migāramātu pāsādo ten' upasaṅkami. Atha kho Bhagavā sāyaṇhasamayaṁ paṭisallānā vuṭṭhito āyasmantaṁ ānandaṁ āmantesi:-- āyām' ānanda yena pubbakoṭṭhako ten' upasaṅkamissāma gattāni parisiñcitun ti. Evaṁ bhante ti kho āyasmā Ānando Bhagavato paccassosi. Atha kho Bhagavā āyasmatā ānandena saddhiṁ yena pubbakoṭṭhako ten' upasaṅkami gattāni parisiñcituṁ. Pubbakoṭṭhake gattāni parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsi gattāni pubbāpayamāno.
2. Tena kho pana samayena rañño Pasenadi-Kosalassa Seto nāma nāgo mahāturiyatāḷitavāditena pubbakoṭṭhakā paccuttarati. Api 'ssu taṁ jano disvā evam āha 'abhirūpo vata bho rañño nāgo, dassanīyo vata bho rañño nāgo, pāsādiko vata bho rañño nāgo, kāyupapanno vata bho rañño nāgo, nāgo vata bho nāgo' ti. Evaṁ vutte āyasmā Udāyi Bhagavantaṁ etad avoca 'hatthim eva nu kho bhante mahantaṁ brahantaṁ kāyupapannaṁ jano disvā evam āha: nāgo vata bho nāgo ti udāhu aññam pi kañci mahantaṁ brahantaṁ kāyupapannaṁ jano disvā evam āha: nāgo vata bho nāgo' ti? 'Hatthim pi kho Udāyi mahantaṁ brahantaṁ kāyupapannaṁ jano disvā evam āha: nāgo vata bho nāgo ti. Assam pi kho Udāyi ... pe ... goṇam pi kho Udāyi ... pe ... uragam pi kho Udāyi ... pe ... rukkham pi kho Udāyi .
... pe ... manussam pi kho Udāyi mahantaṁ brahantaṁ kāyupapannaṁ jano disvā evam āha: nāgo vata bho nāgo ti. Api c' Udāyi yo sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya āguṁ na karoti kāyena vācāya manasā, tam ahaṁ nāgo ti brūmī' ti. 'Acchariyaṁ bhante abbhutaṁ bhante, yāva subhāsitañ c' idaṁ bhante Bhagavatā "api c' Udāyi yo sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya āguṁ na karoti kāyena vācāya manasā, tam ahaṁ nāgo ti brūmī" ti. Idañ ca panāhaṁ bhante Bhagavatā subhāsitaṁ imāhi gāthāhi anumodāmi:
Manussabhūtaṁ sambuddhaṁ attadantaṁ samāhitaṁ
iriyamānaṁ brahmapathe cittassūpasame rataṁ,
yaṁ manussā namassanti sabbadhammānapāraguṁ,
devā pi naṁ namassanti: iti me arahato sutaṁ.
Sabbasaṅyojanātītaṁ vanā nibbānam āgataṁ
kāmehi nekkhammarataṁ muttaṁ selā va kañcanaṁ
sabbe accarucī nāgo Himavā 'ññe siluccaye
sabbesaṁ nāganāmānaṁ saccanāmo anuttaro.
Nāgaṁ vo kittayissāmi, na hi āguṁ karoti so:
soraccaṁ avihiṁsā ca pādā nāgassa te duve,
tapo ca brahmacariyaṁ caraṇā nāgassa tyāpare,
saddhāhattho mahānāgo upekkhāsetadantavā,
sati gīvā, siro paññā, vimaṁsā dhammacintanā,
dhammakucchi samātapo, viveko tassa vāladhi.
So jhāyī assāsarato ajjhattaṁ susamāhito,
gacchaṁ samāhito nāgo, ṭhito nāgo samāhito,
sayaṁ samāhito nāgo, nisinno pi samāhito,
sabbattha saṁvuto nāgo, esā nāgassa sampadā.
Bhuñjati anavajjāni, sāvajjāni na bhuñjati,
ghāsam acchādanaṁ laddhā, sannidhiṁ parivajjayaṁ,
saṅyojanaṁ anuṁ thūlaṁ sabbaṁ chetvāna bandhanaṁ,
yena yen'eva gacchati, anapekkho 'va gacchati.
Yathā pi udake jātaṁ puṇḍarīkaṁ pavaḍḍhati,
na upalippati toyena sucigandhaṁ manoramaṁ,
tath'eva loke sujāto buddho loke virajjati,
na upalippati lokena toyena padumaṁ yathā.
Mahāgini pajjalito anāhārūpasammati
saṅkhāresūpasantesu nibbuto ti pavuccati.
Atth' assāyaṁ viññāpanī upamā viññūhi desitā,
viññissanti mahānāgā nāgaṁ nāgena desitaṁ.
Vītarāgo vītadoso vītamoho anāsavo,
sarīraṁ vijahaṁ nāgo parinibbāti 'nāsavo ti.
XLIV.
1. Atha kho āyasmā Ānando pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya yena Migasālāya upāsikāya nivesanaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho Migasālā upāsikā yenāyasmā Ānando ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṁ ānandaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnā kho Migasālā upāsikā āyasmantaṁ ānandaṁ etad avoca:--
2. Kathaṁ kathaṁ nāmāyaṁ bhante ānanda Bhagavatā dhammo desito aññeyyo, yatra hi nāma brahmacārī ca abrahmacārī ca ubho samasamagatikā bhavissanti abhisamparāyaṁ?
Pitā me bhante Purāṇo brahmacārī ahosi ārācārī virato methunā gāmadhammā, so kālakato Bhagavatā vyākato 'sakadāgāmī satto Tusitaṁ kāyaṁ upapanno' ti; petteyyo piyo me bhante Isidatto abrahmacārī ahosi sadārasantuṭṭho, so pi kālakato Bhagavatā vyākato 'sakadāgāmī satto Tusitaṁ kāyaṁ upapanno' ti. Kathaṁ kathaṁ nāmāyaṁ bhante ānanda Bhagavatā dhammo desito aññeyyo, yatra hi nāma brahmacārī ca abrahmacārī ca ubho samasamagatikā bhavissanti abhisamparāyan ti? 'Evaṁ kho pan'etaṁ bhagini Bhagavatā vyākatan' ti.
3. Atha kho āyasmā Ānando Migasālāya upāsikāya nivesane piṇḍapātaṁ gahetvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Atha kho āyasmā Ānando paccābhattaṁ piṇḍapātapaṭikkanto yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Ānando Bhagavantaṁ etad avoca: Idhāhaṁ bhante pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya yena Migasālāya upāsikāya nivesanaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho bhante Migasālā upāsikā yenāhaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā maṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnā kho bhante Migasālā upāsikā maṁ etad avoca 'kathaṁ kathaṁ nāmāyaṁ bhante ānanda Bhagavatā dhammo desito aññeyyo, yatra hi nāma brahmacārī ca abrahmacārī ca ubho samasamagatikā bhavissanti abhisamparāyaṁ?
Pitā me bhante Purāṇo brahmacārī ahosi ārācārī virato methunā gāmadhammā, so kālakato Bhagavatā vyākato "sakadāgāmī satto Tusitaṁ kāyaṁ upapanno" ti; petteyyo piyo me bhante Isidatto abrahmacārī ahosi sadārasantuṭṭho, so pi kālakato Bhagavatā vyākato "sakadāgāmī satto Tusitaṁ kāyaṁ upapanno" ti.
Kathaṁ kathaṁ nāmāyaṁ bhante ānanda Bhagavatā dhammo desito aññeyyo, yatra hi nāma brahmacārī ca abrahmacārī ca ubho samasamagatikā bhavissanti abhisamparāyan' ti? Evaṁ vutte ahaṁ bhante Migasālaṁ upāsikaṁ etad avocaṁ 'evaṁ kho pan'etaṁ bhagini Bhagavatā vyākatan' ti.
Kā c' ānanda Migasālā upāsikā bālā avyattā ambakā ambakasaññā ke ca purisapuggalaparopariyañāṇe! Cha yime ānanda puggalā santo saṁvijjamānā lokasmiṁ. Katame cha?
4. Idh' ānanda ekacco puggalo sorato hoti sukhasaṁvāso, abhinandanti sabrahmacārī ekattavāsena. Tassa savanena pi akataṁ hoti, bāhusaccena pi akataṁ hoti, diṭṭhiyā pi appaṭividdhaṁ hoti, sāmāyikam pi vimuttiṁ na labhati. So kāyassa bhedā parammaraṇā hānāya pareti no visesāya, hānagāmī yeva hoti no visesagāmī.
5. Idha pan' ānanda ekacco puggalo sorato hoti sukhasaṁvāso, abhinandanti sabrahmacārī ekattavāsena. Tassa savanena pi kataṁ hoti, bāhusaccena pi kataṁ hoti, diṭṭhiyā pi paṭividdhaṁ hoti, sāmāyikam pi vimuttiṁ labhati.
So kāyassa bhedā parammaraṇā visesāya pareti no hānāya, visesagāmī yeva hoti no hānagāmī. Tatr' ānanda pamāṇikā pamiṇanti 'imassa pi te 'va dhammā aparassa pi te 'va dhammā, kasmā tesaṁ eko hīno eko paṇīto' ti?
Taṁ hi tesaṁ ānanda hoti dīgharattaṁ ahitāya dukkhāya.
Tatr' ānanda yvāyaṁ puggalo sorato hoti sukhasaṁvāso, abhinandanti sabrahmacārī ekattavāsena. Tassa savanena pi kataṁ hoti, bāhusaccena pi kataṁ hoti, diṭṭhiyā pi paṭividdhaṁ hoti, sāmāyikam pi vimuttiṁ labhati. Ayaṁ ānanda puggalo amunā purimena puggalena abhikkantataro ca paṇītataro ca.
Taṁ kissa hetu? Imaṁ ānanda puggalaṁ dhammasoto nibbahati. Tadanantaraṁ ko jāneyya aññatra Tāthāgatena? Tasmā ti h' ānanda mā puggalesu pamāṇikā ahuvattha, mā puggalesu pamāṇaṁ gaṇhittha. Khaññati h' ānanda puggalesu pamāṇaṁ gaṇhanto. Ahaṁ vā ānanda puggalesu pamāṇaṁ gaṇheyyaṁ, yo vā pan'assa mādiso.
6. Idha pan' ānanda ekaccassa puggalassa kodhamāno adhigato hoti, samayena samayañ c'assa lobhadhammā uppajjanti, tassa savanena pi akataṁ hoti, bāhusaccena pi akataṁ hoti, diṭṭhiyā pi appaṭividdhaṁ hoti, sāmāyikam pi vimuttiṁ na labhati. So kāyassa bhedā parammaraṇā hānāya pareti no visesāya, hānagāmī yeva hoti no visesagāmī.
7. Idha pan' ānanda ekaccassa puggalassa kodhamāno adhigato hoti, samayena samayañ c'assa lobhadhammā uppajjanti. Tassa savanena pi kataṁ hoti ... pe ...
8. Idha pan' ānanda ekaccassa puggalassa kodhamāno adhigato hoti, samayena samayañ c'assa vacīsaṅkhārā uppajjanti. Tassa savanena pi akataṁ hoti, bāhusaccena pi akataṁ hoti, diṭṭhiyā pi appaṭividdhaṁ hoti, sāmāyikam pi vimuttiṁ na labhati. So kāyassa bhedā parammaraṇā hānāya pareti no visesāya, hānāgāmī yeva hoti no visesagāmī.
9. Idha pan' ānanda ekaccassa puggalassa kodhamāno adhigato hoti, samayena samayañ c'assa vacīsaṅkhārā uppajjanti. Tassa savanena pi kataṁ hoti, bāhusaccena pi kataṁ hoti, diṭṭhiyā pi paṭividdhaṁ hoti, sāmāyikam pi vimuttiṁ labhati. So kāyassa bhedā parammaraṇā visesāya pareti no hānāya,
visesagāmī yeva hoti no hānagāmī.
Tatr' ānanda pamāṇikā pamiṇanti 'imassa pi te 'va dhammā aparassa pi te 'va dhammā, kasmā tesaṁ eko hīno eko paṇīto' ti? Taṁ hi tesaṁ ānanda hoti dīgharattaṁ ahitāya dukkhāya. Tatr' ānanda yassa puggalassa kodhamāno adhigato hoti, samayena samayañ c'assa vacīsaṅkhārā uppajjanti. Tassa savanena pi kataṁ hoti, bāhusaccena pi kataṁ hoti, diṭṭhiyā pi paṭividdhaṁ hoti, sāmāyikam pi vimuttiṁ labhati. Ayaṁ ānanda puggalo amunā purimena puggalena abhikantataro ca paṇītataro ca.
Taṁ kissa hetu? Imaṁ h' ānanda puggalaṁ dhammasoto nibbahati. Tadanantaraṁ ko jāneyya aññatra Tathāgatena?
Tasmā ti h' ānanda mā puggalesu pamāṇikā ahuvattha, mā puggalesu pamāṇaṁ gaṇhittha. Khaññati h' ānanda puggalesu pamāṇaṁ gaṇhanto. Ahaṁ vā ānanda puggalesu pamāṇaṁ gaṇheyyaṁ, yo vā pan'assa mādiso.
Kā c' ānanda Migasālā upāsikā bālā avyattā ambakā ambakapaññā ke ca purisapuggalaparopariyañāṇe! Ime kho ānanda cha puggalā santo saṁvijjamānā lokasmiṁ.
Yathārūpena ānanda sīlena Purāṇo samannāgato ahosi, tathārūpena sīlena Isidatto samannāgato abhavissa. Nāy-idha Purāṇo Isidattassa gatim pi aññassa. Yathārūpāya ca ānanda paññāya Isidatto samannāgato ahosi, tathārūpāya paññāya Purāṇo samannāgato abhavissa. Nay-idha Isidatto Purāṇassa gatim pi aññassa. Iti kho ānanda ime puggalā ubho ekaṅgahīnā ti.
XLV.
1. Dāliddiyaṁ bhikkhave dukkhaṁ lokasmiṁ kāmabhogino ti? 'Evaṁ bhante.' Yam pi bhikkhave daliddo assako anāḷiko iṇaṁ ādiyati,
iṇādānam pi bhikkhave dukkhaṁ lokasmiṁ kāmabhogino ti? 'Evaṁ bhante.' Yam pi bhikkhave daliddo assako anāḷiko iṇaṁ ādiyitvā vaḍḍhiṁ paṭisuṇāti, vaḍḍhi pi bhikkhave dukkhā lokasmiṁ kāmabhogino ti? 'Evaṁ bhante.' Yam pi bhikkhave daliddo assako anāḷiko vaḍḍhiṁ paṭisuṇitvā kālābhataṁ vaḍḍhiṁ na deti, codenti pi naṁ, codanā pi bhikkhave dukkhā lokasmiṁ kāmabhogino ti? 'Evaṁ bhante.' Yaṁ pi bhikkhave daliddo assako anāḷiko codiyamāno na deti, anucaranti pi naṁ, anucariyā pi bhikkhave dukkhā lokasmiṁ kāmabhogino ti? 'Evaṁ bhante.' Yam pi bhikkhave daliddo assako anāḷiko anucariyamāno na deti, bandhanti pi naṁ, bandhanam pi bhikkhave dukkhaṁ lokasmiṁ kāmabhogino ti? 'Evaṁ bhante.' Iti kho bhikkhave dāliddiyam pi dukkhaṁ lokasmiṁ kāmabhogino, iṇādānaṁ pi dukkhaṁ lokasmiṁ kāmabhogino, vaḍḍhi pi dukkhā lokasmiṁ kāmabhogino, codanā pi dukkhā lokasmiṁ kāmabhogino, anucariyā pi dukkhā lokasmiṁ kāmabhogino, bandhanam pi dukkhaṁ lokasmiṁ kāmabhogino.
Evam eva kho bhikkhave yassa kassaci saddhā natthi kusalesu dhammesu, hiri natthi kusalesu dhammesu, ottappaṁ natthi kusalesu dhammesu, viriyaṁ natthi kusalesu dhammesu, paññā natthi kusalesu dhammesu. Ayaṁ vuccati bhikkhave ariyassa vinaye daliddo assako anāḷiko.
2. Sa kho so bhikkhave daliddo assako anāḷiko saddhāya asati kusalesu dhammesu, hiriyā asati kusalesu dhammesu, ottappe asati kusalesu dhammesu, viriye asati kusalesu dhammesu, paññāya asati kusalesu dhammesu kāyena duccaritaṁ carati, vācāya duccaritaṁ carati, manasā duccaritaṁ carati. Idam assa iṇādānasmiṁ vadāmi. So tassa kāyaduccaritassa paṭicchādanahetu pāpikaṁ icchaṁ paṇidahati, 'mā maṁ jaññū' ti icchati, 'mā maṁ jaññū' ti saṅkappeti,
'mā maṁ jaññū' ti vācaṁ bhāsati, 'mā maṁ jaññū' ti kāyena parakkamati. So tassa vacīduccaritassa paṭicchādanahetu ... pe ... So tassa manoduccaritassa paṭicchādanahetu pāpikaṁ icchaṁ paṇidahati, 'mā maṁ jaññū' ti icchati, 'mā maṁ jaññū' ti saṅkappeti, 'mā maṁ jaññū' ti vācaṁ bhāsati, 'mā maṁ jaññū' ti kāyena parakkamati. Idam assa vaḍḍhiyā vadāmi. Tam enaṁ pesalā sabrahmacārī evam āhaṁsu: Ayañ ca so āyasmā evaṅkārī evaṁsamācāro ti. Idam assa codanāya vadāmi. Tam enaṁ araññagataṁ vā rukkhamūlagataṁ vā suññāgāragataṁ vā vippaṭisārasahagatā pāpakā akusalavitakkā samudācaranti. Idam assa anucariyāya vadāmi.
3. Sa kho so bhikkhave daliddo assako anāḷiko kāyena duccaritaṁ caritvā vācāya duccaritaṁ caritvā manasā duccaritaṁ caritvā kāyassa bhedā parammaraṇā nirayabandhane vā bajjhati tiracchānayonibandhane vā. Nāhaṁ bhikkhave aññaṁ ekabandhanaṁ pi samanupassāmi evaṁdāruṇaṁ evaṅkaṭukaṁ evaṁ-antarāyakaraṁ anuttarassa yogakkhemassa adhigamāya, yathayidaṁ bhikkhave nirayabandhanaṁ vā tiracchānayonibandhanaṁ vā ti.
Dāliddiyaṁ dukkhaṁ loke iṇādānañ ca vuccati,
daliddo iṇam ādāya bhuñjamāno vihaññati,
tato anucaranti naṁ, bandhanam pi nigacchati,
etaṁ hi bandhanaṁ dukkhaṁ kāmalābhābhijappinaṁ.
Tath'eva ariyavinaye saddhā yassa na vijjati,
ahiriko anottāpi pāpakammavinicchayo
kāyaduccaritaṁ katvā vacīduccaritāni ca
manoduccaritaṁ katvā 'mā maṁ jaññū' ti icchati.
So saṁsappati kāyena vācāya uda cetasā
pāpakammaṁ pavaḍḍhento tattha tattha punappunaṁ,
so pāpakammo dummedho jānaṁ dukkaṭam attano
daliddo iṇam ādāya bhuñjamāno vihaññati.
Tato anucaranti naṁ saṅkappā mānasā dukkhā
gāme vā yadi vāraññe yassa vippaṭisārajā,
so pāpakammo dummedho jānaṁ dukkaṭam attano
yonim aññataraṁ gantvā niraye vā pi bajjhati,
etaṁ hi bandhanaṁ dukkhaṁ yamhā dhīro pamuccati.
Dhammaladdhehi bhogehi dadaṁ cittaṁ pasādayaṁ
ubhayattha kaṭaggāho saddhassa gharam esino
diṭṭhadhammahitatthāya samparāyasukhāya ca:
evam etaṁ gahaṭṭhānaṁ cāgo puññaṁ pavaḍḍhati.
Tath'eva ariyavinaye saddhā yassa patiṭṭhitā
hirimano ca ottāpi paññavā sīlasaṁvuto,
eso kho ariyavinaye 'sukhajīvī' ti vuccati
nirāmisaṁ sukhaṁ laddhā upekhaṁ adhitiṭṭhati.
Pañca nīvaraṇe hitvā niccaṁ āraddhaviriyo
jhānāni upasampajja ekodi nipako sato:
evaṁ ñatvā yathābhūtaṁ sabbasaṅyojanakkhaye
sabbaso anupādāya sammā cittaṁ vimuccati.
Tassa sammāvimuttassa ñāṇaṁ ce hoti tādino
'akuppā me vimuttī' ti bhavasaṅyojanakkhaye:
etaṁ kho paramaṁ ñāṇaṁ, etaṁ sukham anuttaraṁ,
asokaṁ virajaṁ khemaṁ, etaṁ āṇaṇyam uttaman ti.
XLVI.
1. Evaṁ me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ āyasmā Mahācundo Cetīsu viharati Sahajātiyaṁ. Tatra kho āyasmā Mahācundo bhikkhū āmantesi:-- āvuso bhikkhavo ti.
āvuso ti kho te bhikkhū āyasmato Mahācundassa paccassosuṁ. āyasmā Mahācundo etad avoca:--
2. Idha āvuso dhammayogā bhikkhū jhāyī bhikkhū apasādenti 'ime pana "jhāyino 'mhā jhāyino 'mhā" ti jhāyanti pajjhāyanti, kiṁ h'ime jhāyanti, kint'ime jhāyanti, kathaṁ h'ime jhāyantī' ti? Tattha dhammayogā ca bhikkhū na ppasīdanti, jhāyī ca bhikkhū na ppasīdanti, na ca bahujanahitāya paṭipannā honti bahujanasukhāya bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṁ.
3. Idha panāvuso jhāyī bhikkhū dhammayoge bhikkhū apasādenti 'ime pana "dhammayog' amhā dhammayog' amhā" ti uddhatā unnaḷā capalā mukharā vikiṇṇavācā muṭṭhassatī asampajānā asamāhitā vibbhantacittā pākaṭindriyā, kiṁ h'ime dhammayogā, kint'ime dhammayogā, kathaṁ h'ime dhammayogā' ti? Tattha jhāyī ca bhikkhū na ppasīdanti, dhammayogā ca bhikkhū na ppasīdanti, na ca bahujanahitāya paṭipannā honti bahujanasukhāya bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṁ.
4. Idha panāvuso dhammayogā bhikkhū dhammayogānaṁ yeva bhikkhūnaṁ vaṇṇaṁ bhāsanti, no jhāyīnaṁ bhikkhūnaṁ vaṇṇaṁ bhāsanti. Tattha dhammayogā ca bhikkhū na ppasīdanti,
jhāyī ca bhikkhū na ppasīdanti, na ca bahujanahitāya paṭipannā honti bahujanasukhāya bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṁ.
5. Idha panāvuso jhāyī bhikkhū jhāyīnaṁ yeva bhikkhūnaṁ vaṇṇaṁ bhāsanti, no dhammayogānaṁ bhikkhūnaṁ vaṇṇaṁ bhāsanti. Tattha jhāyī ca bhikkhū na ppasīdanti, dhammayogā ca bhikkhū na ppasīdanti, na ca bahujanahitāya paṭipannā honti bahujanasukhāya bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṁ. Tasmā ti hāvuso evaṁ sikkhitabbaṁ:--
6. Dhammayogā samānā jhāyīnaṁ bhikkhūnaṁ vaṇṇaṁ bhāsissāmā ti.
Evaṁ hi vo āvuso sikkhitabbaṁ. Taṁ kissa hetu?
Acchariyā h' ete āvuso puggalā dullabhā lokasmiṁ, ye amataṁ dhātuṁ kāyena phusitvā viharanti. Tasmā ti hāvuso evaṁ sikkhitabbaṁ:--
7. Jhāyī samānā dhammayogānaṁ bhikkhūnaṁ vaṇṇaṁ bhāsissāmā ti.
Evaṁ hi vo {āvuso} sikkhitabbaṁ. Taṁ kissa hetu?
Acchariyā h' ete āvuso puggalā dullabhā lokasmiṁ, ye gambhīraṁ atthapadaṁ paññāya ativijjha passantī ti.
XLVII.
1. Atha kho Moliyasīvako paribbājako yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Moliyasīvako paribbājako Bhagavantaṁ etad avoca 'sandiṭṭhiko dhammo sandiṭṭhiko dhammo ti bhante vuccati. Kittāvatā nu kho bhante sandiṭṭhiko dhammo hoti akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṁ veditabbo viññūhī' ti?
2. Tena hi Sīvaka tañ ñev' ettha paṭipucchissāmi.
Yathā te khameyya, tathā naṁ vyākareyyāsi. Taṁ kiṁ maññasi Sīvaka, santaṁ vā ajjhattaṁ lobhaṁ 'atthi me ajjhattaṁ lobho' ti pajānāsi, asantaṁ vā ajjhattaṁ lobhaṁ 'natthi me ajjhattaṁ lobho' ti pajānāsī ti? 'Evaṁ bhante.' Yaṁ kho tvaṁ Sīvaka santaṁ vā ajjhattaṁ lobhaṁ 'atthi me ajjhattaṁ lobho' ti pajānāsi, asantaṁ vā ajjhattaṁ lobhaṁ 'natthi me ajjhattaṁ lobho' ti pajānāsi: evaṁ kho Sīvaka sandiṭṭhiko dhammo hoti ... Taṁ kiṁ maññasi Sīvaka, santaṁ vā ajjhattaṁ dosaṁ ... pe ... santaṁ vā ajjhattaṁ mohaṁ, santaṁ vā ajjhattaṁ lobhadhammaṁ, santaṁ vā ajjhattaṁ dosadhammaṁ, santaṁ vā ajjhattaṁ mohadhammaṁ 'atthi me ajjhattaṁ mohadhammo' ti pajānāsi, asantaṁ vā ajjhattaṁ mohadhammaṁ 'natthi me ajjhattaṁ mohadhammo' ti pajānāsī ti? 'Evaṁ bhante.' Yaṁ kho tvaṁ Sīvaka santaṁ vā ajjhattaṁ mohadhammaṁ 'atthi me ajjhattaṁ mohadhammo' ti pajānāsi, asantaṁ vā ajjhattaṁ mohadhammaṁ 'natthi me ajjhattaṁ mohadhammo' ti pajānāsi: evaṁ kho Sīvaka sandiṭṭhiko dhammo hoti akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṁ veditabbo viññūhī ti.
'Abhikkantaṁ ... pe ... upāsakaṁ maṁ bhante Bhagavā dhāretu ajja-t-agge pāṇupetaṁ saraṇaṁ gatan' ti.
XLVIII.
1. Atha kho aññataro brāhmaṇo yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇiyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho so brāhmaṇo Bhagavantaṁ etad avoca 'sandiṭṭhiko dhammo sandiṭṭhiko dhammo ti bho Gotama vuccati. Kittāvatā nu kho bho Gotama sandiṭṭhiko dhammo hoti akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṁ veditabbo viññūhī' ti?
2. Tena hi brāhmaṇa tañ ñev' ettha paṭipucchissāmi.
Yathā te khameyya, tathā naṁ vyākareyyāsi. Taṁ kiṁ maññasi brāhmaṇa, santaṁ vā ajjhattaṁ rāgaṁ 'atthi me ajjhattaṁ rāgo' ti pajānāsi, asantaṁ vā ajjhattaṁ rāgaṁ 'natthi me ajjhattaṁ rāgo' ti pajānāsī ti? 'Evaṁ bho.' Yaṁ kho tvaṁ brāhmaṇa santaṁ vā ajjhattaṁ rāgaṁ 'atthi me ajjhattaṁ rāgo' ti pajānāsi, asantaṁ vā ajjhattaṁ rāgaṁ 'natthi me ajjhattaṁ rāgo' ti pajānāsi: evaṁ kho brāhmaṇa sandiṭṭhiko dhammo hoti ... Taṁ kiṁ maññasi brāhmaṇa, santaṁ vā ajjhattaṁ dosaṁ, santaṁ vā ajjhattaṁ mohaṁ, santaṁ vā ajjhattaṁ kāyasandosaṁ, santaṁ vā ajjhattaṁ vacīsandosaṁ, santaṁ vā ajjhattaṁ manosandosaṁ 'atthi me ajjhattaṁ manosandoso' ti pajānāsi, asantaṁ vā ajjhattaṁ manosandosaṁ 'natthi me ajjhattaṁ manosandoso' ti pajānāsī ti? 'Evaṁ bho'. Yaṁ kho tvaṁ brāhmaṇa santaṁ vā ajjhattaṁ manosandosaṁ 'atthi me ajjhattaṁ manosandoso' ti pajānāsi, asantaṁ vā ajjhattaṁ manosandosaṁ 'natthi me ajjhattaṁ manosandoso' ti pajānāsi: evaṁ kho brāhmaṇa sandiṭṭhiko dhammo hoti akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṁ veditabbo viññūhī ti.
'Abhikkantaṁ bho Gotama, abhikkantaṁ bho Gotama ... upāsakaṁ maṁ bhavaṁ Gotamo dhāretu ajjat-agge pāṇupetaṁ saraṇaṁ gatan' ti.
XLIX.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena āyasmā ca Khemo āyasmā ca Sumano Sāvatthiyaṁ viharanti Andhavanasmiṁ.
Atha kho āyasmā ca Khemo āyasmā ca Sumano yena Bhagavā ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdiṁsu.
Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Khemo Bhagavantaṁ etad avoca: 'yo so bhante bhikkhu arahaṁ khīṇāsavo vusitavā katakaraṇīyo ohitabhāro anuppattasadattho parikkhīṇabhavasaṅyojano samma-d-aññā vimutto, tassa na evaṁ hoti "atthi me seyyo" ti vā "atthi me sadiso" ti vā "atthi me hīno" ti vā' ti. Idam avoca āyasmā Khemo.
Samanuñño Satthā ahosi. Atha kho āyasmā Khemo 'samanuñño me Satthā' ti uṭṭhāyāsanā Bhagavantaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā pakkāmi. Atha kho āyasmā Sumano acirapakkante āyasmante Kheme Bhagavantaṁ etad avoca 'yo so bhante bhikkhu arahaṁ khīṇāsavo vusitavā katakaraṇīyo ohitabhāro anuppattasadattho parikkhīṇabhavasaṅyojano samma-d-aññā vimutto, tassa na evaṁ hoti "natthi me seyyo" ti vā "natthi me sadiso" ti vā "natthi me hīno" ti vā' ti. Idam avoca āyasmā Sumano.
Samanuñño Satthā ahosi. Atha kho āyasmā Sumano 'samanuñño me Satthā' ti uṭṭhāyāsanā Bhagavantaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā pakkāmi.
2. Atha kho Bhagavā acirapakkante āyasmante ca Kheme āyasmante ca Sumane bhikkhū āmantesi:--
Evaṁ kho bhikkhave kulaputtā aññaṁ vyākaronti. Attho ca vutto attā ca anupanīto. Atha ca pana idh' ekacce moghapurisā hasamānakā maññe aññaṁ vyākaronti, te pacchā vighātaṁ āpajjantī ti.
Na ussesu na omesu samatte nopanīyare
Khīṇā sañjāti vusitaṁ brahmacariyaṁ caranti
Saññojanavippamuttā ti.
L.
1. Indriyasaṁvare bhikkhave asati indriyasaṁvaravipannassa hatupanisaṁ hoti sīlaṁ, sīle asati sīlavipannassa hatupaniso hoti sammāsamādhi, sammāsamādhimhi asati sammāsamādhivipannassa hatupanisaṁ hoti yathābhūtañāṇadassanaṁ, yathābhūtañāṇadassane asati yathābhūtañāṇadassanavipannassa hatupaniso hoti nibbidāvirāgo, nibbidāvirāge asati nibbidāvirāgavipannassa hatupanisaṁ hoti vimuttiñāṇadassanaṁ.
2. Seyyathā pi bhikkhave rukkho sākhāpalāsavipanno, tassa papaṭikā pi na pāripūriṁ gacchati, taco pi na pāripūriṁ gacchati, pheggu pi na pāripūriṁ gacchati, sāro pi na pāripūriṁ gacchati, evam eva kho bhikkhave indriyasaṁvare asati indriyasaṁvaravipannassa hatupanisaṁ hoti ... pe ... vimuttiñāṇadassanaṁ.
3. Indriyasaṁvare bhikkhave sati indriyasaṁvarasampannassa upanisasampannaṁ hoti sīlaṁ, sīle sati sīlasampannassa upanisasampanno hoti sammāsamādhi, sammāsamādhimhi sati sammāsamādhisampannassa upanisasampannaṁ hoti yathābhūtañāṇadassanaṁ, yathābhūtañāṇadassane sati yathābhūtañāṇadassanasampannassa upanisasampanno hoti nibbidāvirāgo, nibbidāvirāge sati nibbidāvirāgasampannassa upanisasampannaṁ hoti vimuttiñāṇadassanaṁ.
4. Seyyathā pi bhikkhave rukkho {sākhāpalāsasampanno}, tassa papaṭikā pi pāripūriṁ gacchati, taco pi pāripūriṁ gacchati, pheggu pi pāripūriṁ gacchati, sāro pi pāripūriṁ gacchati, evam eva kho bhikkhave indriyasaṁvare sati indriyasaṁvarasampannassa upanisasampannaṁ hoti ... pe ... vimuttiñāṇadassanan ti.
LI.
1. Atha kho āyasmā Ānando yenāyasmā Sāriputto ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmatā Sāriputtena saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Ānando āyasmantaṁ Sāriputtaṁ etad avoca:--
2. Kittāvatā nu kho āvuso Sāriputta bhikkhu assutañ c'eva dhammaṁ suṇāti, sutā c'assa dhammā na sammosaṁ gacchanti, ye c'assa dhammā pubbe cetasā samphuṭṭhapubbā, te ca samudācaranti, aviññātañ ca vijānātī ti?
'āyasmā kho Ānando bahussuto, paṭibhātu āyasmantaṁ yeva ānandan' ti. Tena h' āvuso Sāriputta suṇāhi, sādhukaṁ manasikarohi, bhāsissāmī ti. 'Evaṁ āvuso' ti kho āyasmā Sāriputto āyasmato ānandassa paccassosi. āyasmā Ānando etad avoca:--
3. Idhāvuso Sāriputta bhikkhu dhammaṁ pariyāpuṇāti suttaṁ geyyaṁ veyyākaraṇaṁ gāthaṁ udānaṁ itivuttakaṁ jātakaṁ abbhutadhammaṁ vedallaṁ; yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena paresaṁ deseti; yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena paresaṁ vāceti; yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena sajjhāyaṁ karoti; yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ cetasā anuvitakketi anuvicāreti manasānupekkhati; yasmiṁ āvāse therā bhikkhū viharanti bahussutā āgatāgamā dhammadharā vinayadharā mātikādharā, tasmiṁ āvāse vassaṁ upeti, te kālena kālaṁ upasaṅkamitvā paripucchati paripañhati 'idaṁ bhante kathaṁ, imassa kvattho' ti? Tassa te āyasmanto avivaṭañ c'eva vivaranti, anuttānīkatañ ca uttānīkaronti, anekavihitesu ca kaṅkhāṭṭhāniyesu dhammesu kaṅkhaṁ paṭivinodenti. Ettāvatā kho āvuso Sāriputta bhikkhu assutañ c'eva dhammaṁ suṇāti,
sutā c'assa dhammā na sammosaṁ gacchanti, ye c'assa dhammā pubbe cetasā samphuṭṭhapubbā, te ca samudācaranti, aviññātañ ca vijānātī ti.
4. Acchariyaṁ āvuso abbhutaṁ āvuso, yāva subhāsitañ c' idaṁ āyasmatā ānandena. Imehi ca mayaṁ chahi dhammehi samannāgataṁ āyasmantaṁ ānandaṁ dhārema.
5. āyasmā hi Ānando dhammaṁ pariyāpuṇāti suttaṁ geyyaṁ veyyākaraṇaṁ gāthaṁ udānaṁ itivuttakaṁ jātakaṁ abbhutadhammaṁ vedallaṁ; āyasmā Ānando yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena paresaṁ deseti; āyasmā Ānando yathāsutaṁ pathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena paresaṁ vāceti; āyasmā Ānando yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena sajjhāyaṁ karoti; āyasmā Ānando yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ cetasā anuvitakketi anuvicāreti manasānupekkhati; āyasmā Ānando yasmiṁ āvāse therā bhikkhū viharanti bahussutā āgatāgamā dhammadharā vinayadharā mātikādharā, tasmiṁ āvāse vassaṁ upeti, te āyasmā Ānando kālena kālaṁ upasaṅkamitvā paripucchati paripañhati 'idaṁ bhante kathaṁ, imassa kvattho' ti? Te āyasmato ānandassa avivaṭañ c'eva {vivaranti}, anuttānīkatañ ca uttānīkaronti, anekavihitesu ca kaṅkhāṭṭhāniyesu dhammesu kaṅkhaṁ paṭivinodentī ti.
LII.
1. Atha kho Jāṇussoṇi brāhmaṇo yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Jāṇussoṇi brāhmaṇo Bhagavantaṁ etad avoca:--
2. Khattiyā bho Gotama kim adhippāyā kiṁ upavicārā kiṁ adhiṭṭhānā kiṁ abhinivesā kiṁ pariyosānā ti? 'Khattiyā kho brāhmaṇa bhogādhippāyā paññūpavicārā balādhiṭṭhānā paṭhavībhinivesā issariyapariyosānā' ti.
Brāhmaṇā pana bho Gotama kim adhippāyā kiṁ upavicārā kiṁ adhiṭṭhānā kiṁ abhinivesā kiṁ pariyosānā ti?
'Brāhmaṇā kho brāhmaṇa bhogādhippāyā paññūpavicārā mantādhiṭṭhānā yaññābhinivesā brahmalokapariyosānā' ti.
Gahapatikā pana bho Gotama kim adhippāyā kiṁ upavicārā kiṁ adhiṭṭhānā kiṁ abhinivesā kiṁ pariyosānā ti?
'Gahapatikā kho brāhmaṇa bhogādhippāyā paññūpavicārā sippādhiṭṭhānā kammantābhinivesā niṭṭhitakammantapariyosānā' ti.
Itthī pana bho Gotama kim adhippāyā kiṁ upavicārā kiṁ adhiṭṭhānā kiṁ abhinivesā kiṁ pariyosānā ti? 'Itthī kho brāhmaṇa purisādhippāyā alaṅkārūpavicārā puttādhiṭṭhānā asapatibhinivesā issariyapariyosānā' ti.
Corā pana bho Gotama kim adhippāyā kiṁ upavicārā kiṁ adhiṭṭhānā kiṁ abhinivesā kiṁ pariyosānā ti? 'Corā kho brāhmaṇa ādānādhippāyā gahaṇūpavicārā satthādhiṭṭhānā andhakārābhinivesā adassanapariyosānā' ti.
Samaṇā pana bho Gotama kim adhippāyā kiṁ upavicārā kiṁ adhiṭṭhānā kiṁ abhinivesā kiṁ pariyosānā ti?
'Samaṇā kho brāhmaṇa khantisoraccādhippāyā paññūpavicārā sīlādhiṭṭhānā ākiñcaññābhinivesā nibbānapariyosānā' ti.
3. Acchariyaṁ bho Gotama abbhutaṁ bho Gotama, khattiyānam pi bhavaṁ Gotamo jānāti adhippāyañ ca upavicārañ ca adhiṭṭhānañ ca abhinivesañ ca pariyosānañ ca, brāhmaṇānam pi bhavaṁ Gotamo jānāti ... pe ... gahapatikānam pi bhavaṁ Gotamo jānāti ... itthīnam pi bhavaṁ Gotamo jānāti ... corānam pi bhavaṁ Gotamo jānāti .
. . samaṇānam pi bhavaṁ Gotamo jānāti adhippāyañ ca upavicārañ ca adhiṭṭhānañ ca abhinivesañ ca pariyosānañ ca. Abhikkantaṁ bho Gotama ... pe ... upāsakaṁ maṁ bhavaṁ Gotamo dhāretu ajja-t-agge pāṇupetaṁ saraṇaṁ gatan ti.
LIII.
1. Atha kho aññataro brāhmaṇo yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho so brāhmaṇo Bhagavantaṁ etad avoca:--
2. Atthi nu kho bho Gotama eko dhammo bhāvito bahulīkato, yo ubho atthe samadhiggayha tiṭṭhati: diṭṭhadhammikañ c'eva atthaṁ yo ca attho samparāyiko ti? 'Atthi kho brāhmaṇa eko dhammo bhāvito bahulīkato, yo ubho atthe samadhiggayha tiṭṭhati: diṭṭhadhammikañ c'eva atthaṁ yo ca attho samparāyiko' ti. Katamo pana bho Gotama eko dhammo bhāvito bahulīkato, yo ubho atthe samadhiggayha tiṭṭhati: diṭṭhadhammikañ c'eva atthaṁ yo ca attho samparāyiko ti?
3. 'Appamādo kho brāhmaṇa eko dhammo bhāvito bahulīkato ubho atthe samadhiggayha tiṭṭhati: diṭṭhadhammikañ c'eva atthaṁ yo ca attho samparāyiko. Seyyathā pi brāhmaṇa yāni kānici jaṅgamānaṁ pāṇānaṁ padajātāni, sabbāni tāni hatthipade samodhānaṁ gacchanti, hatthipadaṁ tesaṁ aggam akkhāyati, evam eva kho brāhmaṇa appamādo eko dhammo bhāvito bahulīkato ubho atthe samadhiggayha tiṭṭhati: diṭṭhadhammikañ c'eva atthaṁ yo ca attho samparāyiko. Seyyathā pi brāhmaṇa kūṭāgārassa yā kāci gopānasiyo, sabbā tā kūṭaṅgamā kūṭaninnā kūṭasamosaraṇā, kūṭaṁ tāsaṁ aggam akkhāyati, evam eva kho brāhmaṇa .
... pe ... Seyyathā pi brāhmaṇa babbajalāyako babbajaṁ lāyitvā agge gahetvā odhunāti nidhunāti nicchedeti, evam eva kho brāhmaṇa ... pe ... Seyyathā pi brāhmaṇa ambapiṇḍiyā vaṇṭacchinnāya yāni kānici ambāni vaṇṭūpanibandhanāni, sabbāni tāni tadanvayāni bhavanti, evam eva kho brāhmaṇa ... pe ... Seyyathā pi brāhmaṇa ye keci khuddarājāno, sabbe te rañño cakkavattissa anuyuttā bhavanti, rājā tesaṁ cakkavatti aggam akkhāyati, evam eva kho brāhmaṇa ... pe ... Seyyathā pi brāhmaṇa yā kāci tārakarūpānaṁ pabhā, sabbā tā candassa pabhāya kalaṁ nāgghanti soḷasiṁ, candappabhā tāsaṁ aggam akkhāyati, evam eva kho brāhmaṇa appamādo eko dhammo bhāvito bahulīkato ubho atthe samadhiggayha tiṭṭhati: diṭṭhadhammikañ c'eva atthaṁ yo ca attho samparāyiko. Ayaṁ kho brāhmaṇa eko dhammo bhāvito bahulīkato ubho atthe samadhiggayha tiṭṭhati: diṭṭhadhammikañ c'eva atthaṁ yo ca attho samparāyiko' ti.
Abhikkantaṁ bho Gotama, abhikkantaṁ bho Gotama ... pe ... upāsakaṁ maṁ bhavaṁ Gotamo dhāretu ajja-t-agge pāṇupetaṁ saraṇaṁ gatan ti.
LIV.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Rājagahe viharati Gijjhakūṭe pabbate. Tena kho pana samayena āyasmā Dhammiko jātibhūmiyaṁ āvāsiko hoti sabbaso jātibhūmiyaṁ sattasu āvāsesu. Tatra sudaṁ āyasmā Dhammiko āgantuke bhikkhū akkosati paribhāsati vihiṁsati vitudati roseti vācāya, te ca āgantukā bhikkhū āyasmatā Dhammikena akkosiyamānā paribhāsiyamānā vihesiyamānā vitudiyamānā rosiyamānā vācāya pakkamanti, na saṇṭhanti, riñcanti āvāsaṁ. Atha kho jātibhūmikānaṁ upāsakānaṁ etad ahosi 'mayaṁ kho bhikkhusaṅghaṁ paccupaṭṭhitā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārena, atha kho pana āgantukā bhikkhū pakkamanti na saṇṭhanti, riñcanti āvāsaṁ; ko nu kho hetu, ko paccayo yena āgantukā bhikkhū pakkamanti na saṇṭhanti, riñcanti āvāsan' ti? Atha kho jātibhūmikānaṁ upāsakānaṁ etad ahosi 'ayaṁ kho āyasmā Dhammiko āgantuke bhikkhū akkosati paribhāsati vihiṁsati vitudati roseti vācāya, te ca āgantukā bhikkhū āyasmatā Dhammikena akkosiyamānā paribhāsiyamānā vihesiyamānā vitudiyamānā rosiyamānā vācāya pakkamanti na saṇṭhanti, riñcanti āvāsaṁ; yan nūna mayaṁ āyasmantaṁ Dhammikaṁ pabbājeyyāmā' ti. Atha kho jātibhūmikā upāsakā yena āyasmā Dhammiko ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā āyasmantaṁ Dhammikaṁ etad avocuṁ 'pakkamatu bhante āyasmā Dhammiko imamhā āvāsā, alan te idha vāsenā' ti.
2. Atha kho āyasmā Dhammiko tamhā āvāsā aññaṁ āvāsaṁ agamāsi. Tatra pi sudaṁ āyasmā Dhammiko āgantuke bhikkhū akkosati paribhāsati vihiṁsati vitudati roseti vācāya, te ca āgantukā bhikkhū āyasmatā Dhammikena akkosiyamānā paribhāsiyamānā vihesiyamānā vitudiyamānā rosiyamānā vācāya pakkamanti na saṇṭhanti, riñcanti āvāsaṁ.
Atha kho jātibhūmikānaṁ upāsakānaṁ etad ahosi 'mayaṁ kho bhikkhusaṅghaṁ paccupaṭṭhitā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārena, atha ca pana āgantukā bhikkhū pakkamanti na saṇṭhanti, riñcanti āvāsaṁ; ko nu kho hetu, ko paccayo yena āgantukā bhikkhū pakkamanti na saṇṭhanti, riñcanti āvāsan' ti?
Atha kho jātibhūmikānaṁ upāsakānaṁ etad ahosi 'ayaṁ kho āyasmā Dhammiko āgantuke bhikkhū akkosati paribhāsati vihiṁsati vitudati roseti vācāya, te ca āgantukā bhikkhū āyasmatā Dhammikena akkosiyamānā paribhāsiyamānā vihesiyamānā vitudiyamānā rosiyamānā vācāya pakkamanti na saṇṭhanti, riñcanti āvāsaṁ; yan nūna mayaṁ āyasmantaṁ Dhammikaṁ pabbājeyyāmā' ti. Atha kho jātibhūmikā upāsakā yena āyasmā Dhammiko ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā āyasmantaṁ Dhammikaṁ etad avocuṁ 'pakkamatu bhante āyasmā Dhammiko imamhā pi āvāsā, alan te idha vāsenā' ti.
3. Atha kho āyasmā Dhammiko tamhā pi āvāsā aññaṁ āvāsaṁ agamāsi. Tatra pi sudaṁ āyasmā Dhammiko āgantuke bhikkhū akkosati paribhāsati vihiṁsati vitudati roseti vācāya, te ca āgantukā bhikkhū āyasmatā Dhammikena akkosiyamānā paribhāsiyamānā vihesiyamānā vitudiyamānā rosiyamānā vācāya pakkamanti na saṇṭhanti, riñcanti āvāsaṁ. Atha kho jātibhūmikānaṁ upāsakānaṁ etad ahosi 'mayaṁ kho bhikkhusaṅghaṁ paccupaṭṭhitā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārena, atha ca pana āgantukā bhikkhū pakkamanti na saṇṭhanti, riñcanti āvāsaṁ; ko nu kho hetu, ko paccayo yena āgantukā bhikkhū pakkamanti na saṇṭhanti, riñcanti āvāsan' ti?
Atha kho jātibhūmikānaṁ upāsakānaṁ etad ahosi 'ayaṁ kho āyasmā Dhammiko āgantuke bhikkhū akkosati ... pe ... roseti vācāya, te ca āgantukā bhikkhū āyasmatā Dhammikena akkosiyamānā paribhāsiyamānā vihesiyamānā vitudiyamānā rosiyamānā vācāya pakkamanti na saṇṭhanti, riñcanti āvāsaṁ;
yan nūna mayaṁ āyasmantaṁ Dhammikaṁ pabbājeyyāma sabbaso jātibhūmiyaṁ sattahi āvāsehī' ti. Atha kho jātibhūmikā upāsakā yena āyasmā Dhammiko ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā āyasmantaṁ Dhammikaṁ etad avocuṁ 'pakkamatu bhante āyasmā Dhammiko sabbaso jātibhūmiyaṁ sattahi āvāsehī' ti.
4. Atha kho āyasmato Dhammikassa etad ahosi 'pabbājito kho 'mhi jātibhūmikehi upāsakehi sabbaso jātibhūmiyaṁ sattahi āvāsehi, kahan nu kho dāni gacchāmī' ti?
Atha kho āyasmato Dhammikassa etad ahosi 'yan nūnāhaṁ yena Bhagavā ten' upasaṅkammeyyan' ti. Atha kho āyasmā Dhammiko pattacīvaram ādāya yena Rājagahaṁ tena pakkāmi, anupubbena yena Rājagahaṁ Gijjhakūṭo pabbato, yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho āyasmantaṁ Dhammikaṁ Bhagavā etad avoca 'handa kuto nu tvaṁ brāhmaṇa Dhammika āgacchasī' ti? 'Pabbājito ahaṁ bhante jātibhūmikehi upāsakehi sabbaso jātibhūmiyaṁ sattahi āvāsehī' ti.
Alaṁ brāhmaṇa Dhammika, kin te iminā? Yan taṁ tato tato pabbājenti, so tvaṁ tato tato pabbājito mam eva santike āgacchasi.
5. Bhūtapubbaṁ brāhmaṇa Dhammika sāmuddikā vāṇijā tīradassiṁ sakuṇaṁ gahetvā nāvāya samuddaṁ ajjhogāhanti. Te atīradakkhiṇiyā nāvāya tīradassiṁ sakuṇaṁ muñcanti. So gacchat'eva puratthimaṁ disaṁ, gacchati pacchimaṁ disaṁ, gacchati uttaraṁ disaṁ, gacchati dakkhiṇaṁ disaṁ, gacchati uddhaṁ, gacchati anudisaṁ. Sace so samantā tīraṁ passati, tathā gatako 'va hoti. Sace pana so samantā tīraṁ na passati, tam eva nāvaṁ paccāgacchati. Evam eva kho brāhmaṇa Dhammika, yan taṁ tato tato pabbājenti, so tvaṁ tato tato pabbājito mam'eva santike āgacchasi.
6. Bhūtapubbaṁ brāhmaṇa Dhammika rañño Koravyassa Suppatiṭṭho nāma nigrodharājā ahosi pañcasākho sītacchāyo manoramo. Suppatiṭṭhassa kho pana brāhmaṇa Dhammika nigrodharājassa dvādasa yojanāni abhiniveso ahosi, pañca yojanāni mūlasantānakānaṁ. Suppatiṭṭhassa kho pana brāhmaṇa Dhammika nigrodharājassa tāva mahantāni phalāni ahesuṁ. Seyyathā pi nāma āḷhakathālikā, evam assa sādūni phalāni ahesuṁ, seyyathā pi nāma khuddaṁ madhuṁ anīlakaṁ. Suppatiṭṭhassa kho pana brāhmaṇa Dhammika nigrodharājassa ekaṁ khandhaṁ rājā paribhuñjati saddhiṁ itthāgārena, ekaṁ khandhaṁ balakāyo paribhuñjati, ekaṁ khandhaṁ negamajānapadā paribhuñjanti, ekaṁ khandhaṁ samaṇabrāhmaṇā paribhuñjanti, ekaṁ khandhaṁ migapakkhiyo paribhuñjanti. Suppatiṭṭhassa kho pana brāhmaṇa Dhammika nigrodharājassa na koci phalāni rakkhati. Na ca sudam aññamaññassa phalāni hiṁsanti. Atha kho brāhmaṇa Dhammika aññataro puriso Suppatiṭṭhassa nigrodharājassa yāvadatthaṁ phalāni bhakkhitvā sākhaṁ bhañjitvā pakkāmi.
Atha kho brāhmaṇa Dhammika Suppatiṭṭhe nigrodharāje adhivatthāya devatāya etad ahosi 'acchariyaṁ vata bho abbhutaṁ vata bho, yāva pāpo manusso yatra hi nāma Suppatiṭṭhassa nigrodharājassa yāvadatthaṁ phalāni bhakkhitvā sākhaṁ bhañjitvā pakkamissati, yan nūna Suppatiṭṭho nigrodharājā āyatiṁ phalaṁ na dadeyyā' ti.
Atha kho brāhmaṇa Dhammika Suppatiṭṭho nigrodharājā āyatiṁ phalaṁ nādāsi. Atha kho brāhmaṇa Dhammika rājā Koravyo yena Sakko devānam indo ten' upasaṅkami,
upasaṅkamitvā Sakkaṁ devānam indaṁ etad avoca 'yagghe mārisa jāneyyāsi, Suppatiṭṭho nigrodharājā phalaṁ na detī' ti? Atha kho brāhmaṇa Dhammika Sakko devānam indo tathārūpaṁ iddhābhisaṅkhāraṁ abhisaṅkhāsi, yathā bhusā vātavuṭṭhi āgantvā Suppatiṭṭhaṁ nigrodharājaṁ pātesi ummūlam akāsi. Atha kho brāhmaṇa Dhammika Suppatiṭṭhe nigrodharāje adhivatthā devatā dukkhī dummanā assumukhī rudamānā ekamantaṁ aṭṭhāsi. Atha kho brāhmaṇa Dhammika Sakko devānam indo yena Suppatiṭṭhe nigrodharāje adhivatthā devatā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Suppatiṭṭhe nigrodharāje adhivatthaṁ devataṁ etad avoca 'kin nu tvaṁ devate dukkhī dummanā assumukhī rudamānā ekamantaṁ ṭhitā' ti? 'Tathā hi pana me mārisa bhusā vātavuṭṭhi āgantvā bhavanaṁ pātesi ummūlam akāsī' ti. 'Api nu tvaṁ devate rukkhadhamme ṭhitāya bhusā vātavuṭṭhi āgantvā bhavanaṁ pātesi ummūlam akāsī' ti? 'Kathaṁ pana mārisa rukkho rukkhadhamme ṭhito hotī' ti? 'Idh'eva devate rukkhassa mūlaṁ mūlatthikā haranti, tacaṁ tacatthikā haranti, pattaṁ pattatthikā haranti, pupphaṁ pupphatthikā haranti, phalaṁ phalatthika haranti, na ca tena devatāya anattamanatā vā anabhinandi vā karaṇīyā: evaṁ kho devate rukkho rukkhadhamme ṭhito hotī' ti. 'Aṭṭhitāy' eva kho me mārisa rukkhadhamme bhusā vātavuṭṭhi āgantvā bhavanaṁ pātesi ummūlam akāsī' ti.
'Sace kho tvaṁ devate rukkhadhamme tiṭṭheyyāsi, siyā pi te bhavanaṁ yathāpure' ti. Thassām' ahaṁ mārisa rukkhadhamme,
hotu me bhavanaṁ yathāpure' ti. 'Atha kho brāhmaṇa Dhammika Sakko devānam indo tathārūpaṁ iddhābhisaṅkhāraṁ abhisaṅkhāsi, yathā bhusā vātavuṭṭhi āgantvā Suppatiṭṭham nigrodharājaṁ ussāpesi, sacchavīni mūlāni ahesuṁ. Evam eva kho brāhmaṇa Dhammika api nu taṁ samaṇadhamme ṭhitaṁ jātibhūmikā upāsakā pabbājeyyuṁ sabbaso jātibhūmiyaṁ sattahi āvāsehī' ti? 'Kathaṁ pana bhante samaṇo samaṇadhamme ṭhito hotī' ti? 'Idha brāhmaṇa Dhammika samaṇo akkosantaṁ na paccakkosati, rosantaṁ na paṭirosati, bhaṇḍantaṁ na paṭibhaṇḍati: evaṁ kho brāhmaṇa Dhammika samaṇo samaṇadhamme ṭhito hotī' ti. 'Aṭṭhitaṁ yeva kho maṁ bhante samaṇadhamme jātibhūmikā upāsakā pabbājesuṁ sabbaso jātibhūmiyaṁ sattahi āvāsehī' ti.
7. Bhūtapubbaṁ brāhmaṇa Dhammika Sunetto nāma satthā ahosi titthakaro kāmesu vītarāgo. Sunettassa kho pana brāhmaṇa Dhammika satthuno anekāni sāvakasatāni ahesuṁ. Sunetto satthā sāvakānaṁ brahmalokasahavyatāya dhammaṁ desesi. Ye kho pana brāhmaṇa Dhammika Sunettassa satthuno brahmalokasahavyatāya dhammaṁ desentassa cittāni na pasādesuṁ, te kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjiṁsu. Ye kho pana brāhmaṇa Dhammika Sunettassa satthuno brahmalokasahavyatāya dhammaṁ desentassa cittāni pasādesuṁ, te kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjiṁsu. Bhūtapubbaṁ brāhmaṇa Dhammika Mugapakkho nāma satthā ahosi ... pe ... Aranemi nāma satthā ahosi ... Kuddālako nāma satthā ahosi ... Hatthipālo nāma satthā ahosi ... Jotipālo nāma satthā ahosi titthakaro kāmesu vītarāgo.
Jotipālassa kho pana brāhmaṇa Dhammika satthuno anekāni sāvakasatāni ahesuṁ. Jotipālo satthā sāvakānaṁ brahmalokasahavyatāya dhammaṁ desesi. Ye kho pana brāhmaṇa Dhammika Jotipālassa satthuno brahmalokasahavyatāya dhammaṁ desentassa cittāni na pasādesuṁ, te kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjiṁsu. Ye kho pana brāhmaṇa Dhammika Jotipālassa satthuno brahmalokasahavyatāya dhammaṁ desentassa cittāni pasādesuṁ, te kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjiṁsu. Taṁ kiṁ maññasi brāhmaṇa Dhammika, yo ime cha satthāre titthakare kāmesu vītarāge anekasataparivāre sasāvakasaṅghe paduṭṭhacitto akkoseyya paribhāseyya, bahuṁ so apuññaṁ pasaveyyā ti? 'Evaṁ bhante'.
8. Yo kho brāhmaṇa Dhammika ime cha satthāre titthakare kāmesu vītarāge anekasataparivāre sasāvakasaṅghe paduṭṭhacitto akkoseyya paribhāseyya, bahuṁ so apuññaṁ pasaveyya. Yo ekaṁ diṭṭhisampannaṁ puggalaṁ paduṭṭhacitto akkosati paribhāsati, ayaṁ tato bahutaraṁ apuññaṁ pasavati. Taṁ kissa hetu? Nāhaṁ brāhmaṇa Dhammika ito bahiddhā evarūpiṁ khantiṁ vadāmi yathā 'maṁ sabrahmacārīsu. Tasmā ti ha brāhmaṇa Dhammika evaṁ sikkhitabbaṁ:--
9. Na no sabrahmacārīsu cittāni paduṭṭhāni bhavissantī ti.
Evaṁ hi te brāhmaṇa Dhammika sikkhitabban ti.
Sunetto Mugapakkho ca Aranemi ca brāhmaṇo
Kuddālako ahu satthā Hatthipālo ca māṇavo
Jotipālo ca Govindo ahu sattapurohito.
Ahiṁsakā atītaṁse cha satthāro yasassino
nirāmagandhā karuṇe vimuttā kāmasaṅyojanātigā
kāmarāgaṁ virājetvā brahmalokūpagā ahu.
Ahesuṁ sāvakā tesaṁ anekāni satāni pi
nirāmagandhā karuṇe vimuttā kāmasaṅyojanātigā
kāmarāgaṁ virājetvā brahmalokūpagā ahu.
Ye te isī bāhirake vītarāge samāhite
paduṭṭhamanasaṅkappo yo naro paribhāsati,
bahuñ ca so pasavati apuññaṁ tādiso naro.
Yo c' ekaṁ diṭṭhisampannaṁ bhikkhuṁ buddhassa sāvakaṁ
paduṭṭhamanasaṅkappo yo naro paribhāsati,
ayaṁ tato bahutaraṁ apuññaṁ pasave naro.
Na sādhurūpaṁ āsīde diṭṭhiṭṭhānappahāyinaṁ
sattamo puggalo eso ariyasaṅghassa vuccati.
Avītarāgo kāmesu yassa pañc' indriyā mudū:
saddhā sati viriyañ ca samatho ca vipassanā,
tādisaṁ bhikkhuṁ āsajja pubb'eva upahaññati,
attānaṁ upahantvāna pacchā aññaṁ vihiṁsati.
Yo ca rakkhati attānaṁ, rakkhito tassa bāhiro;
tasmā rakkheyya attānaṁ, akkhato paṇḍito sadā ti.
Dhammikavaggo pañcamo.
Tass' uddānaṁ:
Nāgamigasālā iṇaṁ Cunda dve 'va sandiṭṭhikaṁ
Khema indriya ānanda khattiya appamādena Dhammiko ti.
Dutiya-Paṇṇāsako
Mahā-Vagga
LV.
1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Rājagahe viharati Gijjhakūṭe pabbate. Tena kho pana samayena āyasmā Soṇo Rājagahe viharati Sītavanasmiṁ. Atha kho āyasmato Soṇassa rahogatassa paṭisallīnassa evaṁ cetaso parivitakko udapādi 'ye kho keci Bhagavato sāvakā āraddhaviriyā viharanti, ahaṁ tesaṁ aññataro, atha ca pana me na anupādāya āsavehi cittaṁ vimuccati, saṁvijjanti kho pana me kule bhogā, sakkā bhogā ca bhuñjituṁ puññāni ca kātuṁ; yan nūnāhaṁ sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattitvā bhoge ca bhuñjeyyaṁ puññāni ca kareyyan' ti. Atha kho Bhagavā āyasmato Soṇassa cetasā cetoparivitakkam aññāya, seyyathā pi nāma balavā puriso sammiñjitaṁ vā bāhaṁ pasāreyya pasāritaṁ vā bāhaṁ sammiñjeyya, evam eva kho Gijjhakūṭe pabbate antarahito Sītavane āyasmato Soṇassa sammukhe pāturahosi.
Nisīdi Bhagavā paññatte āsane, āyasmā pi kho Soṇo Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho āyasmantaṁ Soṇaṁ Bhagavā etad avoca 'nanu te Soṇa rahogatassa paṭisallīnassa evaṁ cetaso parivitakko udapādi:
ye kho keci Bhagavato sāvakā āraddhaviriyā viharanti, ahaṁ tesaṁ aññataro, atha ca pana me na anupādāya āsavehi cittaṁ vimuccati, saṁvijjanti kho pana me kule bhogā, sakkā bhogā ca bhuñjituṁ puññāni ca kātuṁ; yan nūnāhaṁ sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattitvā bhoge ca bhuñjeyyaṁ puññāni ca kareyyan' ti?
'Evaṁ bhante.' 'Taṁ kiṁ maññasi Soṇa, kusalo tvaṁ pubbe āgārikabhūto vīṇāya tantissare' ti? 'Evaṁ bhante.' 'Taṁ kiṁ maññasi Soṇa, yadā te vīṇāya tantiyo accāyatā honti, api nu te vīṇā tasmiṁ samaye saravatī vā hoti kammaññā vā' ti? 'No h'etaṁ bhante.' 'Taṁ kiṁ maññasi Sona, yadā te vīṇāya tantiyo atisithilā honti, api nu te vīṇā tasmiṁ samaye saravatī vā hoti kammaññā vā' ti? 'No h'etaṁ bhante.' 'Yadā pana te Soṇa vīṇāya tantiyo na accāyatā honti na atisithilā same guṇe patiṭṭhitā, api nu te vīṇā tasmiṁ samaye saravatī vā hoti kammaññā vā' ti? 'Evaṁ bhante.' 'Evam eva kho Soṇa accāraddhaviriyaṁ uddhaccāya saṁvattati, atilīnaviriyaṁ kosajjāya saṁvattati. Tasmā ti ha tvaṁ Soṇa viriyasamataṁ adhiṭṭhaha indriyānañ ca samataṁ paṭivijjha tattha ca nimittaṁ gaṇhāhī' ti. 'Evaṁ bhante' ti kho āyasmā Soṇo Bhagavato paccassosi. Atha kho Bhagavā āyasmantaṁ Soṇaṁ iminā ovādena ovaditvā, seyyathā pi nāma balavā puriso sammiñjitaṁ vā bāhaṁ pasāreyya pasāritaṁ vā bāhaṁ sammiñjeyya, evam eva kho Sītavane antarahito Gijjhakūṭe pabbate pāturahosi.
2. Atha kho āyasmā Soṇo aparena samayena viriyasamataṁ adhiṭṭhahi indriyānañ ca samataṁ paṭivijjhi tattha ca nimittaṁ aggahesi. Atha kho āyasmā Soṇo eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharanto na cirass' eva yass' atthāya kulaputtā samma-d-eva agārasmā anagāriyaṁ pabbajanti, tad anuttaraṁ brahmacariyapariyosānaṁ diṭṭh'eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi, 'khīṇā jāti vusitaṁ brahmacariyaṁ kataṁ karaṇīyaṁ nāparaṁ itthattāyā' ti abbhaññāsi. Aññataro ca panāyasmā Soṇo arahataṁ ahosi. Atha kho āyasmato Soṇassa arahattappattassa etad ahosi 'yan nūnāhaṁ yena Bhagavā ten' upasaṅkameyyaṁ, upasaṅkamitvā Bhagavato santike aññaṁ vyākareyyan' ti. Atha kho āyasmā Soṇo yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Soṇo Bhagavantaṁ etad avoca:
3. Yo so bhante bhikkhu arahaṁ khīṇāsavo vusitavā katakaraṇīyo ohitabhāro anuppattasadattho parikkhīṇabhavasaṅyojano sammadaññā vimutto, so cha ṭṭhānāni adhimutto hoti: nekkhammādhimutto hoti, pavivekādhimutto hoti, avyāpajjhādhimutto hoti, taṇhakkhayādhimutto hoti, upādānakkhayādhimutto hoti, asammohādhimutto hoti.
4. Siyā kho pana bhante idh' ekaccassa āyasmato evam assa 'kevalaṁ saddhāmattakaṁ nūna ayam āyasmā nissāya nekkhammādhimutto' ti. Na kho pan'etaṁ bhante evaṁ daṭṭhabbaṁ. Khīṇāsavo bhante bhikkhu vusitavā katakaraṇīyo karaṇīyaṁ attano asamanupassanto katassa vā paticayaṁ khayā rāgassa vītarāgattā nekkhammādhimutto hoti, khayā dosassa vītadosattā nekkhammādhimutto hoti, khayā mohassa vītamohattā nekkhammādhimutto hoti.
5. Siyā kho pana bhante idh' ekaccassa āyasmato evam assa 'lābhasakkārasilokaṁ nūna ayam āyasmā nikāmayamāno pavivekādhimutto' ti. Na kho pan'etaṁ bhante evaṁ daṭṭhabbaṁ. Khīṇāsavo bhante bhikkhu vusitavā katakaraṇīyo karaṇīyaṁ attano asamanupassanto katassa vā paticayaṁ khayā rāgassa vītarāgattā pavivekādhimutto hoti, khayā dosassa vītadosattā pavivekādhimutto hoti, khayā mohassa vītamohattā pavivekādhimutto hoti.
6-9. Siyā kho pana bhante idh' ekaccassa āyasmato evam assa 'sīlabbataparāmāsaṁ nūna ayam āyasmā sārato paccāgacchanto avyāpajjhādhimutto' ti. Na kho pan'etaṁ bhante evaṁ daṭṭhabbaṁ. Khīṇāsavo bhante bhikkhu vusitavā katakaraṇīyo karaṇīyaṁ attano asamanupassanto katassa vā paticayaṁ khayā rāgassa vītarāgattā avyāpajjhādhimutto hoti, khayā dosassa vītadosattā avyāpajjhādhimutto hoti, khayā mohassa vītamohattā avyāpajjhādhimutto hoti ... khayā rāgassa vītarāgattā taṇhakkhayādhimutto hoti, khayā dosassa vītadosattā taṇhakkhayādhimutto hoti, khayā mohassa vītamohattā taṇhakkhayādhimutto hoti ... khayā rāgassa vītarāgattā upādānakkhayādhimutto hoti, khayā dosassa vītadosattā upādānakkhayādhimutto hoti, khayā mohassa vītamohattā upādānakkhayādhimutto hoti ... khayā rāgassa vītarāgattā asammohādhimutto hoti, khayā dosassa vītadosattā asammohādhimutto hoti, khayā mohassa vītamohattā asammohādhimutto hoti.
10. Evaṁ sammāvimuttacittassa bhante bhikkhuno bhusā ce pi cakkhuviññeyyā rūpā cakkhussa āpāthaṁ āgacchanti, nev'assa cittaṁ pariyādiyanti, amissīkatam ev'assa cittaṁ hoti, ṭhitaṁ ānejjappattaṁ, vayañ c' assānupassati.
Bhusā ce pi sotaviññeyyā saddā ... pe ... ghānaviññeyyā gandhā ... jivhāviññeyyā rasā ... kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā ... manoviññeyyā dhammā manassa āpāthaṁ āgacchanti, nev'assa cittaṁ pariyādiyanti, amissīkatam ev'assa cittaṁ hoti, ṭhitaṁ ānejjappattaṁ, vayañ c' assānupassati.
11. Seyyathā pi bhante selo pabbato acchiddo asusiro ekaghano, atha puratthimāya ce pi disāya āgaccheyya bhusā vātavuṭṭhi, neva naṁ saṅkampeyya na sampakampeyya na sampavedheyya, atha pacchimāya ce pi disāya āgaccheyya bhusā vātavuṭṭhi ... pe ... atha uttarāya ce pi disāya āgaccheyya bhusā vātavuṭṭhi ... atha dakkhiṇāya ce pi disāya āgaccheyya bhusā vātavuṭṭhi, neva naṁ saṅkampeyya na sampakampeyya na sampavedheyya: evam eva kho bhante evaṁ sammāvimuttacittassa bhikkhuno bhusā ce pi cakkhuviññeyyā rūpā cakkhussa āpāthaṁ āgacchanti, nev'assa cittaṁ pariyādiyanti, amissīkatam ev'assa cittaṁ hoti, ṭhitaṁ ānejjappattaṁ, vayañ c' assānupassati, bhusā ce pi sotaviññeyyā saddā ... pe ... ghānaviññeyyā gandhā ... jivhāviññeyyā rasā ... kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā ... manoviññeyyā dhammā manassa āpāthaṁ. āgacchanti, nev'assa cittaṁ pariyādiyanti, amissīkatam ev'assa cittaṁ hoti, ṭhitaṁ ānejjappattaṁ, vayañ c' assānupassatī ti.
Nekkhammam adhimuttassa pavivekañ ca cetaso
avyāpajjhādhimuttassa upādānakkhayassa ca
taṇhakkhayādhimuttassa asammohañ ca cetaso
disvā āyatanuppādaṁ sammā cittaṁ vimuccati.
Tassa sammāvimuttassa santacittassa bhikkhuno
katassa paticayo natthi karaṇīyaṁ na vijjati.
Selo yathā ekaghano vātena na samīrati,
evaṁ rūpā rasā saddā gandhā phassā ca kevalā
iṭṭhā dhammā aniṭṭhā ca na ppavedhenti tādino,
ṭhitaṁ cittaṁ vippamuttaṁ, vayañ c' assānupassatī ti.
LVI.
1. Tena kho pana samayena āyasmā Phagguno ābādhiko hoti dukkhito bāḷhagilāno. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Ānando Bhagavantaṁ etad avoca 'āyasmā bhante Phagguno ābādhiko dukkhito bāḷhagilāno, sādhu bhante Bhagavā yen' āyasmā Phagguno ten' upasaṅkamatu anukampaṁ upādāyā' ti. Adhivāsesi Bhagavā tuṇhībhāvena. Atha kho Bhagavā sāyaṇhasamayaṁ paṭisallānā vuṭṭhito yen' āyasmā Phagguno ten' upasaṅkami.
Addasā kho āyasmā Phagguno Bhagavantaṁ dūrato 'va āgacchantaṁ, disvā mañcake samañco pi. Atha kho Bhagavā āyasmantaṁ Phaggunaṁ etad avoca 'alaṁ Phagguna, mā tvaṁ mañcake samañco pi. Sant'imāni āsanāni pure paññattāni, tatthāhaṁ nisīdissāmī' ti. Nisīdi Bhagavā paññatte āsane. Nisajja kho Bhagavā āyasmantaṁ Phaggunaṁ etad avoca 'kacci te Phagguna khamanīyaṁ, kacci yāpanīyaṁ, kacci dukkhā vedanā paṭikkamanti no abhikkamanti, paṭikkamosānaṁ paññāyati no abhikkamo' ti? 'Na me bhante khamanīyaṁ, na yāpanīyaṁ, bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti no paṭikkamanti, abhikkamosānaṁ paññāyati no paṭikkamo. Seyyathā pi bhante balavā puriso tiṇhena sikharena muddhānaṁ abhimattheyya, evam eva kho me bhante adhimattā vātā muddhānaṁ hananti;
na me bhante khamanīyaṁ, na yāpanīyaṁ, bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti no paṭikkamanti, abhikkamosānaṁ paññāyati no paṭikkamo. Seyyathā pi bhante balavā puriso daḷhena varattakkhaṇḍena sīse sīsaveṭhanaṁ dadeyya, evam eva kho me bhante adhimattā sīse sīsavedanā; na me bhante khamanīyaṁ, na yāpanīyaṁ, bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti no paṭikkamanti, abhikkamosānaṁ paññāyati no paṭikkamo.
Seyyathā pi bhante dakkho goghātako vā goghātakantevāsī vā tiṇhena govikantanena kucchiṁ parikanteyya, evam eva kho me bhante adhimattā vātā kucchiṁ parikantanti; na me bhante khamanīyaṁ, na yāpanīyaṁ, bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti no paṭikkamanti, abhikkamosānaṁ paññāyati no paṭikkamo. Seyyathā pi bhante dve balavanto purisā dubbalataraṁ purisaṁ nānābāhāsu gahetvā aṅgārakāsuyā santāpeyyuṁ paritāpeyyuṁ, evam eva kho bhante adhimatto kāyasmiṁ ḍāho; na me bhante khamanīyaṁ, na yāpanīyaṁ, bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkhamanti no paṭikkamanti, abhikkamosānaṁ paññāyati no paṭikkamo' ti. Atha kho Bhagavā āyasmantaṁ Phaggunaṁ dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṁsetvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi.
2. Atha kho āyasmā Phagguno acirapakkantassa Bhagavato kālam akāsi. Tamhi c'assa samaye maraṇakāle indriyāni vippasīdiṁsu. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten' upasaṅkami,
upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Ānando Bhagavantaṁ etad avoca 'āyasmā bhante Phagguno acirapakkantassa Bhagavato kālam akāsi; tamhi c'assa samaye maraṇakāle indriyāni vippasīdiṁsū' ti.
Kiṁ h' ānanda Phaggunassa bhikkhuno indriyāni na vippasīdissanti? Phaggunassa ānanda bhikkhuno pañcahi orambhāgiyehi saṅyojanehi cittaṁ avimuttaṁ ahosi. Tassa taṁ dhammadesanaṁ sutvā pañcahi orambhāgiyehi saṅyojanehi cittaṁ vimuttaṁ. Cha yime ānanda ānisaṁsā kālena dhammasavane kālena atthupaparikkhāya. Katame cha?
3. Idh' ānanda bhikkhuno pañcahi orambhāgiyehi saṅyojanehi cittaṁ avimuttaṁ hoti. So tamhi samaye maraṇakāle labhati Tathāgataṁ dassanāya. Tassa Tathāgato dhammaṁ deseti ādikalyāṇaṁ majjhe kalyāṇaṁ pariyosānakalyāṇaṁ sātthaṁ savyañjanaṁ kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ pakāseti. Tassa taṁ dhammadesanaṁ sutvā pañcahi orambhāgiyehi saṅyojanehi cittaṁ vimuccati. Ayaṁ ānanda paṭhamo ānisaṁso kālena dhammasavane.
4. Puna ca paraṁ ānanda bhikkhuno pañcahi orambhāgiyehi saṅyojanehi cittaṁ avimuttaṁ hoti. So tamhi samaye maraṇakāle na h'eva kho labhati Tathāgataṁ dassanāya, api ca kho Tathāgatasāvakaṁ labhati dassanāya. Tassa Tathāgatasāvako dhammaṁ deseti ādikalyāṇaṁ majjhe kalyāṇaṁ pariyosānakalyāṇaṁ sātthaṁ savyañjanaṁ kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ pakāseti. Tassa taṁ dhammadesanaṁ sutvā pañcahi orambhāgiyehi saṅyojanehi cittaṁ vimuccati. Ayaṁ ānanda dutiyo ānisaṁso kālena dhammasavane.
5. Puna ca paraṁ ānanda bhikkhuno pañcahi orambhāgiyehi saṅyojanehi cittaṁ avimuttaṁ hoti.
So tamhi samaye maraṇakāle na h'eva kho labhati Tathāgataṁ dassanāya, na pi Tathāgatasāvakaṁ labhati dassanāya, api ca kho yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ cetasā anuvitakketi anuvicāreti manasānupekkhati. Tassa yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ cetasā anuvitakkayato anuvicārayato manasānupekkhato pañcahi orambhāgiyehi saṅyojanehi cittaṁ vimuccati. Ayaṁ ānanda tatiyo ānisaṁso kālena atthupaparikkhāya.
6. Idh' ānanda bhikkhuno pañcahi orambhāgiyehi saṅyojanehi cittaṁ vimuttaṁ hoti, anuttare ca kho upadhisaṅkhaye cittaṁ avimuttaṁ hoti. So tamhi samaye maraṇakāle labhati Tathāgataṁ dassanāya. Tassa Tathāgato dhammaṁ deseti ādikalyāṇaṁ majjhe kalyāṇaṁ ... pe ... brahmacariyaṁ pakāseti. Tassa taṁ dhammadesanaṁ sutvā anuttare upadhisaṅkhaye cittaṁ vimuccati. Ayaṁ ānanda catuttho ānisaṁso kālena dhammasavane.
7. Puna ca paraṁ ānanda bhikkhuno pañcahi orambhāgiyehi saṅyojanehi cittaṁ vimuttaṁ hoti, anuttare ca kho upadhisaṅkhaye cittaṁ avimuttaṁ hoti. So tamhi samaye maraṇakāle na h'eva kho labhati Tathāgataṁ dassanāya, api ca kho Tathāgatasāvakaṁ labhati dassanāya. Tassa Tathāgatasāvako dhammaṁ deseti ādikalyāṇaṁ ... pe ... parisuddhaṁ brahmacariyaṁ pakāseti.
Tassa taṁ dhammadesanaṁ sutvā anuttare upadhisaṅkhaye cittaṁ vimuccati. Ayaṁ ānanda pañcamo ānisaṁso kālena dhammasavane.
8. Puna ca paraṁ ānanda bhikkhuno pañcahi orambhāgiyehi saṅyojanehi cittaṁ vimuttaṁ hoti, anuttare ca kho upadhisaṅkhaye cittaṁ avimuttaṁ hoti.
So tamhi samaye maraṇakāle na h'eva kho labhati Tathāgataṁ dassanāya, na pi Tathāgatasāvakaṁ labhati dassanāya, api ca kho yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ cetasā anuvitakketi anuvicāreti manasānupekkhati.
Tassa yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ cetasā anuvitakkayato anuvicārayato manasānupekkhato anuttare upadhisaṅkhaye cittaṁ vimuccati. Ayaṁ ānanda chaṭṭho ānisaṁso kālena atthupaparikkhāya.
Ime kho ānanda cha ānisaṁsā kālena dhammasavane kālena atthupaparikkhāyā ti.
LVII.
1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Rājagahe viharati Gijjhakūṭe pabbate. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Ānando Bhagavantaṁ etad avoca:--
2. Pūraṇena bhante Kassapena chaḷābhijātiyo paññattā: kaṇhābhijāti paññattā, nīlābhijāti paññattā, lohitābhijāti paññattā, haliddābhijāti paññattā, sukkābhijāti paññattā, paramasukkābhijāti paññattā. Tatr' idaṁ bhante Pūraṇena Kassapena kaṇhābhijāti paññattā: orabbhikā sūkarikā sākuṇikā māgavikā luddā macchaghātakā corā coraghātakā bandhanāgārikā ye vā pan' aññe pi keci kurūrakammantā. Tatr' idaṁ bhante Pūraṇena Kassapena nīlābhijāti paññattā: bhikkhū kaṇḍakavuttikā ye vā pan' aññe pi keci kammavādā kiriyavādā. Tatr' idaṁ bhante Pūraṇena Kassapena lohitābhijāti paññattā: nigaṇṭhā ekasāṭakā.
Tatr' idaṁ bhante Pūraṇena Kassapena haliddābhijāti paññattā: gihī odātavasanā acelakasāvakā. Tatr' idaṁ bhante Pūraṇena Kassapena sukkābhijāti paññattā: ājīvakā ājīvakiniyo. Tatr' idaṁ bhante Pūraṇena Kassapena paramasukkābhijāti paññattā: Nando Vaccho, Kiso Saṅkicco, Makkhali Gosālo. Pūraṇena bhante Kassapena imā chaḷābhijātiyo paññattā ti.
3. Kiṁ pan' ānanda Pūraṇassa Kassapassa sabbo loko etad abbhanujānāti imā chaḷābhijātiyo paññāpetun ti? 'No h'etaṁ bhante.'
Seyyaṭhā pi ānanda puriso daliddo assako anāḷiko, tassa akāmakassa bilaṁ olaggeyyuṁ 'idaṁ te ambho purisa maṁsañ ca khāditabbaṁ mūlañ ca anuppadātabban' ti, evam eva kho ānanda Pūraṇena Kassapena appaṭiññāya etesaṁ samaṇabrāhmaṇānaṁ imā chaḷābhijātiyo paññattā yathā taṁ bālena avyattena akhettaññunā akusalena. Ahaṁ kho pan' ānanda chaḷābhijātiyo paññāpemi, taṁ suṇāhi sādhukaṁ manasikarohi, bhāsissāmī ti.
'Evaṁ bhante' ti kho āyasmā Ānando Bhagavato paccassosi. Bhagavā etad avoca:-- Katamā c'ānanda chaḷābhijātiyo?
4. Idh' ānanda ekacco kaṇhābhijātiyo samāno kaṇhaṁ dhammaṁ abhijāyati, idha pan' ānanda ekacco kaṇhābhijātiyo samāno sukkaṁ dhammaṁ abhijāyati, idha pan' ānanda ekacco kaṇhābhijātiyo samāno akaṇhaṁ asukkaṁ nibbānaṁ abhijāyati, idha pan' ānanda ekacco sukkābhijātiyo samāno kaṇhaṁ dhammaṁ abhijāyati,
idha pan' ānanda ekacco sukkābhijātiyo samāno sukkaṁ dhammaṁ abhijāyati, idha pan' ānanda ekacco sukkābhijātiyo samāno akaṇhaṁ asukkaṁ nibbānaṁ abhijāyati. Kathañ c'ānanda kaṇhābhijātiyo samāno kaṇhaṁ dhammaṁ abhijāyati?
5. Idh' ānanda ekacco nīce kule paccājāto hoti caṇḍālakule vā nesādakule vā veṇakule vā rathakārakule vā pukkusakule vā dalidde appannapānabhojane kasiravuttike, yattha kasirena ghāsacchādo labbhati, so ca hoti dubbaṇṇo duddasiko okoṭimako bahvābādho kāṇo vā kuṇi vā khañjo vā pakkhahato vā, na lābhī annassa pānassa vatthassa yānassa mālāgandhavilepanassa seyyāvasathapadīpeyyassa. So kāyena duccaritaṁ carati, vācāya duccaritaṁ carati, manasā duccaritaṁ carati. So kāyena duccaritaṁ caritvā, vācāya duccaritaṁ caritvā, manasā duccaritaṁ caritvā kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati. Evaṁ kho ānanda kaṇhābhijātiyo samāno kaṇhaṁ dhammaṁ abhijāyati. Kathañ c'ānanda kaṇhābhijātiyo samāno sukkaṁ dhammaṁ abhijāyati?
6. Idh' ānanda ekacco nīce kule paccājāto hoti caṇḍālakule vā ... pe ... seyyāvasathapadīpeyyassa. So kāyena sucaritaṁ carati, vācāya sucaritaṁ carati, manasā sucaritaṁ carati. So kāyena sucaritaṁ caritvā, vācāya sucaritaṁ caritvā, manasā sucaritaṁ caritvā kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjati. Evaṁ kho ānanda kaṇhābhijātiyo samāno sukkaṁ dhammaṁ abhijāyati. Kathañ c'ānanda kaṇhābhijātiyo samāno akaṇhaṁ asukkaṁ nibbānaṁ abhijāyati?
7. Idh' ānanda ekacco nīce kule paccājāto hoti caṇḍālakule vā ... pe ... so ca hoti dubbaṇṇo duddasiko okoṭimako.
So kesamassuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajati. So evaṁ pabbajito samāno pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese paññāya dubbalīkaraṇe catūsu satipaṭṭhānesu supaṭṭhitacitto satta bojjhaṅge yathābhūtaṁ bhāvetvā akaṇhaṁ asukkaṁ nibbānaṁ abhijāyati. Evaṁ kho ānanda kaṇhābhijātiyo samāno akaṇhaṁ asukkaṁ nibbānaṁ abhijāyati.
Kathañ c'ānanda sukkābhijātiyo samāno kaṇhaṁ dhammaṁ abhijāyati?
8. Idh' ānanda ekacco ucce kule paccājāto hoti khattiyamahāsālakule vā brāhmaṇamahāsālakule vā gahapatimahāsālakule vā aḍḍhe mahaddhane mahābhoge pahūtajātarūparajate pahūtavittūpakaraṇe pahūtadhanadhaññe.
So ca hoti abhirūpo dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato, lābhī annassa pānassa vatthassa yānassa mālāgandhavilepanassa seyyāvasathapadīpeyyassa. So kāyena duccaritaṁ carati, vācāya duccaritaṁ carati, manasā duccaritaṁ carati. So kāyena duccaritaṁ caritvā, vācāya duccaritaṁ caritvā, manasā duccaritaṁ caritvā kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati. Evaṁ kho ānanda sukkābhijātiyo samāno kaṇhaṁ dhammaṁ abhijāyati. Kathañ c'ānanda sukkābhijātiyo samāno sukkaṁ dhammaṁ abhijāyati?
9. Idh' ānanda ekacco ucce kule paccājāto hoti khattiyamahāsālakule vā ... pe ... seyyāvasathapadīpeyyassa.
So kāyena sucaritaṁ carati, vācāya sucaritaṁ carati, manasā sucaritaṁ carati. So kāyena sucaritaṁ caritvā, vācāya sucaritaṁ caritvā, manasā sucaritaṁ caritvā kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjati.
Evaṁ kho ānanda sukkābhijātiyo samāno sukkaṁ dhammaṁ abhijāyati. Kathañ c'ānanda sukkābhijātiyo samāno akaṇhaṁ asukkaṁ nibbānaṁ abhijāyati?
10. Idh' ānanda ekacco ucce kule paccājāto hoti khattiyamahāsālakule vā brāhmaṇamahāsālakule vā gahapatimahāsālakule vā aḍḍhe mahaddhane mahābhoge pahūtajātarūparajate pahūtavittūpakaraṇe pahūtadhanadhaññe. So ca hoti abhirūpo dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato, lābhī annassa pānassa vatthassa yānassa mālāgandhavilepanassa seyyāvasathapadīpeyyassa. So kesamassuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajati. So evaṁ pabbajito samāno pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese paññāya dubbalīkaraṇe catūsu satipaṭṭhānesu supaṭṭhitacitto satta bojjhaṅge yathābhūtaṁ bhāvetvā akaṇhaṁ asukkaṁ nibbānaṁ abhijāyati. Evaṁ kho ānanda sukkābhijātiyo samāno akaṇhaṁ asukkaṁ nibbānaṁ abhijāyati.
Imā kho ānanda chaḷābhijātiyo ti.
LVIII.
1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katamehi chahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhuno ye āsavā saṁvarā pahātabbā, te saṁvarena pahīnā honti, ye āsavā paṭisevanā pahātabbā, te paṭisevanāya pahīnā honti, ye āsavā adhivāsanā pahātabbā, te adhivāsanāya pahīnā honti, ye āsavā parivajjanā pahātabbā, te parivajjanāya pahīnā honti, ye āsavā vinodanā pahātabbā, te vinodanāya pahīnā honti, ye āsavā bhāvanā pahātabbā, te bhāvanāya pahīnā honti.
Katame ca bhikkhave āsavā saṁvarā pahātabbā, ye saṁvarena pahīnā honti?
3. Idha bhikkhave bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso cakkhundriyasaṁvarasaṁvuto viharati. Yaṁ hi 'ssa bhikkhave cakkhundriyasaṁvara-asaṁvutassa viharato uppajjeyyuṁ āsavā vighātapariḷāhā,
cakkhundriyasaṁvarasaṁvutassa viharato evaṁsa te āsavā vighātapariḷāhā na honti. Paṭisaṅkhā yoniso sotindriya- ... ghānindriya- ... jivhindriya- ... kāyindriya- ... manindriyasaṁvarasaṁvuto viharati. Yaṁ hi 'ssa bhikkhave manindriyasaṁvara-asaṁvutassa viharato uppajjeyyuṁ āsavā vighātapariḷāhā, manindriyasaṁvarasaṁvutassa viharato evaṁsa te āsavā vighātapariḷāhā na honti. Yaṁ hi 'ssa bhikkhave saṁvaraasaṁvutassa viharato uppajjeyyuṁ āsavā vighātapariḷāhā, saṁvarasaṁvutassa viharato evaṁsa te āsavā vighātapariḷāhā na honti.
Ime vuccanti bhikkhave āsavā saṁvarā pahātabbā, ye saṁvarena pahīnā honti. Katame ca bhikkhave āsavā paṭisevanā pahātabbā, ye paṭisevanāya pahīnā honti?
4. Idha bhikkhave bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso cīvaraṁ paṭisevati yāva-d-eva sītassa paṭighātāya uṇhassa paṭighātāya ḍaṁsamakasavātātapasiriṁsapasamphassānaṁ paṭighātāya yāva-d-eva hirikopīnapaṭicchādanatthaṁ. Paṭisaṅkhā yoniso piṇḍapātaṁ paṭisevati neva davāya na madāya na maṇḍanāya na vibhūsanāya yāva-d-eva imassa kāyassa ṭhitiyā yāpanāya vihiṁsūparatiyā brahmacariyānuggahāya 'iti purāṇañ ca vedanaṁ paṭihaṅkhāmi navañ ca vedanaṁ na uppādessāmi yātrā ca me bhavissati anavajjatā ca phāsuvihāro cā 'ti. Paṭisaṅkhā yoniso senāsanaṁ paṭisevati yāva-d-eva sītassa paṭighātāya uṇhassa paṭighātāya ḍaṁsamakasavātātapasiriṁsapasamphassānaṁ paṭighātāya yāva-d-eva utuparissayavinodanaṁ paṭisallānārāmatthaṁ. Paṭisaṅkhā yoniso gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṁ paṭisevati yāva-d-eva uppannānaṁ veyyābādhikānaṁ vedanānaṁ paṭighātāya avyāpajjhaparamatāya.
Yaṁ hi 'ssa bhikkhave appaṭisevato uppajjeyyuṁ āsavā vighātapariḷāhā, paṭisevato evaṁsa te āsavā vighātapariḷāhā na honti.
Ime vuccanti bhikkhave āsavā paṭisevanā pahātabbā, ye paṭisevanāya pahīnā honti. Katame ca bhikkhave āsavā adhivāsanā pahātabbā, ye adhivāsanāya pahīnā honti?
5. Idha bhikkhave bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso khamo hoti sītassa uṇhassa jighacchāya pipāsāya ḍaṁsamakasavātātapasiriṁsapasamphassānaṁ duruttānaṁ durāgatānaṁ vacanapathānaṁ, uppannānaṁ sārīrikānaṁ vedanānaṁ dukkhānaṁ tibbānaṁ kharānaṁ kaṭukānaṁ asātānaṁ amanāpānaṁ pāṇaharānaṁ adhivāsakajātiko hoti. Yaṁ hi 'ssa bhikkhave anadhivāsayato uppajjeyyuṁ āsavā vighātapariḷāhā, adhivāsayato evaṁsa te āsavā vighātapariḷāhā na honti.
Ime vuccanti bhikkhave āsavā adhivāsanā pahātabbā, ye adhivāsanāya pahīnā honti. Katame ca bhikkhave āsavā parivajjanā pahātabbā, ye parivajjanāya pahīnā honti?
6. Idha bhikkhave bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso caṇḍaṁ hatthiṁ parivajjeti, caṇḍaṁ assaṁ parivajjeti, caṇḍaṁ goṇaṁ parivajjeti, caṇḍaṁ kukkuraṁ parivajjeti, ahiṁ khāṇuṁ kaṇṭakaṭṭhānaṁ sobbhaṁ papātaṁ candanikaṁ oligallaṁ, yathārūpe anāsane nisinnaṁ yathārūpe agocare carantaṁ yathārūpe pāpake mitte bhajantaṁ viññū sabrahmacārī pāpakesu ṭhānesu okappeyyuṁ, so tañ c'eva anāsanaṁ tañ ca agocaraṁ te ca pāpake mitte paṭisaṅkhā yoniso parivajjeti. Yaṁ hi 'ssa bhikkhave aparivajjayato uppajjeyyuṁ āsavā vighātapariḷāhā, parivajjayato evaṁsa te āsavā vighātapariḷāhā na honti.
Ime vuccanti bhikkhave āsavā parivajjanā pahātabbā, ye parivajjanāya pahīnā honti. Katame ca bhikkhave āsavā vinodanā pahātabbā, ye vinodanāya pahīnā honti?
7. Idha bhikkhave bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso uppannaṁ kāmavitakkaṁ nādhivāseti pajahati vinodeti vyantikaroti anabhāvaṁ gameti, paṭisaṅkhā yoniso uppannaṁ vyāpādavitakkaṁ ... pe ... uppannaṁ vihiṁsāvitakkaṁ ... pe ... uppannuppanne pāpake akusale dhamme nādhivāseti pajahati vinodeti vyantikaroti anabhāvaṁ gameti.
Yaṁ hi 'ssa bhikkhave avinodayato uppajjeyyuṁ āsavā vighātapariḷāhā, vinodayato evaṁsa te āsavā vighātapariḷāhā na honti.
Ime vuccanti bhikkhave āsavā vinodanā pahātabbā, ye vinodanāya pahīnā honti. Katame ca bhikkhave āsavā bhāvanā pahātabbā, ye bhāvanāya pahīnā honti?
8. Idha bhikkhave bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso satisambojjhaṅgaṁ bhāveti vivekanissitaṁ virāganissitaṁ nirodhanissitaṁ vossaggapariṇāmiṁ, paṭisaṅkhā yoniso dhammavicayasambojjhaṅgaṁ bhāveti, viriyasambojjhaṅgaṁ bhāveti, pītisambojjhaṅgaṁ bhāveti, passaddhisambojjhaṅghaṁ bhāveti, samādhisambojjhaṅgaṁ bhāveti, upekkhāsambojjhaṅgaṁ bhāveti vivekanissitaṁ virāganissitaṁ nirodhanissitaṁ vossaggapariṇāmiṁ. Yaṁ hi 'ssa bhikkhave abhāvayato uppajjeyyuṁ āsavā vighātapariḷāhā, bhāvayato evaṁsa te āsavā vighātapariḷāhā na honti.
Ime vuccanti bhikkhave āsavā bhāvanā pahātabbā, ye bhāvanāya pahīnā honti.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.
LIX.
1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Nādike viharati Giñjakāvasathe. Atha kho dārukammiko gahapati yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho dārukammikaṁ gahapatiṁ Bhagavā etad avoca:--
2. Api nu te gahapati kule dānaṁ dīyatī ti? 'Dīyati me bhante kule dānaṁ tañ ca kho, ye te bhikkhū āraññakā piṇḍapātikā paṁsukulikā arahanto vā arahattamaggaṁ vā samāpannā, tathārūpesu bhante bhikkhūsu dānaṁ dīyatī' ti.
3. Dujjānaṁ kho etaṁ gahapati tayā gihinā kāmabhoginā puttasambādhasayanaṁ ajjhāvasantena Kāsikacandanaṁ paccanubhontena mālāgandhavilepanaṁ dhārayantena jātarūparajataṁ sādiyantena 'ime vā arahanto ime vā arahattamaggaṁ samāpannā' ti. āraññako ce pi gahapati bhikkhu hoti uddhato unnaḷo capalo mukharo vikiṇṇavāco muṭṭhassati asampajāno asamāhito vibbhantacitto pākaṭindriyo, evaṁ so ten' aṅgena gārayho. āraññako ce pi gahapati bhikkhu hoti anuddhato anunnaḷo acapalo amukharo avikiṇṇavāco upaṭṭhitasati sampajāno samāhito ekaggacitto saṁvutindriyo, evaṁ so ten' aṅgena pāsaṁso.
Gāmantavihārī ce pi gahapati bhikkhu hoti uddhato ... pe ... evaṁ so ten' aṅgena gārayho. Gāmantavihārī ce pi gahapati bhikkhu hoti anuddhato ... pe ... evaṁ so ten' aṅgena pāsaṁso. Piṇḍapātiko ce pi gahapati bhikkhu hoti uddhato ... pe ... evaṁ so ten' aṅgena gārayho. Piṇḍapātiko ce pi gahapati bhikkhu hoti anuddhato
. . . pe ... evaṁ so ten' aṅgena pāsaṁso. Nemantaniko ce pi gahapati bhikkhu hoti uddhato ... pe ... evaṁ so ten' aṅgena gārayho. Nemantaniko ce pi gahapati bhikkhu hoti anuddhato ... pe ... evaṁ so ten' aṅgena pāsaṁso. Paṁsukuliko ce pi gahapati bhikkhu hoti uddhato ... pe ... evaṁ so ten' aṅgena gārayho.
Paṁsukuliko ce pi gahapati bhikkhu hoti anuddhato ... pe ... evaṁ so ten' aṅgena pāsaṁso. Gahapaticīvaradharo ce pi gahapati bhikkhu hoti uddhato unnaḷo capalo mukharo vikiṇṇavāco muṭṭhassati asampajāno asamāhito vibbhantacitto pākaṭindriyo, evaṁ so ten' aṅgena gārayho. Gahapaticīvaradharo ce pi gahapati bhikkhu hoti anuddhato anunnaḷo acapalo amukharo avikiṇṇavāco upaṭṭhitasati sampajāno samāhito ekaggacitto saṁvutindriyo, evaṁ so ten' aṅgena pāsaṁso. Iṅgha tvaṁ gahapati saṅghe dānaṁ dehi. Saṅghe te dānaṁ dadato cittaṁ pasīdissati, so tvaṁ pasannacitto kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjissatī ti 'Esāhaṁ bhante ajja-t-agge saṅghe dānaṁ dassāmī' ti.
LX.
Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Bārāṇasiyaṁ viharati Isipatane Migadāye. Tena kho pana samayena sambahulā therā bhikkhū pacchābhattaṁ piṇḍapātapaṭikkantā maṇḍalamāḷe sannisinnā sannipatitā abhidhammakathaṁ kathenti. Tatra sudaṁ āyasmā Citto Hatthisāriputto therānaṁ bhikkhūnaṁ abhidhammakathaṁ kathentānaṁ antarantarā kathaṁ opāteti. Atha kho āyasmā Mahākoṭṭhito āyasmantaṁ Cittaṁ Hatthisāriputtaṁ etad avoca 'mā āyasmā Citto Hatthisāriputto therānaṁ bhikkhūnaṁ abhidhammakathaṁ kathentānaṁ antarantarā kathaṁ opātesi,
kathāpariyosānaṁ āyasmā Citto āgametū' ti.
Evaṁ vutte āyasmato Cittassa Hatthisāriputtassa sahāyakā bhikkhū āyasmantaṁ Mahākoṭṭhitaṁ etad avocuṁ 'mā āyasmā Koṭṭhito āyasmantaṁ Cittaṁ Hatthisāriputtaṁ apasādesi. Paṇḍito āyasmā Citto Hatthisāriputto pahoti c' āyasmā Citto Hatthisāriputto therānaṁ bhikkhūnaṁ abhidhammakathaṁ kathetun' ti. Dujjānaṁ kho etaṁ āvuso parassa cetopariyāyaṁ ajānantehi.
2. Idhāvuso ekacco puggalo tāva-d-eva soratasorato hoti nivātanivāto hoti upasantupasanto hoti, yāva Satthāraṁ upanissāya viharati aññataraṁ vā garuṭṭhāniyaṁ sabrahmacāriṁ. Yato ca kho so vapakassat'eva Satthārā, vapakassati garuṭṭhāniyehi sabrahmacārīhi, so saṁsaṭṭho viharati bhikkhūhi bhikkhunīhi upāsakehi upāsikāhi raññā rājamahāmattehi titthiyehi titthiyasāvakehi, tassa saṁsaṭṭhassa vissaṭṭhassa pākaṭassa bhassam anuyuttassa viharato rāgo cittaṁ anuddhaṁseti, so rāgānuddhaṁsena cittena sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati. Seyyathā pi āvuso goṇo kiṭṭhādo dāmena vā baddho vaje vā oruddho, yo nu kho āvuso evaṁ vadeyya "na dānāyaṁ goṇo kiṭṭhādo puna-d-eva kiṭṭhaṁ otarissatī" ti, sammā nu kho so āvuso vadamāno vadeyyā ti? 'No h' idaṁ āvuso, ṭhānaṁ h'etaṁ āvuso vijjati, yaṁ so goṇo kiṭṭhādo dāmaṁ vā chetvā vajaṁ vā bhinditvā puna-d-eva kiṭṭhaṁ otareyyā' ti. Evam eva kho āvuso idh' ekacco puggalo tāva-d-eva soratasorato hoti nivātanivāto hoti upasantupasanto hoti,
yāva Satthāraṁ upanissāya viharati aññataraṁ vā garuṭṭhāniyaṁ sabrahmacāriṁ. Yato ca kho so vapakassat'eva Satthārā, vapakassati garuṭṭhāniyehi sabrahmacārīhi, so saṁsaṭṭho viharati bhikkhūhi bhikkhunīhi upāsakehi upāsikāhi raññā rājamahāmattehi titthiyehi titthiyasāvakehi, tassa saṁsaṭṭhassa vissaṭṭhassa pākaṭassa bhassam anuyuttassa viharato rāgo cittaṁ anuddhaṁseti, so rāgānuddhaṁsena cittena sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati.
3. Idha panāvuso ekacco puggalo vivicc'eva kāmehi ... pe ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, so 'lābhī 'mhi paṭhamassa jhānassā' ti saṁsaṭṭho viharati bhikkhūhi ... pe ... sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati.
Seyyathā pi āvuso cātummahāpathe thullaphusitako devo vassanto rajaṁ antaradhāpeyya cikkhallaṁ pātukareyya, yo nu kho āvuso evaṁ vadeyya "na dāni amusmiṁ cātummahāpathe puna-d-eva rajo pātubhavissatī" ti, sammā nu kho so āvuso vadamāno vadeyyā ti? 'No h' idaṁ āvuso, ṭhānaṁ h'etaṁ āvuso vijjati, yaṁ amusmiṁ cātummahāpathe manussā vā atikkameyyuṁ. gopasū vā atikkameyyuṁ vātātapo vā snehagataṁ pariyādiyeyya, atha puna-d-eva rajo pātubhaveyyā' ti. Evam eva kho āvuso idh' ekacco puggalo vivicc'eva kāmehi ... pe ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, so 'lābhī 'mhi paṭhamassa jhānassā' ti saṁsaṭṭho viharati bhikkhūhi ... pe ... sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati.
4. Idha panāvuso ekacco puggalo vitakkavicārānaṁ vūpasamā ... pe ... dutiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, so 'lābhī 'mhi dutiyassa jhānassā' ti saṁsaṭṭho viharati bhikkhūhi ... pe ... sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati. Seyyathā pi āvuso gāmassa vā nigamassa vā avidūre mahantaṁ taḷākaṁ, tattha thullaphusitako devo vuṭṭho sippisambukam pi sakkharakaṭhalam pi antaradhāpeyya, yo nu kho āvuso evaṁ vadeyya "na dāni amusmiṁ taḷāke puna-d-eva sippisambukā vā sakkharakaṭhalā vā pātubhavissantī" ti, sammā nu kho so āvuso vadamāno vadeyyā ti? 'No h' idaṁ āvuso, ṭhānaṁ h'etaṁ āvuso vijjati, yaṁ amusmiṁ taḷāke manussā vā piveyyuṁ gopasū vā piveyyuṁ vātātapo vā snehagataṁ pariyādiyeyya, atha puna-d-eva sippisambukā pi sakkharakaṭhalā pi pātubhaveyyun' ti. Evam eva kho āvuso idh' ekacco puggalo vitakkavicārānaṁ vūpasamā ... pe ... dutiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, so 'lābhī 'mhi dutiyassa jhānassā' ti saṁsaṭṭho viharati bhikkhūhi ... pe ... sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati.
5. Idha panāvuso ekacco puggalo pītiyā ca virāgā ... pe ... tatiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, so 'lābhī 'mhi tatiyassa jhānassā' ti saṁsaṭṭho viharati bhikkhūhi ... pe ... sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati. Seyyathā pi āvuso purisaṁ paṇītabhojanaṁ bhuttāviṁ abhidosikaṁ bhojanaṁ na cchādeyya,
yo nu kho āvuso evaṁ vadeyya "na dāni amuṁ purisaṁ puna-d-eva bhojanaṁ chādessatī" ti, sammā nu kho so āvuso vadamāno vadeyyā ti? 'No h' idaṁ āvuso, ṭhānaṁ h'etaṁ āvuso vijjati, amuṁ h' āvuso purisaṁ paṇītabhojanaṁ bhuttāviṁ yāv' assa sā ojā kāye ṭhassati, tāva na aññaṁ bhojanaṁ chādessati, yato ca khvassa sā ojā antaradhāyissati, atha puna-d-eva taṁ bhojanaṁ chādeyyā' ti. Evam eva kho āvuso idh' ekacco puggalo pītiyā ca virāgā ... pe ... tatiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, so 'lābhī 'mhi tatiyassa jhānassā' ti saṁsaṭṭho viharati bhikkhūhi ... pe ... sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati.
6. Idha panāvuso ekacco puggalo sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā ... pe ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, so 'lābhī 'mhi catutthassa jhānassā' ti saṁsaṭṭho viharati bhikkhūhi ... pe ... sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati. Seyyathā pi āvuso pabbatasaṅkhepe udakarahado nivāto vigata-ūmiko, yo nu kho āvuso evaṁ vadeyya "na dāni amusmiṁ udakarahade puna-d-eva ūmi pātubhavissatī" ti, sammā nu kho so āvuso vadamāno vadeyyā ti? 'No h' idaṁ āvuso, thānaṁ h'etaṁ āvuso vijjati, yā puratthimāya disāya āgaccheyya bhusā vātavuṭṭhi,
sā tasmiṁ udakarahade ūmiṁ janeyya, yā pacchimāya disāya āgaccheyya ... pe ... yā uttarāya disāya āgaccheyya ... pe ... yā dakkhiṇāya disāya āgaccheyya bhusā vātavuṭṭhi, sā tasmiṁ udakarahade ūmiṁ janeyyā' ti. Evam eva kho āvuso idh' ekacco puggalo sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā ... pe ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, so 'lābhī 'mhi catutthassa jhānassā' ti saṁsaṭṭho viharati bhikkhūhi ... pe ... sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati.
7. Idha panāvuso ekacco puggalo sabbanimittānaṁ amanasikārā animittaṁ cetosamādhiṁ upasampajja viharati, so 'lābhī 'mhi animittassa cetosamādhissā' ti saṁsaṭṭho viharati bhikkhūhi bhikkhunīhi upāsakehi upāsikāhi raññā rājamahāmattehi titthiyehi titthiyasāvakehi, tassa saṁsaṭṭhassa vissaṭṭhassa pākaṭassa bhassam anuyuttassa viharato rāgo cittaṁ anuddhaṁseti, so rāgānuddhaṁsena cittena sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati. Seyyathā pi āvuso rājā vā rājamahāmatto vā caturaṅginiyā senāya addhānamaggapaṭipanno aññatarasmiṁ vanasaṇḍe ekarattiṁ vāsaṁ upagaccheyya, tattha hatthisaddena assasaddena rathasaddena pattisaddena bheripaṇavasaṅkhatiṇavaninnādasaddena cīriḷikāsaddo antaradhāpeyya, yo nu kho āvuso evaṁ vadeyya "na dāni amusmiṁ vanasaṇḍe puna-d-eva cīriḷikāsaddo pātubhavissatī" ti, sammā nu kho so āvuso vadamāno vadeyyā ti?
'No h' idaṁ āvuso, ṭhānaṁ h'etaṁ āvuso vijjati, yaṁ so rājā vā rājamahāmatto vā tamhā vanasaṇḍā pakkameyya, atha puna-d-eva cīriḷikāsaddo pātubhaveyyā' ti. Evam eva kho āvuso idh' ekacco puggalo sabbanimittānaṁ amanasikārā animittaṁ cetosamādhiṁ upasampajja viharati, so 'lābhī 'mhi animittassa cetosamādhissā' ti saṁsaṭṭho viharati bhikkhūhi bhikkhunīhi upāsakehi upāsikāhi raññā rājamahāmattehi titthiyehi titthiyasāvakehi, tassa saṁsaṭṭhassa vissaṭṭhassa pākaṭassa bhassam anuyuttassa viharato rāgo cittaṁ anuddhaṁseti, so rāgānuddhaṁsena cittena sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattatī ti.
8. Atha kho āyasmā Citto Hatthisāriputto aparena samayena sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattati. Atha kho Cittassa Hatthisāriputtassa sahāyakā bhikkhū yen' āyasmā Mahākoṭṭhito ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā āyasmantaṁ Mohākoṭṭhitaṁ etad avocuṁ 'kiṁ nu kho āyasmatā Mahākoṭṭhitena Citto Hatthisāriputto cetasā ceto paricca vidito: imāsañ ca imāsañ ca vihārasamāpattīnaṁ Citto Hatthisāriputto lābhī, atha ca pana sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattissatī ti, udāhu devatā etam atthaṁ ārocesuṁ: Citto bhante Hatthisāriputto imāsañ ca imāsañ ca vihārasamāpattīnaṁ lābhī, atha ca pana sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattissatī' ti? 'Cetaso ceto paricca vidito me āvuso Citto Hatthisāriputto: imāsañ ca imāsañ ca vihārasamāpattīnaṁ lābhī, atha ca pana sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattissatī ti, devatā pi me etam atthaṁ ārocesuṁ: Citto bhante Hatthisāriputto imāsañ ca imāsañ ca vihārasamāpattīnaṁ lābhī, atha ca pana sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattissatī' ti. Atha kho Cittassa Hatthisāriputtassa sahāyakā bhikkhū yena Bhagavā ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdiṁsu.
Ekamantaṁ nisinnā kho te bhikkhū Bhagavantaṁ etad avocuṁ 'Citto bhante Hatthisāriputto imāsañ ca imāsañ ca vihārasamāpattīnaṁ lābhī, atha ca pana sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvatto' ti. 'Na bhikkhave Citto ciraṁ sarissati nekkhammassā' ti.
9. Atha kho Citto Hatthisāriputto na cirass'eva kesamassuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbaji. Atha kho āyasmā Citto Hatthisāriputto eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharanto na cirass'eva yass' atthāya kulaputtā samma-d-eva agārasmā anagāriyaṁ pabbajanti, tad anuttaraṁ brahmacariyapariyosānaṁ diṭṭh'eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi, 'khīṇā jāti vusitaṁ brahmacariyaṁ kataṁ karaṇīyaṁ nāparaṁ itthattāyā' ti abbhaññāsi, aññataro ca panāyasmā Citto Hatthisāriputto arahataṁ ahosī ti.
LXI.
1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Bārāṇasiyaṁ viharati Isipatane Migadāye. Tena kho pana samayena sambahulānaṁ therānaṁ bhikkhūnaṁ pacchābhattaṁ piṇḍapātapaṭikkantānaṁ maṇḍalamāle sannisinnānaṁ sannipatitānaṁ ayam antarākathā udapādi 'vuttam idaṁ āvuso Bhagavatā pārāyane Metteyyapañhe:
Yo ubh' ante viditvāna majjhe mantā na limpati
taṁ brūmi mahāpuriso ti, so 'dha sibbanim accagā ti.
Katamo nu kho āvuso eko anto, katamo dutiyo anto, kiṁ majjhe, kā sibbanī' ti?
2. Evaṁ vutte aññataro bhikkhu there bhikkhū etad avoca 'phasso kho āvuso eko anto, phassasamudayo dutiyo anto,
phassanirodho majjhe, taṇhā sibbanī; taṇhā hi naṁ sibbati tassa tass'eva bhavassa abhinibbattiyā. Ettāvatā kho āvuso bhikkhu abhiññeyyaṁ abhijānāti, pariññeyyaṁ parijānāti, abhiññeyyaṁ abhijānanto pariññeyyaṁ parijānanto diṭṭh'eva dhamme dukkhass' antakaro hotī' ti.
3. Evaṁ vutte aññataro bhikkhu there bhikkhū etad avoca 'atītaṁ kho āvuso eko anto, anāgataṁ dutiyo anto, paccuppannaṁ majjhe, taṇhā sibbanī; taṇhā hi naṁ sibbati tassa tass'eva bhavassa abhinibbattiyā. Ettāvatā kho āvuso bhikkhu abhiññeyyaṁ abhijānāti, pariññeyyaṁ parijānāti, abhiññeyyaṁ abhijānanto pariññeyyaṁ parijānanto diṭṭh'eva dhamme dukkhass' antakaro hotī' ti.
4. Evaṁ vutte aññataro bhikkhu there bhikkhū etad avoca 'sukhā āvuso vedanā eko anto, dukkhā vedanā dutiyo anto, adukkhamasukhā vedanā majjhe, taṇhā sibbanī; taṇhā hi naṁ sibbati tassa tass'eva bhavassa abhinibbattiyā. Ettāvatā kho āvuso bhikkhu abhiññeyyaṁ abhijānāti ... pe ... diṭṭh'eva dhamme dukkhass' antakaro hotī' ti.
5. Evaṁ vutte aññataro bhikkhu there bhikkhū etad avoca 'nāmaṁ kho āvuso eko anto, rūpaṁ dutiyo anto, viññāṇaṁ majjhe, taṇhā sibbanī; taṇhā hi naṁ sibbati ... pe ... diṭṭh'eva dhamme dukkhass' antakaro hotī' ti.
6. Evaṁ vutte aññataro bhikkhu there bhikkhū etad avoca 'cha kho āvuso ajjhattikāni āyatanāni eko anto, cha bāhirāni āyatanāni dutiyo anto, viññāṇaṁ majjhe, taṇhā sibbanī; taṇhā hi naṁ sibbati tassa tass'eva bhavassa abhinibbattiyā. Ettāvatā kho āvuso bhikkhu abhiññeyyaṁ abhijānāti .
... pe ... diṭṭh'eva dhamme dukkhass' antakaro hotī' ti.
7. Evaṁ vutte aññataro bhikkhu there bhikkhū etad avoca 'sakkāyo kho āvuso eko anto, sakkāyasamudayo dutiyo anto, sakkāyanirodho majjhe, taṇhā sibbanī; taṇhā hi naṁ sibbati tassa tass'eva bhavassa abhinibbattiyā.
Ettāvatā kho āvuso bhikkhu abhiññeyyaṁ abhijānāti, pariññeyyaṁ parijānāti, abhiññeyyaṁ abhijānanto pariññeyyaṁ parijānanto diṭṭh'eva dhamme dukkhass' antakaro hotī' ti.
8. Evaṁ vutte aññataro bhikkhu there bhikkhū etad avoca 'vyākataṁ kho āvuso amhehi sabbeh'eva yathāsakaṁ paṭibhānaṁ. āyāmāvuso yena Bhagavā ten' upasaṅkamissāma, upasaṅkamitvā Bhagavato etam atthaṁ ārocessāma.
Yathā no Bhagavā vyākarissati, tathā naṁ dhāressāmā' ti.
'Evam āvuso' ti kho therā bhikkhū tassa bhikkhuno paccassosuṁ. Atha kho therā bhikkhū yena Bhagavā ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdiṁsu. Ekamantaṁ nisinnā kho therā bhikkhū yāvatako ahosi sabbeh'eva saddhiṁ kathāsallāpo taṁ sabbaṁ Bhagavato ārocesuṁ. 'Kassa nu kho bhante subhāsitan' ti? 'Sabbesaṁ vo bhikkhave subhāsitaṁ pariyāyena, api ca yaṁ mayā sandhāya bhāsitaṁ pārāyane Metteyyapañhe:
Yo ubh' ante viditvāna majjhe mantā na limpati
taṁ brūmi mahāpuriso ti, so 'dha sibbanim accagā ti
taṁ suṇātha sādhukaṁ manasikarotha, bhāsissāmī' ti.
'Evaṁ bhante' ti kho therā bhikkhū Bhagavato paccasosuṁ. Bhagavā etad avoca 'phasso kho bhikkhave eko anto,
phassasamudayo dutiyo anto, phassanirodho majjhe, taṇhā sibbanī; taṇhā hi naṁ sibbati tassa tass'eva bhavassa abhinibbattiyā. Ettāvatā kho bhikkhave bhikkhu abhiññeyyaṁ abhijānāti, pariññeyyaṁ parijānāti, abhiññeyyaṁ abhijānanto pariññeyyaṁ parijānanto diṭṭh'eva dhamme dukkhass' antakaro hotī' ti.
LXII.
1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Kosalesu cārikaṁ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṁ yena Daṇḍakappakaṁ nāma Kosalānaṁ nigamo tad avasari. Atha kho Bhagavā maggā okkamma aññatarasmiṁ rukkhamūle paññatte āsane nisīdi, te ca bhikkhū Daṇḍakappakaṁ pavisiṁsu āvasathaṁ pariyesituṁ. Atha kho āyasmā Ānando sambahulehi bhikkhūhi saddhiṁ yena Aciravatī nadī ten' upasaṅkami gattāni parisiñcituṁ. Aciravatiyā nadiyā gattāni parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsi gattāni pubbāpayamāno.
2. Atha kho aññataro bhikkhu yenāyasmā Ānando ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṁ ānandaṁ etad avoca 'kin nu kho āvuso ānanda sabbaṁ cetaso samannāharitvā nu kho Devadatto Bhagavatā vyākato "āpāyiko Devadatto nerayiko kappaṭṭho atekiccho" ti, udāhu kenaci devapariyāyenā' ti? 'Evaṁ kho pan'etaṁ āvuso Bhagavatā vyākatan' ti.
3. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Ānando Bhagavantaṁ etad avoca 'idhāhaṁ bhante sambahulehi bhikkhūhi saddhiṁ yena Aciravatī nadī ten' upasaṅkamiṁ gattāni parisiñcituṁ. Aciravatiyā nadiyā gattāni parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsi gattāni pubbāpayamāno.
Atha kho bhante aññataro bhikkhu yenāhaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā maṁ etad avoca: Kin nu kho āvuso ānanda sabbaṁ cetaso samannāharitvā nu kho Devadatto Bhagavatā vyākato "āpāyiko Devadatto nerayiko kappaṭṭho atekiccho" ti, udāhu kenaci devapariyāyenā ti? Evaṁ vutte ahaṁ bhante taṁ bhikkhuṁ etad avoca: Evaṁ kho pan'etaṁ āvuso Bhagavatā vyākatan' ti. 'So vā kho ānanda bhikkhu navo bhavissati acirapabbajito, thero vā pana bālo avyatto. Kathaṁ hi nāma yaṁ mayā ekaṁsena vyākataṁ tattha dvejjhaṁ āpajjissati? Nāhaṁ ānanda aññaṁ ekapuggalam pi samanupassāmi, yo evaṁ mayā sabbaṁ cetaso samannāharitvā vyākato, yathayidaṁ Devadatto. Yāvakīvañ cāhaṁ ānanda Devadattassa vālaggakoṭinittuddanamattam pi sukkaṁ dhammaṁ addasaṁ, neva tāvāhaṁ Devadattaṁ vyākāsiṁ "āpāyiko Devadatto nerayiko kappaṭṭho atekiccho" ti. Yato ca kho ahaṁ ānanda Devadattassa vālaggakoṭinittuddanamattam pi sukkaṁ dhammaṁ na addasaṁ, athāhaṁ Devadattaṁ vyākāsiṁ "āpāyiko Devadatto nerayiko kappaṭṭho atekiccho" ti. Seyyathā pi ānanda gūthakūpo sādhikaporiso pūro gūthassa samatittiko, tatra puriso sasīsako nimuggo assa. Tassa koci-d-eva puriso uppajjeyya atthakāmo hitakāmo yogakkhemakāmo tamhā gūthakūpā uddharitukāmo, so taṁ gūthakūpaṁ samantānuparigacchanto na passeyya tassa purisassa vālaggakoṭinittuddanamattam pi gūthena amakkhitaṁ, yattha taṁ gahetvā uddhareyya:
evam eva kho ahaṁ ānanda yato Devadattassa vālaggakoṭinittuddanamattam pi sukkaṁ dhammaṁ na addasaṁ, athāhaṁ Devadattaṁ vyākāsiṁ "āpāyiko Devadatto nerayiko kappaṭṭho atekiccho" ti. Sace tumhe ānanda suṇeyyātha Tathāgatassa purisindriyañāṇāni vibhajantassā' ti? 'Etassa Bhagavā kālo, etassa Sugata kālo, yaṁ Bhagavā purisindriyañāṇāni vibhajeyya, Bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī' ti. 'Tenah' ānanda suṇāhi sādhukaṁ manasikarohi, bhāsissāmī' ti. 'Evaṁ bhante' ti kho āyasmā Ānando Bhagavato paccassosi. Bhagavā etad avoca:--
3. Idhāhaṁ ānanda ekaccaṁ puggalaṁ evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'imassa kho puggalassa vijjamānā kusalā pi dhammā akusalā pi dhammā' ti. Tam enaṁ aparena samayena evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'imassa kho puggalassa kusalā dhammā antarahitā, akusalā dhammā sammukhībhūtā, atthi ca khvāssa kusalamūlaṁ asamucchinnaṁ, tamhā tassa kusalā kusalaṁ pātubhavissati. Evam ayaṁ puggalo āyatiṁ aparihānadhammo bhavissatī' ti. Seyyathā pi ānanda bījāni akhaṇḍāṇi apūtīni avātātapahatāni sāradāni sukhasayitāni sukhette suparikammakatāya bhūmiyā nikkhittāni; jāneyyāsi tvaṁ ānanda 'imāni bījāni vuddhiṁ virūḷhiṁ vepullaṁ āpajjissantī' ti? 'Evaṁ bhante' . Evam eva kho ahaṁ ānanda idh' ekaccaṁ puggalaṁ evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'imassa kho puggalassa vijjamānā kusalā pi dhammā akusalā pi dhammā' ti.
Tam enaṁ aparena samayena evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'imassa kho puggalassa kusalā dhammā antarahitā, akusalā dhammā sammukhībhūtā, atthi ca khvāssa kusalamūlaṁ asamucchinnaṁ, tamhā tassa kusalā kusalaṁ pātubhavissati.
Evam ayaṁ puggalo āyatiṁ aparihānadhammo bhavissatī' ti. Evam pi kho ānanda Tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evam pi kho ānanda Tathāgatassa purisindriyañāṇaṁ cetasā ceto paricca viditaṁ hoti. Evam pi kho ānanda Tathāgatassa āyatiṁ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hoti.
4. Idha panāhaṁ ānanda ekaccaṁ puggalaṁ evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'imassa kho puggalassa vijjamānā kusalā pi dhammā akusalā pi dhammā' ti. Tam enaṁ aparena samayena evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'imassa kho puggalassa akusalā dhammā antarahitā, kusalā dhammā sammukhībhūtā, atthi ca kvāssa akusalamūlaṁ asamucchinnaṁ, tamhā tassa akusalā akusalaṁ pātubhavissati. Evam ayaṁ puggalo āyatiṁ parihānadhammo bhavissatī' ti. Seyyathā pi ānanda bījāni akhaṇḍāni apūtīni avātātapahatāni sāradāni sukhasayitāni puthusilāya nikkhittāni; jāneyyāsi tvaṁ ānanda 'na yimāni bījāni vuddhiṁ virūḷhiṁ vepullaṁ āpajjissantī' ti? 'Evaṁ bhante' . Evam eva kho ahaṁ ānanda idh' ekaccaṁ puggalaṁ evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'imassa kho puggalassa vijjamānā kusalā pi dhammā akusalā pi dhammā' ti. Tam enaṁ aparena samayena evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'imassa kho puggalassa akusalā dhammā antarahitā, kusalā dhammā sammukhībhūtā, atthi ca khvāssa akusalamūlaṁ asamucchinnaṁ, tamhā tassa akusalā akusalaṁ pātubhavissati. Evam ayaṁ puggalo āyatiṁ parihānadhammo bhavissatī' ti.
Evam pi kho ānanda Tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evam pi kho ānanda Tathāgatassa purisindriyañāṇaṁ cetasā ceto paricca viditaṁ hoti. Evam pi kho ānanda Tathāgatassa āyatiṁ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hoti.
5. Idha panāhaṁ ānanda ekaccaṁ evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'imassa kho puggalassa vijjamānā kusalā pi dhammā akusalā pi dhammā' ti. Tam enaṁ aparena samayena evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'natthi imassa puggalassa vālaggakoṭinittuddanamatto pi sukko dhammo, samannāgato 'yaṁ puggalo ekantakāḷakehi akusalehi dhammehi, kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjissatī' ti. Seyyathā pi ānanda bījāni khaṇḍāni pūtīni vātātapahatāni sukhette suparikammakatāya bhūmiyā nikkhittāni; jāneyyāsi tvaṁ ānanda 'na yimāni bījāni vuddhiṁ virūḷhiṁ vepullaṁ āpajjissantī' ti? 'Evaṁ bhante' . Evam eva kho aham ānanda idh' ekaccaṁ puggalaṁ evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'imassa kho puggalassa vijjamānā kusalā pi dhammā akusalā pi dhammā' ti.
Tam enaṁ aparena samayena evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'natthi imassa puggalassa vālaggakoṭinittuddanamatto pi sukko dhammo, samannāgato 'yaṁ puggalo ekantakāḷakehi akusalehi dhammehi, kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjissatī' ti.
Evam pi kho ānanda Tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evam pi kho ānanda Tathāgatassa purisindriyañāṇaṁ cetasā ceto paricca viditaṁ hoti. Evam pi kho ānanda Tathāgatassa āyatiṁ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hotī ti.
Evaṁ vutte āyasmā Ānando Bhagavantaṁ etad avoca 'sakkā nu kho bhante imesaṁ tiṇṇaṁ puggalānaṁ apare pi tayo puggalā sappaṭibhāgā paññāpetun' ti?
'Sakk' ānandā' ti. Bhagavā avoca:--
6. Idhāhaṁ ānanda ekaccaṁ puggalaṁ evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'imassa kho puggalassa vijjamānā kusalā pi dhammā akusalā pi dhammā' ti. Tam enaṁ aparena samayena evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'imassa kho puggalassa kusalā dhammā antarahitā, akusalā dhammā sammukhībhūtā, atthi ca khvāssa kusalamūlaṁ asamucchinnaṁ, tam pi sabbena sabbaṁ samugghātaṁ gacchati. Evam ayaṁ puggalo āyatiṁ parihānadhammo bhavissatī' ti. Seyyathā pi ānanda aṅgārāni ādittāni sampajjalitāni sajotibhūtāni puthusilāya nikkhittāni; jāneyyāsi tvaṁ ānanda 'na yimāni aṅgārāni vuddhiṁ virūḷhiṁ vepullaṁ āpajjissantī' ti. 'Evam bhante'.
Seyyathā pi vā pan' ānanda sāyaṇhasamayaṁ suriye ogacchante; jāneyyāsi tvaṁ ānanda 'āloko antaradhāyissati, andhakāro pātubhavissatī' ti? 'Evaṁ bhante' . Seyyathā pi vā pan' ānanda abhidose aḍḍharattaṁ bhattakālasamaye; jāneyyāsi tvaṁ ānanda 'āloko antarahito andhakāro pātubhūto' ti? 'Evaṁ bhante' . Evam eva kho ahaṁ ānanda idh' ekaccaṁ puggalaṁ evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'imassa kho puggalassa vijjamānā kusalā pi dhammā akusalā pi dhammā' ti. Tam enaṁ aparena samayena evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'imassa kho puggalassa kusalā dhammā antarahitā, akusalā dhammā sammukhībhūtā, atthi ca khvāssa kusalamūlaṁ asamucchinnaṁ, tam pi sabbena sabbaṁ samugghātaṁ gacchati.
Evam ayaṁ puggalo āyatiṁ parihānadhammo bhavissatī' ti. Evam pi kho ānanda Tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evam pi kho ānanda Tathāgatassa purisindriyañāṇaṁ cetasā ceto paricca viditaṁ hoti.
Evam pi kho ānanda Tathāgatassa āyatiṁ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hoti.
7. Idha panāhaṁ ānanda ekaccaṁ puggalaṁ evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'imassa kho puggalassa vijjamānā kusalā pi dhammā akusalā pi dhammā' ti. Tam enaṁ aparena samayena evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'imassa kho puggalassa akusalā dhammā antarahitā, kusalā dhammā sammukhībhūtā, atthi ca khvāssa akusalamūlaṁ asamucchinnaṁ, tam pi sabbena sabbaṁ samugghātaṁ gacchati. Evam ayaṁ puggalo āyatiṁ aparihānadhammo bhavissatī' ti. Seyyathā pi ānanda aṅgārāni ādittāni sampajjalitāni sajotibhūtāni sukkhe tiṇapuñje vā kaṭṭhapuñje vā nikkhittāni; jāneyyāsi tvaṁ ānanda 'imāni aṅgārāni vuddhiṁ virūḷhiṁ vepullaṁ āpajjissantī' ti?
'Evaṁ bhante' . Seyyathā pi vā pan' ānanda rattiyā paccūsasamayaṁ suriye uggacchante; jāneyyāsi tvaṁ ānanda 'andhakāro antaradhāyissati, āloko pātubhavissatī' ti? 'Evaṁ bhante' . Seyyathā pi vā pan' ānanda abhidose majjhantike bhattakālasamaye; jāneyyāsi tvaṁ ānanda 'andhakāro antarahito, āloko pātubhūto' ti? 'Evaṁ bhante' . Evam eva kho ahaṁ ānanda idh' ekaccaṁ puggalaṁ evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'imassa kho puggalassa vijjamānā kusalā pi dhammā akusalā pi dhammā' ti. Tam enaṁ aparena samayena evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'imassa kho puggalassa akusalā dhammā antarahitā, kusalā dhammā sammukhībhūtā, atthi ca khvāssa akusalamūlaṁ asamucchinnaṁ, tam pi sabbena sabbaṁ samugghātaṁ gacchati. Evam ayaṁ puggalo āyatiṁ aparihānadhammo bhavissatī' ti. Evam pi kho ānanda Tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evam pi kho ānanda Tathāgatassa purisindriyañāṇaṁ cetasā ceto paricca viditaṁ hoti.
Evam pi kho ānanda Tathāgatassa āyatiṁ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hoti.
8. Idha panāhaṁ ānanda ekaccaṁ puggalaṁ evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'imassa kho puggalassa vijjamānā kusalā pi dhammā akusalā pi dhammā' ti. Tam enaṁ aparena samayena evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'natthi imassa puggalassa vālaggakoṭinittuddanamatto pi akusalo dhammo, samannāgato 'yaṁ puggalo ekantasukkehi anavajjehi dhammehi, diṭṭh'eva dhamme parinibbāyissatī' ti. Seyyathā pi ānanda aṅgārāni sītāni nibbutāni sukkhe tiṇapuñje vā kaṭṭhapuñje vā nikkhittāni; jāneyyāsi tvaṁ ānanda 'na yimāni aṅgārāni vuddhiṁ virūḷhiṁ vepullaṁ āpajjissantī' ti. 'Evaṁ bhante' . Evaṁ eva kho ahaṁ ānanda idh' ekaccaṁ puggalaṁ evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'imassa kho puggalassa vijjamānā kusalā pi dhammā akusalā pi dhammā' ti. Tam enaṁ aparena samayena evaṁ cetasā ceto paricca pajānāmi 'natthi imassa puggalassa vālaggakoṭinittuddanamatto pi akusalo dhammo, samannāgato 'yaṁ puggalo ekantasukkehi anavajjehi dhammehi, diṭṭh'eva dhamme parinibbāyissatī' ti. Evam pi kho ānanda Tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evam pi kho ānanda Tathāgatassa purisindriyañāṇaṁ cetasā ceto paricca viditaṁ hoti. Evam pi kho ānanda Tathāgatassa āyatiṁ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hoti.
Tatr' ānanda ye te purimā tayo puggalā, tesaṁ tiṇṇaṁ puggalānaṁ eko aparihānadhammo, eko parihānadhammo, eko āpāyiko nerayiko. Tatr' ānanda ye 'me pacchimā tayo puggalā, imesaṁ tiṇṇaṁ puggalānaṁ eko aparihānadhammo, eko parihānadhammo, eko parinibbānadhammo ti.
LXIII.
1. Nibbedhikapariyāyaṁ vo bhikkhave dhammapariyāyaṁ desessāmi, taṁ suṇātha sādhukaṁ manasikarotha, bhāsissāmī ti. 'Evaṁ bhante' ti kho te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ. Bhagavā etad avoca:--
2. Katamo ca so bhikkhave nibbedhikapariyāyo dhammapariyāyo?
Kāmā bhikkhave veditabbā, kāmānaṁ nidānasambhavo veditabbo, kāmānaṁ vemattatā veditabbā, kāmānaṁ vipāko veditabbo, kāmanirodho veditabbo, kāmanirodhagāminipaṭipadā veditabbā. Vedanā bhikkhave veditabbā, vedanānaṁ nidānasambhavo veditabbo, vedanānaṁ vemattatā veditabbā, vedanānaṁ vipāko veditabbo, vedanānirodho veditabbo, vedanānirodhagāminipaṭipadā veditabbā. Saññā bhikkhave veditabbā, saññānaṁ nidānasambhavo veditabbo, saññānaṁ vemattatā veditabbā, saññānaṁ vipāko veditabbo, saññānirodho veditabbo, saññānirodhagāminipaṭipadā veditabbā. āsavā bhikkhave veditabbā, āsavānaṁ nidānasambhavo veditabbo, āsavānaṁ vemattatā veditabbā, āsavānaṁ vipāko veditabbo, āsavanirodho veditabbo, āsavanirodhagāminipaṭipadā veditabbā. Kammaṁ bhikkhave veditabbaṁ, kammānaṁ nidānasambhavo veditabbo, kammānaṁ vemattatā veditabbā, kammānaṁ vipāko veditabbo, kammanirodho veditabbo, kammanirodhagāminipaṭipadā veditabbā. Dukkhaṁ bhikkhave veditabbaṁ, dukkhassa nidānasambhavo veditabbo, dukkhassa vemattatā veditabbā, dukkhassa vipāko veditabbo, dukkhanirodho veditabbo, dukkhanirodhagāminipaṭipadā veditabbā.
3. Kāmā bhikkhave veditabbā, kāmānaṁ nidānasambhavo veditabbo, kāmānaṁ vemattatā veditabbā, kāmānaṁ vipāko veditabbo,
kāmanirodho veditabbo, kāmanirodhagāminipaṭipadā veditabbā ti: iti kho pan'etaṁ vuttaṁ, kiñ c'etaṁ paṭicca vuttaṁ?
Pañc'ime bhikkhave kāmaguṇā: cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṁhitā rajanīyā; sotaviññeyyā saddā ... ghānaviññeyyā gandhā ... jivhāviññeyyā rasā ... kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṁhitā rajanīyā. Api ca kho bhikkhave n' ete kāmā, kāmaguṇā nām' ete ariyassa vinaye vuccanti.
Saṅkapparāgo purisassa kāmo.
N' ete kāmā yāni citrāni loke.
Saṅkapparāgo purisassa kāmo.
Tiṭṭhanti citrāni tath'eva loke.
Ath' ettha dhīrā vinayanti chandan ti.
4. Katamo ca bhikkhave kāmānaṁ nidānasambhavo?
Phasso bhikkhave kāmānaṁ nidānasambhavo.
Katamā ca bhikkhave kāmānaṁ vemattatā?
Añño bhikkhave kāmo rūpesu, añño kāmo saddesu, añño kāmo gandhesu, añño kāmo rasesu, añño kāmo phoṭṭhabbesu. Ayaṁ vuccati bhikkhave kāmānaṁ vemattatā.
Katamo ca bhikkhave kāmānaṁ vipāko?
Yaṁ kho bhikkhave kāmayamāno tajjaṁ tajjaṁ attabhāvaṁ abhinibbatteti puññabhāgiyaṁ vā apuññabhāgiyaṁ vā. Ayaṁ vuccati bhikkhave kāmānaṁ vipāko.
Katamo ca bhikkhave kāmanirodho?
Phassanirodho bhikkhave kāmanirodho. {Ayam} eva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo kāmanirodhagāminipaṭipadā, seyyathīdaṁ sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammā-ājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhi.
Yato ca kho bhikkhave ariyasāvako evaṁ kāme pajānāti, evaṁ kāmānaṁ nidānasambhavaṁ pajānāti, evaṁ kāmānaṁ vemattataṁ pajānāti, evaṁ kāmānaṁ vipākaṁ pajānāti, evaṁ kāmanirodhaṁ pajānāti, evaṁ kāmanirodhagāminipaṭipadaṁ pajānāti, so imaṁ nibbedhikaṁ brahmacariyaṁ pajānāti kāmanirodhaṁ.
Kāmā bhikkhave veditabbā ... pe ... kāmanirodhagāminipaṭipadā veditabbā ti: iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.
5. Vedanā bhikkhave veditabbā ... pe ... vedanānirodhagāminipaṭipadā veditabbā ti: iti kho pan'etaṁ vuttaṁ, kiñ c'etaṁ paṭicca vuttaṁ?
Tisso imā bhikkhave vedanā: sukhā vedanā, dukkhā vedanā, adukkhamasukhā vedanā.
6. Katamo ca bhikkhave vedanānaṁ nidānasambhavo?
Phasso bhikkhave vedanānaṁ nidānasambhavo.
Katamā ca bhikkhave vedanānaṁ vemattatā?
Atthi bhikkhave sāmisā sukhā vedanā, atthi nirāmisā sukhā vedanā; atthi sāmisā dukkhā vedanā, atthi nirāmisā dukkhā vedanā; atthi sāmisā adukkhamasukhā vedanā, atthi nirāmisā adukkhamasukhā vedanā. Ayaṁ vuccati bhikkhave vedanānaṁ vemattatā.
Katamo ca bhikkhave vedanānaṁ vipāko?
Yaṁ kho bhikkhave vediyamāno tajjaṁ tajjaṁ attabhāvaṁ abhinibbatteti puññabhāgiyaṁ vā apuññabhāgiyaṁ vā. Ayaṁ vuccati bhikkhave vedanānaṁ vipāko.
Katamo ca bhikkhave vedanānirodho?
Phassanirodho bhikkhave vedanānirodho. Ayam eva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo vedanānirodhagāminipaṭipadā, seyyathīdaṁ sammādiṭṭhi ... pe ... sammāsamādhi. Yato ca kho bhikkhave ariyasāvako evaṁ vedanā pajānāti, evaṁ vedanānaṁ nidānasambhavam pajānāti, evaṁ vedanānaṁ vemattataṁ pajānāti,
evaṁ vedanānaṁ vipākaṁ pajānāti, evaṁ vedanānirodhaṁ pajānāti, evaṁ vedanānirodhagāminipaṭipadaṁ pajānāti, so imaṁ nibbedhikaṁ brahmacariyaṁ pajānāti vedanānirodhaṁ.
Vedanā bhikkhave veditabbā ... pe ... vedanānirodhagāminipaṭipadā veditabbā ti: iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.
7. Saññā bhikkhave veditabbā ... pe ... saññānirodhagāminipaṭipadā veditabbā ti: iti kho pan'etaṁ vuttaṁ, kiñ c'etaṁ paṭicca vuttaṁ?
Cha yimā bhikkhave saññā: rūpasaññā, saddasaññā, gandhasaññā, rasasaññā, phoṭṭhabbasaññā, dhammasaññā.
8. Katamo ca bhikkhave saññānaṁ nidānasambhavo?
Phasso bhikkhave saññānaṁ nidānasambhavo.
Katamā ca bhikkhave saññānaṁ vemattatā?
Aññā bhikkhave saññā rūpesu, aññā saññā saddesu, aññā saññā gandhesu, aññā saññā rasesu, aññā saññā phoṭṭhabbesu, aññā saññā dhammesu. Ayaṁ vuccati bhikkhave saññānaṁ vemattatā.
Katamo ca bhikkhave saññānaṁ vipāko?
Vohāravepakkāhaṁ bhikkhave saññā vadāmi; yathā yathā naṁ sañjānāti, tathā tathā voharati 'evaṁ saññī ahosin' ti. Ayaṁ vuccati bhikkhave saññānaṁ vipāko.
Katamo ca bhikkhave saññānirodho?
Phassanirodho bhikkhave saññānirodho. Ayam eva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo saññānirodhagāminipaṭipadā, seyyathīdaṁ sammādiṭṭhi ... pe ... sammāsamādhi. Yato ca kho bhikkhave ariyasāvako evaṁ saññā pajānāti, evaṁ saññānaṁ nidānasambhavaṁ pajānāti, evaṁ saññānaṁ vemattataṁ pajānāti,
evaṁ saññānaṁ vipākaṁ pajānāti, evaṁ saññānirodhaṁ pajānāti, evaṁ saññānirodhagāminipaṭipadaṁ pajānāti, so imaṁ nibbedhikaṁ brahmacariyaṁ pajānāti saññānirodhaṁ.
Saññā bhikkhave veditabbā ... pe ... saññānirodhagāminipaṭipadā veditabbā ti: iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.
9. āsavā bhikkhave veditabbā ... pe ... āsavanirodhagāminipaṭipadā veditabbā ti: iti kho pan'etaṁ vuttaṁ, kiñ c'etaṁ paṭicca vuttaṁ?
Tayo 'me bhikkhave āsavā: kāmāsavo, bhavāsavo, avijjāsavo.
10. Katamo ca bhikkhave āsavānaṁ nidānasambhavo?
Avijjā bhikkhave āsavānaṁ nidānasambhavo.
Katamā ca bhikkhave āsavānaṁ vemattatā?
Atthi bhikkhave āsavā nirayagamaniyā, atthi āsavā tiracchānayonigamaniyā, atthi āsavā pittivisayagamaniyā, atthi āsavā manussalokagamaniyā, atthi āsavā devalokagamaniyā. Ayaṁ vuccati bhikkhave āsavānaṁ vemattatā.
Katamo ca bhikkhave āsavānaṁ vipāko?
Yaṁ kho bhikkhave avijjāgato tajjaṁ tajjaṁ attabhāvaṁ abhinibbatteti puññabhāgiyaṁ vā apuññabhāgiyaṁ vā.
Ayaṁ vuccati bhikkhave āsavānaṁ vipāko.
Katamo ca bhikkhave āsavanirodho?
Avijjānirodho bhikkhave āsavanirodho. Ayam eva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo āsavanirodhagāminipaṭipadā, seyyathīdaṁ sammādiṭṭhi ... pe ... sammāsamādhi. Yato ca kho bhikkhave ariyasāvako evaṁ āsave pajānāti, evaṁ āsavānaṁ nidānasambhavaṁ pajānāti, evaṁ āsavānaṁ vemattataṁ pajānāti, evaṁ āsavānaṁ vipākaṁ pajānāti, evaṁ āsavanirodhaṁ pajānāti, evaṁ āsavanirodhagāminipaṭipadaṁ pajānāti, so imaṁ nibbedhikaṁ brahmacariyaṁ pajānāti āsavanirodhaṁ.
āsavā bhikkhave veditabbā ... pe ... āsavanirodhagāminipaṭipadā veditabbā ti: iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.
11. Kammaṁ bhikkhave veditabbaṁ ... pe ... kammanirodhagāminipaṭipadā veditabbā ti: iti kho pan'etaṁ vuttaṁ, kiñ c'etaṁ paṭicca vuttaṁ?
Cetanāhaṁ bhikkhave kammaṁ vadāmi; cetayitvā kammaṁ karoti kāyena vācāya manasā.
12. Katamo ca bhikkhave kammānaṁ nidānasambhavo?
Phasso bhikkhave kammānaṁ nidānasambhavo.
Katamo ca bhikkhave kammānaṁ vemattatā?
Atthi bhikkhave kammaṁ nirayavedaniyaṁ, atthi kammaṁ tiracchānayonivedaniyaṁ, atthi kammaṁ pittivisayavedaniyaṁ, atthi kammaṁ manussalokavedaniyaṁ, atthi kammaṁ devalokavedaniyaṁ. Ayaṁ vuccati bhikkhave kammānaṁ vemattatā.
Katamo ca bhikkhave kammānaṁ vipāko?
Tividhāhaṁ bhikkhave kammānaṁ vipākaṁ vadāmi: diṭṭh'eva dhamme upapajje vā apare vā pariyāye. Ayaṁ vuccati bhikkhave kammānaṁ vipāko.
Katamo ca bhikkhave kammanirodho?
Phassanirodho bhikkhave kammanirodho. {Ayam} eva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo kammanirodhagāminipaṭipadā, seyyathīdaṁ sammādiṭṭhi ... pe ... sammāsamādhi.
Yato ca kho bhikkhave ariyasāvako evaṁ kammaṁ pajānāti, evaṁ kammānaṁ nidānasambhavaṁ pajānāti, evaṁ kammānaṁ vemattataṁ pajānāti, evaṁ kammānaṁ vipākaṁ pajānāti, evaṁ kammanirodhaṁ pajānāti, evaṁ kammanirodhagāminipaṭipadaṁ pajānāti, so imaṁ nibbedhikaṁ brahmacariyaṁ pajānāti kammanirodhaṁ.
Kammaṁ bhikkhave veditabbaṁ ... pe ... kammanirodhagāminipaṭipadā veditabbā ti:
iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.
13. Dukkhaṁ bhikkhave veditabbaṁ, dukkhassa {nidānasambhavo} veditabbo, dukkhassa vemattatā veditabbā, dukkhassa vipāko veditabbo, dukkhanirodho veditabbo, dukkhanirodhagāminipaṭipadā veditabbā ti: iti kho pan'etaṁ vuttaṁ, kiñ c'etaṁ paṭicca vuttaṁ?
Jāti pi dukkhā, jarā pi dukkhā, vyādhi pi dukkhā, maraṇam pi dukkhaṁ, sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā pi dukkhā, yam p' icchaṁ na labhati tam pi dukkhaṁ, saṅkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā.
14. Katamo ca bhikkhave dukkhassa nidānasambhavo?
Taṇhā bhikkhave dukkhassa nidānasambhavo.
Katamā ca bhikkhave dukkhassa vemattatā?
Atthi bhikkhave dukkhaṁ adhimattaṁ, atthi parittaṁ, atthi dandhavirāgi, atthi khippavirāgi. Ayaṁ vuccati bhikkhave dukkhassa vemattatā.
Katamo ca bhikkhave dukkhassa vipāko?
Idha bhikkhave ekacco yena dukkhena abhibhūto pariyādinnacitto socati kilamati paridevati urattāḷī kandati sammohaṁ āpajjati, yena vā pana dukkhena abhibhūto pariyādinnacitto bahiddhā pariyeṭṭhiṁ āpajjati 'ko ekapadaṁ dvipadaṁ jānāti imassa dukkhassa nirodhāyā' ti? Sammohavepakkaṁ vāhaṁ bhikkhave dukkhaṁ vadāmi pariyeṭṭhivepakkaṁ vā. Ayaṁ vuccati bhikkhave dukkhassa vipāko.
Katamo ca bhikkhave dukkhanirodho?
Taṇhānirodho bhikkhave dukkhanirodho. Ayam eva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo dukkhanirodhagāminipaṭipadā, seyyathīdaṁ sammādiṭṭhi ... pe ... sammāsamādhi. Yato ca kho bhikkhave ariyasāvako evaṁ dukkhaṁ pajānāti, evaṁ dukkhassa nidānasambhavaṁ pajānāti,
evaṁ dukkhassa vemattataṁ pajānāti, evaṁ dukkhavipākaṁ pajānāti, evaṁ dukkhanirodhaṁ pajānāti, evaṁ dukkhanirodhagāminipaṭipadaṁ pajānāti, so imaṁ nibbedhikaṁ brahmacariyaṁ pajānāti dukkhanirodhaṁ.
Dukkhaṁ bhikkhave veditabbaṁ, dukkhassa nidānasambhavo veditabbo, dukkhassa vemattatā veditabbā, dukkhassa vipāko veditabbo, dukkhanirodho veditabbo, dukkhanirodhagāminipaṭipadā veditabbā ti: iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.
Ayaṁ kho so bhikkhave nibbedhikapariyāyo dhammapariyāyo ti.
LXIV.
1. Cha yimāni bhikkhave Tathāgatassa Tathāgatabalāni, yehi balehi samannāgato Tathāgato āsabhaṇṭhānaṁ paṭijānāti parisāsu sīhanādaṁ nadati brahmacakkaṁ pavatteti. Katamāni cha?
2. Idha bhikkhave Tathāgato ṭhānañ ca ṭhānato aṭṭhānañ ca aṭṭhānato yathābhūtaṁ pajānāti, yam pi bhikkhave Tathāgato ṭhānañ ca ṭhānato aṭṭhānañ ca aṭṭhānato yathābhūtaṁ pajānāti, idam pi bhikkhave Tathāgatassa Tathāgatabalaṁ hoti, yaṁ balaṁ āgamma Tathāgato āsabhaṇṭhānaṁ paṭijānāti parisāsu sīhanādaṁ nadati brahmacakkaṁ pavatteti.
3. Puna ca paraṁ bhikkhave Tathāgato atītānāgatapaccuppannānaṁ kammasamādānānaṁ ṭhānaso hetuso vipākaṁ yathābhūtaṁ pajānāti, yam pi bhikkhave Tathāgato atītānāgatapaccuppannānaṁ kammasamādānānaṁ ṭhānaso hetuso vipākaṁ yathābhūtaṁ pajānāti, idam pi bhikkhave Tathāgatassa Tathāgatabalaṁ hoti, yaṁ balaṁ āgamma Tathāgato āsabhaṇṭhānaṁ paṭijānāti parisāsu sīhanādaṁ nadati brahmacakkaṁ pavatteti.
4. Puna ca paraṁ bhikkhave Tathāgato jhānavimokkhasamādhisamāpattīnaṁ saṅkilesaṁ vodānaṁ vuṭṭhānaṁ yathābhūtaṁ pajānāti,
yam pi bhikkhave Tathāgato ... pe ... idam pi bhikkhave Tathāgatassa Tathāgatabalaṁ hoti, yaṁ balaṁ āgamma Tathāgato āsabhaṇṭhānaṁ paṭijānāti parisāsu sīhanādaṁ nadati brahmacakkaṁ pavatteti.
5. Puna ca paraṁ bhikkhave Tathāgato anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussarati, seyyathīdaṁ ekam pi jātiṁ dve pi jātiyo ... pe ... iti sākāraṁ sa-uddesaṁ anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussarati, yam pi bhikkhave Tathāgato anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussarati, seyyathīdaṁ ekam pi jātiṁ dve pi jātiyo ... pe ... iti sākāram sauddesaṁ anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussarati, idam pi bhikkhave Tathāgatassa Tathāgatabalaṁ hoti, yaṁ balaṁ āgamma Tathāgato āsabhaṇṭhānaṁ paṭijānāti parisāsu sīhanādaṁ nadati brahmacakkaṁ pavatteti.
6. Puna ca paraṁ bhikkhave Tathāgato dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena ... pe ... yathākammūpage satte pajānāti, yam pi bhikkhave Tathāgato dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena ... pe ... yathākammūpage satte pajānāti, idam pi bhikkhave Tathāgatassa Tathāgatabalaṁ hoti, yaṁ balaṁ āgamma Tathāgato āsabhaṇṭhānaṁ paṭijānāti parisāsu sīhanādaṁ nadati brahmacakkaṁ pavatteti.
7. Puna ca paraṁ bhikkhave Tathāgato āsavānaṁ khayā ... pe ... abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati, yam pi bhikkhave Tathāgato āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja viharati, idam pi bhikkhave Tathāgatassa Tathāgatabalaṁ hoti, yaṁ balaṁ āgamma Tathāgato āsabhaṇṭhānaṁ paṭijānāti parisāsu sīhanādaṁ nadati brahmacakkaṁ pavatteti.
Imāni kho bhikkhave cha Tathāgatassa Tathāgatabalāni, yehi balehi samannāgato Tathāgato āsabhaṇṭhānaṁ paṭijānāti parisāsu sīhanādaṁ nadati brahmacakkaṁ pavatteti.
8. Tatra ce bhikkhave pare Tathāgataṁ ṭhānañ ca ṭhānato aṭṭhānañ ca aṭṭhānato yathābhūtaṁ ñāṇena upasaṅkamitvā pañhaṁ pucchanti, yathā yathā bhikkhave Tathāgatassa ṭhānañ ca ṭhānato aṭṭhānañ ca aṭṭhānato yathābhūtaṁ ñāṇaṁ viditaṁ, tathā tathā tesaṁ Tathāgato ṭhānañ ca ṭhānato aṭṭhānañ ca aṭṭhānato yathābhūtaṁ ñāṇena pañhaṁ puṭṭho vyākaroti.
9. Tatra ce bhikkhave pare Tathāgataṁ atītānāgatapaccuppannānaṁ kammasamādānānaṁ ṭhānaso hetuso vipākaṁ yathābhūtaṁ ñāṇena upasaṅkamitvā pañhaṁ pucchanti, yathā yathā bhikkhave Tathāgatassa atītānāgatapaccuppannānaṁ kammasamādānānaṁ ṭhānaso hetuso vipākaṁ yathābhūtaṁ ñāṇaṁ viditaṁ, tathā tathā tesaṁ Tathāgato atītānāgatapaccuppannānaṁ kammasamādānānaṁ ṭhānaso hetuso vipākaṁ yathābhūtaṁ ñāṇena pañhaṁ puṭṭho vyākaroti.
10. Tatra ce bhikkhave pare Tathāgataṁ jhānavimokkhasamādhisamāpattīnaṁ saṅkilesaṁ vodānaṁ vuṭṭhānaṁ yathābhūtaṁ ñāṇena upasaṅkamitvā pañhaṁ pucchanti, yathā yathā bhikkhave Tathāgatassa jhānavimokkhasamādhisamāpattīnaṁ saṅkilesaṁ vodānaṁ vuṭṭhānaṁ yathābhūtaṁ ñāṇaṁ viditaṁ, tathā tathā tesaṁ Tathāgato jhānavimokkhasamādhisamāpattīnaṁ saṅkilesaṁ vodānaṁ vuṭṭhānaṁ yathābhūtaṁ ñāṇena pañhaṁ puṭṭho vyākaroti.
11. Tatra ce bhikkhave pare Tathāgataṁ pubbenivāsānussatiṁ yathābhūtaṁ ñāṇena upasaṅkamitvā pañhaṁ pucchanti, yathā yathā bhikkhave Tathāgatassa pubbenivāsānussatiṁ yathābhūtaṁ ñāṇaṁ viditaṁ, tathā tathā tesaṁ Tathāgato pubbenivāsānussatiṁ yathābhūtaṁ ñāṇena pañhaṁ puṭṭho vyākaroti.
12. Tatra ce bhikkhave pare Tathāgataṁ sattānaṁ cutūpapātaṁ yathābhūtaṁ ñāṇena upasaṅkamitvā pañhaṁ pucchanti, yathā yathā bhikkhave Tathāgatassa sattānaṁ cutūpapātaṁ yathābhūtaṁ ñāṇaṁ viditaṁ, tathā tathā tesaṁ Tathāgato sattānaṁ cutūpapātaṁ yathābhūtaṁ ñāṇena pañhaṁ puṭṭho vyākaroti.
13. Tatra ce bhikkhave pare Tathāgataṁ āsavānaṁ khayā ... yathābhūtaṁ ñāṇena upasaṅkamitvā pañhaṁ pucchanti, yathā yathā bhikkhave Tathāgatassa āsavānaṁ khayā ... yathābhūtuṁ ñāṇaṁ viditaṁ, tathā tathā tesaṁ Tathāgato āsavānaṁ khayā ... yathābhūtaṁ ñāṇena pañhaṁ puṭṭho vyākaroti.
14. Tatra bhikkhave yam idaṁ ṭhānañ ca ṭhānato aṭṭhānañ ca aṭṭhānato yathābhūtaṁ ñāṇaṁ, tam pi samāhitassa vadāmi, no asamāhitassa. Yam p' idaṁ atītānāgatapaccuppannānaṁ kammasamādānānaṁ ṭhānaso hetuso vipākaṁ yathābhūtaṁ ñāṇaṁ, tam pi samāhitassa vadāmi, no asamāhitassa. Yam p' idaṁ jhānavimokkhasamādhisamāpattīnaṁ saṅkilesaṁ vodānaṁ vuṭṭhānaṁ yathābhūtaṁ ñāṇaṁ, tam pi samāhitassa vadāmi, no asamāhitassa.
Yam p' idaṁ pubbenivāsānussatiṁ yathābhūtaṁ ñāṇaṁ, tam pi samāhitassa vadāmi, no asamāhitassa. Yam p' idaṁ sattānaṁ cutūpapātaṁ yathābhūtaṁ ñāṇaṁ, tam pi samāhitassa vadāmi, no asamāhitassa. Yam p' idaṁ āsavānaṁ khayā ... yathābhūtaṁ ñāṇaṁ, tam pi samāhitassa vadāmi, no asamāhitassa. Iti kho bhikkhave samādhi maggo, asamādhi kummaggo ti.
Mahāvaggo chaṭṭho.
Tass' uddānaṁ:
Soṇo Phagguṇo chaḷābhijātiyo āsavā dārukammahatthimajjhaṁ
Passa-Citta pārāyanaṁ udakaṁ nibbedhika-sīhanādena vaggo ti.
Devatā-Vagga
LXV.
1. Cha bhikkhave dhamme appahāya abhabbo anāgāmiphalaṁ sacchikātuṁ. Katame cha?
2. Assaddhiyaṁ, ahirikaṁ, anottappaṁ, kosajjaṁ, muṭṭhasaccaṁ, duppaññataṁ.
Ime kho bhikkhave cha dhamme appahāya abhabbo anāgāmiphalaṁ sacchikātuṁ.
3. Cha bhikkhave dhamme pahāya bhabbo anāgāmiphalaṁ sacchikātuṁ. Katame cha?
4. Assaddhiyaṁ, ahirikaṁ, anottappaṁ, kosajjaṁ, muṭṭhasaccaṁ, duppaññataṁ.
Ime kho bhikkhave cha dhamme pahāya bhabbo anāgāmiphalaṁ sacchikātun ti.
LXVI.
1. Cha bhikkhave dhamme appahāya abhabbo arahattaṁ sacchikātuṁ. Katame cha?
2. Thīnaṁ, middhaṁ, uddhaccaṁ, kukkuccaṁ, assaddhiyaṁ, pamādaṁ.
Ime kho bhikkhave cha dhamme appahāya abhabbo arahattaṁ sacchikātuṁ.
3. Cha bhikkhave dhamme pahāya bhabbo arahattaṁ sacchikātuṁ. Katame cha?
4. Thīnaṁ, middhaṁ, uddhaccaṁ, kukkuccaṁ, assaddhiyaṁ, pamādaṁ.
Ime kho bhikkhave cha dhamme pahāya bhabbo arahattaṁ sacchikātun ti.
LXVII.
1. So vata bhikkhave bhikkhu pāpamitto pāpasahāyo pāpasampavaṅko pāpamitte sevamāno bhajamāno payirupāsamāno tesañ ca diṭṭhānugatiṁ āpajjamāno abhisamācārikaṁ dhammaṁ paripūressatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati.
Abhisamācārikaṁ dhammaṁ aparipūretvā sekhaṁ dhammaṁ paripūressatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati. Sekhaṁ dhammaṁ aparipūretvā sīlāni paripūressatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati. Sīlāni aparipūretvā kāmarāgaṁ vā rūparāgaṁ vā arūparāgaṁ vā pajahissatī ti n'etaṁ thānaṁ vijjati.
2. So vata bhikkhave bhikkhu kalyāṇamitto kalyāṇasahāyo kalyāṇasampavaṅko kalyāṇamitte sevamāno bhajamāno payirupāsamāno tesañ ca diṭṭhānugatiṁ āpajjamāno abhisamācārikaṁ dhammaṁ paripūressatī ti ṭhānam etaṁ vijjati. Abhisamācārikaṁ dhammaṁ paripūretvā sekhaṁ dhammaṁ paripūressatī ti ṭhānam etaṁ vijjati. Sekhaṁ dhammaṁ paripūretvā sīlāni paripūressatī ti ṭhānam etaṁ vijjati. Sīlāni paripūretvā kāmarāgaṁ vā rūparāgaṁ vā arūparāgaṁ vā pajahissatī ti ṭhānaṁ etaṁ vijjatī ti.
LXVIII.
1. So vata bhikkhave bhikkhu saṅgaṇikārāmo saṅgaṇikārato saṅgaṇikārāmataṁ anuyutto gaṇārāmo gaṇarato gaṇārāmataṁ anuyutto eko paviveke abhiramissatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati. Eko paviveke anabhiramanto cittassa nimittaṁ gahessatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati.
Cittassa nimittaṁ agaṇhanto sammādiṭṭhiṁ paripūressatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati. Sammādiṭṭhiṁ aparipūretvā sammāsamādhiṁ paripūressatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati. Sammāsamādhiṁ aparipūretvā saṅyojanāni pajahissatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati. Saṁyojanāni appahāya nibbānaṁ sacchikarissatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati.
2. So vata bhikkhave bhikkhu na saṅgaṇikārāmo na saṅgaṇikārato na saṅgaṇikārāmataṁ anuyutto na gaṇārāmo na gaṇarato na gaṇārāmataṁ anuyutto eko paviveke abhiramissatī ti ṭhānam etaṁ vijjati. Eko paviveke abhiramanto cittassa nimittaṁ gahessatī ti ṭhānam etaṁ vijjati. Cittassa nimittaṁ gaṇhanto sammādiṭṭhiṁ paripūressatī ti ṭhānam etaṁ vijjati. Sammādiṭṭhiṁ paripūretvā sammāsamādhiṁ paripūressatī ti ṭhānam etaṁ vijjati. Sammāsamādhiṁ paripūretvā saṅyojanāni pajahissatī ti ṭhānam etaṁ vijjati. Saṁyojanāni pahāya nibbānaṁ sacchikarissatī ti ṭhānam etaṁ vijjatī ti.
LXIX.
1. Atha kho aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṁ Jetavanaṁ obhāsetvā yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhāsi. Ekamantaṁ ṭhitā kho sā devatā Bhagavantaṁ etad avoca 'cha yime bhante dhammā bhikkhuno aparihānāya saṁvattanti. Katame cha? Satthugāravatā, dhammagāravatā, saṅghagāravatā, sikkhāgāravatā, sovacassatā, kalyāṇamittatā. Ime kho bhante cha dhammā bhikkhuno aparihānāya saṁvattantī' ti. Idam avoca sā devatā. Samanuñño Satthā ahosi.
Atha kho sā devatā 'samanuñño me Satthā' ti Bhagavantaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā tatth' ev' antaradhāyi.
2. Atha kho Bhagavā tassā rattiyā accayena bhikkhū āmantesi 'imaṁ bhikkhave rattiṁ aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṁ Jetavanaṁ obhāsetvā yenāhaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā maṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhāsi. Ekamantaṁ ṭhitā kho bhikkhave sā devatā maṁ etad avoca: Cha yime bhante dhammā bhikkhuno aparihānāya saṁvattanti. Katame cha? Satthugāravatā, dhammagāravatā, saṅghagāravatā, sikkhāgāravatā, sovacassatā, kalyāṇamittatā. Ime kho bhante cha dhammā bhikkhuno aparihānāya saṁvattantī ti. Idam avoca bhikkhave sā devatā, idaṁ vatvā maṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā tatth' ev' antaradhāyī' ti.
3. Evaṁ vutte āyasmā Sāriputto Bhagavantaṁ abhivādetvā etad avoca:--
Imassa kho ahaṁ bhante Bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa evaṁ vitthārena atthaṁ ājānāmi. Idha bhante bhikkhu attanā ca satthugāravo hoti satthugāravatāya ca vaṇṇavādī, ye c' aññe bhikkhū na satthugāravā, te ca satthugāravatāya samādapeti, ye c' aññe bhikkhū satthugāravā, tesañ ca vaṇṇaṁ bhaṇati bhūtaṁ tacchaṁ kālena.
Attanā ca dhammagāravo hoti ... pe ... saṅghagāravo hoti ... sikkhāgāravo hoti ... suvaco hoti ... kalyāṇamitto hoti kalyāṇamittatāya ca vaṇṇavādī, ye c' aññe bhikkhū na kalyāṇamittā, te ca kalyāṇamittatāya samādapeti, ye c' aññe bhikkhū kalyāṇamittā, tesañ ca vaññaṁ bhaṇati bhūtaṁ tacchaṁ kālena. Imassa kho ahaṁ bhante Bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa evaṁ vitthārena atthaṁ ājānāmī ti.
'Sādhu sādhu Sāriputta, sādhu kho tvaṁ Sāriputta imassa mayā saṅkhittena bhāsitassa evaṁ vitthārena atthaṁ ājānāsi. Idha Sāriputta bhikkhu attanā ca satthugāravo hoti satthugāravatāya ca vaṇṇavādī,
ye c' aññe bhikkhū na satthugāravā, te ca satthugāravatāya samādapeti, ye c' aññe bhikkhū satthugāravā, tesañ ca vaṇṇaṁ bhaṇati bhūtaṁ tacchaṁ kālena. Attanā ca dhammagāravo hoti ... pe ... saṅghagāravo hoti ... sikkhāgāravo hoti ... suvaco hoti ... kalyāṇamitto hoti kalyāṇamittatāya ca vaṇṇavādī, ye c' aññe bhikkhū na kalyāṇamittā, te ca kalyāṇamittatāya samādapeti, ye c' aññe bhikkhū kalyāṇamittā, tesañ ca vaṇṇaṁ bhaṇati bhūtaṁ tacchaṁ kālena.
Imassa kho Sāriputta mayā saṅkhittena bhāsitassa evaṁ vitthārena attho daṭṭhabbo' ti.
LXX.
1. So vata bhikkhave bhikkhu na santena samādhinā na paṇītena na paṭippassaddhiladdhena na ekodibhāvādhigatena anekavihitaṁ iddhividhaṁ paccanubhavissati: eko pi hutvā bahudhā bhavissati, bahudhā pi hutvā eko bhavissati ... pe ... yāva brahmalokā pi kāyena 'va saṁvattissatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati; dibbāya sotadhātuyā visuddhāya atikkantamānusikāya ubho sadde suṇissati dibbe ca mānuse ca ye dūre santike cā ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati; parasattānaṁ parapuggalānaṁ cetasā ceto paricca pajānissati: sarāgaṁ vā cittaṁ sarāgaṁ cittan ti pajānissati ... pe ... avimuttaṁ vā cittaṁ avimuttaṁ cittan ti pajānissatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati; anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussarissati, seyyathīdaṁ ekam pi jātiṁ dve pi jātiyo ... pe ... iti sākāraṁ sa-uddesaṁ anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussarissatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati;
dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passissati ... pe ... yathākammūpage satte pajānissatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati; āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja viharissatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati.
2. So vata bhikkhave bhikkhu santena samādhinā paṇītena paṭippassaddhiladdhena ekodibhāvādhigatena anekavihitaṁ iddhividhaṁ paccanubhavissati ... pe ... yāva brahmalokā pi kāyena 'va {saṁvattissatī} ti ṭhānam etaṁ vijjati; dibbāya sotadhātuyā visuddhāya atikkantamānusikāya ubho sadde suṇissati dibbe ca mānuse ca ye dūre santike cā ti ṭhānam etaṁ vijjati; parasattānaṁ parapuggalānaṁ cetasā ceto paricca pajānissati: sarāgaṁ vā cittaṁ sarāgaṁ cittan ti pajānissati ... pe ... avimuttaṁ vā cittaṁ avimuttaṁ cittan ti pajānissatī ti ṭhānam etaṁ vijjati; anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussarissati, seyyathīdaṁ ekam pi jātiṁ dve pi jātiyo ... pe ... iti sākāraṁ sa-uddesaṁ anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussarissatī ti ṭhānam etaṁ vijjati; dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passissati cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate yathākammūpage satte pajānissatī ti ṭhānam etaṁ vijjati; āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ ... pe ... sacchikatvā upasampajja viharissatī ti ṭhānam etaṁ vijjatī ti.
LXXI.
1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu abhabbo tatra tatr'eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇituṁ sati sati āyatane. Katamehi chahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu 'ime hānabhāgiyā dhammā' ti yathābhūtaṁ na ppajānāti, 'ime ṭhitibhāgiyā dhammā' ti yathābhūtaṁ na ppajānāti, 'ime visesabhāgiyā dhammā' ti yathābhūtaṁ na ppajānāti, 'ime nibbedhabhāgiyā dhammā' ti yathābhūtaṁ na ppajānāti asakkaccakārī ca hoti asappāyakārī ca.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu abhabbo tatra tatr'eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇituṁ sati sati āyatane.
3. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu bhabbo tatra tatr'eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇituṁ sati sati āyatane. Katamehi chahi?
4. Idha bhikkhave bhikkhu 'ime hānabhāgiyā dhammā' ti yathābhūtaṁ pajānāti, 'ime ṭhitibhāgiyā dhammā' ti yathābhūtaṁ pajānāti, 'ime visesabhāgiyā dhammā' ti yathābhūtaṁ pajānāti, 'ime nibbedhabhāgiyā dhammā' ti yathābhūtaṁ pajānāti sakkaccakārī ca hoti sappāyakārī ca.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu tatra tatr'eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇituṁ sati sati āyatane ti.
LXXII.
1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu abhabbo samādhismiṁ balataṁ pāpuṇituṁ. Katamehi chahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu na samādhissa samāpattikusalo hoti, na samādhissa ṭhitikusalo hoti, na samādhissa vuṭṭhānakusalo hoti asakkaccakārī ca hoti asātaccakārī ca asappāyakārī ca.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu abhabbo samādhismiṁ balataṁ pāpuṇituṁ.
3. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu bhabbo samādhismiṁ balataṁ pāpuṇituṁ. Katamehi chahi?
4. Idha bhikkhave bhikkhu samādhissa samāpattikusalo hoti, samādhissa ṭhitikusalo hoti, samādhissa vuṭṭhānakusalo hoti sakkaccakārī ca hoti sātaccakārī ca sappāyakārī ca.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu bhabbo samādhismiṁ balataṁ pāpuṇitun ti.
LXXIII.
1. Cha bhikkhave dhamme appahāya abhabbo paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharituṁ. Katame cha?
2. Kāmacchandaṁ, vyāpādaṁ, thīnamiddhaṁ, uddhaccakukkuccaṁ, vicikicchaṁ, kāmesu kho pan'assa ādīnavo na yathābhūtaṁ sammappaññāya sudiṭṭho hoti.
Ime kho bhikkhave cha dhamme appahāya abhabbo paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharituṁ.
3. Cha bhikkhave dhamme pahāya bhabbo paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharituṁ. Katame cha?
4. Kāmacchandaṁ, vyāpādaṁ, thīnamiddhaṁ, uddhaccakukkuccaṁ, vicikicchaṁ, kāmesu kho pan'assa ādīnavo yathābhūtaṁ sammappaññāya sudiṭṭho hoti.
Ime kho bhikkhave cha dhamme pahāya bhabbo paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharitun ti.
LXXIV.
1. Cha bhikkhave dhamme appahāya abhabbo paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharituṁ. Katame cha?
2. Kāmavitakkaṁ, vyāpādavitakkaṁ, vihiṁsāvitakkaṁ, kāmasaññaṁ, vyāpādasaññaṁ, vihiṁsāsaññaṁ.
Ime kho bhikkhave cha dhamme appahāya abhabbo paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharituṁ.
3. Cha bhikkhave dhamme pahāya bhabbo paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharituṁ. Katame cha?
4. Kāmavitakkaṁ, vyāpādavitakkaṁ, vihiṁsāvitakkaṁ, kāmasaññaṁ, vyāpādasaññaṁ, vihiṁsāsaññaṁ.
Ime kho bhikkhave cha dhamme pahāya bhabbo paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharitun ti.
Devatāvaggo sattamo.
Tass' uddānaṁ:
Anāgāmi arahaṁ ca mittā devatā so vata
Sakkhi balataṁ jhānaṁ ca apare duve pi cā ti.
Arahatta-Vagga
LXXV.
1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu diṭṭh'eva dhamme dukkhaṁ viharati savighātaṁ sa-upāyāsaṁ sapariḷāhaṁ, kāyassa bhedā parammaraṇā duggati pāṭikaṅkhā. Katamehi chahi?
2. Kāmavitakkena, vyāpādavitakkena, vihiṁsāvitakkena, kāmasaññāya, vyāpādasaññāya, vihiṁsāsaññāya.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu diṭṭh'eva dhamme dukkhaṁ viharati savighātaṁ sa-upāyāsaṁ sapariḷāhaṁ, kāyassa bhedā parammaraṇā duggati pāṭikaṅkhā.
3. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu diṭṭh'eva dhamme sukhaṁ viharati avighātaṁ anupāyāsaṁ apariḷāhaṁ, kāyassa bhedā parammaraṇā sugati pāṭikaṅkhā.
4. Nekkhammavitakkena, avyāpādavitakkena, avihiṁsāvitakkena, nekkhammasaññāya, avyāpādasaññāya, avihiṁsāsaññāya.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu diṭṭh'eva dhamme sukhaṁ viharati avighātaṁ anupāyāsaṁ apariḷāhaṁ, kāyassa bhedā parammaraṇā sugati pāṭikaṅkhā ti.
LXXVI.
1. Cha bhikkhave dhamme appahāya abhabbo arahattaṁ sacchikātuṁ. Katame cha?
2. Mānaṁ, omānaṁ, atimānaṁ, adhimānaṁ, thambhaṁ, atinipātaṁ.
Ime kho bhikkhave cha dhamme appahāya abhabbo arahattaṁ sacchikātuṁ.
3. Cha bhikkhave dhamme pahāya bhabbo arahattaṁ sacchikātuṁ. Katame cha?
4. Mānaṁ, omānaṁ, atimānaṁ, adhimānaṁ, thambhaṁ, atinipātaṁ.
Ime kho bhikkhave cha dhamme pahāya bhabbo arahattaṁ sacchikātun ti.
LXXVII.
1. Cha bhikkhave dhamme appahāya abhabbo uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanavisesaṁ sacchikātuṁ. Katame cha?
2. Muṭṭhasaccaṁ, asampajaññaṁ, indriyesu aguttadvārataṁ, bhojane amattaññutaṁ, kuhanaṁ, lapanaṁ.
Ime kho bhikkhave cha dhamme appahāya abhabbo uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanavisesaṁ sacchikātuṁ.
3. Cha bhikkhave dhamme pahāya bhabbo uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanavisesaṁ sacchikātuṁ.
Katame cha?
4. Muṭṭhasaccaṁ, asampajaññaṁ, indriyesu aguttadvārataṁ, bhojane amattaññutaṁ, kuhanaṁ, lapanaṁ.
Ime kho bhikkhave cha dhamme pahāya bhabbo uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanavisesaṁ sacchikātun ti.
LXXVIII.
1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu diṭṭh'eva dhamme sukhasomanassabahulo viharati, yoni c'assa āraddhā hoti āsavānaṁ khayāya. Katamehi chahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu dhammārāmo hoti, bhāvanārāmo hoti, pahānārāmo hoti, pavivekārāmo hoti, avyāpajjhārāmo hoti, nippapañcārāmo hoti.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu diṭṭh'eva dhamme sukhasomanassabahulo viharati, yoni c'assa āraddhā hoti āsavānaṁ khayāyā ti.
LXXIX.
1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu abhabbo anadhigataṁ vā kusalaṁ dhammaṁ adhigantuṁ adhigataṁ vā kusalaṁ dhammaṁ phātikātuṁ. Katamehi chahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu na āyakusalo hoti, na apāyakusalo hoti, na upāyakusalo hoti, anadhigatānaṁ kusalānaṁ dhammānaṁ adhigamāya na chandaṁ janeti, adhigate kusale dhamme na sārakkhati, sātaccakiriyāya na sampādeti.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu abhabbo anadhigataṁ vā kusalaṁ dhammaṁ adhigantuṁ adhigataṁ vā kusalaṁ dhammaṁ phātikātuṁ.
3. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu bhabbo anadhigataṁ vā kusalaṁ dhammaṁ adhigantuṁ adhigataṁ vā kusalaṁ dhammaṁ phātikātuṁ. Katamehi chahi?
Idha bhikkhave bhikkhu āyakusalo ca hoti, apāyakusalo ca hoti, upāyakusalo ca hoti, anadhigatānaṁ kusalānaṁ dhammānaṁ adhigamāya chandaṁ janeti,
adhigate kusale dhamme sārakkhati, sātaccakiriyāya sampādeti.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu bhabbo anadhigataṁ vā kusalaṁ dhammaṁ adhigantuṁ adhigataṁ vā kusalaṁ dhammaṁ phātikātun ti.
LXXX.
1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu na cirass'eva mahantattaṁ vepullattaṁ pāpuṇāti dhammesu.
Katamehi chahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu ālokabahulo ca hoti, yogabahulo ca hoti, vedabahulo ca hoti, asantuṭṭhibahulo ca, anikkhittadhuro ca kusalesu dhammesu, uttariñ ca patāreti.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu na cirass'eva mahantattaṁ vepullattaṁ pāpuṇāti dhammesū ti.
LXXXI.
1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye. Katamehi chahi?
2. Pāṇātipātī hoti, adinnādāyī hoti, kāmesu micchācārī hoti, musāvādī hoti, pāpiccho ca, micchādiṭṭhi ca.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye.
3. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge. Katamehi chahi?
4. Pāṇātipātā paṭivirato hoti, adinnādānā paṭivirato hoti, kāmesu micchācārā paṭivirato hoti, musāvādā paṭivirato hoti, appiccho ca, sammādiṭṭhi ca.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge ti.
LXXXII.
1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye. Katamehi chahi?
2. Musāvādī hoti, pisuṇāvāco hoti, pharusāvāco hoti, samphappalāpī hoti, luddho ca, pagabbho ca.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato yathābhataṁ nikkhitto evaṁ niraye.
3. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge. Katamehi chahi?
4. Musāvādā paṭivirato hoti, pisuṇāvācāya paṭivirato hoti, pharusāvācāya paṭivirato hoti, samphappalāpā paṭivirato hoti, aluddho ca, appagabbho ca.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato yathābhataṁ nikkhitto evaṁ sagge ti.
LXXXIII.
1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu abhabbo aggaṁ dhammaṁ arahattaṁ sacchikātuṁ. Katamehi chahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu assaddho hoti, ahiriko hoti, anottāpī hoti, kusīto hoti, duppañño hoti, kāye ca jīvite ca sāpekho hoti.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu abhabbo aggaṁ dhammaṁ arahattaṁ sacchikātuṁ.
3. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu bhabbo aggaṁ dhammaṁ arahattaṁ sacchikātuṁ. Katamehi chahi?
4. Idha bhikkhave bhikkhu saddho hoti, hirīmā hoti, ottāpī hoti, āraddhaviriyo hoti, paññavā hoti, kāye ca jīvite ca anapekho hoti.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu bhabbo aggaṁ dhammaṁ arahattaṁ sacchikātun ti.
LXXXIV.
1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgatassa bhikkhuno yā ratti vā divaso vā āgacchati, hāni yeva pāṭikaṅkhā kusalesu dhammesu, no vuddhi. Katamehi chahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu mahiccho hoti vighātavā asantuṭṭho itaritaracīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārena, assaddho hoti, dussīlo hoti, kusīto hoti, muṭṭhassati hoti, duppañño hoti.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgatassa bhikkhuno yā ratti vā divaso vā āgacchati, hāni yeva pāṭikaṅkhā kusalesu dhammesu, no vuddhi.
3. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgatassa bhikkhuno yā ratti vā divaso vā āgacchati, vuddhi yeva pāṭikaṅkhā kusalesu dhammesu, no parihāni. Katamehi chahi?
4. Idha bhikkhave bhikkhu na mahiccho hoti na vighātavā santuṭṭho itaritaracīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārena, saddho hoti, sīlavā hoti, āraddhaviriyo hoti, satimā hoti, paññavā hoti.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgatassa bhikkhuno yā ratti vā divaso vā āgacchati, vuddhi yeva pāṭikaṅkhā kusalesu dhammesu, no parihānī ti.
Arahattavaggo aṭṭhamo.
Tass' uddānaṁ:
Dukkhaṁ arahattaṁ uttariñ ca sukhaṁ adhigamena ca Mahantattaṁ dvayaniraye aggadhammañ ca rattiyo ti.
Sīti-Vagga
LXXXV.
1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu abhabbo anuttaraṁ sītibhāvaṁ sacchikātuṁ. Katamehi chahi?
2. Idha bhikkhave bhikkhu yasmiṁ samaye cittaṁ niggahetabbaṁ, tasmiṁ samaye cittaṁ na niggaṇhāti; yasmiṁ samaye cittaṁ paggahetabbaṁ, tasmiṁ samaye cittaṁ na paggaṇhāti; yasmiṁ samaye cittaṁ sampahaṁsitabbaṁ, tasmiṁ samaye cittaṁ na sampahaṁsati; yasmiṁ samaye cittaṁ ajjhupekkhitabbaṁ, tasmiṁ samaye cittam na ajjhupekkhati; hīnādhimuttiko ca hoti; sakkāyābhirato ca.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu abhabbo anuttaraṁ sītibhāvaṁ sacchikātuṁ.
3. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu bhabbo anuttaraṁ sītibhāvaṁ sacchikātuṁ. Katamehi chahi?
4. Idha bhikkhave bhikkhu yasmiṁ samaye cittaṁ niggahetabbaṁ, tasmiṁ samaye cittaṁ niggaṇhāti; yasmiṁ samaye cittaṁ paggahetabbaṁ, tasmiṁ samaye cittaṁ paggaṇhāti; yasmiṁ samaye cittaṁ sampahaṁsitabbaṁ, tasmiṁ samaye cittaṁ sampahaṁsati; yasmiṁ samaye cittaṁ ajjhupekkhitabbaṁ, tasmiṁ samaye cittaṁ ajjhupekkhati; paṇītādhimuttiko ca hoti; nibbānābhirato ca.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu bhabbo anuttaraṁ sītibhāvaṁ sacchikātun ti.
LXXXVI.
1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato suṇanto pi saddhammaṁ abhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattaṁ. Katamehi chahi?
2. Kammāvaraṇatāya samannāgato hoti, kilesāvaraṇatāya samannāgato hoti, vipākāvaraṇatāya samannāgato hoti, assaddho ca hoti, acchandiko ca, duppañño ca.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato suṇanto pi saddhammaṁ abhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattaṁ.
3. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato suṇanto pi saddhammaṁ bhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattaṁ. Katamehi chahi?
4. Na kammāvaraṇatāya samannāgato hoti, na kilesāvaraṇatāya samannāgato hoti, na vipākāvaraṇatāya samannāgato hoti, saddho ca hoti, chandiko ca, paññavā ca.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato suṇanto pi saddhammaṁ bhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattan ti.
LXXXVII.
1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato suṇanto pi saddhammaṁ abhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattaṁ. Katamehi chahi?
2. Mātā jīvitā voropitā hoti, pitā jīvitā voropito hoti, arahā jīvitā voropito hoti, Tathāgatassa duṭṭhena cittena lohitaṁ uppāditaṁ hoti, saṅgho bhinno hoti, duppañño hoti jaḷo eḷamūgo.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato pi saddhammaṁ abhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattaṁ.
3. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato suṇanto pi saddhammaṁ bhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattaṁ. Katamehi chahi?
4. Na mātā jīvitā voropitā hoti, na pitā jīvitā voropito hoti, na arahā jīvitā voropito hoti, na Tathāgatassa duṭṭhena cittena lohitaṁ uppāditaṁ hoti, na saṅgho bhinno hoti, paññavā hoti ajaḷo aneḷamūgo.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato suṇanto pi saddhammaṁ bhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattan ti.
LXXXVIII.
1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato suṇanto pi saddhammaṁ abhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattaṁ. Katamehi chahi?
2. Tathāgatappavedite dhammavinaye desiyamāne na sussūsati, na sotaṁ odahati, na aññācittaṁ upaṭṭhapeti, anatthaṁ gaṇhāti, atthaṁ riñcati, ananulomikāya khantiyā samannāgato hoti.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato suṇanto pi saddhammaṁ abhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattaṁ.
3. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato suṇanto pi saddhammaṁ bhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu sammattaṁ. Katamehi chahi?
4. Tathāgatappavedite dhammavinaye desiyamāne sussūsati, sotaṁ odahati, aññācittaṁ upaṭṭhapeti, atthaṁ gaṇhāti, anatthaṁ riñcati, anulomikāya khantiyā samannāgato hoti.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato suṇanto pi saddhammaṁ bhabbo niyāmaṁ okkamituṁ kusalesu dhammesu samattan ti.
LXXXIX.
1. Cha bhikkhave dhamme appahāya abhabbo diṭṭhisampadaṁ sacchikātuṁ. Katame cha?
2. Sakkāyadiṭṭhiṁ, vicikicchaṁ, sīlabbataparāmāsaṁ, apāyagamaniyaṁ rāgaṁ, apāyagamaniyaṁ dosaṁ, apāyagamaniyaṁ mohaṁ.
Ime kho bhikkhave cha dhamme appahāya abhabbo diṭṭhisampadaṁ sacchikātuṁ.
3. Cha bhikkhave dhamme pahāya bhabbo diṭṭhisampadaṁ sacchikātuṁ. Katame cha?
4. Sakkāyadiṭṭhiṁ, vicikicchaṁ, sīlabbataparāmāsaṁ, apāyagamaniyaṁ rāgaṁ, apāyagamaniyaṁ dosaṁ, apāyagamaniyaṁ mohaṁ.
Ime kho bhikkhave cha dhamme pahāya bhabbo diṭṭhisampadaṁ sacchikātun ti.
XC.
1. Cha yime bhikkhave dhammā diṭṭhisampannassa puggalassa pahīnā. Katame cha?
2. Sakkāyadiṭṭhi, vicikicchā, sīlabbataparāmāso, apāyagamaniyo rāgo, apāyagamaniyo doso, apāyagamaniyo moho.
Ime kho bhikkhave cha dhammā diṭṭhisampannassa puggalassa pahīnā ti.
XCI.
1. Cha bhikkhave dhamme abhabbo diṭṭhisampanno puggalo uppādetuṁ. Katame cha?
2. Sakkāyadiṭṭhiṁ, vicikicchaṁ, sīlabbataparāmāsaṁ, apāyagamaniyaṁ rāgaṁ, apāyagamaniyaṁ dosaṁ, apāyagamaniyaṁ mohaṁ.
Ime kho bhikkhave cha dhamme abhabbo diṭṭhisampanno puggalo uppādetun ti.
XCII.
1. Cha yimāni bhikkhave abhabbaṭṭhānāni. Katamāni cha?
2. Abhabbo diṭṭhisampanno puggalo Satthari agāravo viharituṁ appatisso, abhabbo diṭṭhisampanno puggalo dhamme agāravo viharituṁ appatisso, abhabbo diṭṭhisampanno puggalo saṅghe agāravo viharituṁ appatisso, abhabbo diṭṭhisampanno puggalo sikkhāya agāravo viharituṁ appatisso, abhabbo diṭṭhisampanno puggalo anāgamaniyaṁ vatthuṁ paccāgantuṁ, abhabbo diṭṭhisampanno puggalo aṭṭhamaṁ bhavaṁ nibbattetuṁ.
Imāni kho bhikkhave abhabbaṭṭhānānī ti.
XCIII.
1. Cha yimāni bhikkhave abhabbaṭṭhānāni. Katamāni cha?
2. Abhabbo diṭṭhisampanno puggalo kañci saṅkhāraṁ niccato upagantuṁ, abhabbo diṭṭhisampanno puggalo kañci saṅkhāraṁ sukhato upagantuṁ, abhabbo diṭṭhisampanno puggalo kañci dhammaṁ attato upagantuṁ, abhabbo diṭṭhisampanno puggalo anantariyakammaṁ kātuṁ, abhabbo diṭṭhisampanno puggalo kotūhalamaṅgalena suddhiṁ paccāgantuṁ, abhabbo diṭṭhisampanno puggalo ito bahiddhā dakkhiṇeyyaṁ gavesituṁ.
Imāni kho bhikkhave cha abhabbaṭṭhānānī ti.
XCIV.
1. Cha yimāni bhikkhave abhabbaṭṭhānāni. Katamāni cha?
2. Abhabbo diṭṭhisampanno puggalo mātaraṁ jīvitā voropetuṁ, abhabbo diṭṭhisampanno puggalo pitaraṁ jīvitā voropetuṁ, abhabbo diṭṭhisampanno puggalo arahantaṁ jīvitā voropetuṁ, abhabbo diṭṭhisampanno puggalo Tathāgatassa duṭṭhena cittena lohitaṁ uppādetuṁ, abhabbo diṭṭhisampanno puggalo saṅghaṁ bhindituṁ, abhabbo diṭṭhisampanno puggalo aññaṁ satthāraṁ uddisituṁ.
Imāni kho bhikkhave cha abhabbaṭṭhānānī ti.
XCV.
1. Cha yimāni bhikkhave abhabbaṭṭhānāni. Katamāni cha?
2. Abhabbo diṭṭhisampanno puggalo sayaṅkataṁ sukhadukkhaṁ paccāgantuṁ, abhabbo diṭṭhisampanno puggalo paraṅkataṁ sukhadukkhaṁ paccāgantuṁ, abhabbo diṭṭhisampanno puggalo sayaṅkatañ ca paraṅkatañ ca sukhadukkhaṁ paccāgantuṁ, abhabbo diṭṭhisampanno puggalo asayaṅkāraṁ adhiccasamuppannaṁ sukhadukkhaṁ paccāgantuṁ, abhabbo diṭṭhisampanno puggalo aparaṅkāraṁ adhiccasamuppannaṁ sukhadukkhaṁ paccāgantuṁ, abhabbo diṭṭhisampanno puggalo asayaṅkārañ ca aparaṅkārañ ca adhiccasamuppannaṁ sukhadukkhaṁ paccāgantuṁ. Taṁ kissa hetu?
Tathā hi 'ssa bhikkhave diṭṭhisampannassa puggalassa hetu ca sudiṭṭho, hetusamuppannā ca dhammā.
Imāni kho bhikkhave cha abhabbaṭṭhānānī ti.
Sītivaggo navamo.
Tass' uddānaṁ:
Sīti bhabbo āvaraṇatā sussūsā pavuccati
Pahātabbaṁ pahīnā me uppādetabbaṁ Satthari
Kañci saṅkhāraṁ mātari sayaṅkatena vaggo ti.
Ānisaṁsa-Vagga
XCVI.
1. Channaṁ bhikkhave pātubhāvo dullabho lokasmim.
Katamesaṁ channaṁ?
2. Tathāgatassa arahato sammāsambuddhassa pātubhāvo dullabho lokasmiṁ, Tathāgatappaveditassa dhammavinayassa desetā puggalo dullabho lokasmiṁ, ariyāyatane paccājāti dullabhā lokasmiṁ, indriyānaṁ avekallatā dullabhā lokasmiṁ, ajaḷatā aneḷamūgatā dullabhā lokasmiṁ, kusaladhammacchando dullabho lokasmiṁ.
Imesam kho bhikkhave channaṁ pātubhāvo dullabho lokasmin ti.
XCVII.
1. Cha yime bhikkhave ānisaṁsā sotāpattiphalasacchikiriyāya. Katame cha?
2. Saddhammaniyato hoti, aparihānadhammo hoti, pariyantakatassa dukkhaṁ na hoti, asādhāraṇena ñāṇena samannāgato hoti, hetu c'assa sudiṭṭho, hetusamuppannā ca dhammā.
Ime kho bhikkhave cha ānisaṁsā sotāpattiphalasacchikiriyāyā ti.
XCVIII.
1. So vata bhikkhave bhikkhu kañci saṅkhāraṁ niccato samanupassanto anulomikāya khantiyā samannāgato bhavissatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati. Anulomikāya khantiyā asamannāgato sammattaniyāmaṁ okkamissatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati. Sammattaniyāmaṁ anokkamamāno sotāpattiphalaṁ vā sakadāgāmiphalaṁ vā anāgāmiphalaṁ vā arahattaṁ vā sacchikarissatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati.
2. So vata bhikkhave bhikkhu sabbasaṅkhāraṁ aniccato samanupassanto anulomikāya khantiyā samannāgato bhavissatī ti ṭhānam etaṁ vijjati. Anulomikāya khantiyā samannāgato sammattaniyāmaṁ okkamissatī ti ṭhānam etaṁ vijjati. Sammattaniyāmaṁ okkamamāno sotāpattiphalaṁ vā sakadāgāmiphalaṁ vā anāgāmiphalaṁ vā arahattaṁ vā sacchikarissatī ti ṭhānam etaṁ vijjatī ti.
XCIX.
So vata bhikkhave bhikkhu kañci saṅkhāraṁ sukhato samanupassanto ... pe ... sabbasaṅkhāraṁ dukkhato samanupassanto ... pe ...
C.
. . .8 kañci dhammaṁ attato samanupassanto ... pe
. . . sabbadhammaṁ anattato samanupassanto ... pe ...
CI.
1. So vata bhikkhave bhikkhu nibbānaṁ dukkhato samanupassanto anulomikāya khantiyā samannāgato bhavissatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati. Anulomikāya khantiyā asamannāgato sammattaniyāmaṁ okkamissatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati. Sammattaniyāmaṁ anokkamamāno sotāpattiphalaṁ vā sakadāgāmiphalaṁ vā anāgāmiphalaṁ vā arahattaṁ vā sacchikarissatī ti n'etaṁ ṭhānaṁ vijjati.
2. So vata bhikkhave bhikkhu nibbānaṁ sukhato samanupassanto anulomikāya khantiyā samannāgato bhavissatī ti ṭhānam etaṁ vijjati.
Anulomikāya khantiyā samannāgato sammattaniyāmaṁ okkamissatī ti ṭhānam etaṁ vijjati. Sammattaniyāmaṁ okkamamāno sotāpattiphalaṁ vā sakadāgāmiphalaṁ vā anāgāmiphalaṁ vā arahattaṁ vā sacchikarissatī ti ṭhānam etaṁ vijjatī ti.
CII.
1. Cha bhikkhave ānisaṁse sampassamānena alam eva bhikkhunā sabbasaṅkhāresu anodhiṁ karitvā aniccasaññaṁ upaṭṭhāpetuṁ. Katame cha?
2. Sabbasaṅkhārā ca me anavaṭṭhitato khāyissanti, sabbaloke ca me mano nābhiramissati, sabbalokā ca me mano vuṭṭhahissati, nibbānapoṇañ ca me mānasaṁ bhavissati, saṅyojanā ca me pahānaṁ gacchanti, paramena ca sāmaññena samannāgato bhavissāmī ti.
Ime kho bhikkhave cha ānisaṁse sampassamānena alam eva bhikkhunā sabbasaṅkhāresu anodhiṁ karitvā aniccasaññaṁ upaṭṭhāpetun ti.
CIII.
1. Cha bhikkhave ānisaṁse sampassamānena alam eva bhikkhunā sabbasaṅkhāresu anodhiṁ karitvā dukkhasaññaṁ upaṭṭhāpetuṁ. Katame cha?
2. Sabbasaṅkhāresu ca me nibbānasaññā paccupaṭṭhitā bhavissati seyyathā pi ukkhittāsike vadhake, sabbalokā ca me mano vuṭṭhahissati, nibbāne ca santadassāvī bhavissāmi, anusayā ca me samugghātaṁ gacchanti, kiccakārī ca bhavissāmi, Satthā ca me pariciṇṇo bhavissati mettāvatāyā ti.
Ime kho bhikkhave cha ānisaṁse sampassamānena alam eva bhikkhunā sabbasaṅkhāresu anodhiṁ karitvā dukkhasaññaṁ upaṭṭhāpetun ti.
CIV.
1. Cha bhikkhave ānisaṁse sampassamānena alam eva bhikkhunā sabbadhammesu anodhiṁ karitvā anattasaññaṁ upaṭṭhāpetuṁ. Katame cha?
2. Sabbaloke ca atammayo bhavissāmi, ahaṅkārā ca me uparujjhissanti, mamaṅkārā ca me uparujjhissanti, asādhāraṇena ca ñāṇena samannāgato bhavissāmi, hetu ca me sudiṭṭho bhavissati, hetusamuppannā ca dhammā.
Ime kho bhikkhave cha ānisaṁse sampassamānena alam eva bhikkhunā sabbadhammesu anodhiṁ karitvā anattasaññaṁ upaṭṭhāpetun ti.
CV.
1. Tayo 'me bhikkhave bhavā pahātabbā, tīsu sikkhāsu sikkhitabbaṁ. Katame tayo bhavā pahātabbā?
2. Kāmabhavo, rūpabhavo, arūpabhavo.
Ime tayo bhavā pahātabbā. Katamāsu tīsu sikkhitabbam?
3. Adhisīlasikkhāya, adhicittasikkhāya, adhipaññāsikkhāya.
Imāsu tīsu sikkhāsu sikkhitabbaṁ.
4. Yato kho bhikkhave bhikkhuno ime tayo bhavā pahīnā honti, imāsu ca tīsu sikkhāsu sikkhitasikkho hoti: ayaṁ vuccati bhikkhave bhikkhu acchejji taṇhaṁ, vivattayi saṅyojanaṁ, sammā mānābhisamayā antam akāsi dukkhassā ti.
CVI.
1. Tisso imā bhikkhave taṇhā pahātabbā tayo ca mānā.
Katamā tisso taṇhā pahātabbā?
2. Kāmataṇhā, bhavataṇhā, vibhavataṇhā.
Imā tisso taṇhā pahātabbā. Katame tayo mānā pahātabbā?
3. Māno, omāno, atimāno.
Ime tayo mānā pahātabbā.
4. Yato kho bhikkhave bhikkhuno imā tisso taṇhā pahīnā honti ime ca tayo mānā: ayaṁ vuccati bhikkhave bhikkhu acchejji taṇhaṁ, vivattayi saṅyojanaṁ, sammā mānābhisamayā antam akāsi dukkhassā ti.
Ānisaṁsavaggo dasamo.
Tass' uddānaṁ:
Pātubhāvo ānisaṁso aniccaṁ dukkham anattato Nibbānaṁ tayo anodhi saṁvuttā bhavataṇhāya te dasā ti.
[PaññāsakāsaṅGahito-Vaggo]
Tika-Vagga
CVII.
1. Tayo 'me bhikkhave dhammā. Katame tayo?
2. Rāgo, doso, moho.
Ime kho bhikkhave tayo dhammā. Imesaṁ kho bhikkhave tiṇṇaṁ dhammānaṁ pahānāya tayo dhammā bhāvetabbā. Katame tayo?
3. Rāgassa pahānāya asubhā bhāvetabbā, dosassa pahānāya mettā bhāvetabbā, mohassa pahānāya paññā bhāvetabbā.
Imesaṁ kho bhikkhave tiṇṇaṁ dhammānaṁ pahānāya ime tayo dhammā bhāvetabbā ti.
CVIII.
1. Tayo 'me bhikkhave dhammā. Katame tayo?
2. Kāyaduccaritaṁ, vacīduccaritaṁ, manoduccaritaṁ.
Ime kho bhikkhave tayo dhammā. Imesaṁ kho bhikkhave tiṇṇaṁ dhammānaṁ pahānāya tayo dhammā bhāvetabbā. Katame tayo?
3. Kāyaduccaritassa pahānāya kāyasucaritaṁ bhāvetabbaṁ, vacīduccaritassa pahānāya vacīsucaritaṁ bhāvetabbaṁ, manoduccaritassa pahānāya manosucaritaṁ bhāvetabbaṁ.
Imesaṁ kho bhikkhave tiṇṇaṁ dhammānaṁ pahānāya ime tayo dhammā bhāvetabbā ti.
CIX.
1. Tayo 'me bhikkhave dhammā. Katame tayo?
2. Kāmavitakko, vyāpādavitakko, vihiṁsāvitakko.
Ime kho bhikkhave tayo dhammā. Imesaṁ kho bhikkhave tiṇṇaṁ dhammānaṁ pahānāya tayo dhammā bhāvetabbā. Katame tayo?
3. Kāmavitakkassa pahānāya nekkhammavitakko bhāvetabbo, vyāpādavitakkassa pahānāya avyāpādavitakko bhāvetabbo, vihiṁsāvitakkassa pahānāya avihiṁsāvitakko bhāvetabbo.
Imesaṁ kho bhikkhave tiṇṇaṁ dhammānaṁ pahānāya ime tayo dhammā bhāvetabbā ti.
CX.
1. Tayo 'me bhikkhave dhammā. Katame tayo?
2. Kāmasaññā, vyāpādasaññā, vihiṁsāsaññā.
Ime kho bhikkhave tayo dhammā. Imesaṁ kho bhikkhave tiṇṇaṁ dhammānaṁ pahānāya tayo dhammā bhāvetabbā. Katame tayo?
3. Kāmasaññāya pahānāya nekkhammasaññā bhāvetabbā, vyāpādasaññāya pahānāya avyāpādasaññā bhāvetabbā, vihiṁsāsaññāya pahānāya avihiṁsāsaññā bhāvetabbā.
Imesaṁ kho bhikkhave tiṇṇaṁ dhammānaṁ pahānāya ime tayo dhammā bhāvetabbā ti.
CXI.
1. Tayo 'me bhikkhave dhammā. Katame tayo?
2. Kāmadhātu, vyāpādadhātu, vihiṁsādhātu.
Ime kho bhikkhave tayo dhammā. Imesaṁ kho bhikkhave tiṇṇaṁ dhammānaṁ pahānāya tayo dhammā bhāvetabbā. Katame tayo?
3. Kāmadhātuyā pahānāya nekkhammadhātu bhāvetabbā, vyāpādadhātuyā pahānāya avyāpādadhātu bhāvetabbā, vihiṁsādhātuyā pahāṇāya avihiṁsādhātu bhāvetabbā.
Imesaṁ kho bhikkhave tiṇṇaṁ dhammānaṁ pahānāya ime tayo dhammā bhāvetabbā ti.
CXII.
1. Tayo 'me bhikkhave dhammā. Katame tayo?
2. Assādadiṭṭhi, attānudiṭṭhi, micchādiṭṭhi.
Ime kho bhikkhave tayo dhammā. Imesaṁ kho bhikkhave tiṇṇaṁ dhammānaṁ pahānāya tayo dhammā bhāvetabbā. Katame tayo?
3. Assādadiṭṭhiyā pahānāya aniccasaññā bhāvetabbā, attānudiṭṭhiyā pahānāya anattasaññā bhāvetabbā, micchādiṭṭhiyā pahānāya sammādiṭṭhi bhāvetabbā.
Imesaṁ kho bhikkhave tiṇṇaṁ dhammānaṁ pahānāya ime tayo dhammā bhāvetabbā ti.
CXIII.
1. Tayo 'me bhikkhave dhammā. Katame tayo?
2. Arati, vihiṁsā, adhammacariyā.
Ime kho bhikkhave tayo dhammā. Imesaṁ kho bhikkhave tiṇṇaṁ dhammānaṁ pahānāya tayo dhammā bhāvetabbā. Katame tayo?
3. Aratiyā pahānāya muditā bhāvetabbā, vihiṁsāya pahānāya avihiṁsā bhāvetabbā, adhammacariyāya pahānāya dhammacariyā bhāvetabbā.
Imesam kho bhikkhave tiṇṇaṁ dhammānaṁ pahānāya ime tayo dhammā bhāvetabbā ti.
CXIV.
1. Tayo 'me bhikkhave dhammā. Katame tayo?
2. Asantuṭṭhitā, asampajaññaṁ, mahicchatā.
Ime kho bhikkhave tayo dhammā. Imesaṁ kho bhikkhave tiṇṇaṁ dhammānaṁ pahānāya tayo dhammā bhāvetabbā. Katame tayo?
3. Asantuṭṭhitāya pahānāya santuṭṭhitā bhāvetabbā, asampajaññassa pahānāya sampajaññaṁ bhāvetabbaṁ, mahicchatāya pahānāya appicchatā bhāvetabbā.
Imesaṁ kho bhikkhave tiṇṇaṁ dhammānaṁ pahānāya ime tayo dhammā bhāvetabbā ti.
CXV.
1. Tayo 'me bhikkhave dhammā. Katame tayo?
2. Dovacassatā, pāpamittatā, cetaso vikkhepo.
Ime kho bhikkhave tayo dhammā. Imesaṁ kho bhikkhave tiṇṇaṁ dhammānaṁ pahānāya tayo dhammā bhāvetabbā. Katame tayo?
3. Dovacassatāya pahānāya sovacassatā bhāvetabbā, pāpamittatāya pahānāya kalyāṇamittatā bhāvetabbā, cetaso vikkhepassa pahānāya ānāpāṇassati bhāvetabbā.
Imesaṁ kho bhikkhave tiṇṇaṁ dhammānaṁ pahānāya ime tayo dhammā bhāvetabbā ti.
CXVI.
1. Tayo 'me bhikkhave dhammā. Katame tayo?
2. Uddhaccaṁ, asaṁvaro, pamādo.
Ime kho bhikkhave tayo dhammā. Imesaṁ kho bhikkhave tiṇṇaṁ dhammānaṁ pahānāya tayo dhammā bhāvetabbā. Katame tayo?
3. Uddhaccassa pahānāya samatho bhāvetabbo, asaṁvarassa pahānāya saṁvaro bhāvetabbo, pamādassa pahānāya appamādo bhāvetabbo.
Imesaṁ kho bhikkhave tiṇṇaṁ dhammānaṁ pahānāya ime tayo dhammā bhāvetabbā ti.
Tikavaggo ekādasamo.
Tass' uddānaṁ:
Rāga-duccarita-vitakka-saññā-dhātū ti vuccati.
Assāda-arati-tuṭṭhi-dovaca-uddhaccena vaggo ti.
[Vaggāsaṅgahitā Suttantā]
CXVII.
1. Cha bhikkhave dhamme appahāya abhabbo kāye kāyānupassī viharituṁ. Katame cha?
2. Kammārāmataṁ, bhassārāmataṁ, niddārāmataṁ, saṅgaṇikārāmataṁ, indriyesu aguttadvārataṁ, bhojane amattaññutaṁ.
Ime kho bhikkhave cha dhamme appahāya abhabbo kāye kāyānupassī viharituṁ.
3. Cha bhikkhave dhamme bhabbo kāye kāyānupassī viharituṁ. Katame cha?
4. Kammārāmataṁ, bhassārāmataṁ, niddārāmataṁ, saṅgaṇikārāmataṁ, indriyesu aguttadvārataṁ, bhojane amattaññutaṁ.
Ime kho bhikkhave cha dhamme pahāya bhabbo kāye kāyānupassī viharitun ti.
CXVIII.
1. Cha bhikkhave dhamme appahāya abhabbo ajjhattaṁ kāye ... pe ... bahiddhā kāye ... ajjhattabahiddhā kāye ... vedanāsu ... ajjhattaṁ vedanāsu ... bahiddhā vedanāsu ... ajjhattabahiddhā vedanāsu ... citte ... ajjhattaṁ citte ... bahiddhā citte ... ajjhattabahiddhā citte ... dhammesu ... ajjhattaṁ dhammesu ... bahiddhā dhammesu ... ajjhattabahiddhā dhammesu dhammānupassī viharituṁ. Katame cha?
2. Kammārāmataṁ, bhassārāmataṁ, niddārāmataṁ, saṅgaṇikārāmataṁ, indriyesu aguttadvārataṁ, bhojane amattaññutaṁ ...
Ime kho bhikkhave cha dhamme pahāya bhabbo ajjhattabahiddhā dhammesu dhammānupassī viharitun ti.
CXIX.
1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato Tapusso gahapati Tathāgate niṭṭhaṁ gato amataddaso amataṁ sacchikatvā iriyati. Katamehi chahi?
2. Buddhe aveccappasādena, dhamme aveccappasādena, saṅghe aveccappasādena, ariyena sīlena, ariyena ñāṇena, ariyāya vimuttiyā.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato Tapusso gahapati Tathāgate niṭṭhaṁ gato amataddaso amataṁ sacchikatvā iriyatī ti.
CXX.
1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato Bhalliko gahapati ... Sudatto gahapati Anāthapiṇḍiko ... Citto gahapati Macchikāsaṇḍiko ... Hatthako āḷavako ... Mahānāmo Sakko ... Uggo gahapati Vesāliko ... Uggato gahapati ... Sūro Ambaṭṭho ... Jīvako Komārabhacco ... Nakulapitā gahapati ... Tavakaṇṇiko gahapati ... Pūraṇo gahapati ... Isidatto gahapati ... Sandhāno gahapati ... Vijayo gahapati ... Vajjiyamahito gahapati ... Meṇḍako gahapati ... Vāseṭṭho upāsako, Ariṭṭho upāsako, Sāraggo upāsako Tathāgate niṭṭhaṁ gato amataddaso amataṁ sacchikatvā iriyati.
Katamehi chahi?
2. Buddhe aveccappasādena, dhamme aveccappasādena, saṅghe aveccappasādena, ariyena sīlena, ariyena ñāṇena, ariyāya vimuttiyā.
Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato Sāraggo upāsako Tathāgate niṭṭhaṁ gato amataddaso amataṁ sacchikatvā iriyatī ti.
CXXI.
1. Rāgassa bhikkhave abhiññāya cha dhammā bhāvetabbā. Katame cha?
2. Dassanānuttariyaṁ, savanānuttariyaṁ, lābhānuttariyaṁ, sikkhānuttariyaṁ, pāricariyānuttariyaṁ, anussatānuttariyaṁ. Rāgassa bhikkhave abhiññāya ime cha dhammā bhāvetabbā ti.
CXXII.
1. Rāgassa bhikkhave abhiññāya cha dhammā bhāvetabbā. Katame cha?
2. Buddhānussati, dhammānussati, saṅghānussati, sīlānussati, cāgānussati, devatānussati. Rāgassa bhikkhave abhiññāya ime cha dhammā bhāvetabbā ti.
CXXIII.
1. Rāgassa bhikkhave abhiññāya cha dhammā bhāvetabbā. Katame cha?
2. Aniccasasaññā, anicce dukkhasaññā, dukkhe anattasaññā, pahānasaññā, virāgasaññā, nirodhasaññā. Rāgassa bhikkhave abhiññāya ime cha dhammā bhāvetabbā ti.
CXXIV.
1. Rāgassa bhikkhave pariññāya ... pe ... pari-k-khayāya ... pahānāya khayāya vayāya virāgāya nirodhāya cāgāya paṭinissaggāya cha dhammā bhāvetabbā ...
2. Dosassa ... mohassa kodhassa upanāhassa makkhassa palāsassa issāya macchariyassa māyāya sāṭheyyassa thambhassa sārambhassa mānassa atimānassa madassa pamādassa abhiññāya ... pariññāya pari-k-khayāya pahānāya khayāya vayāya virāgāya nirodhāya cāgāya paṭinissaggāya ... pe ... ime cha dhammā bhāvetabbā ti.
Idam avoca Bhagavā. Attamanā te bhikkhū Bhagavato bhāsitaṁ abhinandun ti.
Chakkanipāto samatto.
