Aṅguttara-Nikāya of the Sutta-Pitaka
Part IV. Sattakanipata, Atthakanipata, Navakanipata

Based on the edition by E. Hardy,
London: Pali Text Society 1899.

This work is © Copyright the Pali Text Society and the Dhammakaya Foundation, 2015

This work is licensed under a
Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
For details see Terms of Use.

Input by the Dhammakaya Foundation, Thailand, 1989-1996

NOTICE: These files are provided by courtesy of the Pali Text Society for scholarly purposes only. In principle they represent a digital edition (without revision or correction) of the printed editions of the complete set of Pali canonical texts published by the PTS. While they have been subject to a process of checking, it should not be assumed that there is no divergence from the printed editions and it is strongly recommended that they are checked against the printed editions before quoting.

ALTERATIONS: Superficial re-formatting of headers, sutta titles, and page numbers adding 'ids,' and tag changes to make the file conform to HTML 5 standards. The lower-case mg [ṁ] has been substituted throughout for the lowercase m-underdot [ṁ]; the lower-case ng [ṅ] has been substituted throughout for the lowercase n-overdot [º]. Content straddling page breaks has been moved to the preceding page. The notice of this change that appeared in the originals has been deleted. In order to fascilitate word search, all annotations have been remove, and the line breaks of the printed edition have been converted into floating text. Otherwise the internal text of the suttas remains untouched.

[page 001]

Aṅguttara-Nikāya

Namo tassa bhagavato arahato sammā sambuddhassa

Book IV

Sattaka-Nipāta

Dhana-Vagga

I

1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:-- Bhikkhavo ti. Bhadante ti te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ. Bhagavā etad avoca:--

2. Sattahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu sabrahmacārīnaṁ appiyo ca hoti amanāpo ca agaru ca abhāvanīyo ca. Katamehi sattahi?

3. Idha bhikkhave bhikkhu lābhakāmo ca hoti sakkārakāmo ca anavaññattikāmo ca ahiriko ca anottappī ca pāpiccho ca micchādiṭṭhi ca.

Imehi kho bhikkhave sattahi dhammehi samannāgato bhikkhu sabrahmacārīnaṁ appiyo ca hoti amanāpo ca agaru ca abhāvanīyo ca.

4. Sattahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo ca. Katamehi sattahi?

[page 002]

5. Idha bhikkhave bhikkhu na lābhakāmo ca hoti na sakkārakāmo ca na anavaññattikāmo ca hirimā ca ottappī ca appiccho ca sammādiṭṭhi ca.

Imehi kho bhikkhave. sattahi dhammehi samannāgato bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo cā ti.

II.

1. Sattahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu sabrahmacarīnaṁ appiyo ca hoti amanāpo ca agaru ca abhāvanīyo ca. Katamehi sattahi?

2. Idha bhikkhave bhikkhu lābhakāmo ca hoti sakkārakāmo ca anavaññattikāmo ca ahiriko ca anottappī ca issukī ca maccharī ca.

Imehi kho bhikkhave sattahi dhammehi samannāgato bhikkhu sabrahmacārīnaṁ appiyo ca hoti amanāpo ca agaru ca abhāvanīyo ca.

3. Sattahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo ca. Katamehi sattahi?

4. Idha bhikkhave bhikkhu na lābhakāmo ca hoti na sakkārakāmo ca na anavaññattikāmo ca hirimā ca ottappī ca anissukī ca amaccharī ca.

Imehi kho bhikkhave sattahi dhammehi samannāgato bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo cā ti.

[page 003]

III.

1. Satt' imāni bhikkhave balāni. Katamāni satta?

2. Saddhābalaṁ, viriyabalaṁ, hiribalaṁ, ottappabalaṁ, satibalaṁ, samādhibalaṁ, paññābalaṁ.

Imāni kho bhikkhave satta balānī ti.

Saddhābalaṁ viriyañ ca hiri ottappiyaṁ balaṁ
satibalaṁ samādhiñ ca paññā ve sattamaṁ balaṁ.
Etehi balavā bhikkhu sukhaṁ jīvati paṇḍito,
yoniso vicine dhammaṁ, paññāyatthaṁ vipassati,
pajjotass' eva nibbānaṁ, vimokho hoti cetaso ti.

IV.

1. Satt' imāni bhikkhave balāni. Katamāni satta?

2. Saddhābalaṁ, viriyabalaṁ, hiribalaṁ, ottappabalaṁ, satibalaṁ, samādhibalaṁ, paññābalaṁ. Katamañ ca bhikkhave saddhābalaṁ?

3. Idha bhikkhave ariyasāvako saddho hoti, saddahati Tathāgatassa bodhiṁ 'iti pi so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi Satthā devamanussānaṁ buddho Bhagavā' ti. Idaṁ vuccati bhikkhave saddhābalaṁ.

Katamañ ca bhikkhave viriyabalaṁ?

4. Idha bhikkhave ariyasāvako āraddhaviriyo viharati akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya, kusalānaṁ dhammānaṁ upasampadāya, thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. Idaṁ vuccati bhikkhave viriyabalaṁ.

Katamañ ca bhikkhave hiribalaṁ?

5. Idha bhikkhave ariyasāvako hirimā hoti, hiriyati kāyaduccaritena vacīduccaritena manoduccaritena, hiriyati pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ samāpattiyā.

[page 004]

Idaṁ vuccati bhikkhave hiribalaṁ. Katamañ ca bhikkhave ottappabalaṁ?

6. Idha bhikkhave ariyasāvako ottappī hoti, ottappati kāyaduccaritena vacīduccaritena manoduccaritena, ottappati pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ samāpattiyā. Idaṁ vuccati bhikkhave ottappabalaṁ. Katamañ ca bhikkhave satibalaṁ?

7. Idha bhikkhave ariyasāvako satimā hoti paramena satinepakkena samannāgato, cirakatam pi cirabhāsitam pi saritā anussaritā. Idaṁ vuccati bhikkhave satibalaṁ.

Katamañ ca bhikkhave samādhibalam?

8. Idha bhikkhave ariyasāvako vivicc'eva kāmehi ... pe ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. Idaṁ vuccati bhikkhave samādhibalaṁ. Katamañ ca bhikkhave paññābalaṁ?

9. Idha bhikkhave ariyasāvako paññavā hoti, udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā. Idaṁ vuccati bhikkhave paññābalaṁ.

Imāni kho bhikkhave satta balānī ti.

V.

1. Satt' imāni bhikkhave dhanāni. Katamāni satta?

2. Saddhādhanaṁ, sīladhanaṁ, hiridhanaṁ, ottappadhanaṁ, sutadhanaṁ, cāgadhanaṁ, paññādhanaṁ.

[page 005]

Imāni kho bhikkhave satta dhanānī ti.

Saddhādhanaṁ sīladhanaṁ hiri ottappiyaṁ dhanaṁ
sutadhanañ ca cāgo ca paññā ve sattamaṁ dhanaṁ.
Yassa ete dhanā atthi itthiyā purisassa vā.
adaliddo ti taṁ āhu, amoghaṁ tassa jīvitaṁ.
Tasmā saddhañ ca sīlañ ca pasādaṁ dhammadassanaṁ
anuyuñjetha medhāvī saraṁ buddhānasāsanan ti.

VI.

1. Satt' imāni bhikkhave dhanāni. Katamāni satta?

2. Saddhādhanaṁ, sīladhanaṁ, hiridhanam, ottappadhanaṁ, sutadhanaṁ, cāgadhanaṁ, paññādhanam. Katamañ ca bhikkhave saddhādhanaṁ?

3. Idha bhikkhave ariyasāvako saddho hoti, saddahati Tathāgatassa bodhim 'iti pi so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho ... pe ... buddho Bhagavā' ti. Idaṁ vuccati bhikkhave saddhādhanaṁ. Katamañ ca bhikkhave sīladhanaṁ?

4. Idha bhikkhave ariyasāvako pāṇātipātā pativirato hoti ... pe ... surāmerayamajjapamādaṭṭhānā pativirato hoti. Idaṁ vuccati bhikkhave sīladhanaṁ. Katamañ ca bhikkhave hiridhanaṁ?

5. Idha bhikkhave ariyasāvako hirimā hoti, hiriyati kāyaduccaritena vacīduccaritena manoduccaritena, hiriyati pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ samāpattiyā. Idaṁ vuccati bhikkhave hiridhanaṁ. Katamañ ca bhikkhave ottappadhanaṁ?

[page 006]

7. Idha bhikkhave ariyasāvako bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo, ye te dhammā ādikalyāṇā majjhe kalyāṇā pariyosānakalyāṇā sātthaṁ savyañjanaṁ kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ abhivadanti, tathārūpāssa dhammā bahussutā honti dhatā vacasā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā. Idaṁ vuccati bhikkhave sutadhanaṁ. Katamañ ca bhikkhave cāgadhanaṁ?

8. Idha bhikkhave ariyasāvako vigatamalamaccherena cetasā agāraṁ ajjhāvasati muttacāgo payatapāṇi vossaggarato yācayogo dānasaṁvibhāgarato. Idaṁ vuccati bhikkhave cāgadhanaṁ. Katamañ ca bhikkhave paññādhanaṁ?

9. Idha bhikkhave ariyasāvako paññavā hoti ... pe ... sammādukkhakkhayagāminiyā. Idaṁ vuccati bhikkhave paññādhanaṁ.

Imāni kho bhikkhave satta dhanānī ti.

Saddhādhanaṁ sīladhanaṁ hiri ottappiyaṁ dhanaṁ
sutadhanañ ca cāgo ca paññā ve sattamaṁ dhanaṁ.
Yassa ete dhanā atthi itthiyā purisassa vā,
adaliddo ti taṁ āhu, amoghaṁ tassa jīvitaṁ.
Tasmā saddhañ ca sīlañ ca pasādaṁ dhammadassanaṁ
anuyuñjetha medhāvī saraṁ buddhānasāsanan ti.

VII.

1. Atha kho Uggo rājamahāmatto yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Uggo rājamahāmatto Bhagavantaṁ etad avoca 'acchariyaṁ bhante abbhutaṁ bhante, yāva aḍḍho 'vāyaṁ bhante Migāro Rohaṇeyyo yāva mahaddhano yāva mahābhogo' ti. 'Kīva aḍḍho pan' Ugga Migāro Rohaṇeyyo kīva mahaddhano kīva mahābhogo' ti?

[page 007]

'Sataṁ bhante satasahassānaṁ hiraññassa, ko pana vādo rūpiyassā' ti. 'Atthi kho etaṁ Ugga dhanaṁ? N' etaṁ natthī ti vadāmi, tañ ca kho etaṁ Ugga dhanaṁ sādhāraṇaṁ agginā udakena rājūhi corehi appiyehi dāyādehi. Satta kho imāni Ugga dhanāni asādhāraṇāni agginā udakena rājūhi corehi appiyehi dāyādehi. Katamāni satta? Saddhādhanaṁ, sīladhanaṁ, hiridhanaṁ, ottappadhanaṁ, sutadhanaṁ, cāgadhanaṁ, paññādhanaṁ. Imāni kho Ugga satta dhanāni asādhāraṇāni agginā udakena rājūhi corehi appiyehi dāyādehī' ti.

Saddhādhanam sīladhanaṁ hiri ottappiyaṁ dhanaṁ
sutadhanañ ca cāgo ca paññā ve sattamaṁ dhanaṁ.
Yassa ete dhanā atthi itthiyā purisassa vā,
sa ve mahaddhano loke ajeyyo devamānuse.
Tasmā saddhañ ca sīlañ ca pasādaṁ dhammadassanaṁ
anuyuñjetha medhāvī saraṁ buddhānasāsanan ti.

VIII.

1. Satt' imāni bhikkhave saṅyojanāni. Katamāni satta?

2. Anunayasaṅyojanaṁ, paṭighasaṅyojanaṁ, diṭṭhisaṅyojanaṁ, vicikicchāsaṅyojanaṁ, mānasaṅyojanaṁ, bhavarāgasaṅyojanaṁ, avijjāsaṅyojanaṁ.

Imāni kho bhikkhave satta saṅyojanānī ti.

IX.

1. Sattannaṁ bhikkhave saṅyojanānaṁ pahānāya samucchedāya brahmacariyaṁ vussati. Katamesaṁ sattannaṁ?

[page 008]

2. Anunayasaṅyojanassa pahānāya samucchedāya brahmacariyaṁ vussati, paṭighasaṅyojanassa ... pe ... diṭṭhisaṅyojanassa ... vicikicchāsaṅyojanassa ... mānasaṅyojanassa ... bhavarāgasaṅyojanassa ... avijjāsaṅyojanassa pahānāya samucchedāya brahmacariyaṁ vussati.

Imesaṁ kho bhikkhave sattannaṁ saṅyojanānaṁ pahānāya samucchedāya brahmacariyaṁ vussati. Yato kho bhikkhave bhikkhuno anunayasaṅyojanaṁ pahīnaṁ hoti ucchinnamūlaṁ tālāvatthukataṁ anabhāvakataṁ āyatiṁ anuppādadhammaṁ, paṭighasaṅyojanaṁ ... pe ... diṭṭhisaṅyojanaṁ ... vicikicchāsaṅyojanaṁ ... mānasaṅyojanaṁ ... bhavarāgasaṅyojanaṁ ... avijjāsaṅyojanaṁ pahīnaṁ hoti ucchinnamūlaṁ tālāvatthukataṁ anabhāvakataṁ āyatiṁ anuppādadhammaṁ: ayaṁ vuccati bhikkhave bhikkhu acchejji taṇhaṁ vivattayi saṅyojanaṁ sammāmānābhisamayā antam akāsi dukkhassā ti.

X.

1. Satt' imāni bhikkhave saṅyojanāni. Katamāni satta?

2. Anunayasaṅyojanaṁ, paṭighasaṅyojanaṁ, diṭṭhisaṅyojanaṁ, vicikicchāsaṅyojanaṁ, mānasaṅyojanaṁ, issāsaṅyojanaṁ, macchariyasaṅyojanaṁ.

Imāni kho bhikkhave satta saṅyojanānī ti.

Dhanavaggo paṭhamo

Tass'uddānaṁ:

[page 009]

Dve piyaṁ dve balaṁ dhanaṁ (saṅkhittañ c'eva vitthataṁ)
Ugga saṅyojanañ c'eva pahāna macchariyenā ti.

Anusaya-Vagga

XI.

1. Satt' ime bhikkhave anusayā. Katame satta?

2. Kāmarāgānusayo, paṭighānusayo, diṭṭhānusayo, vicikicchānusayo, mānānusayo, bhavarāgānusayo, avijjānusayo.

Ime kho bhikkhave satta anusayā ti.

XII.

1. Sattannaṁ bhikkhave anusayānaṁ pahānāya samucchedāya brahmacariyaṁ vussati. Katamesaṁ sattannaṁ?

2. Kāmarāgānusayassa pahānāya samucchedāya brahmacariyaṁ vussati, paṭighānusayassa ... pe ... diṭṭhānusayassa ... vicikicchānusayassa ... mānānusayassa ... bhavarāgānusayassa ... avijjānusayassa pahānāya samucchedāya brahmacariyaṁ vussati.

Imesaṁ kho bhikkhave sattannaṁ anusayānaṁ pahānāya samucchedāya brahmacariyaṁ vussati. Yato kho bhikkhave bhikkhuno kāmarāgānusayo pahīno hoti ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṁ anuppādadhammo, paṭighānusayo ... pe ... diṭṭhānusayo ... vicikicchānusayo ... mānānusayo ... bhavarāgānusayo ... avijjānusayo pahīno hoti ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvakato āyatiṁ anuppādadhammo: ayaṁ vuccati bhikkhave bhikkhu acchejji taṇhaṁ vivattayi saṅyojanaṁ sammāmānābhisamayā antam akāsi dukkhassā ti.

[page 010]

XIII.

1. Sattahi bhikkhave aṅgehi samannāgataṁ kulaṁ anupagantvā vā nālaṁ upagantuṁ upagantvā vā nālaṁ upanisīdituṁ. Katamehi sattahi?

2. Na manāpena paccuṭṭhenti, na manāpena abhivādenti, na manāpena āsanaṁ denti, santam assa parigūhanti, bahukamhi thokaṁ denti, paṇītamhi lūkhaṁ denti, asakkaccaṁ denti no sakkaccaṁ.

Imehi kho bhikkhave sattahi aṅgehi samannāgataṁ kulaṁ anupagantvā vā nālaṁ upagantuṁ upagantvā vā nālaṁ upanisīdituṁ.

3. Sattahi bhikkhave aṅgehi samannāgatam kulaṁ anupagantvā vā alaṁ upagantuṁ upagantvā vā alaṁ upanisīdituṁ. Katamehi sattahi?

4. Manāpena paccuṭṭhenti, manāpena abhivādenti, manāpena āsanaṁ denti, santam assa na parigūhanti, bahukamhi bahukaṁ denti, paṇītamhi paṇītaṁ denti, sakkaccaṁ denti no asakkaccaṁ.

Imehi kho bhikkhave sattahi aṅgehi samannāgataṁ kulaṁ anupagantvā vā alaṁ upagantuṁ upagantvā vā alaṁ upanisīditun ti.

XIV.

1. Satt' ime bhikkhave puggalā āhuneyyā pāhuneyyā dakkhiṇeyyā añjalikaraṇīyā anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katame satta?

2. Ubhato bhāgavimutto, paññāvimutto, kāyasakkhi, diṭṭhippatto, saddhāvimutto, dhammānusārī, saddhānusārī.

[page 011]

Ime kho bhikkhave satta puggalā āhuneyyā pāhuneyyā dakkhiṇeyyā añjalikaraṇīyā anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.

XV.

1. Satt' ime bhikkhave udakūpamā puggalā santo saṁvijjamānā lokasmiṁ. Katame satta?

2. Idha bhikkhave ekacco puggalo sakiṁ nimuggo nimuggo 'va hoti, idha pana bhikkhave ekacco puggalo ummujjitvā nimujjati, idha pana bhikkhave ekacco puggalo ummujjitvā ṭhito hoti, idha pana bhikkhave ekacco puggalo ummujjitvā vipassati viloketi, idha pana bhikkhave ekacco puggalo ummujjitvā patarati, idha pana bhikkhave ekacco puggalo ummujjitvā patigādhappatto hoti, idha pana bhikkhave ekacco puggalo ummujjitvā tiṇṇo hoti pāragato thale tiṭṭhati brāhmaṇo. Kathañ ca bhikkhave puggalo sakiṁ nimuggo nimuggo 'va hoti?

3. Idha bhikkhave ekacco puggalo samannāgato hoti ekantakāḷakehi akusalehi dhammehi. Evaṁ kho bhikkhave puggalo sakiṁ nimuggo nimuggo 'va hoti. Kathañ ca bhikkhave puggalo ummujjitvā nimujjati?

4. Idha bhikkhave ekacco puggalo ummujjati 'sādhu saddhā kusalesu dhammesu, sādhu hiri ... sādhu ottappaṁ ... sādhu viriyaṁ ... sādhu paññā kusalesu dhammesū' ti. Tassa sā saddhā neva tiṭṭhati no vaḍḍhati, hāyati yeva. Tassa sā hiri ... pe ... tassa taṁ ottappaṁ ... tassa taṁ viriyaṁ ... tassa sā paññā neva tiṭṭhati no vaḍḍhati, hāyati yeva. Evaṁ kho bhikkhave puggalo ummujjitvā nimujjati. Kathañ ca bhikkhave puggalo ummujjitvā ṭhito hoti?

[page 012]

5. Idha bhikkhave ekacco puggalo ummujjati 'sādhu saddhā kusalesu dhammesu, sādhu hiri ... sādhu ottappaṁ ... sādhu viriyaṁ ... sādhu paññā kusalesu dhammesū' ti. Tassa sā saddhā neva hāyati no vaḍḍhati, ṭhitā hoti.

Tassa sā hiri ... pe ... tassa taṁ ottappaṁ ... tassa taṁ viriyaṁ ... tassa sā paññā neva hāyati no vaḍḍhati, ṭhitā hoti. Evaṁ kho bhikkhave puggalo ummujjitvā ṭhito hoti. Kathañ ca bhikkhave puggalo ummujjitvā vipassati viloketi?

6. Idha bhikkhave ekacco puggalo ummujjati 'sādhu saddhā kusalesu dhammesu, sādhu hiri ... sādhu ottappaṁ ... sādhu viriyaṁ ... sādhu paññā kusalesu dhammesū' ti. So tiṇṇaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā sotāpanno hoti avinipātadhammo niyato sambodhiparāyano. Evaṁ kho bhikkhave puggalo ummujjitvā vipassati viloketi. Kathañ ca bhikkhave puggalo ummujjitvā patarati?

7. Idha bhikkhave ekacco puggalo ummujjati 'sādhu saddhā kusalesu dhammesu, sādhu hiri ... sādhu ottappaṁ ... sādhu viriyaṁ ... sādhu paññā kusalesu dhammesū' ti. So tiṇṇaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā rāgadosamohānaṁ tanuttā sakadāgāmī hoti saki-d-eva imaṁ lokaṁ āgantvā dukkhass' antaṁ karoti. Evam kho bhikkhave puggalo ummujjitvā patarati. Kathañ ca bhikkhave puggalo ummujjitvā patigādhappatto hoti?

8. Idha bhikkhave ekacco puggalo ummujjati 'sādhu saddhā kusalesu dhammesu, sādhu hiri ... sādhu ottappaṁ ... sādhu viriyaṁ ... sādhu paññā kusalesu dhammesū' ti. So pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā opapātiko hoti, tattha parinibbāyī anāvattidhammo tasmā lokā. Evaṁ kho bhikkhave puggalo ummujjitvā patigādhappatto hoti. Kathañ ca bhikkhave puggalo ummujjitvā tiṇṇo hoti pāragato thale tiṭṭhati brāhmaṇo?

[page 013]

9. Idha bhikkhave ekacco puggalo ummujjati 'sādhu saddhā kusalesu dhammesu, sādhu hiri ... sādhu ottappaṁ ... sādhu viriyaṁ ... sādhu paññā kusalesu dhammesū' ti. So āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh' eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati. Evaṁ kho bhikkhave puggalo ummujjitvā tiṇṇo hoti pāragato thale tiṭṭhati brāhmaṇo.

Ime kho bhikkhave satta udakūpamā puggalā santo saṁvijjamānā lokasmin ti.

XVI.

1. Satt' ime bhikkhave puggalā āhuneyyā pāhuneyyā dakkhiṇeyyā añjalikaraṇīyā anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katame satta?

2. Idha bhikkhave ekacco puggalo sabbasaṅkhāresu aniccānupassī viharati aniccasaññī aniccapaṭisaṁvedī satataṁ samitaṁ abbokiṇṇaṁ cetasā adhimuccamāno paññāya pariyogāhamāno. So āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja viharati. Ayaṁ bhikkhave paṭhamo puggalo āhuneyyo pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa.

3. Puna ca paraṁ bhikkhave idh' ekacco puggalo sabbasaṅkhāresu aniccānupassī viharati aniccasaññī aniccapaṭisaṁvedī satataṁ samitaṁ abbokiṇṇaṁ cetasā adhimuccamāno paññāya pariyogāhamāno. Tassa apubbaṁ acarimaṁ āsavapariyādānañ ca hoti jīvitapariyādānañ ca. Ayaṁ bhikkhave dutiyo puggalo āhuneyyo ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa.

4. Puna ca paraṁ bhikkhave idh' ekacco puggalo sabbasaṅkhāresu aniccānupassī viharati aniccasaññī aniccapaṭisaṁvedī satataṁ samitaṁ abbokiṇṇaṁ cetasā adhimuccamāno paññāya pariyogāhamāno. So pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā antarāparinibbāyī hoti .

[page 014]

... pe ... upahaccaparinibbāyī hoti ... asaṅkhāraparinibbāyī hoti ... sasaṅkhāraparinibbāyī hoti ... uddhaṁsoto hoti akaniṭṭhagāmī. Ayaṁ bhikkhave sattamo puggalo āhuneyyo pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa.

Ime kho bhikkhave satta puggalā āhuneyyā pāhuneyyā dakkhiṇeyyā añjalikaraṇīya anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.

XVII.

1. Satt' ime bhikkhave puggalā āhuneyyā ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katame satta?

2. Idha bhikkhave ekacco puggalo sabbasaṅkhāresu dukkhānupassī viharati ... pe ... sabbesu dhammesu anattānupassī viharati ... nibbāne sukhānupassī viharati sukhasaññī sukhapaṭisaṁvedī satataṁ samitaṁ abbokiṇṇaṁ cetasā adhimuccamāno paññāya pariyogāhamāno. So āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja viharati.

Ayaṁ bhikkhave paṭhamo puggalo āhuneyyo ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa.

3. Puna ca paraṁ bhikkhave idh' ekacco puggalo nibbāne sukhānupassī viharati sukhasaññī sukhapaṭisaṁvedī satataṁ samitaṁ abbokiṇṇaṁ cetasā adhimuccamāno paññāya pariyogāhamāno. Tassa apubbaṁ acarimaṁ āsavapariyādānañ ca hoti jīvitapariyādānañ ca. Ayaṁ bhikkhave dutiyo puggalo āhuneyyo ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa.

4. Puna ca paraṁ bhikkhave idh' ekacco puggalo nibbāne sukhānupassī viharati sukhasaññī sukhapaṭisaṁvedī satataṁ samitaṁ abbokiṇṇaṁ cetasā adhimuccamāno paññāya pariyogāhamāno. So pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā antarāparinibbāyī hoti ... pe ... upahaccaparinibbāyī hoti .

[page 015]

... asaṅkhāraparinibbāyī hoti ... sasaṅkhāraparinibbāyī hoti ... uddhaṁsoto hoti kaniṭṭhagāmī. Ayaṁ bhikkhave sattamo puggalo āhuneyyo ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa.

Ime kho bhikkhave satta puggalā āhuneyyā ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.

XVIII.

1. Satt' imāni bhikkhave niddasavatthūni. Katamāni satta?

2. Idha bhikkhave bhikkhu sikkhāsamādāne tibbacchando hoti āyatiñ ca sikkhāsamādāne avigatapemo, dhammanisantiyā tibbacchando hoti āyatiñ ca dhammanisantiyā avigatapemo, icchāvinaye tibbacchando hoti āyatiñ ca icchāvinaye avigatapemo, paṭisallāne tibbacchando hoti āyatiñ ca paṭisallāne avigatapemo, viriyārambhe tibbacchando hoti āyatiñ ca viriyārambhe avigatapemo, satinepakke tibbacchando hoti āyatiñ ca satinepakke avigatapemo, diṭṭhipaṭivedhe tibbacchando hoti āyatiñ ca diṭṭhipaṭivedhe avigatapemo.

Imāni kho bhikkhave satta niddasavatthūnī ti.

Anusayavaggo dutiyo

Tass' udānaṁ:

Dve anusayā kusalaṁ puggalaṁ udakūpamaṁ Aniccā dukkhā anattā ca nibbānaṁ niddasavatthūnī ti.

Vajjī-Vagga

[page 016]

XIX.

1. Evaṁ me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Vesāliyaṁ viharati Sārandade cetiye. Atha kho sambahulā Licchavī yena Bhagavā ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdiṁsu. Ekamantaṁ nisinne kho te Licchavī Bhagavā etad avoca 'satta vo Licchavī aparihāniye dhamme desessāmi, taṁ suṇātha sādhukaṁ manasikarotha, bhāsissāmī' ti. 'Evaṁ bhante' ti kho te Licchavī Bhagavato paccassosuṁ. Bhagavā etad avoca:--

2. Katame ca Licchavī satta aparihāniyā dhammā Yāvakīvañ ca Licchavī Vajjī abhiṇhaṁ sannipātā bhavissanti sannipātabahulā, vuddhi yeva Licchavī Vajjīnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni. Yāvakīvañ ca Licchavī Vajjī samaggā sannipatissanti, samaggā vuṭṭhahissanti, samaggā Vajjī karaṇīyāni karissanti, vuddhi yeva Licchavī Vajjīnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni. Yāvakīvañ ca Licchavī Vajjī appaññattaṁ na paññāpessanti, paññattaṁ na samucchindissanti, yathā paññatte porāṇe Vajjidhamme samādāya vattissanti, vuddhi yeva Licchavī Vajjīnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni. Yāvakīvañ ca Licchavī Vajjī, ye te Vajjīnaṁ Vajjimahallakā, te sakkarissanti garukarissanti mānessanti pūjessanti tesañ ca sotabbaṁ maññissanti, vuddhi yeva Licchavī Vajjīnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni. Yāvakīvañ ca Licchavī Vajjī, yā tā kulitthiyo kulakumāriyo, tā na okkassa pasayha vāsessanti, vuddhi yeva Licchavī Vajjīnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni. Yāvakīvañ ca Licchavī Vajjī, yāni tāni Vajjīnaṁ Vajjicetiyāni abbhantarāni c'eva bāhirāni ca, tāni sakkarissanti garukarissanti mānessanti pūjessanti tesañ ca dinnapubbaṁ katapubbaṁ dhammikaṁ baliṁ no parihāpessanti,

[page 017]

vuddhi yeva Licchavī Vajjīnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni. Yāvakīvañ ca Licchavī Vajjīnaṁ arahantesu dhammikā rakkhāvaraṇagutti susaṁvihitā bhavissati 'kinti anāgatā ca arahanto vijitaṁ āgaccheyyuṁ, āgatā ca arahanto vijite phāsuṁ vihareyyun' ti, vuddhi yeva Licchavī Vajjīnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni.

Yāvakīvañ ca Licchavī ime satta aparihāniyā dhammā Vajjīsu ṭhassanti imesu ca sattasu aparihāniyesu dhammesu Vajjī sandississanti, vuddhi yeva Licchavī Vajjīnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihānī ti.

XX.

1. Evaṁ me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Rājagahe viharati Gijjhakūṭe pabbate. Tena kho pana samayena rājā Māgadho Ajātasattu Vedehiputto Vajjī abhiyātukāmo hoti. So evam āha 'ahaṁ ime Vajjī evaṁmahiddhike evaṁmahānubhāve ucchejjissāmi Vajjī vināsessāmi Vajjī anayavyasanaṁ āpādessāmi Vajjī' ti. Atha kho rājā Māgadho Ajātasattu Vedehiputto Vassakāraṁ brāhmaṇaṁ Magadhamahāmattaṁ āmantesi 'ehi tvaṁ brāhmaṇa, yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā mama vacanena Bhagavato pāde sirasā vanda; appābādhaṁ appātaṅkaṁ lahuṭṭhānaṁ balaṁ phāsuvihāraṁ puccha "rājā bhante Māgadho Ajātasattu Vedehiputto Bhagavato pāde sirasā vandati, appābādhaṁ appātaṅkaṁ lahuṭṭhānaṁ balaṁ phāsuvihāraṁ pucchatī" ti, evañ ca vadehi: Rājā bhante Māgadho Ajātasattu Vedehiputto Vajjī abhiyātukāmo. So evam āha "ahaṁ ime Vajjī evaṁmahiddhike evaṁmahānubhāve ucchejjissāmi Vajjī vināsessāmi Vajjī anayavyasanaṁ āpādessāmi Vajjī" ti.

[page 018]

Yathā Bhagavā vyākaroti, taṁ sādhukaṁ uggahetvā mama āroceyyāsi. Na hi Tathāgatā vitathaṁ bhaṇantī' ti.

'Evaṁ bho' ti kho Vassakāro brāhmaṇo Magadhamahāmatto rañño Māgadhassa Ajātasattussa Vedehiputtassa paṭissuṇitvā yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Vassakāro brāhmaṇo Magadhamahāmatto Bhagavantaṁ etad avoca 'rājā bho Gotama Māgadho Ajātasattu Vedehiputto bhoto Gotamassa pāde sirasā vandati, appābādhaṁ appātaṅkaṁ lahuṭṭhānaṁ balaṁ phāsuvihāraṁ pucchati evañ ca vadeti: Rājā bho Gotama Māgadho Ajātasattu Vedehiputto Vajjī abhiyātukāmo. So evam āha: ahaṁ ime Vajjī evaṁmahiddhike evaṁmahānubhāve ucchejjissāmi Vajjī vināsessāmi Vajjī anayavyasanaṁ āpādessāmi Vajjī' ti.

2. Tena kho pana samayena āyasmā Ānando Bhagavato piṭṭhito ṭhito hoti Bhagavantaṁ vījamāno. Atha kho Bhagavā āyasmantaṁ ānandaṁ āmantesi:--

Kinti te ānanda sutaṁ 'Vajjī abhiṇhaṁ sannipātā sannipātabahulā' ti? Sutaṁ me taṁ bhante 'Vajjī abhiṇhaṁ sannipātā sannipātabahulā' ti. Yāvakīvañ ca ānanda Vajjī abhiṇhaṁ sannipātā bhavissanti sannipātabahulā, yuddhi yeva ānanda Vajjīnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni. Kinti te ānanda sutaṁ 'Vajjī samaggā sannipatanti, samaggā vuṭṭhahanti, samaggā Vajjikaraṇīyāni karontī' ti? Sutaṁ me taṁ bhante 'Vajjī samaggā sannipatanti, samaggā vuṭṭhahanti, samaggā Vajjikaraṇīyāni karontī' ti. Yāvakīvañ ca ānanda Vajjī samaggā sannipatissanti, samaggā vuṭṭhahissanti,

[page 019]

samaggā Vajjikaraṇīyāni karissanti, vuddhi yeva ānanda Vajjīnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni. Kinti te ānanda sutaṁ 'Vajjī appaññattaṁ na paññāpenti, paññattaṁ na samucchindanti, yathā paññatte porāṇe Vajjidhamme samādāya vattantī' ti? Sutaṁ me taṁ bhante 'Vajjī appaññattaṁ na paññāpenti, paññattaṁ na samucchindanti, yathā paññatte porāṇe Vajjidhamme samādāya vattantī' ti. Yāvakīvañ ca ānanda Vajjī appaññattaṁ na paññāpessanti, paññattaṁ na samucchindissanti, yathā paññatte porāṇe Vajjidhamme samādāya vattissanti, vuddhi yeva ānanda Vajjīnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni. Kinti te ānanda sutaṁ 'Vajjī, ye te Vajjīnaṁ Vajjimahallakā, te sakkaronti garukaronti mānenti pūjenti tesañ ca sotabbaṁ maññantī' ti? Sutaṁ me taṁ bhante 'Vajjī, ye te Vajjīnaṁ Vajjimahallakā, te sakkaronti garukaronti mānenti pūjenti tesañ ca sotabbaṁ maññantī' ti. Yāvakīvañ ca ānanda Vajjī, ye te Vajjīnaṁ Vajjimahallakā, te sakkarissanti garukarissanti mānessanti pūjessanti tesañ ca sotabbaṁ maññissanti, vuddhi yeva ānanda Vajjīnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni. Kinti te ānanda sutaṁ 'Vajjī, yā tā kulitthiyo kulakumāriyo, tā na okkassa pasayha vāsentī' ti? Sutaṁ me taṁ bhante 'Vajjī, yā tā kulitthiyo kulakumāriyo, tā na okkassa pasayha vāsentī' ti. Yāvakīvañ ca ānanda Vajjī, yā tā kulitthiyo kulakumāriyo, tā na okkassa pasayha vāsessanti, vuddhi yeva ānanda Vajjīnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni. Kinti te ānanda sutam 'Vajjī, yāni tāni Vajjīnaṁ Vajjicetiyāni abbhantarāni c'eva bāhirāni ca, tāni sakkaronti garukaronti mānenti pūjenti tesañ ca dinnapubbaṁ katapubbaṁ dhammikaṁ baliṁ no parihāpentī' ti? Sutaṁ me taṁ bhante 'Vajjī, yāni tāni Vajjīnaṁ Vajjicetiyāni abbhantarāni c'eva bāhirāni ca, tāni sakkaronti garukaronti mānenti pūjenti tesañ ca dinnapubbaṁ katapubbaṁ dhammikaṁ baliṁ no parihāpentī' ti. Yāvakīvañ ca ānanda Vajjī, yāni tāni Vajjīnaṁ Vajjicetiyāni abbhantarāni c'eva bāhirāni ca,

[page 020]

tāni sakkarissanti garukarissanti mānessanti pūjessanti tesañ ca dinnapubbaṁ katapubbaṁ dhammikaṁ baliṁ no parihāpessanti, vuddhi yeva ānanda Vajjīnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni. Kinti te ānanda sutaṁ 'Vajjīnaṁ arahantesu dhammikā rakkhāvaraṇagutti susaṁvihitā: kinti anāgatā ca arahanto vijitaṁ āgaccheyyuṁ, āgatā ca arahanto vijite phāsuṁ vihareyyun' ti? Sutaṁ me taṁ bhante 'Vajjīnaṁ arahantesu dhammikā rakkhāvaraṇagutti susaṁvihitā: kinti anāgatā ca arahanto vijitaṁ āgaccheyyuṁ, āgatā ca arahanto vijite phāsuṁ vihareyyun' ti. Yāvakīvañ ca ānanda Vajjīnaṁ arahantesu dhammikā rakkhāvaraṇagutti susaṁvihitā bhavissati: kinti anāgatā ca arahanto vijitaṁ āgaccheyyuṁ, āgatā ca arahanto vijite phāsuṁ vihareyyun ti, vuddhi yeva ānanda Vajjīnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihānī ti.

3. Atha kho Bhagavā Vassakāraṁ brāhmaṇaṁ Magadhamahāmattaṁ āmantesi:--

Ekam idāhaṁ brāhmaṇa samayaṁ Vesāliyaṁ viharāmi Sārandade cetiye, tatrāhaṁ Vajjīnaṁ ime satta aparihāniye dhamme desesiṁ. Yāvakīvañ ca brāhmaṇa ime satta aparihāniyā dhammā Vajjīsu ṭhassanti, imesu ca sattasu aparihāniyesu dhammesu Vajjī sandissanti, vuddhi yeva brāhmaṇa Vajjīnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihānī ti.

4. Evaṁ vutte Vassakāro brāhmaṇo Magadhamahāmatto Bhagavantaṁ etad avoca:--

'Ekamekena pi bho Gotama aparihāniyena dhammena samannāgatānaṁ Vajjīnaṁ, vuddhi yeva pāṭikaṅkhā, no parihāni, ko pana vādo sattahi aparihāniyehi dhammehi?

Akaraṇīyā ca bho Gotama Vajjī raññā Māgadhena Ajātasattunā Vedehiputtena, yad idaṁ yuddhassa, aññatra upalāpanā aññatra mithubhedā.

[page 021]

Handa ca dāni mayaṁ bho Gotama gacchāma, bahukiccā mayaṁ bahukaraṇīyā' ti. 'Yassa dāni tvaṁ brāhmaṇa kālaṁ maññasī' ti. Atha kho Vassakāro brāhmaṇo Magadhamahāmatto Bhagavato bhāsitaṁ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāyāsanā pakkamī ti.

XXI.

1. Evaṁ me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Rājagahe viharati Gijjhakūṭe pabbate. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:-- Satta vo bhikkhave aparihāniye dhamme desessāmi, taṁ suṇātha sādhukaṁ manasikarotha, bhāsissāmī ti. Evaṁ bhante ti kho te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ.

Bhagavā etad avoca:--

2. Katame ca bhikkhave satta aparihāniyā dhammā?

Yāvakīvañ ca bhikkhave bhikkhū abhiṇhaṁ sannipātā bhavissanti sannipātabahulā, vuddhi yeva bhikkhave bhikkhūnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni. Yāvakīvañ ca bhikkhave bhikkhū samaggā sannipatissanti, samaggā vuṭṭhahissanti, samaggā saṅghakaraṇīyāni karissanti, vuddhi yeva bhikkhave bhikkhūnaṁ pāṭikaṅkhā, na parihāni. Yāvakīvañ ca bhikkhave bhikkhū appaññattaṁ na paññāpessanti, paññattaṁ na samucchindissanti, yathā paññattesu sikkhāpadesu samādāya vattissanti, vuddhi yeva bhikkhave bhikkhūnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni. Yāvakīvañ ca bhikkhave bhikkhū, ye te bhikkhū therā rattaññū cirapabbajitā saṅghapitaro saṅghaparināyakā, te sakkarissanti garukarissanti mānessanti pūjessanti tesañ ca sotabbaṁ maññissanti, vuddhi yeva bhikkhave bhikkhūnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni.

Yāvakīvañ ca bhikkhave bhikkhū uppannāya taṇhāya ponobbhavikāya na vasaṁ gacchissanti, vuddhi yeva bhikkhave bhikkhūnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni. Yāvakīvañ ca bhikkhave bhikkhū araññakesu senāsanesu sāpekkhā bhavissanti,

[page 022]

vuddhi yeva bhikkhave bhikkhūnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni. Yāvakīvañ ca bhikkhave bhikkhū paccattaṁ yeva satiṁ upaṭṭhapessanti 'kinti anāgatā ca pesalā sabrahmacārī āgaccheyyuṁ, āgatā ca pesalā sabrahmacārī phāsuṁ vihareyyun' ti, vuddhi yeva bhikkhave bhikkhūnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni

Yāvakīvañ ca bhikkhave ime satta aparihāniyā dhammā bhikkhūsu ṭhassanti, imesu ca sattasu aparihāniyesu dhammesu bhikkhū sandissanti, vuddhi yeva bhikkhave bhikkhūnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihānī ti.

XXII.

1. Satta vo bhikkhave aparihāniye dhamme desessāmi ... pe ...

2. Katame ca bhikkhave satta aparihāniyā dhammā?

Yāvakīvañ ca bhikkhave bhikkhū na kammārāmā bhavissanti na kammaratā na kammārāmataṁ anuyuttā, vuddhi yeva bhikkhave bhikkhūnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni.

Yāvakīvañ ca bhikkhave bhikkhū na bhassārāmā bhavissanti

... . . na niddārāmā bhavissanti ... na saṅgaṇikārāmā bhavissanti ... na pāpicchā bhavissanti na pāpikānaṁ icchānaṁ vasaṁ gatā ... na pāpamittā bhavissanti na pāpasahāyā na pāpasampavaṅkā ... na oramattakena visesādhigamena antarā vosānaṁ āpajjissanti, vuddhi yeva bhikkhave bhikkhūnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni.

Yāvakīvañ ca bhikkhave ime satta aparihāniyā dhammā bhikkhūsu ṭhassanti, imesu ca sattasu aparihāniyesu dhammesu bhikkhū sandississanti, vuddhi yeva bhikkhave bhikkhūnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihānī ti.

XXIII.

1. Satta vo bhikkhave aparihāniye dhamme desessāmi ... pe ...

[page 023]

2. Katame ca bhikkhave satta aparihāniyā dhammā?

Yāvakīvañ ca bhikkhave bhikkhū saddhā bhavissanti, vuddhi yeva bhikkhave bhikkhūnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni.

Yāvakīvañ ca bhikkhave bhikkhū hirimanto bhavissanti

... . . ottappino bhavissanti ... bahussutā bhavissanti ... āraddhaviriyā bhavissanti ... satimanto bhavissanti ... paññavanto bhavissanti, vuddhi yeva bhikkhave bhikkhūnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni.

XXIV.

1. Satta vo bhikkhave aparihāniye dhamme desessāmi ... pe ...

2. Katame ca bhikkhave satta aparihāniyā dhammā?

Yāvakīvañ ca bhikkhave bhikkhū satisambojjhaṅgaṁ bhāvessanti, vuddhi yeva bhikkhave bhikkhūnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni. Yāvakīvañ ca bhikkhave bhikkhū dhammavicayasambojjhaṅgaṁ bhāvessanti ... viriyasambojjhaṅgaṁ bhāvessanti ... pītisambojjhaṅgaṁ bhāvessanti ... passaddhisambojjhaṅgaṁ bhāvessanti ... samādhisambojjhaṅgaṁ bhāvessanti ... upekhāsambojjhaṅgaṁ bhāvessanti, vuddhi yeva bhikkhave bhikkhūnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni.

[page 024]

XXV.

1. Satta vo bhikkhave aparihāniye dhamme desessāmi ... pe ...

2. Katame ca bhikkhave satta aparihāniyā dhammā?

Yāvakīvañ ca bhikkhave bhikkhū aniccasaññaṁ bhāvessanti, vuddhi yeva bhikkhave bhikkhūnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni. Yāvakīvañ ca bhikkhave bhikkhū anattasaññaṁ bhāvessanti ... asubhasaññaṁ bhāvessanti ... ādīnavasaññaṁ bhāvessanti ... pahānasaññaṁ bhāvessanti ... virāgasaññaṁ bhāvessanti ... nirodhasaññaṁ bhāvessanti, vuddhi yeva bhikkhave bhikkhūnaṁ pāṭikaṅkhā, no parihāni.

XXVI.

1. Satt' ime bhikkhave dhammā sekhassa bhikkhuno parihānāya saṁvattanti. Katame satta?

2. Kammārāmatā, bhassārāmatā, niddārāmatā, saṅgaṇikārāmatā, indriyesu aguttadvāratā, bhojane amattaññutā.

Santi kho pana saṅghe saṅghakaranīyāni, tatra sekho bhikkhu na iti paṭisañcikkhati 'santi kho pana saṅghe therā rattaññū cirapabbajitā bhāravāhino, te tena paññāyissantī' ti, attanā vo yogaṁ āpajjati.

Ime kho bhikkhave satta dhammā sekhassa bhikkhuno parihānāya saṁvattanti.

3. Satt' ime bhikkhave dhammā sekhassa bhikkhuno aparihānāya saṁvattanti. Katame satta?

[page 025]

4. Na kammārāmatā, na bhassārāmatā, na niddārāmatā, na saṅgaṇikārāmatā, indriyesu guttadvāratā, bhojane mattaññutā. Santi kho pana saṅghe saṅghakaraṇīyāni, tatra sekho bhikkhu iti paṭisañcikkhati 'santi kho pana saṅghe therā rattaññū cirapabbajitā bhāravāhino, te tena paññāyissantī' ti, attanā na vo yogaṁ āpajjati.

Ime kho bhikkhave satta dhammā sekhassa bhikkhuno aparihānāya saṁvattantī ti.

XXVII.

1. Satt' ime bhikkhave dhammā upāsakassa parihānāya saṁvattanti. Katame satta?

2. Bhikkhudassanaṁ hāpeti, saddhammasavanaṁ pamajjati, adhisīle na sikkhati, appasādabahulo hoti bhikkhūsu theresu c'eva navesu ca majjhimesu ca, upārambhacitto dhammaṁ suṇāti randhagavesī, ito bahiddhā dakkhineyyaṁ gavesati, tattha ca pubbakāraṁ karoti.

Ime kho bhikkhave satta dhammā upāsakassa parihānāya saṁvattanti.

3. Satt' ime bhikkhave dhammā upāsakassa aparihānāya saṁvattanti. Katame satta?

4. Bhikkhudassanaṁ na hāpeti, saddhammasavanaṁ na ppamajjati, adhisīle sikkhati, pasādabahulo hoti bhikkhūsu theresu c'eva navesu ca majjhimesu ca, anupārambhacitto dhammaṁ suṇāti na randhagavesī, na ito bahiddhā dakkhiṇeyyaṁ gavesati, idha ca pubbakāraṁ karoti.

Ime kho bhikkhave satta dhammā upāsakassa aparihānāya saṁvattantī ti.

[page 026]

Dassanaṁ bhāvitattānaṁ yo hāpeti upāsako
savanañ ca ariyadhammānaṁ adhisīle na sikkhati
appasādo ca bhikkhūsu bhīyo bhīyo pavaḍḍhati
upārambhakacitto ca saddhammaṁ sotum icchati
ito ca bahiddhā aññaṁ dakkhiṇeyyaṁ gavesati
tatth' eva ca pubbakāraṁ yo karoti upāsako:
ete kho parihānīye satta dhamme sudesite
upāsako sevamāno saddhammā parihāyati.
Dassanaṁ bhāvitattānaṁ yo na hāpeti upāsako
savanañ ca ariyadhammānaṁ adhisīle ca sikkhati
pasādo c' assa bhikkhūsu bhīyo bhīyo pavaḍḍhati
anupārambhacitto ca saddhammaṁ sotum icchati
na ito bahiddhā aññaṁ dakkhiṇeyyaṁ gavesati
idh' eva ca pubbakāraṁ yo karoti upāsako:
ete kho aparihānīye satta dhamme sudesite
upāsako sevamāno saddhammā na parihāyatī ti.

XXVIII-XXX.

1. Satt' imā bhikkhave upāsakassa vipattiyo ... satt' imā bhikkhave upāsakassa sampattiyo ... satt' ime bhikkhave upāsakassa parābhavā ... satt' ime bhikkhave upāsakassa sambhavā. Katame satta?

2. Bhikkhudassanaṁ na hāpeti, saddhammasavanaṁ na ppamajjati, adhisīle sikkati, pasādabahulo hoti bhikkhūsu theresu c'eva navesu ca majjhimesu ca, anupārambhacitto dhammaṁ suṇāti na randhagavesī, na ito bahiddhā dakkhiṇeyyaṁ gavesati, idha ca pubbakāraṁ karoti.

Ime kho bhikkhave satta upāsakassa sambhavā ti.

[page 027]

Vajjīvaggo tatiyo

Tass'uddānaṁ:

Sārandado Vassakāro bhikkhu kammañ ca saddhiyaṁ Bodhisaññaṁ sekho ca hāni vipatti ca parābhavo ti.

Devatā-Vagga

XXXI.

1. Atha kho aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṁ Jetavanaṁ obhasetvā yena Bhagavā ten' upasaṅkami,

[page 028]

upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhāsi. Ekamantaṁ ṭhitā kho sā devatā Bhagavantaṁ etad avoca 'satt' ime bhante dhammā bhikkhuno aparihānāya saṁvattanti. Katame satta?

Satthugāravatā, dhammagāravatā, saṅghagāravatā, sikkhāgāravatā, samādhigāravatā, appamādagāravatā, paṭisanthāragāravatā. Ime kho bhante satta dhammā bhikkhuno aparihānāya saṁvattantī' ti. Idam avoca sā devatā.

Samanuñño Satthā ahosi. Atha kho sā devatā 'samanuñño me Satthā' ti Bhagavantaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā tatth' ev' antaradhāyi.

2. Atha kho Bhagavā tassā rattiyā accayena bhikkhū āmantesi:--

Imaṁ bhikkhave rattiṁ aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṁ Jetavanaṁ obhāsetvā yenāhaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā maṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhāsi. Ekamantaṁ ṭhitā kho bhikkhave sā devatā maṁ etad avoca 'satt' ime bhante dhammā bhikkhuno aparihānāya saṁvattanti. Katame satta?

Satthugaru dhammagaru saṅghe ca tibbagāravo
samādhigaru ātāpī sikkhāya tibbagāravo
appamādagaru bhikkhu paṭisanthāragāravo
abhabbo parihānāya nibbānass' eva santike ti.

XXXII.

1. Imaṁ bhikkhave rattiṁ aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṁ Jetavanaṁ obhāsetvā yenāhaṁ ten' upasaṅkami,

[page 029]

upasaṅkamitvā maṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhāsi. Ekamantaṁ ṭhitā kho bhikkhave sā devatā maṁ etad avoca 'satt' ime bhante dhammā bhikkhuno aparihānāya saṁvattanti. Katame satta?

Satthugāravatā, dhammagāravatā, saṅghagāravatā, sikkhāgāravatā, samādhigāravatā, hirigāravatā, ottappagāravatā.

Ime kho bhante satta dhammā bhikkhuno aparihānāya saṁvattantī' ti. Idam avoca bhikkhave sā devatā, idaṁ vatvā maṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā tatth' ev' antaradhāyī ti.

Satthugaru dhammagaru saṅghe ca tibbagāravo
samādhigaru ātāpī sikkhāya tibbagāravo
hiri-ottappasampanno sappatisso sagāravo
abhabbo parihānāya nibbānass' eva santike ti.

XXXIII.

1. Imaṁ bhikkhave rattiṁ aññatarā devatā ... pe ... maṁ etad avoca 'satt' ime bhante dhammā bhikkhuno aparihānāya saṁvattanti. Katame satta? Satthugāravatā, dhammagāravatā, saṅghagāravatā, sikkhāgāravatā, samādhigāravatā, sovacassatā, kalyāṇamittatā. Ime kho bhante satta dhammā bhikkhuno aparihānāya saṁvattantī' ti.

Idam avoca bhikkhave sā devatā, idaṁ vatvā maṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā tatth' ev' antaradhāyī ti.

Satthugaru dhammagaru saṅghe ca tibbagāravo
samādhigaru ātāpī sikkhāya tibbagāravo
kalyāṇamitto suvaco sappatisso sagāravo
abhabbo parihānāya nibbānass' eva santike ti.

[page 030]

XXXIV.

2. Evaṁ vutte āyasmā Sāriputto Bhagavantaṁ etad avoca:--

3. Imassa kho ahaṁ bhante Bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa evaṁ vitthārena atthaṁ ājānāmi. Idha bhante bhikkhu attanā ca satthugāravo hoti satthugāravatāya ca vaṇṇavādī, ye c' aññe bhikkhū na satthugāravā te ca satthugāravatāya samādapeti, ye c' aññe bhikkhū satthugāravā tesañ ca vaṇṇaṁ bhaṇati bhūtaṁ tacchaṁ kālena.

Attanā ca dhammagāravo hoti ... pe ... saṅghagāravo hoti ... sikkhāgāravo hoti ... samādhigāravo hoti ... suvaco hoti ... kalyāṇamitto hoti kalyāṇamittatāya ca vaṇṇavādī, ye c' aññe bhikkhū na kalyāṇamittā te ca kalyāṇamittatāya samādapeti, ye c' aññe bhikkhū kalyāṇamittā tesañ ca vaṇṇaṁ bhaṇati bhūtaṁ tacchaṁ kālena.

Imassa kho ahaṁ bhante Bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa evaṁ vitthārena atthaṁ ājānāmī ti.

4. Sādhu sādhu Sāriputta, sādhu kho tvaṁ Sāriputta imassa mayā saṅkhittena bhāsitassa evaṁ vitthārena atthaṁ ājānāsi. Idha Sāriputta bhikkhu attanā ca satthugāravo hoti satthugāravatāya ca vaṇṇavādī, ye c' aññe bhikkhū na satthugāravā te ca satthugāravatāya samādapeti,

[page 031]

ye c' aññe bhikkhū satthugāravā tesañ ca vaṇṇaṁ bhaṇati bhūtaṁ tacchaṁ kālena. Attanā ca dhammagāravo hoti ... pe ... saṅghagāravo hoti ... sikkhāgāravo hoti ... samādhigāravo hoti ... suvaco hoti ... kalyāṇamitto hoti kalyāṇamittatāya ca vaṇṇavādī, ye c' aññe bhikkhū na kalyāṇamittā te ca kalyāṇamittatāya samādapeti, ye c' aññe bhikkhū kalyāṇamittā tesañ ca vaṇṇaṁ bhaṇati bhūtaṁ tacchaṁ kālena. Imassa kho Sāriputta mayā saṅkhittena bhāsitassa evaṁ vitthārena attho daṭṭhabbo ti.

XXXV.

1. Sattahi bhikkhave aṅgehi samannāgato bhikkhu mitto sevitabbo. Katamehi sattahi?

2. Duddadaṁ dadāti, dukkaraṁ karoti, dukkhamaṁ khamati, guyham assa āvikaroti, guyham assa pariguyhati, āpadāsu na jahati, khīṇena nātimaññati.

Imehi kho bhikkhave sattah' aṅgehi samannāgato bhikkhu mitto sevitabbo ti.

Duddadaṁ dadāti mitto, dukkarañ cāpi kubbati,
atho pi' ssa duruttāni khamati dukkhamāni pi,
guyhañ ca tassa akkhāti, guyhassa pariguyhati,
āpadāsu na jahāti, khīṇena nātimaññati:
yasmiṁ etāni ṭhānāni saṁvijjanti' dha puggale,
so mitto mittakāmena bhajitabbo tathāvidho ti.

[page 032]

XXXVI.

1. Sattahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu mitto sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo api panujjamānena pi. Katamehi sattahi?

2. Piyo hoti manāpo ca, garu ca, bhāvanīyo ca, vattā ca, vacanakkhamo ca, gambhīrañ ca kathaṁ kattā hoti, no ca aṭṭhāne niyojeti.

Imehi kho bhikkhave sattahi dhammehi samannāgato bhikkhu mitto sevitabbo bhajitabbo payirupāsitabbo api panujjamānena pī ti.

Piyo ca garu bhāvanīyo vattā ca vacanakkhamo
gambhīrañ ca kathaṁ kattā no c' aṭṭhāne niyojaye:
yasmiṁ etāni ṭhānāni saṁvijjanti 'dha puggale,
so mitto mittakāmena atthakāmānukampako
api nāsiyamānena bhajitabbo tathāvidho ti.

XXXVII.

1. Sattahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu na cirass' eva catasso paṭisambhidā sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihareyya. Katamehi sattahi?

2. Idha bhikkhave bhikkhu 'idam me cetaso līnattan' ti yathābhūtaṁ pajānāti, ajjhattaṁ saṅkhittaṁ vā cittaṁ 'ajjhattaṁ me saṅkhittaṁ cittan' ti yathābhūtaṁ pajānāti, bahiddhā vikkhittaṁ vā cittaṁ 'bahiddhā me vikkhittaṁ cittan' ti yathābhūtaṁ pajānāti. Tassa viditā vedanā uppajjanti viditā upaṭṭhahanti viditā abbhatthaṁ gacchanti, viditā saññā uppajjanti viditā upaṭṭhahanti viditā abbhatthaṁ gacchanti,

[page 033]

viditā vitakkā uppajjanti viditā upaṭṭhahanti viditā abbhatthaṁ gacchanti, sappāyāsappāyesu kho pan' assa dhammesu hīnappaṇītesu kaṇhasukkasappaṭibhāgesu nimittaṁ suggahitaṁ hoti sumanasikataṁ sūpadhāritaṁ suppaṭividdhaṁ paññāya.

Imehi kho bhikkhave sattahi dhammehi samannāgato bhikkhu na cirass' eva catasso paṭisambhidā sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihareyya.

3. Sattahi bhikkhave dhammehi samannāgato Sāriputto catasso paṭisambhidā sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati. Katamehi sattahi?

4. Idha bhikkhave Sāriputto 'idam me cetaso līnattan' ti yathābhūtaṁ pajānāti, ajjhattaṁ saṅkhittaṁ vā cittaṁ 'ajjhattaṁ me saṅkhittaṁ cittan' ti yathābhūtaṁ pajānāti, bahiddhā vā vikkhittaṁ cittaṁ 'bahiddhā me vikkhittaṁ cittan' ti yathābhūtaṁ pajānāti. Tassa viditā vedanā uppajjanti viditā upaṭṭhahanti viditā abbhatthaṁ gacchanti, viditā saññā uppajjanti viditā upaṭṭhahanti viditā abbhatthaṁ gacchanti, viditā vitakkā uppajjanti viditā upaṭṭhahanti viditā abbhatthaṁ gacchanti, sappāyāsappāyesu kho pan' assa dhammesu hīnappaṇītesu kaṇhasukkasappaṭibhāgesu nimittaṁ suggahitaṁ hoti sumanasikataṁ sūpadhāritaṁ suppaṭividdhaṁ paññāya.

Imehi kho bhikkhave sattahi dhammehi samannāgato Sāriputto catasso paṭisambhidā sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī ti.

[page 034]

XXXVIII.

1. Sattahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu cittaṁ vase vatteti, no ca bhikkhu cittassa vasena vattati. Katamehi sattahi?

2. Idha bhikkhave bhikkhu samādhikusalo hoti, samādhissa samāpattikusalo hoti, samādhissa ṭhitikusalo hoti, samādhissa vuṭṭhānakusalo hoti, samādhissa kallitakusalo hoti, samādhissa gocarakusalo hoti, samādhissa abhinihārakusalo hoti.

Imehi kho bhikkhave sattahi dhammehi samannāgato bhikkhu cittaṁ vase vatteti, no ca bhikkhu cittassa vasena vattati.

3. Sattahi bhikkhave dhammehi samannāgato Sāriputto cittaṁ vase vatteti, no ca Sāriputto cittassa vasena vattati.

Katamehi sattahi?

4. Idha bhikkhave Sāriputto samādhikusalo hoti, samādhissa samāpattikusalo, samādhissa ṭhitikusalo, samādhissa vuṭṭhānakusalo, samādhissa kallitakusalo, samādhissa gocarakusalo, samādhissa abhinihārakusalo.

Imehi kho bhikkhave sattahi dhammehi samannāgato Sāriputto cittaṁ vase vatteti, no ca Sāriputto cittassa vasena vattatī ti.

XXXIX.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho āyasmā Sāriputto pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya Sāvatthiyaṁ piṇḍāya pāvisi. Atha kho āyasmato Sāriputtassa etad ahosi 'atippago kho tāva Sāvatthiyaṁ piṇḍāya carituṁ;

[page 035]

yan nūnāhaṁ yena aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ ārāmo ten' upasaṅkameyyan' ti. Atha kho āyasmā Sāriputto yena aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ ārāmo ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā tehi aññatitthiyehi paribbājakehi saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi.

2. Tena kho pana samayena tesaṁ aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ sannisinnānaṁ sannipatitānaṁ ayam antarākathā udapādi 'yo hi koci āvuso dvādasa vassāni paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ carati, "niddaso bhikkhū" ti alaṁ vacanāyā' ti. Atha kho āyasmā Sāriputto tesaṁ aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ bhāsitaṁ neva abhinandi na ppaṭikkosi; anabhinanditvā appaṭikkositvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi 'Bhagavato santike etassa bhāsitassa atthaṁ ājānissāmī' ti.

3. Atha kho āyasmā Sāriputto Sāvatthiyaṁ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṁ piṇḍapātapaṭikkanto yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Sāriputto Bhagavantaṁ etad avoca 'idhāhaṁ bhante pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya Sāvatthiyaṁ piṇḍāya pāvisiṁ. Tassa mayhaṁ bhante etad ahosi: atippago kho tāva Sāvatthiyaṁ piṇḍāya carituṁ; yan nūnāhaṁ yena aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ ārāmo ten' upasaṅkameyyan ti. Atha khvāhaṁ bhante yena aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ ārāmo ten' upasaṅkamiṁ, upasaṅkamitvā tehi aññatitthiyehi paribbājakehi saddhiṁ sammodiṁ, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdiṁ. Tena kho pana bhante samayena tesaṁ aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ sannisinnānaṁ sannipatitānaṁ ayam antarākathā udapādi:

[page 036]

yo hi koci āvuso dvādasa vassāni paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ carati, "niddaso bhikkhū" ti alaṁ vacanāyā ti.

Atha khvāhaṁ bhante tesaṁ aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ bhāsitaṁ neva abhinandiṁ na ppaṭikkosiṁ; anabhinanditvā appaṭikkositvā uṭṭhāyāsanā pakkāmiṁ: Bhagavato santike etassa bhāsitassa atthaṁ ājānissāmī ti. Sakkā nu kho bhante imasmiṁ dhammavinaye kevalaṁ vassagaṇanamattena niddaso bhikkhu paññāpetun' ti?

'Na kho Sāriputta sakkā imasmiṁ dhammavinaye kevalaṁ vassagaṇanamattena niddaso bhikkhu paññāpetuṁ. Satta kho imāni Sāriputta niddasavatthūni mayā sayaṁ abhiññā sacchikatvā paveditāni. Katamāni satta?

4. Idha Sāriputta bhikkhu sikkhāsamādāne tibbacchando hoti āyatiñ ca sikkhāsamādāne avigatapemo, dhammanisantiyā tibbacchando hoti āyatiñ ca dhammanisantiyā avigatapemo, icchāvinaye tibbacchando hoti āyatiñ ca icchāvinaye avigatapemo, paṭisallāne tibbacchando hoti āyatiñ ca paṭisallāne avigatapemo, viriyārambhe tibbacchando hoti āyatiñ ca viriyārambhe avigatapemo, satinepakke tibbacchando hoti āyatiñ ca satinepakke avigatapemo, diṭṭhipaṭivedhe tibbacchando hoti āyatiñ ca diṭṭhipativedhe avigatapemo.

Imāni kho Sāriputta satta niddasavatthūni mayā sayaṁ abhiññā sacchikatvā paveditāni.

5. Imehi kho Sāriputta sattahi niddasavatthūhi samannāgato bhikkhu dvādasa ce pi vassāni paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ carati, 'niddaso bhikkhū' ti alaṁ vacanāya, catuvīsati ce pi vassāni paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ carati, 'niddaso bhikkhū' ti alaṁ vacanāya,

[page 037]

chattiṁsa ce pi vassāni paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ carati, 'niddaso bhikkhū' ti alaṁ vacanāya, aṭṭhacattārisañ ce pi vassāni paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ carati, 'niddaso bhikkhū' ti alaṁ vacanāyā ti.

XL.

1. Evaṁ me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Kosambīyaṁ viharati Ghositārāme. Atha kho āyasmā Ānando pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya Kosambīyaṁ piṇḍāya pāvisi. Atha kho āyasmato ānandassa etad ahosi 'atippago kho tāva Kosambīyaṁ piṇḍāya carituṁ; yan nūnāhaṁ yena aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ ārāmo ten' upasaṅkameyyan' ti. Atha kho āyasmā Ānando yena aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ ārāmo ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā tehi aññatitthiyehi paribbājakehi saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi.

2. Tena kho pana samayena tesaṁ aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ sannisinnānaṁ sannipatitānaṁ ayam antarākathā udapādi 'yo hi koci āvuso dvādasa vassāni paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ carati, "niddaso bhikkhū" ti alaṁ vacanāyā' ti. Atha kho āyasmā Ānando tesaṁ aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ bhāsitaṁ neva abhinandi na ppaṭikkosi; anabhinanditvā appaṭikkositvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi 'Bhagavato santike etassa bhāsitassa atthaṁ ājānissāmī ti.

3. Atha kho āyasmā Ānando Kosambīyaṁ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṁ piṇḍapātapaṭikkanto yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Ānando Bhagavantaṁ etad avoca 'idhāhaṁ bhante pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya Kosambīyaṁ piṇḍāya pāvisiṁ.

[page 038]

Tassa mayhaṁ bhante etad ahosi: atippago kho tāva Kosambīyaṁ piṇḍāya carituṁ; yan nūnāhaṁ yena aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ ārāmo ten' upasaṅkameyyan ti. Atha khvāhaṁ bhante yena aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ ārāmo ten' upasaṅkamiṁ, upasaṅkamitvā tehi aññatitthiyehi paribbājakehi saddhiṁ sammodiṁ, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdiṁ. Tena kho pana bhante samayena tesaṁ aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ sannisinnānaṁ sannipatitānaṁ ayam antarākathā udapādi: yo hi koci āvuso dvādasa vassāni paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ carati, "niddaso bhikkhū" ti alaṁ vacanāyā ti. Atha khvāhaṁ bhante tesaṁ aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ bhāsitaṁ neva abhinandiṁ na ppaṭikkosiṁ; anabhinanditvā appaṭikkositvā uṭṭhāyāsanā pakkāmiṁ: Bhagavato santike etassa bhāsitassa atthaṁ ājānissāmī ti. Sakkā nu kho bhante imasmiṁ dhammavinaye kevalaṁ vassagaṇanamattena niddaso bhikkhu paññāpetun' ti? Na kho ānanda sakkā imasmiṁ dhammavinaye kevalaṁ vassagaṇanamattena niddaso bhikkhu paññāpetuṁ. Satta kho imāni ānanda niddasavatthūni mayā sayaṁ abhiññā sacchikatvā paveditāni. Katamāni satta?

4. Idh' ānanda bhikkhu saddho hoti, hirimā hoti, ottappī hoti, bahussuto hoti, āraddhavirayo hoti, satimā hoti, paññavā hoti.

Imāni kho ānanda satta niddasavatthūni mayā sayaṁ abhiññā sacchikatvā paveditāni.

[page 039]

5. Imehi kho ānanda sattahi niddasavatthūhi samannāgato bhikkhu dvādasa ce pi vassāni paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ carati, "niddaso bhikkhū" ti alaṁ vacanāya, catuvīsati ce pi vassāni paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ carati, "niddaso bhikkhū" ti alaṁ vacanāya, chattiṁsa ce pi vassāni paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ carati, "niddaso bhikkhū" ti alaṁ vacanāya, aṭṭhacattārisañ ce pi vassāni paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ carati, "niddaso bhikkhū" ti alaṁ vacanāyā ti.

Devatāvaggo catuttho

Tassa uddānaṁ:

Appamādo hirimā ca dve suvacā duve sakhā Dve paṭisambhidā dve vasā niddasavatthū 'pare dve ti.

Mahāyañña-Vagga

XLI.

1. Satt' imā bhikkhave viññāṇaṭṭhitiyo. Katamā satta?

2. Santi bhikkhave sattā nānattakāyā nānattasaññino, seyyathā pi manussā ekacce ca devā ekacce ca vinipātikā. Ayaṁ paṭhamā viññāṇaṭṭhiti.

[page 040]

3. Santi bhikkhave sattā nānattakāyā ekattasaññino, seyyathā pi devā {Brahmakāyikā} paṭhamābhinibbattā.

Ayaṁ dutiyā viññāṇaṭṭhiti.

4. Santi bhikkhave sattā ekattakāyā nānattasaññino, seyyathā pi devā {ābhassarā}. Ayaṁ tatiyā viññāṇaṭṭhiti.

5. Santi bhikkhave sattā ekattakāyā ekattasaññino, seyyathā pi devā {Subhakiṇhā}. Ayaṁ catutthā viññāṇaṭṭhiti.

6. Santi bhikkhave sattā sabbaso rūpasaññānaṁ samatikkamma paṭighasaññānaṁ atthaṅgamā nānattasaññānaṁ amanasikārā 'ananto ākāso' ti ākāsānañcāyatanūpagā.

Ayaṁ pañcamā viññāṇaṭṭhiti.

7. Santi bhikkhave sattā sabbaso ākāsānañcāyatanaṁ samatikkamma 'anantaṁ viññāṇan' ti viññāṇañcāyatanūpagā.

Ayaṁ chaṭṭhā viññāṇaṭṭhiti.

8. Santi bhikkhave sattā sabbaso viññāṇañcāyatanaṁ samatikkamma 'natthi kiñcī' ti ākiñcaññāyatanūpagā. Ayaṁ sattamā viññāṇaṭṭhiti.

Imā kho bhikkhave satta viññāṇaṭṭhitiyo ti.

XLII.

1. Satt' ime bhikkhave samādhiparikkhārā. Katame satta?

2. Sammādiṭṭhi, sammāsaṅkappo, sammāvācā, sammākammanto, sammā-ājīvo, sammāvāyāmo, sammāsati. Yā kho bhikkhave imehi sattah' aṅgehi cittass' ekaggatā parikkhatā-, ayaṁ vuccati bhikkhave ariyo sammāsamādhi sa-upaniso iti pi saparikkhāro iti pī ti.

[page 041]

XLIII.

1. Satt' ime bhikkhave aggī. Katame satta?

2. Rāgaggi, dosaggi, mohaggi, āhuneyyaggi, gahapataggi, dakkhiṇeyyaggi, kaṭṭhaggi.

Ime kho bhikkhave satta aggī ti.

XLIV.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena Uggatasarīrassa brāhmaṇassa mahāyañño upakkhaṭo hoti: pañca usabhasatāni thūṇūpanītāni honti yaññatthāya, pañca vacchatarasatāni thūṇūpanītāni honti yaññatthāya, pañca vacchatarisatāni thūṇūpanītāni honti yaññatthāya, pañca ajasatāni thūṇūpanītāni honti yaññatthāya, pañca urabbhasatāni thūṇūpanītāni honti yaññatthāya. Atha kho Uggatasarīro brāhmaṇo yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṁ sammodi; sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi.

Ekamantaṁ nisinno kho Uggatasarīro brāhmaṇo Bhagavantaṁ etad avoca 'sutaṁ me taṁ bho Gotama: aggissa ādhānaṁ yūpassa ussāpanaṁ mahapphalaṁ hoti mahānisaṁsan' ti. 'Mayā pi kho etaṁ brāhmaṇa sutaṁ: aggissa ādhānaṁ yūpassa ussāpanaṁ mahapphalaṁ hoti mahānisaṁsan' ti. Dutiyam pi kho ... tatiyam pi kho Uggatasarīro brāhmaṇo Bhagavantaṁ etad avoca 'sutaṁ me taṁ bho Gotama: aggissa ādhānaṁ yūpassa ussāpanaṁ mahapphalaṁ hoti mahānisaṁsan' ti. 'Mayā pi kho etaṁ brāhmaṇa sutaṁ: aggissa ādhānaṁ yūpassa ussāpanaṁ mahapphalaṁ hoti mahānisaṁsan' ti. 'Tayidaṁ bho Gotama sameti bhoto c'eva Gotamassa amhākañ ca,

[page 042]

yad idaṁ sabbena sabban' ti.

2. Evaṁ vutte āyasmā Ānando Uggatasarīraṁ brāhmaṇaṁ etad avoca 'na kho brāhmaṇa Tathāgatā evaṁ pucchitabbā: sutaṁ me taṁ bho Gotama "aggissa ādhānaṁ yūpassa ussāpanaṁ mahapphalaṁ hoti mahānisaṁsan" ti.

Evañ ca kho brāhmaṇa Tathāgatā pucchitabbā: ahañ hi bhante aggiṁ ādhātukāmo yūpaṁ ussāpetukāmo; ovadatu maṁ bhante Bhagavā, anusāsatu maṁ bhante Bhagavā, yaṁ mama assa dīgharattaṁ hitāya sukhāyā' ti.

3. Atha kho Uggatasarīro brāhmaṇo Bhagavantaṁ etad avoca 'ahañ hi bho Gotama aggiṁ ādhātukāmo yūpaṁ ussāpetukāmo; ovadatu maṁ bhavaṁ Gotamo, anusāsatu maṁ bhavaṁ Gotamo, yaṁ mama assa dīgharattaṁ hitāya sukhāyā' ti. Aggiṁ brāhmaṇa ādhento yūpaṁ ussāpento pubb' eva yaññā tīṇi satthāni ussāpeti akusalāni dukkhudrayāni dukkhavipākāni. Katamāni tīṇi?

4. Kāyasatthaṁ, vacīsatthaṁ, manosatthaṁ. Aggiṁ brāhmaṇa ādhento yūpaṁ ussāpento pubb' eva yaññā evaṁ cittaṁ uppādeti 'ettakā usabhā haññantu yaññatthāya, ettakā vacchatarā haññantu yaññatthāya, ettakā vacchatariyo haññantu yaññatthāya, ettakā ajā haññantu yaññatthāya, ettakā urabbhā haññantu yaññatthāyā' ti. So 'puññaṁ karomī' ti apuññaṁ karoti, 'kusalaṁ karomī' ti akusalaṁ karoti, 'sugatiyā maggaṁ pariyesāmī' ti duggatiyā maggaṁ pariyesati. Aggiṁ brāhmaṇa ādhento yūpaṁ ussāpento pubb' eva yaññā idaṁ paṭhamaṁ manosatthaṁ ussāpeti akusalaṁ dukkhudrayaṁ dukkhavipākaṁ.

[page 043]

5. Puna ca paraṁ brāhmaṇa aggiṁ ādhento yūpaṁ ussāpento pubb' eva yaññā evaṁ vācaṁ bhāsati 'ettakā usabhā haññantu yaññatthāya, ettakā vacchatarā haññantu yaññatthāya, ettakā vacchatariyo haññantu yaññatthāya, ettakā ajā haññantu yaññatthāya, ettakā urabbhā haññantu yaññatthāyā' ti. So 'puññaṁ karomī' ti apuññaṁ karoti, 'kusalaṁ karomī' ti akusalaṁ karoti, 'sugatiyā maggaṁ pariyesāmī' ti duggatiyā maggaṁ pariyesati. Aggiṁ brāhmaṇa ādhento yūpaṁ ussāpento pubb' eva yaññā idaṁ dutiyaṁ vacīsatthaṁ ussāpeti akusalaṁ dukkhudrayaṁ dukkhavipākaṁ.

6. Puna ca paraṁ brāhmaṇa aggiṁ ādhento yūpaṁ ussāpento pubb' eva yaññā sayaṁ paṭhamaṁ samārabbhati 'usabhā haññantu yaññatthāya', sayaṁ paṭhamaṁ samārabbhati 'vacchatarā haññantu yaññatthāya', sayaṁ paṭhamaṁ samārabbhati 'vacchatariyo haññantu yaññatthāya', sayaṁ paṭhamaṁ samārabbhati 'ajā haññantu yaññatthāya', sayaṁ paṭhamaṁ samābbharati 'urabbhā haññantu yaññatthāyā' ti. So 'puññaṁ karomī' ti apuññaṁ karoti, 'kusalaṁ karomī' ti akusalaṁ karoti, 'sugatiyā maggaṁ pariyesāmī' ti duggatiyā maggaṁ pariyesati. Aggiṁ brāhmaṇa ādhento yūpaṁ ussāpento pubb' eva yaññā idaṁ tatiyaṁ kāyasatthaṁ ussāpeti akusalaṁ dukkhudrayaṁ dukkhavipākaṁ.

Aggiṁ brāhmaṇa ādhento yūpaṁ ussāpento pubb' eva yaññā imāni tīṇi satthāni ussāpeti akusalāni dukkhudrayāni dukkhavipākāni.

7. Tayo' me brāhmaṇa aggī pahātabbā parivajjetabbā, na sevitabbā. Katame tayo?

[page 044]

8. Rāgaggi, dosaggi, mohaggi. Kasmā cāyaṁ brāhmaṇa rāgaggi pahātabbo parivajjetabbo, na sevitabbo?

9. Ratto kho brāhmaṇa rāgena abhibhūto pariyādinnacitto kāyena duccaritaṁ carati, vācāya duccaritaṁ carati, manasā duccaritaṁ carati. So kāyena duccaritaṁ caritvā vācāya duccaritaṁ caritvā manasā duccaritaṁ caritvā kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati. Tasmāyaṁ rāgaggi pahātabbo parivajjetabbo, na sevitabbo. Kasmā cāyaṁ brāhmaṇa dosaggi pahātabbo parivajjetabbo, na sevitabbo?

10. Duṭṭho kho brāhmaṇa dosena abhibhūto pariyādinnacitto kāyena duccaritaṁ carati, vācāya duccaritaṁ carati, manasā duccaritaṁ carati. So kāyena duccaritaṁ caritvā vācāya duccaritaṁ caritvā manasā duccaritaṁ caritvā kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati. Tasmāyaṁ dosaggi pahātabbo parivajjetabbo, na sevitabbo. Kasmā cāyaṁ brāhmaṇa mohaggi pahātabbo parivajjetabbo, na sevitabbo?

11. Mūḷho kho brāhmaṇa mohena abhibhūto pariyādinnacitto kāyena duccaritaṁ carati, vācāya duccaritaṁ carati, manasā duccaritaṁ carati. So kāyena duccaritaṁ caritvā vācāya duccaritaṁ caritvā manasā duccaritaṁ caritvā kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati. Tasmāyaṁ mohaggi pahātabbo parivajjetabbo, na sevitabbo.

Ime kho brāhmaṇa tayo aggī pahātabbā parivajjetabbā, na sevitabbā.

12. Tayo kho 'me brāhmaṇa aggī sakkatvā garukatvā mānetvā pūjetvā sammā sukhaṁ parihātabbā. Katame tayo?

[page 045]

13. āhuneyyaggi, gahapataggi, dakkhiṇeyyaggi. Katamo ca brāhmaṇa āhuneyyaggi?

14. Idha brāhmaṇa yassa te honti 'mātā' ti vā 'pitā' ti vā: ayaṁ vuccati brāhmaṇa āhuneyyaggi. Taṁ kissa hetu?

Ato 'yaṁ brāhmaṇa āhuto sambhūto. Tasmāyaṁ āhuneyyaggi sakkatvā garukatvā mānetvā pūjetvā sammā sukhaṁ parihātabbo. Katamo ca brāhmaṇa gahapataggi?

15. Idha brāhmaṇa yassa te honti 'puttā' ti vā 'dārā' ti vā 'dāsā' ti vā 'pessā' ti vā 'kammakarā' ti vā: ayaṁ vuccati brāhmaṇa gahapataggi. Tasmāyaṁ gahapataggi sakkatvā garukatvā mānetvā pūjetvā sammā sukhaṁ parihātabbo. Katamo ca brāhmaṇa dakkhiṇeyyaggi?

16. Idha brāhmaṇa ye te samaṇabrāhmaṇā madappamādā paṭiviratā khantisoracce niviṭṭhā ekam attānaṁ damenti ekam attānaṁ samenti ekam attānaṁ parinibbāpenti: ayaṁ vuccati brāhmaṇa dakkhiṇeyyaggi.

Tasmāyaṁ dakkhiṇeyyaggi sakkatvā garukatvā mānetvā pūjetvā sammā sukhaṁ parihātabbo.

Ime kho brāhmaṇa tayo aggī sakkatvā garukatvā mānetvā pūjetvā sammā sukhaṁ parihātabbā.

Ayaṁ kho pana brāhmaṇa kaṭṭhaggi kālena kālaṁ ujjaletabbo, kālena kālaṁ ajjhupekkhitabbo, kālena kālaṁ nibbāpetabbo, kālena kālaṁ nikkhipitabbo ti.

17. Evaṁ vutte Uggatasarīro brāhmaṇo Bhagavantaṁ etad avoca 'abhikkantaṁ bho Gotama abhikkantaṁ bho Gotama, upāsakaṁ maṁ bhavaṁ Gotamo dhāretu ajja-t-agge

[page 046]

pāṇupetaṁ saraṇaṁ gataṁ. Esāhaṁ bho Gotama pañca usabhasatāni muñcāmi jīvitaṁ demi, pañca vacchatarasatāni muñcāmi jīvitaṁ demi, pañca vacchatarisatāni muñcāmi jīvitaṁ demi, pañca ajasatāni muñcāmi jīvitaṁ demi, pañca urabbhasatāni muñcāmi jīvitaṁ demi; haritāni c'eva tiṇāni khādantu sītāni ca pāniyāni pivantu, sīto ca nesaṁ vāto upavāyatū' ti.

XLV.

1. Satt' imā bhikkhave saññā bhāvitā bahulīkatā mahapphalā honti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā.

Katamā satta?

2. Asubhasaññā, maraṇasaññā, āhāre paṭikkūlasaññā, sabbaloke anabhiratasaññā, aniccasaññā, anicce dukkhasaññā, dukkhe anattasaññā.

Imā kho bhikkhave satta saññā bhāvitā bahulīkatā mahapphalā honti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā ti.

XLVI.

1. Satt' imā bhikkhave saññā bhāvitā bahulīkatā mahapphalā honti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā.

Katamā satta?

2. Asubhasaññā, maraṇasaññā, āhāre paṭikkūlasaññā, sabbaloke anabhiratasaññā, aniccasaññā, anicce dukkhasaññā, dukkhe anattasaññā.

3. Asubhasaññā bhikkhave bhāvitā bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

4. Asubhasaññāparicitena bhikkhave bhikkhuno cetasā bahulaṁ viharato methunadhammasamāpattiyā cittaṁ

[page 047]

paṭilīyati paṭikuṭati paṭivaṭṭati na sampasārīyati, upekhā vā pāṭikkūlyatā vā saṇṭhāti. Seyyathā pi bhikkhave kukkuṭapattaṁ vā nahārudaddulaṁ vā aggimhi pakkhittaṁ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivaṭṭati na sampasārīyati, evam eva kho bhikkhave bhikkhuno asubhasaññāparicitena cetasā bahulaṁ viharato methunadhammasamāpattiyā cittaṁ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivaṭṭati na sampasārīyati, upekhā vā pāṭikkūlyatā vā saṇṭhāti. Sace bhikkhave bhikkhuno asubhasaññāparicitena cetasā bahulaṁ viharato methunadhammasamāpattiyā cittaṁ anusandati, appāṭikkūlyatā vā saṇṭhāti, veditabbam etaṁ bhikkhave bhikkhunā 'abhāvitā me asubhasaññā, natthi me pubbenāparaṁ viseso, appattaṁ me bhāvanāphalan' ti. Iti ha tattha sampajāno hoti. Sace pana bhikkhave bhikkhuno asubhasaññāparicitena cetasā bahulaṁ viharato methunadhammasamāpattiyā cittaṁ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivaṭṭati na sampasārīyati, upekhā vā pāṭikkūlyatā vā saṇṭhāti, veditabbam etaṁ bhikkhave bhikkhunā 'bhāvitā me asubhasaññā, atthi me pubbenāparaṁ viseso, pattaṁ me bhāvanāphalan' ti. Iti ha tattha sampajāno hoti. Asubhasaññā bhikkhave bhāvitā bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

5. Maraṇasaññā bhikkhave bhāvitā bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ,

[page 048]

kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

6. Maraṇasaññāparicitena bhikkhave bhikkhuno cetasā bahulaṁ viharato jīvitanikantiyā cittaṁ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivaṭṭati na sampasārīyati, upekhā vā pāṭikkūlyatā vā saṇṭhāti. Seyyathā pi bhikkhave kukkuṭapattaṁ vā nahārudaddulaṁ vā aggimhi pakkhittaṁ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivaṭṭati na sampasārīyati, evam eva kho bhikkhave bhikkhuno maraṇasaññāparicitena cetasā bahulaṁ viharato jīvitanikantiyā cittaṁ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivaṭṭati na sampasārīyati, upekhā vā pāṭikkūlyatā vā saṇṭhāti. Sace bhikkhave bhikkhuno maraṇasaññāparicitena cetasā bahulaṁ viharato jīvitanikantiyā cittaṁ anusandati, appāṭikkūlyatā vā saṇṭhāti, veditabbam etaṁ bhikkhave bhikkhunā 'abhāvitā me maraṇasaññā, natthi me pubbenāparaṁ viseso, appattaṁ me bhāvanāphalan' ti. Iti ha tattha sampajāno hoti. Sace pana bhikkhave bhikkhuno maraṇasaññāparicitena cetasā bahulaṁ viharato jīvitanikantiyā cittaṁ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivaṭṭati na sampasārīyati, upekhā vā pāṭikkūlyatā vā saṇṭhāti, veditabbam etaṁ bhikkhave bhikkhunā 'bhāvitā me maraṇasaññā, atthi me pubbenāparaṁ viseso, pattaṁ me bhāvanāphalan' ti. Iti ha tattha sampajāno hoti. Maraṇasaññā bhikkhave bhāvitā bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā ti iti yan taṁ vuttaṁ,

[page 049]

idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

7. āhāre paṭikkūlasaññā bhikkhave bhāvitā bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

8. āhāre paṭikkūlasaññāparicitena bhikkhave bhikkhuno cetasā bahulaṁ viharato rasataṇhāya cittaṁ paṭilīyati ... pe ... upekhā vā pāṭikkūlyatā vā saṇṭhāti. Seyyathā pi bhikkhave kukkuṭapattaṁ vā nahārudaddulaṁ vā aggimhi pakkhittaṁ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivaṭṭati na sampasārīyati, evam eva kho bhikkhave bhikkhuno āhāre paṭikkūlasaññāparicitena cetasā bahulaṁ viharato rasataṇhāya cittaṁ paṭilīyati ... pe ... upekhā vā pāṭikkūlyatā vā saṇṭhāti. Sace bhikkhave bhikkhuno āhāre paṭikkūlasaññāparicitena cetasā bahulaṁ viharato rasataṇhāya cittaṁ anusandati, appāṭikkūlyatā vā saṇṭhāti, veditabbam etaṁ bhikkhave bhikkhunā 'abhāvitā me āhāre paṭikkūlasaññā, natthi me pubbenāparaṁ viseso, appattaṁ me bhāvanāphalan' ti. Iti ha tattha sampajāno hoti. Sace pana bhikkhave bhikkhuno āhāre paṭikkūlasaññāparicitena cetasā bahulaṁ viharato rasataṇhāya cittaṁ paṭilīyati ... pe ... upekhā vā pāṭikkūlyatā vā saṇṭhāti, veditabbam etaṁ bhikkhave bhikkhunā 'bhāvitā me āhāre paṭikkūlasaññā, atthi me pubbenāparaṁ viseso, pattaṁ me bhāvanāphalan' ti. Iti ha tattha sampajāno hoti. āhāre paṭikkūlasaññā bhikkhave bhāvitā bahulīkatā mahapphalā hoti*) mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā ti iti yan taṁ vuttaṁ,

[page 050]

idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

9. Sabbaloke anabhiratasaññā bhikkhave bhāvitā bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

10. Sabbaloke anabhiratasaññāparicitena bhikkhave bhikkhuno cetasā bahulaṁ viharato lokacittesu cittaṁ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivaṭṭati na sampasārīyati, upekhā vā pāṭikkūlyatā vā saṇṭhāti. Seyyathā pi kukkuṭapattaṁ vā nahārudaddulaṁ vā aggimhi pakkhittaṁ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivaṭṭati na sampasārīyati, evam eva kho bhikkhave bhikkhuno sabbaloke anabhiratasaññāparicitena cetasā bahulaṁ viharato lokacittesu cittaṁ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivaṭṭati na sampasārīyati, upekhā vā pāṭikkūlyatā vā saṇṭhāti. Sace bhikkhave bhikkhuno sabbaloke anabhiratasaññāparicitena cetasā bahulaṁ viharato lokacittesu cittaṁ anusandati, appāṭikkūlyatā vā saṇṭhāti, veditabbam etaṁ bhikkhave bhikkhunā 'abhāvitā me sabbaloke anabhiratasaññā, natthi me pubbenāparaṁ viseso, appattaṁ me bhāvanāphalan' ti.

Iti ha tattha sampajāno hoti. Sace pana bhikkhave bhikkhuno sabbaloke anabhiratasaññāparicitena cetasā bahulaṁ viharato lokacittesu cittaṁ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivaṭṭati na sampasārīyati,

[page 051]

upekhā vā pāṭikkūlyatā vā saṇṭhāti, veditabbam etaṁ bhikkhave bhikkhunā 'bhāvitā me sabbaloke anabhiratasaññā, atthi me pubbenāparaṁ viseso, pattaṁ me bhāvanāphalan' ti. Iti ha tattha sampajāno hoti. Sabbaloke anabhiratasaññā bhikkhave bhāvitā bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

11. Aniccasaññā bhikkhave bhāvitā bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

12. Aniccasaññāparicitena bhikkhave bhikkhuno cetasā bahulaṁ viharato lābhasakkārasiloke cittaṁ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivaṭṭati na sampasārīyati, upekhā vā pāṭikkūlyatā vā saṇṭhāti. Seyyathā pi bhikkhave kukkuṭapattaṁ vā nahārudaddulaṁ vā aggimhi pakkhittaṁ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivaṭṭati na sampasārīyati, evam eva kho bhikkhave bhikkhuno aniccasaññāparicitena cetasā bahulaṁ viharato lābhasakkārasiloke cittaṁ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivaṭṭati na sampasārīyati, upekhā vā pāṭikkūlyatā vā saṇṭhāti. Sace bhikkhave bhikkhuno aniccasaññāparicitena cetasā bahulaṁ viharato lābhasakkārasiloke cittaṁ anusandati, appāṭikkūlyatā vā saṇṭhāti, veditabbam etaṁ bhikkhave bhikkhunā 'abhāvitā me aniccasaññā, natthi me pubbenāparaṁ viseso, appattaṁ me bhāvanāphalan' ti. Iti ha tattha sampajāno hoti. Sace pana bhikkhave bhikkhuno aniccasaññāparicitena cetasā bahulaṁ viharato lābhasakkārasiloke cittaṁ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivaṭṭati na sampasārīyati,

[page 052]

upekhā vā pāṭikkūlyatā vā saṇṭhāti, veditabbam etaṁ bhikkhave bhikkhunā 'bhāvitā me aniccasaññā, atthi me pubbenāparaṁ viseso, pattaṁ me bhāvanāphalan' ti. Iti ha tattha sampajāno hoti. Aniccasaññā bhikkhave bhāvitā bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

13. Anicce dukkhasaññā bhikkhave bhāvitā bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

14. Anicce dukkhasaññāparicitena bhikkhave bhikkhuno cetasā bahulaṁ viharato ālasse kosajje vissaṭṭhiye pamāde ananuyoge appaccavekkhaṇāya tibbā bhayasaññā paccupaṭṭhitā hoti, seyyathā pi ukkhittāsike vadhake.

Sace bhikkhave bhikkhuno anicce dukkhasaññāparicitena cetasā bahulaṁ viharato ālasse kosajje vissaṭṭhiye pamāde ananuyoge appaccavekkhaṇāya tibbā bhayasaññā na paccupaṭṭhitā hoti, seyyathā pi ukkhittāsike vadhake, veditabbam etaṁ bhikkhave bhikkhunā 'abhāvitā me anicce dukkhasaññā, natthi me pubbenāparaṁ viseso, appattaṁ me bhāvanāphalan' ti. Iti ha tattha sampajāno hoti. Sace pana bhikkhave bhikkhuno anicce dukkhasaññāparicitena cetasā bahulaṁ viharato ālasse kosajje vissaṭṭhiye pamāde ananuyoge appaccavekkhaṇāya tibbā bhayasaññā paccupaṭṭhitā hoti, seyyathā pi ukkhittāsike vadhake, veditabbam etaṁ bhikkhave bhikkhunā 'bhāvitā me anicce dukkhasaññā, atthi me pubbenāparaṁ viseso, pattaṁ me bhāvanāphalan' ti. Iti ha tattha sampajāno hoti. Anicce dukkhasaññā bhikkhave bhāvitā bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā' ti iti yan taṁ vuttaṁ,

[page 053]

idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

15. Dukkhe anattasaññā bhikkhave bhāvitā bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

16. Dukkhe anattasaññāparicitena bhikkhave bhikkhuno cetasā bahulaṁ viharato imasmiñ ca saviññāṇake kāye bahiddhā ca sabbanimittesu ahaṅkāramamaṅkāramānāpagataṁ mānasaṁ hoti vidhāsamatikkantaṁ santaṁ suvimuttaṁ. Sace bhikkhave bhikkhuno dukkhe anattasaññāparicitena cetasā bahulaṁ viharato imasmiñ ca saviññāṇake kāye bahiddhā ca sabbanimittesu ahaṅkāramamaṅkāramānāpagataṁ mānasaṁ na hoti vidhāsamatikkantaṁ santaṁ suvimuttaṁ, veditabbam etaṁ bhikkhave bhikkhunā 'abhāvitā me dukkhe anattasaññā, natthi me pubbenāparaṁ viseso, appattaṁ me bhāvanāphalan' ti. Iti ha tattha sampajāno hoti. Sace pana bhikkhave bhikkhuno dukkhe anattasaññāparicitena cetasā bahulaṁ viharato imasmiñ ca saviññāṇake kāye bahiddhā ca sabbanimittesu ahaṅkāramamaṅkāramānāpagataṁ mānasaṁ hoti vidhāsamatikkantaṁ santaṁ suvimuttaṁ, veditabbam etaṁ bhikkhave bhikkhunā 'bhāvitā me dukkhe anattasaññā, atthi me pubbenāparaṁ viseso, pattaṁ me bhāvanāphalan' ti. Iti ha tattha sampajāno hoti. Dukkhe anattasaññā bhikkhave bhāvitā bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

Imā kho bhikkhave satta saññā bhāvitā bahulīkatā mahapphalā honti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā ti.

[page 054]

XLVII.

1. Atha kho Jānussoṇī brāhmaṇo yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṁ ... pe ... etad avoca 'bhavam pi no Gotamo brahmacārī paṭijānātī' ti. 'Yaṁ hi taṁ brāhmaṇa sammā vadamāno vadeyya "akhaṇḍaṁ acchiddaṁ asabalaṁ akammāsaṁ paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ caratī" ti; mam' eva taṁ brāhmaṇa sammā vadamāno vadeyya, ahaṁ hi brāhmaṇa akhaṇḍaṁ acchiddaṁ asabalaṁ akammāsaṁ paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ carāmī' ti. 'Kiṁ pana bho Gotama brahmacariyassa khaṇḍam pi chiddam pi sabalam pi kammāsam pī' ti?

2. Idha brāhmaṇa ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā sammābrahmacārī paṭijānamāno na h' eva kho mātugāmena saddhiṁ dvayandvayasamāpattiṁ samāpajjati, api ca kho mātugāmassa ucchādanaparimaddananahāpanasambāhanaṁ sādiyati. So taṁ assādeti taṁ nikāmeti tena ca vittiṁ āpajjati. Idam pi kho brāhmaṇa brahmacariyassa khaṇḍam pi chiddam pi sabalam pi kammāsam pi.

Ayaṁ vuccati brāhmaṇa aparisuddhaṁ brahmacariyaṁ carati saṁyutto methunena saṁyogena, na parimuccati jātiyā jarāmaraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi, na parimuccati dukkhasmā ti vadāmi.

[page 055]

3. Puna ca paraṁ brāhmaṇa idh' ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā sammābrahmacārī paṭijānamāno na h' eva kho mātugāmena saddhiṁ dvayandvayasamāpattiṁ samāpajjati, na pi mātugāmassa ucchādanaparimaddananahāpanasambāhanaṁ sādiyati, api ca kho mātugāmena saddhiṁ sañjagghati saṅkīḷati saṅkeḷāyati ... pe ... na pi mātugāmena saddhiṁ sañjagghati saṅkīḷati saṅkeḷāyati, api ca kho mātugāmassa cakkhunā cakkhuṁ upanijjhāyati pekkhati ... na pi mātugāmassa cakkhunā cakkhuṁ upanijjhāyati pekkhati, api ca kho mātugāmassa saddaṁ suṇāti tirokuḍḍaṁ vā tiropākāraṁ vā hasantiyā vā bhaṇantiyā vā gāyantiyā vā rodantiyā vā ... na pi mātugāmassa saddaṁ suṇāti tirokuḍḍaṁ vā tiropākāraṁ vā hasantiyā vā bhaṇantiyā vā gāyantiyā vā rodantiyā vā, api ca kho yāni 'ssa tāni pubbe mātugāmena saddhiṁ hasitalapitakīḷitāni anussarati ... na pi yāni' ssa tāni pubbe mātugāmena saddhiṁ hasitalapitakīḷitāni anussarati, api ca kho passati gahapatiṁ vā gahapatiputtaṁ vā pañcahi kāmaguṇehi samappitaṁ samaṅgibhūtaṁ paricāriyamānaṁ ... na pi passati gahapatiṁ vā gahapatiputtaṁ vā pañcahi kāmaguṇehi samappitaṁ samaṅgibhūtaṁ paricāriyamānaṁ, api ca kho aññataraṁ devanikāyaṁ paṇidhāya brahmacariyaṁ carati 'imināhaṁ sīlena vā vatena vā tapena vā brahmacariyena vā devo vā bhavissāmi devaññataro vā' ti. So taṁ assādeti taṁ nikāmeti tena ca vittiṁ āpajjati. Idam pi kho brāhmaṇa brahmacariyassa khaṇḍam pi chiddam pi sabalam pi kammāsam pi. Ayaṁ vuccati brāhmaṇa aparisuddhaṁ brahmacariyaṁ carati saṁyutto methunena saṁyogena,

[page 056]

na parimuccati jātiyā jarāmaraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi, na parimuccati dukkhasmā ti vadāmi. Yāvakīvañ cāhaṁ brāhmaṇa imesaṁ sattannaṁ methunasaṁyogānaṁ aññataraññataraṁ methunasaṁyogaṁ attani appahīnaṁ samanupassiṁ, neva tāvāhaṁ brāhmaṇa sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya anuttaraṁ sammāsambodhiṁ abhisambuddho paccaññāsiṁ, yato ca kho ahaṁ brāhmaṇa imesaṁ sattannaṁ methunasaṁyogānaṁ aññataraññataraṁ methunasaṁyogaṁ attani appahīnaṁ na samanupassiṁ, athāhaṁ brāhmaṇa sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya anuttaraṁ sammāsambodhiṁ abhisambuddho paccaññāsiṁ. ñāṇañ ca pana me dassanaṁ udapādi 'akuppā me cetovimutti, ayam antimā jāti, natthi dāni punabbhavo' ti.

Evaṁ vutte Jānussoṇī brāhmaṇo Bhagavantaṁ etad avoca 'abhikkantaṁ bho Gotama ... pe ... upāsakaṁ maṁ bhavaṁ Gotamo dhāretu ajja-t-agge pāṇupetaṁ saraṇaṁ gatan' ti.

[page 057]

XLVIII.

1. Saṁyogavisaṁyogaṁ vo bhikkhave dhammapariyāyaṁ desessāmi, taṁ suṇātha ... pe ... Katamo ca bhikkhave saṁyogavisaṁyogo dhammapariyāyo?

2. Itthi bhikkhave ajjhattaṁ itthindriyaṁ manasikaroti itthikuttaṁ itthākappaṁ itthividhaṁ itthicchandaṁ itthissaraṁ itthālaṅkāraṁ. Sā tattha rajjati tatrābhiramati, sā tattha rattā tatrābhiratā bahiddhā purisindriyaṁ manasikaroti purisakuttaṁ purisākappaṁ purisavidhaṁ purisacchandaṁ purisassaraṁ purisālaṅkāraṁ. Sā tattha rajjati tatrābhiramati, sā tattha rattā tatrābhiratā bahiddhā saṁyogaṁ ākaṅkhati; yañ c' assā saṁyogapaccayā uppajjati sukhaṁ somanassaṁ, tañ ca ākaṅkhati. Itthatte bhikkhave abhiratā sattā purisesu saṁyogaṁ gatā. Evaṁ kho bhikkhave itthi itthattaṁ nātivattati.

3. Puriso bhikkhave ajjattaṁ purisindriyaṁ manasikaroti purisakuttaṁ purisākappaṁ purisavidhaṁ purisacchandaṁ purisassaraṁ purisālaṅkāraṁ. So tattha rajjati tatrābhiramati, so tattha ratto tatrābhirato bahiddhā itthindriyaṁ manasikaroti itthikuttaṁ itthākappaṁ itthividhaṁ itthicchandaṁ itthissaraṁ itthālaṅkāraṁ. So tattha rajjati tatrābhiramati, so tattha ratto tatrābhirato bahiddhā saṁyogaṁ ākaṅkhati; yañ c' assa saṁyogapaccayā uppajjati sukhaṁ somanassaṁ, tañ ca ākaṅkhati Purisatte bhikkhave abhirato satto itthīsu saṁyogaṁ gato

[page 058]

Evaṁ kho bhikkhave puriso purisattaṁ nātivattati.

Evaṁ kho bhikkhave saṁyogo hoti. Kathañ ca bhikkhave visaṁyogo hoti?

4. Itthi bhikkhave ajjhattaṁ itthindriyaṁ na manasikaroti itthikuttaṁ itthākappaṁ itthividhaṁ itthicchandaṁ itthissaraṁ itthālaṅkāraṁ. Sā tattha na rajjati tatra nābhiramati, sā tattha arattā tatra anabhiratā bahiddhā purisindriyaṁ na manasikaroti purisakuttaṁ purisākappaṁ purisavidhaṁ purisacchandaṁ purisassaraṁ purisālaṅkāraṁ. Sā tattha na rajjati tatra nābhiramati, sā tattha arattā tatra anabhiratā bahiddhā saṁyogaṁ nākaṅkhati; yañ c' assā saṁyogapaccayā uppajjati sukhaṁ somanassaṁ, tañ ca nākaṅkhati. Itthatte kho bhikkhave anabhiratā asattā purisesu visaṁyogaṁ gatā. Evaṁ kho bhikkhave itthi itthattaṁ ativattati.

5. Puriso bhikkhave ajjhattaṁ purisindriyaṁ na manasikaroti purisakuttaṁ purisākappaṁ purisavidhaṁ purisacchandaṁ purisassaraṁ purisālaṅkāraṁ. So tattha na rajjati tatra nābhiramati, so tattha aratto tatra anabhirato bahiddhā itthindriyaṁ na manasikaroti itthikuttaṁ itthākappaṁ itthividhaṁ itthicchandaṁ itthissaraṁ itthālaṅkāraṁ. So tattha na rajjati tatra nābhiramati, so tattha aratto tatra anabhirato bahiddhā saṁyogaṁ nākaṅkhati; yañ c' assa saṁyogapaccayā uppajjati sukhaṁ somanassaṁ, tañ ca nākaṅkhati. Purisatte bhikkhave anabhirato asatto itthīsu visaṁyogaṁ gato. Evaṁ kho bhikkhave puriso purisattaṁ ativattati.

[page 059]

Evaṁ kho bhikkhave visaṁyogo hoti.

Ayaṁ kho bhikkhave saṁyogavisaṁyogo dhammapariyāyo ti.

XLIX.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Campāyaṁ viharati Gaggarāya pokkharaṇiyā tīre. Atha kho sambahulā Campeyyakā upāsakā yenāyasmā Sāriputto ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā āyasmantaṁ Sāriputtaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdiṁsu. Ekamantaṁ nisinnā kho te Campeyyakā upāsakā āyasmantaṁ Sāriputtaṁ etad avocuṁ 'cirassutā no bhante Bhagavato sammukhā dhammikathā, sādhu mayaṁ bhante labheyyāma Bhagavato sammukhā dhammikathaṁ savanāyā' ti. 'Tena h' āvuso tadahu' posathe āgaccheyyātha, app eva nāma labheyyātha Bhagavato sammukhā dhammikathaṁ savanāyā' ti. 'Evaṁ bhante' ti kho te Campeyyakā upāsakā āyasmato Sāriputtassa paṭissutvā uṭṭhāyāsanā āyasmantaṁ Sāriputtaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā pakkamiṁsu. Atha kho te Campeyyakā upāsakā tadahu 'posathe yenāyasmā Sāriputto ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā āyasmantaṁ Sāriputtaṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhaṁsu. Atha kho āyasmā Sāriputto tehi Campeyyakehi upāsakehi saddhiṁ yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Sāriputto Bhagavantaṁ etad avoca:--

[page 060]

2. Siyā nu kho bhante idh' ekaccassa tādisaṁ yeva dānaṁ dinnaṁ na mahapphalaṁ na mahānisaṁsaṁ, siyā pana bhante idh' ekaccassa tādisaṁ yeva dānaṁ dinnaṁ mahapphalaṁ mahānisaṁsan ti?

Siyā Sāriputta idh' ekaccassa tādisaṁ yeva dānaṁ dinnaṁ mahapphalaṁ na mahānisaṁsaṁ, siyā pana Sāriputta idh' ekaccassa tādisaṁ yeva dānaṁ dinnaṁ mahapphalaṁ mahānisaṁsan ti.

3. Ko nu kho bhante hetu ko paccayo, yena-m- idh' ekaccassa tādisaṁ yeva dānaṁ dinnaṁ mahapphalaṁ hoti na mahānisaṁsaṁ; ko pana bhante hetu ko paccayo, yena-m-idh' ekaccassa tādisaṁ yeva dānaṁ dinnaṁ mahapphalaṁ hoti mahānisaṁsan ti?

Idha Sāriputta ekacco sāpekho dānaṁ deti, paṭibaddhacitto dānaṁ deti, sannidhipekho dānaṁ deti, 'imaṁ pecca paribhuñjissāmī' ti dānaṁ deti. So taṁ dānaṁ deti samaṇassa vā brāhmaṇassa vā annaṁ pānaṁ vatthaṁ yānaṁ mālāgandhavilepanaṁ seyyāvasathapadīpeyyaṁ. Taṁ kiṁ maññasi Sāriputta: dadeyya idh' ekacco evarūpaṁ dānan ti?

Evaṁ bhante.

Tatra Sāriputta yvāyaṁ sāpekho dānaṁ deti, paṭibaddhacitto dānaṁ deti, sannidhipekho dānaṁ deti, 'imaṁ pecca paribhuñjissāmī' ti dānaṁ deti: so taṁ dānaṁ datvā kāyassa bhedā parammaraṇā Cātummahārājikānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjati. So taṁ kammaṁ khepetvā taṁ iddhiṁ taṁ yasaṁ taṁ adhipateyyaṁ āgāmī hoti āgantā itthattaṁ.

[page 061]

4. Idha pana Sāriputta ekacco na h' eva kho sāpekho dānaṁ deti, na paṭibaddhacitto dānaṁ deti, na sannidhipekho dānaṁ deti, na 'imaṁ pecca paribhuñjissāmī' ti dānaṁ deti, api ca kho 'sāhu dānan' ti dānaṁ deti ... pe ... na pi 'sāhu dānan' ti dānaṁ deti, api ca kho 'dinnapubbaṁ katapubbaṁ pitupitāmahehi, na arahāmi porāṇaṁ kulavaṁsaṁ hāpetun' ti dānaṁ deti ... na pi 'dinnapubbaṁ katapubbaṁ pitupitāmahehi, na arahāmi porāṇaṁ kulavaṁsaṁ hāpetun' ti dānaṁ deti, api ca kho 'ahaṁ pacāmi, ime na pacanti, na arahāmi pacanto apacantānaṁ dānaṁ adātun' ti dānaṁ deti ... na pi 'ahaṁ pacāmi, ime na pacanti, na arahāmi pacanto apacantānaṁ dānaṁ adātun' ti dānaṁ deti, api ca kho 'yathā tesaṁ pubbakānaṁ isīnaṁ tāni mahāyaññāni ahesuṁ, seyyathīdaṁ Aṭṭhakassa Vāmakassa Vāmadevassa Vessāmittassa Yamataggino Aṅgīrasassa Bhāradvājassa Vāseṭṭhassa Kassapassa Bhaguno, evaṁ me ayaṁ dānasaṁvibhāgo bhavissatī' ti dānaṁ deti ... na pi 'yathā tesaṁ pubbakānaṁ isīnaṁ tāni mahāyaññāni ahesuṁ, seyyathīdaṁ Aṭṭhakassa Vāmakassa Vāmadevassa Vessāmittassa Yamataggino Aṅgīrasassa Bhāradvājassa Vāseṭṭhassa Kassapassa Bhaguno, evaṁ me ayaṁ dānasaṁvibhāgo bhavissatī' ti dānaṁ deti,

[page 062]

api ca kho 'imaṁ me dānaṁ dadato cittaṁ pasīdati, attamanatāsomanassaṁ upajāyatī' ti dānaṁ deti ... na pi 'imaṁ me dānaṁ dadato cittaṁ pasīdati, attamanatāsomanassaṁ upajāyatī' ti dānaṁ deti, api ca kho cittālaṅkāraṁ cittaparikkhāratthaṁ dānaṁ deti. So taṁ dānaṁ deti samaṇassa vā brāhmaṇassa vā annaṁ pānaṁ vatthaṁ yānaṁ mālāgandhavilepanaṁ seyyāvasathapadīpeyyaṁ. Taṁ kiṁ maññasi Sāriputta: dadeyya idh' ekacco evarūpaṁ dānan ti?

Evaṁ bhante.

Tatra Sāriputta yvāyaṁ na h' eva kho sāpekho dānaṁ deti, na paṭibaddhacitto dānaṁ deti, na sannidhipekho dānaṁ deti, na 'imaṁ pecca paribhuñjissāmī' ti dānaṁ deti, na pi 'sāhu dānan' ti dānaṁ deti, na pi dinnapubbaṁ katapubbaṁ pitupitāmahehi, na arahāmi porāṇaṁ kulavaṁsaṁ hāpetun' ti dānaṁ deti, na pi 'ahaṁ pacāmi, ime na pacanti, na arahāmi pacanto apacantānaṁ dānaṁ adātun' ti dānaṁ deti, na pi 'yathā tesaṁ pubbakānaṁ isīnaṁ tāni mahāyaññāni ahesuṁ, seyyathīdaṁ Aṭṭhakassa Vāmakassa Vāmadevassa Vessāmittassa Yamataggino Aṅgīrasassa Bhāradvājassa Vāseṭṭhassa Kassapassa Bhaguno, evaṁ me ayaṁ dānasaṁvibhāgo bhavissatī' ti dānaṁ deti, na pi 'imaṁ me dānaṁ dadato cittaṁ pasīdati, attamanatāsomanassaṁ upajāyatī' ti dānaṁ deti, api ca kho cittālaṅkāraṁ cittaparikkhāratthaṁ dānaṁ deti: so taṁ dānaṁ datvā kāyassa bhedā parammaraṇā Brahmakāyikānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjati. So taṁ kammaṁ khepetvā taṁ iddhiṁ taṁ yasaṁ taṁ adhipateyyaṁ,

[page 063]

anāgāmī hoti anāgantā itthattaṁ.

Ayaṁ kho Sāriputta hetu ayaṁ paccayo, yena-m-idh' ekaccassa tādisaṁ yeva dānaṁ dinnaṁ na mahapphalaṁ hoti na mahānisaṁsaṁ, ayaṁ pana Sāriputta hetu ayaṁ paccayo, yena-m-idh' ekaccassa tādisaṁ yeva dānaṁ dinnaṁ mahapphalaṁ hoti mahānisaṁsaṁ.

L.

1. Evaṁ me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ āyasmā ca Sāriputto āyasmā ca Mahāmoggallāno Dakkhiṇāgirismiṁ cārikaṁ caranti mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṁ. Tena kho pana samayena Veḷukaṇṭakī Nandamātā upāsikā rattiyā paccūsasamayaṁ paccuṭṭhāya pārāyanaṁ sarena bhāsati. Tena kho pana samayena Vessavaṇo mahārājā uttarāya disāya dakkhiṇaṁ disaṁ gacchati kenacid-eva karaṇiyena. Assosi kho Vessavaṇo mahārājā Nandamātāya upāsikāya pārāyanaṁ sarena bhāsantiyā, sutvā kathāpariyosānaṁ āgamayamāno aṭṭhāsi. Atha kho Nandamātā upāsikā pārāyanaṁ sarena bhāsitvā tuṇhī ahosi.

Atha kho Vessavaṇo mahārājā Nandamātāya upāsikāya kathāpariyosānaṁ viditvā abbhānumodi 'sādhu bhagini sādhu bhaginī' ti. 'Ko pan' eso bhadramukhā' ti. 'Ahan te bhagini bhātā Vessavaṇo mahārājā' ti. 'Sādhu bhadramukha, tena hīyo me ayaṁ dhammapariyāyo bhaṇito, idan te hotu ātitheyyan' ti. 'Sādhu bhagini, etañ c'eva me hotu ātitheyyaṁ:

[page 064]

sve ca Sāriputta-Moggallānapamukho bhikkhusaṅgho akatapātarāso Veḷukaṇṭakaṁ āgamissati, tañ ca bhikkhusaṅghaṁ parivisitvā mamaṁ dakkhiṇaṁ ādiseyyāsi, etañ ca me bhavissati ātitheyyan' ti.

2. Atha kho Nandamātā upāsikā tassā rattiyā accayena sake nivesane paṇītaṁ khādaniyaṁ bhojaniyaṁ paṭiyādāpesi.

Atha kho Sāriputta-Moggallānapamukho bhikkhusaṅgho akatapātarāso yena Veḷukaṇṭako tad avasari. Atha kho Nandamātā upāsikā aññataraṁ purisaṁ āmantesi 'ehi tvaṁ ambho purisa, ārāmaṁ gantvā bhikkhusaṅghassa kālaṁ ārocehi: kālo bhante, ayyāya Nandamātuyā nivesane niṭṭhitaṁ bhattan' ti. 'Evaṁ ayye' ti kho so puriso Nandamātāya upāsikāya paṭissutvā ārāmaṁ gantvā bhikkhusaṅghassa kālaṁ ārocesi: kālo bhante, ayyāya Nandamātuyā nivesane niṭṭhitaṁ bhattan ti. Atha kho Sāriputta-Moggallānapamukho bhikkhusaṅgho pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya yena Nandamātāya upāsikāya nivesanaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho Nandamātā upāsikā Sāriputta-Moggallānapamukhaṁ bhikkhusaṅghaṁ paṇītena khādaniyena bhojaniyena sahatthā santappesi sampavāresi.

Atha kho Nandamātā upāsikā āyasmantaṁ Sāriputtaṁ bhuttāviṁ onītapattapāṇiṁ ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Nandamātaraṁ upāsikaṁ āyasmā Sāriputto etad avoca 'ko pana te Nandamāte bhikkhusaṅghassa abbhāgamanaṁ ārocesī' ti? 'Idhāhaṁ bhante rattiyā paccūsasamayaṁ paccuṭṭhāya pārāyanaṁ sarena bhāsitvā tuṇhī ahosiṁ. Atha kho bhante Vessavaṇo mahārājā mama kathāpariyosānaṁ viditvā abbhānumodi "sādhu bhagini sādhu bhaginī" ti.

[page 065]

"Ko pan' eso bhadramukhā" ti? "Ahan te bhagini bhātā Vessavaṇo mahārājā" ti. "Sādhu bhadramukha, tena hīyo me ayaṁ dhammapariyāyo bhaṇito, idan te hotu ātitheyyan" ti.

"Sādhu bhagini, etañ c'eva me hotu ātitheyyaṁ, sve ca Sāriputta-Moggallānappamukho bhikkhusaṅgho akatapātarāso Veḷukaṇṭakaṁ āgamissati, tañ ca bhikkhusaṅghaṁ parivisitvā mamaṁ dakkhiṇaṁ ādiseyyāsi, etañ ca me bhavissati ātitheyyan" ti. 'Yad idaṁ bhante dāne puññaṁ hitaṁ Vessavaṇassa mahārājassa sukhāya hotū' ti.

3. 'Acchariyaṁ Nandamāte abbhutaṁ Nandamāte, yatra hi nāma Vessavaṇena mahārājena evaṁmahiddhikena evaṁmahesakkhena devaputtena sammukhā sallapissasī' ti.

'Na kho me bhante es' eva acchariyo abbhuto dhammo, atthi me añño pi acchariyo abbhuto dhammo: idha me bhante Nando nāma ekaputtako piyo manāpo, taṁ rājāno kismiñci-d-eva kāraṇe okkassa pasayha jīvitā voropesuṁ, tasmiṁ kho panāhaṁ bhante dārake gahite vā gayhamāne vā vadhe vā vajjhamāne vā hate vā haññamāne vā nābhijānāmi cittassa aññathattan' ti.

4. 'Acchariyaṁ Nandamāte abbhutaṁ Nandamāte, yatra hi nāma cittuppādaṁ pi parisodhessasī' ti. 'Na kho me bhante es' eva acchariyo abbhuto dhammo,

[page 066]

atthi me añño pi acchariyo abbhuto dhammo: idha me bhante sāmiko kālakato aññataraṁ yakkhayoniṁ upapanno, so me ten' eva purimena attabhāvena uddassesi. Na kho panāhaṁ bhante abhijānāmi tato nidānaṁ cittassa aññathattan' ti.

5. 'Acchariyaṁ Nandamāte abbhutaṁ Nandamāte, yatra hi nāma cittuppādaṁ pi parisodhessasī' ti. 'Na kho me bhante es' eva acchariyo abbhuto dhammo, atthi me añño pi acchariyo abbhuto dhammo: yato' haṁ bhante sāmikassa daharass' eva daharā ānītā, nābhijānāmi sāmikaṁ manasā pi aticarittā, kuto pana kāyenā' ti?

6. 'Acchariyaṁ Nandamāte abbhutaṁ Nandamāte, yatra hi nāma cittuppādamattam pi parisodhessasī' ti. 'Na kho me bhante es' eva acchariyo abbhuto dhammo, atthi me añño pi acchariyo abbhuto dhammo: yadāhaṁ bhante upāsikā paṭidesitā, nābhijānāmi kiñci sikkhāpadaṁ sañcicca vītikkamitā' ti.

7. 'Acchariyaṁ Nandamāte abbhutaṁ Nandamāte' ti.

'Na kho me bhante es' eva acchariyo abbhuto dhammo, atthi me añño pi acchariyo abbhuto dhammo: idhāhaṁ bhante yāva-d-eva ākaṅkhāmi, vivicc'eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṁ savicāraṁ vivekajaṁ pītisukhaṁ paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharāmi; vitakkavicārānaṁ vūpasamā ajjhattaṁ sampasādanaṁ cetaso ekodibhāvaṁ avitakkaṁ avicāraṁ samādhijaṁ pītisukhaṁ dutiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharāmi; pītiyā ca virāgā upekhakā ca viharāmi, satā ca sampajānā sukhañ ca kāyena paṭisaṁvedemi,

[page 067]

yan taṁ ariyā ācikkhanti 'upekhako satimā sukhavihārī' ti tatiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharāmi; sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubb' eva somanassadomanassānaṁ atthaṅgamā adukkhamasukhaṁ upekhāsatipārisuddhiṁ catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharāmī' ti.

8. 'Acchariyaṁ Nandamāte abbhutaṁ Nandamāte' ti.

'Na kho me bhante es' eva acchariyo abbhuto dhammo, atthi me añño pi acchariyo abbhuto dhammo: yānīmāni bhante Bhagavatā desitāni {pañcorambhāgiyāni} saṅyojanāni, nāhaṁ tesaṁ kiñci attani appahīnaṁ samanupassāmī' ti.

'Acchariyaṁ Nandamāte abbhutaṁ Nandamāte' ti.

Atha kho āyasmā Sāriputto Nandamātaraṁ upāsikaṁ dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṁsetvā uṭṭhāyāsanā pakkāmī ti.

Mahāyaññavaggo pañcamo

Tass'uddānaṁ:

ṭhiti-parikkhāraṁ dve aggi saññā aparā duve Methunā saṁyogo dānaṁ Nandamātena te dasā ti.

Avyākata-Vagga

LI.

1. Atha kho aññataro bhikkhu yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi.

[page 068]

Ekamantaṁ nisinno kho so bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca: 'Ko nu kho bhante hetu ko paccayo, yena sutavato ariyasāvakassa vicikicchā n' uppajjati avyākatavatthūsū' ti?

2. 'Diṭṭhinirodhā kho bhikkhu sutavato ariyasāvakassa vicikicchā n' uppajjati avyākatavatthūsu. "Hoti Tathāgato parammaraṇā" ti kho bhikkhu diṭṭhigatam etaṁ; "na hoti Tathāgato parammaraṇā" ti kho bhikkhu diṭṭhigatam etaṁ; "hoti ca na ca hoti Tathāgato parammaraṇā" ti kho bhikkhu diṭṭhigatam etaṁ; "neva hoti na na hoti Tathāgato parammaraṇā" ti kho bhikkhu diṭṭhigatam etaṁ. Assutavā bhikkhu puthujjano diṭṭhiṁ na ppajānāti, diṭṭhisamudayaṁ na ppajānāti, diṭṭhinirodhaṁ na ppajānāti, diṭṭhinirodhagāminiṁ paṭipadaṁ na ppajānāti. Tassa sā diṭṭhi pavaḍḍhati. So na parimuccati jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi, na parimuccati dukkhasmā ti vadāmi. Sutavā ca kho bhikkhu ariyasāvako diṭṭhiṁ pajānāti, diṭṭhisamudayaṁ pajānāti, diṭṭhinirodhaṁ pajānāti, diṭṭhinirodhagāminiṁ paṭipadaṁ pajānāti. Tassa sā diṭṭhi nirujjhati. So parimuccati jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi, parimuccati dukkhasmā ti vadāmi.

Evaṁ jānaṁ kho bhikkhu sutavā ariyasāvako evaṁ passaṁ "hoti Tathāgato parammaraṇā" ti pi na vyākaroti; "na hoti Tathāgato parammaraṇā" ti pi na vyākaroti; "hoti ca na ca hoti Tathāgato parammaraṇā" ti pi na vyākaroti; "neva hoti na na hoti Tathāgato parammaraṇā" ti pi na vyākaroti. Evaṁ jānaṁ kho bhikkhu sutavā ariyasāvako evaṁ passaṁ evaṁ avyākaraṇadhammo hoti avyākatavatthūsu. Evaṁ jānaṁ kho bhikkhu sutavā ariyasāvako evaṁ passaṁ na cchambhati na kampati na vedhati na santāsaṁ āpajjati avyākatavatthūsu. "Hoti Tathāgato parammaraṇā" ti kho bhikkhu taṇhāgatam etaṁ saññāgatam etaṁ maññitam etaṁ papañcitam etaṁ upādānagatam etaṁ vippaṭisāro eso;

[page 069]

"na hoti Tathāgato parammaraṇā" ti kho bhikkhu vippaṭisāro eso; "hoti ca na ca hoti Tathāgato parammaraṇā" ti kho bhikkhu vippaṭisāro eso; "neva hoti na na hoti Tathāgato parammaraṇā" ti kho bhikkhu vippaṭisāro eso. Assutavā bhikkhu puthujjano vippaṭisāraṁ na ppajānāti, vippaṭisārasamudayaṁ na ppajānāti, vippaṭisāranirodhaṁ na ppajānāti, vippaṭisāranirodhagāminiṁ paṭipadaṁ na ppajānāti. Tassa so vippaṭisāro pavaḍḍhati. So na parimuccati jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi, na parimuccati dukkhasmā ti vadāmi. Sutavā ca kho bhikkhu ariyasāvako vippaṭisāraṁ pajānāti, vippaṭisārasamudayaṁ pajānāti, vippaṭisāranirodhaṁ pajānāti, vippaṭisāranirodhagāminiṁ paṭipadaṁ pajānāti. Tassa so vippaṭisāro nirujjhati. So parimuccati jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi, parimuccati dukkhasmā ti vadāmi. Evaṁ jānaṁ kho bhikkhu sutavā ariyasāvako evaṁ passaṁ "hoti Tathāgato parammaraṇā" ti pi na vyākaroti; "na hoti Tathāgato parammaraṇā" ti pi na vyākaroti; "hoti ca na ca hoti Tathāgato parammaraṇā" ti pi na vyākaroti; "neva hoti na na hoti Tathāgato parammaraṇā" ti pi na vyākaroti. Evaṁ jānaṁ kho bhikkhu sutavā ariyasāvako evaṁ passaṁ evaṁ avyākaraṇadhammo hoti avyākatavatthūsu. Evaṁ jānaṁ kho bhikkhu sutavā ariyasāvako evaṁ passaṁ na cchambhati na kampati na vedhati na santāsaṁ āpajjati avyākatavatthūsu.

[page 070]

Ayaṁ kho bhikkhu hetu ayaṁ paccayo, yena sutavato ariyasāvakassa vicikicchā n' uppajjati avyākatavatthūsū' ti.

LII.

1. Satta bhikkhave purisagatiyo desissāmi anupādā ca parinibbānaṁ, taṁ suṇātha sādhukaṁ manasikarotha, bhāsissāmī ti. 'Evaṁ bhante' ti kho te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ. Bhagavā etad avoca. Katamā ca bhikkhave satta purisagatiyo?

2. Idha bhikkhave bhikkhu evaṁ paṭipanno hoti 'no c' assa, no ca me siyā, na bhavissati, na me bhavissati, yad atthi yaṁ bhūtaṁ, taṁ pajahāmī' ti; upekhaṁ paṭilabhati. So bhave na rajjati, sambhave na rajjati, atthuttariṁ padaṁ santaṁ sammappaññāya passati; tañ ca khvassa padaṁ na sabbena sabbaṁ sacchikataṁ hoti, tassa na sabbena sabbaṁ mānānusayo pahīno hoti, na sabbena sabbaṁ bhavarāgānusayo pahīno hoti, na sabbena sabbaṁ avijjānusayo pahīno hoti. So pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā antarāparinibbāyī hoti.

Seyyathā pi bhikkhave divasasantatte ayokapāle {haññamāne} papaṭikā nibbattitvā nibbāyeyya, evam eva kho bhikkhave bhikkhu evaṁ paṭipanno hoti 'no c' assa, no ca me siyā, na bhavissati, na me bhavissati, yad atthi yaṁ bhūtaṁ, taṁ pajahāmī' ti; upekhaṁ paṭilabhati. So bhave na rajjati, sambhave na rajjati, atthuttariṁ padaṁ santaṁ sammappaññāya passati; tañ ca khvassa padaṁ na sabbena sabbaṁ sacchikataṁ hoti,

[page 071]

tassa na sabbena sabbaṁ mānānusayo pahīno hoti, na sabbena sabbaṁ bhavarāgānusayo pahīno hoti, na sabbena sabbaṁ avijjānusayo pahīno hoti. So pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā antarāparinibbāyī hoti.

3. Idha pana bhikkhave bhikkhu evaṁ paṭipanno hoti 'no c' assa, no ca me siyā, na bhavissati, na me bhavissati, yad atthi yaṁ bhūtaṁ, taṁ pajahāmī' ti; upekhaṁ paṭilabhati. So bhave na rajjati, sambhave na rajjati, atthuttariṁ padaṁ santaṁ sammappaññāya passati, tañ ca khvassa padaṁ na sabbena sabbaṁ sacchikataṁ hoti, tassa na sabbena sabbaṁ mānānusayo pahīno hoti, na sabbena sabbaṁ bhavarāgānusayo pahīno hoti, na sabbena sabbaṁ avijjānusayo pahīno hoti. So pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā antarāparinibbāyī hoti.

Seyyathā pi bhikkhave divasasantatte ayokapāle haññamāne papaṭikā nibbattitvā uppatitvā nibbāyeyya, evam eva kho bhikkhave bhikkhu evaṁ paṭipanno hoti 'no c' assa, no ca me siyā' ... pe ... So pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā antarāparinibbāyī hoti.

4. Idha pana bhikkhave bhikkhu evaṁ paṭipanno hoti 'no c' assa, no ca me siyā' ... pe ... So pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā antarāparinibbāyī hoti. Seyyathā pi bhikkhave divasasantatte ayokapāle haññamāne papaṭikā nibbattitvā uppatitvā anupahaccatalaṁ nibbāyeyya, evam eva kho bhikkhave bhikkhu evaṁ paṭipanno hoti 'no c' assa, no ca me siyā'

[page 072]

... pe ... So pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ

pari-k-khayā antarāparinibbāyī hoti.

5. Idha pana bhikkhave bhikkhu evaṁ paṭipanno hoti 'no c' assa, no ca me siyā' ... pe ... So pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā upahaccaparinibbāyī hoti. Seyyathā pi bhikkhave divasasantatte ayokapāle haññamāne papaṭikā nibbattitvā uppatitvā upahaccatalaṁ nibbāyeyya, evam eva kho bhikkhave bhikkhu evaṁ paṭipanno hoti 'no c' assa, no ca me siyā' ... pe ... So pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā upahaccaparinibbāyī hoti.

6. Idha pana bhikkhave bhikkhu evaṁ paṭipanno hoti 'no c' assa, no ca me siyā' ... pe ... So pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā asaṅkhāraparinibbāyī hoti. Seyyathā pi bhikkhave divasasantatte ayokapāle haññamāne papaṭikā nibbattitvā uppatitvā paritte tiṇapuñje vā kaṭṭhapuñje vā nipateyya, sā tattha aggim pi janeyya dhūmam pi janeyya, aggim pi janetvā dhūmam pi janetvā tam eva parittaṁ tiṇapuñjaṁ vā kaṭṭhapuñjaṁ vā pariyādiyitvā anāhārā nibbāyeyya, evam eva kho bhikkhave bhikkhu evaṁ paṭipanno hoti 'no c' assa, no ca me siyā' ... pe ... So pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā asaṅkhāraparinibbāyī hoti.

[page 073]

7. Idha pana bhikkhave bhikkhu evaṁ paṭipanno hoti 'no c' assa, no ca me siyā' ... pe ... So pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā sasaṅkhāraparinibbāyī hoti. Seyyathā pi bhikkhave divasasantatte ayokapāle haññamāne papaṭikā nibbattitvā uppatitvā vipule tiṇapuñje vā kaṭṭhapuñje vā nipateyya, sā tattha aggim pi janeyya dhūmam pi janeyya, aggim pi janetvā dhūmam pi janetvā tam eva vipulaṁ tiṇapuñjaṁ vā kaṭṭhapuñjam vā pariyādiyitvā anāhārā nibbāyeyya, evam eva kho bhikkhave bhikkhu evaṁ paṭipanno hoti 'no c' assa, no ca me siyā' ... pe ... So pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā sasaṅkhāraparinibbāyī hoti.

8. Idha pana bhikkhave bhikkhu evaṁ paṭipanno hoti 'no c' assa, no ca me siyā, na bhavissati, na me bhavissati, yad atthi yaṁ bhūtaṁ, tam pajahāmī' ti upekhaṁ paṭilabhati. So bhave na rajjati, sambhave na rajjati, atthuttariṁ padaṁ santaṁ sammappaññāya passati; tañ ca khvassa padaṁ na sabbena sabbaṁ sacchikataṁ hoti, tassa na sabbena sabbaṁ mānānusayo pahīno hoti, na sabbena sabbaṁ bhavarāgānusayo pahīno hoti, na sabbena sabbaṁ avijjānusayo pahīno hoti. So pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā uddhaṁsoto hoti akaniṭṭhagāmī. Seyyathā pi bhikkhave divasasantatte ayokapāle haññamāne, papaṭikā nibbattitvā uppatitvā mahante tiṇapuñje vā kaṭṭhapuñje vā nipateyya, sā tattha aggim pi janeyya dhūmam pi janeyya, aggim pi janetvā dhūmam pi janetvā tam eva mahantaṁ tiṇapuñjaṁ vā kaṭṭhapuñjaṁ vā pariyādiyitvā gaccham pi daheyya dāyam pi daheyya,

[page 074]

gaccham pi dahitvā dāyam pi dahitvā haritan taṁ vā patthan taṁ vā selan taṁ vā udakan taṁ vā ramaṇīyaṁ vā bhūmibhāgaṁ āgamma anāhārā nibbāyeyya, evam eva kho bhikkhave bhikkhu evaṁ paṭipanno hoti 'no c' assa no ca me siyā' ... pe ... So pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā uddhaṁsoto hoti akaniṭṭhagāmī.

Imā kho bhikkhave satta purisagatiyo. Katamañ ca bhikkhave anupādā parinibbānaṁ?

9. Idha bhikkhave bhikkhu evaṁ paṭipanno hoti 'no c' assa, no ca me siyā, na bhavissati, na me bhavissati, yad atthi yaṁ bhūtaṁ, taṁ pajahāmī' ti, upekhaṁ paṭilabhati. So bhave na rajjati sambhave na rajjati, atthuttariṁ padaṁ santaṁ sammappaññāya passati; tañ ca khvassa padaṁ sabbena sabbaṁ sacchikataṁ hoti, tassa sabbena sabbaṁ mānānusayo pahīno hoti, sabbena sabbaṁ bhavarāgānusayo pahīno hoti, sabbena sabbaṁ avijjānusayo pahīno hoti. So āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja viharati. Idaṁ vuccati bhikkhave anupādā parinibbānaṁ. Imā kho bhikkhave satta purisagatiyo anupādā ca parinibbānan ti.

LIII.

1. Evaṁ me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Rājagahe viharati Gijjhakūṭe pabbate. Atha kho dve devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṁ Gijjhakūṭaṁ obhāsetvā yena Bhagavā ten' upasaṅkamiṁsu,

[page 075]

upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhaṁsu. Ekamantaṁ ṭhitā kho ekā devatā Bhagavantaṁ etad avoca 'etā bhante bhikkhuniyo vimuttā' ti. Aparā devatā Bhagavantaṁ etad avoca 'etā bhante bhikkhuniyo anupādisesā suvimuttā' ti. Idam avocuṁ tā devatā.

Samanuñño Satthā ahosi. Atha kho tā devatā 'samanuñño Satthā' ti Bhagavantaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā tatth' ev' antaradhāyiṁsu. Atha kho Bhagavā tassā rattiyā accayena bhikkhū āmantesi 'imaṁ bhikkhave rattiṁ dve devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṁ Gijjhakūṭaṁ obhāsetvā yenāhaṁ ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā maṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhaṁsu. Ekamantaṁ ṭhitā kho bhikkhave ekā devatā maṁ etad avoca "etā bhante bhikkhuniyo vimuttā" ti.

Aparā devatā maṁ etad avoca "etā bhante bhikkhuniyo anupādisesā suvimuttā" ti. Idam avocuṁ bhikkhave tā devatā, idaṁ vatvā maṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā tatth' ev' antaradhāyiṁsū' ti.

2. Tena kho pana samayena āyasmā Mahāmoggallāno Bhagavato avidūre nisinno hoti. Atha kho āyasmato Mahāmoggallānassa etad ahosi 'katamesānaṁ kho devānaṁ evaṁ ñāṇaṁ hoti: sa-upādisese vā sa-upādiseso ti anupādisese vā anupādiseso' ti. Tena kho pana samayena Tisso nāma bhikkhu adhunā kālakato aññataraṁ Brahmalokaṁ upapanno hoti. Tatrāpi naṁ evaṁ jānanti 'Tisso Brahmā mahiddhiko mahāṇubhāvo' ti. Atha kho āyasmā Mahāmoggallāno, seyyathā pi nāma balavā puriso sammiñjitaṁ vā bāhaṁ pasāreyya, pasāritaṁ vā bāhaṁ sammiñjeyya, evam eva Gijjhakūṭe pabbate antarahito tasmiṁ Brahmaloke pāturahosi. Addasā kho Tisso Brahmā āyasmantaṁ Mahāmoggallānaṁ dūrato 'va āgacchantaṁ, disvā āyasmantaṁ Mahāmoggallānaṁ etad avoca 'ehi kho mārisa Moggallāna,

[page 076]

svāgataṁ mārisa Moggallāna, cirassaṁ kho mārisa Moggallāna imaṁ pariyāyamam akāsi, yad idaṁ idhāgamanāya, nisīda mārisa Moggallāna, idam āsanaṁ paññattan' ti. Nisīdi kho āyasmā Mahāmoggallāno paññatte āsane. Tisso pi kho Brahmā āyasmantaṁ Mahāmoggallānaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Tissaṁ Brahmānaṁ āyasmā Mahāmoggallāno etad avoca 'katamesānaṁ kho Tissa devānaṁ evaṁ ñāṇaṁ hoti: sa-upādisese vā sa-upādiseso ti anupādisese vā anupādiseso' ti. 'Brahmakāyikānaṁ kho mārisa Moggallāna devānaṁ evaṁ ñāṇaṁ hoti: sa-upādisese vā sa-upādiseso ti anupādisese vā anupādiseso' ti. 'Sabbesaṁ yeva kho Tissa Brahmakāyikānaṁ devānaṁ evaṁ ñāṇaṁ hoti: saupādisese vā sa-upādiseso ti anupādisese vā anupādiseso' ti?

3. Na kho mārisa Moggallāna sabbesaṁ Brahmakāyikānaṁ devānaṁ evaṁ ñāṇaṁ hoti: sa-upādisese vā sa-upādiseso ti anupādisese vā anupādiseso ti. Ye kho te mārisa Moggallāna Brahmakāyikā devā brahmena āyunā santuṭṭhā, brahmena vaṇṇena brahmena sukhena brahmena yasena brahmena ādhipateyyena santuṭṭhā tassa ca uttariṁ nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ na ppajānanti, tesaṁ na evaṁ ñāṇaṁ hoti: sa-upādisese vā sa-upādiseso ti anupādisese vā anupādiseso ti; ye ca kho te mārisa Moggallāna Brahmakāyikā devā brahmena āyunā asantuṭṭhā, brahmena vaṇṇena brahmena sukhena brahmena yasena brahmena ādhipateyyena asantuṭṭhā tassa ca uttariṁ nissaraṇaṁ yathābhūtaṁ pajānanti,

[page 077]

tesaṁ evaṁ ñāṇaṁ hoti: saupādisese vā sa-upādiseso ti anupādisese vā anupādiseso ti.

4. Idha mārisa Moggallāna bhikkhu ubhato bhāgavimutto hoti, tam enaṁ te devā evaṁ jānanti: ayaṁ kho āyasmā ubhato bhāgavimutto, yāv' assa kāyo ṭhassati, tāva naṁ dakkhinti devamanussā, kāyassa bhedā na naṁ dakkhinti devamanussā ti. Evam pi kho mārisa Moggallāna tesaṁ devānaṁ ñāṇaṁ hoti: anupādisese vā anupādiseso ti.

5. Idha pana mārisa Moggallāna bhikkhu paññāvimutto hoti, tam enaṁ te devā evaṁ jānanti: ayaṁ kho āyasmā paññāvimutto, yāv' assa kāyo ṭhassati, tāva naṁ dakkhinti devamanussā, kāyassa bhedā na naṁ dakkhinti devamanussā ti. Evam pi kho mārisa Moggallāna tesaṁ devānaṁ ñāṇaṁ hoti: anupādisese vā anupādiseso ti.

6. Idha pana mārisa Moggallāna bhikkhu kāyasakkhi hoti, tam enaṁ te devā evaṁ jānanti: ayaṁ kho āyasmā kāyasakkhi, app eva nāma ayam āyasmā anulomikāni senāsanāni paṭisevamāno kalyāṇamitte bhajamāno indriyāni samannānayamāno, yass' atthāya kulaputtā samma-d-eva agārasmā anagāriyaṁ pabbajanti, tad anuttaraṁ brahmacariyapariyosānaṁ diṭṭh' eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihareyyā ti. Evam pi kho mārisa Moggallāna tesaṁ devānaṁ ñāṇaṁ hoti: sa-upādisese vā sa-upādiseso ti.

7. Idha pana mārisa Moggallāna bhikkhu diṭṭhippatto hoti ... pe ... saddhāvimutto hoti ... dhammānusārī hoti, tam enaṁ te devā evaṁ jānanti: ayaṁ kho āyasmā dhammānusārī,

[page 078]

app eva nāma ayam āyasmā anulomikāni senāsanāni paṭisevamāno kalyāṇamitte bhajamāno indriyāni samannānayamāno, yass' atthāya kulaputtā samma-d-eva agārasmā anagāriyaṁ pabbajanti, tad anuttaraṁ brahmacariyapariyosānaṁ diṭṭh' eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihareyyā ti. Evam pi kho mārisa Moggallāna tesaṁ devānaṁ ñāṇaṁ hoti: sa-upādisese vā sa-upādiseso ti.

8. Atha kho āyasmā Mahāmoggallāno Tissassa Brahmuno bhāsitaṁ abhinanditvā anumoditvā, seyyathā pi nāma balavā puriso sammiñjitaṁ vā bāhaṁ pasāreyya, pasāritaṁ vā bāhaṁ sammiñjeyya, evam eva Brahmaloke antarahito Gijjhakūṭe pabbate pāturahosi. Atha kho āyasmā Mahāmoggallāno yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Mahāmoggallāno, yāvatako ahosi Tissena Brahmunā saddhiṁ kathāsallāpo, taṁ sabbaṁ Bhagavato ārocesi. 'Na hi pana te Moggallāna Tisso Brahmā sattamaṁ animittavihāriṁ puggalaṁ desesī' ti.

'Etassa Bhagavā kālo, etassa Sugata kālo, yaṁ Bhagavā sattamaṁ animittavihāriṁ puggalaṁ deseyya, Bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī' ti. 'Tena hi Moggallāna suṇāhi sādhukaṁ manasikarohi, bhāsissāmī' ti. 'Evaṁ bhante' ti kho āyasmā Mahāmoggallāno Bhagavato paccassosi.

Bhagavā etad avoca:--

9. Idha Moggallāna bhikkhu sabbanimittānaṁ amanasikārā animittaṁ cetosamādhiṁ upasampajja viharati, tam enaṁ te devā evaṁ jānanti: ayaṁ kho āyasmā sabbanimittānaṁ amanasikārā animittaṁ cetosamādhiṁ upasampajja viharati, app eva nāma ayam āyasmā anulomikāni senāsanāni paṭisevamāno kalyāṇamitte bhajamāno indriyāni samannānayamāno, yass' atthāya kulaputtā sammad-eva agārasmā anagāriyaṁ pabbajanti, tad anuttaraṁ brahmacariyapariyosānaṁ diṭṭh' eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihareyyā ti.

[page 079]

Evaṁ kho Moggallāna tesaṁ devānaṁ ñāṇaṁ hoti: sa-upādisese vā sa-upādiseso ti.

LIV.

1. Evaṁ me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Vesāliyaṁ viharati Mahāvane Kūṭāgārasālāyaṁ. Atha kho Sīho senāpati yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Sīho senāpati Bhagavantaṁ etad avoca 'sakkā nu kho bhante sandiṭṭhikaṁ dānaphalaṁ paññāpetun' ti?

2. Tena hi Sīha taṁ yev' ettha paṭipucchissāmi, yathā te khameyya, tathā naṁ vyākareyyāsi. Taṁ kiṁ maññasi Sīha? Idh' assa dve purisā, eko puriso assaddho maccharī kadariyo paribhāsako, eko puriso saddho dānapati anuppadānarato. Taṁ kiṁ maññasi Sīha? Kaṁ nu kho arahanto paṭhamaṁ anukampantā anukampeyyuṁ: yo vā so puriso assaddho maccharī kadariyo paribhāsako, yo vā so puriso saddho dānapati anuppadānarato ti? 'Yo so bhante puriso assaddho maccharī kadariyo paribhāsako, kin taṁ arahanto paṭhamaṁ anukampantā anukampissanti? Yo ca kho so bhante puriso saddho dānapati anuppadānarato, taṁ yeva arahanto paṭhamaṁ anukampantā anukampeyyuṁ' .

3. Taṁ kiṁ maññasi Sīha? Kaṁ nu kho arahanto paṭhamaṁ upasaṅkamantā upasaṅkameyyuṁ: yo vā so puriso assaddho maccharī kadariyo paribhāsako, yo vā so puriso saddho dānapati anuppadānarato ti?

[page 080]

'Yo so bhante puriso assadho maccharī kadariyo paribhāsako, kin taṁ arahanto paṭhamaṁ upasaṅkamantā upasaṅkamissanti?

Yo ca kho so bhante puriso saddho dānapati anuppadānarato, taṁ yeva arahanto paṭhamaṁ upasaṅkamantā upasaṅkameyyuṁ' .

4. Taṁ kiṁ maññasi Sīha? Kassa nu kho arahanto paṭhamaṁ paṭigaṇhantā paṭigaṇheyyuṁ: yo vā so puriso assaddho maccharī kadariyo paribhāsako, yo vā so puriso saddho dānapati anuppadānarato ti? 'Yo so bhante puriso assaddho maccharī kadariyo paribhāsako, kin tassa arahanto paṭhamaṁ paṭigaṇhantā paṭigaṇhissanti? Yo ca kho so bhante puriso saddho dānapati anuppadānarato, tass' eva arahanto paṭhamaṁ paṭigaṇhantā paṭigaṇheyyuṁ' .

5. Taṁ kiṁ maññasi Sīha? Kassa nu kho arahanto paṭhamaṁ dhammaṁ desentā deseyyuṁ: yo vā so puriso assaddho maccharī kadariyo paribhāsako, yo vā so puriso saddho dānapati anuppadānarato ti? 'Yo so bhante puriso assaddho maccharī kadariyo paribhāsako, kin tassa arahanto paṭhamaṁ dhammaṁ desentā desissanti? Yo ca kho so bhante puriso saddho dānapati anuppadānarato, tass' eva arahanto paṭhamaṁ dhammaṁ desentā deseyyuṁ' .

6. Taṁ kiṁ maññasi Sīha? Kassa nu kho kalyāṇo kittisaddo abbhuggaccheyya: yo vā so puriso assaddho maccharī kadariyo paribhāsako, yo vā so puriso saddho dānapati anuppadānarato ti? 'Yo so bhante puriso assaddho maccharī kadariyo paribhāsako, kin tassa kalyāṇo kittisaddo abbhuggacchissati? Yo ca kho so bhante puriso saddho dānapati anuppadānarato, tass' eva kalyāṇo kittisaddo abbhuggaccheyya' .

7. Taṁ kiṁ maññasi Sīha? Ko nu kho yañ ñad eva parisaṁ upasaṅkameyya, yadi khattiyaparisaṁ yadi brāhmaṇaparisaṁ yadi gahapatiparisaṁ yadi samaṇaparisaṁ, visārado upasaṅkameyya amaṅkubhūto:

[page 081]

yo vā so puriso assaddho maccharī kadariyo paribhāsako, yo vā so puriso saddho dānapati anuppadānarato ti? 'Yo so bhante puriso assaddho maccharī kadariyo paribhāsako, kiṁ so yañ ñad eva parisaṁ upasaṅkamissati, yadi khattiyaparisaṁ yadi brāhmaṇaparisaṁ yadi gahapatiparisaṁ yadi samaṇaparisaṁ, visārado upasaṅkamissati amaṅkubhūto? Yo ca kho so bhante puriso saddho dānapati anuppadānarato, so yañ ñad eva parisaṁ upasaṅkameyya, yadi khattiyaparisaṁ yadi brāhmaṇaparisaṁ yadi gahapatiparisaṁ yadi samaṇaparisaṁ, visārado upasaṅkameyya amaṅkubhūto' .

8. Taṁ kiṁ maññasi Sīha? Ko nu kho kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjeyya: yo vā so puriso assaddho maccharī kadariyo paribhāsako, yo vā so puriso saddho dānapati anuppadānarato ti? 'Yo so bhante puriso assaddho maccharī kadariyo paribhāsako, kiṁ so kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjissati? Yo ca kho so bhante puriso saddho dānapati anuppadānarato, so kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjeyya' .

9. 'Yānīmāni bhante Bhagavatā cha sandiṭṭhikāni dānaphalāni akkhātāni, nāhaṁ ettha Bhagavato saddhāya gacchāmi, ahaṁ p' etāni jānāmi. Ahaṁ bhante dāyako dānapati, maṁ arahanto paṭhamaṁ anukampantā anukampanti. Ahaṁ bhante dāyako dānapati, maṁ arahanto paṭhamaṁ upasaṅkamantā upasaṅkamanti. Ahaṁ bhante dāyako dānapati, mayhaṁ arahanto paṭhamaṁ paṭigaṇhantā paṭigaṇhanti. Ahaṁ bhante dāyako dānapati, mayhaṁ arahanto paṭhamaṁ dhammaṁ desentā desenti.

Ahaṁ bhante dāyako dānapati, mayhaṁ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato: Sīho senāpati dāyako kārako saṅghupaṭṭhāko ti.

[page 082]

Ahaṁ bhante dāyako dānapati yañ ñad eva parisaṁ upasaṅkamāmi, yadi khattiyaparisaṁ yadi brāhmaṇaparisaṁ yadi gahapatiparisaṁ yadi samaṇaparisaṁ, visārado upasaṅkamāmi amaṅkubhūto. Yānīmāni bhante Bhagavatā cha sandiṭṭhikāni dānaphalāni akkhātāni, nāhaṁ ettha Bhagavato saddhāya gacchāmi, ahaṁ p' etāni jānāmi.

Yañ ca kho maṁ bhante Bhagavā evam āha: dāyako Sīho dānapati kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjatī ti, etāhaṁ na jānāmi, ettha ca panāhaṁ Bhagavato saddhāya gacchāmī' ti.

Evam etaṁ Sīha, evam etaṁ Sīha, dāyako Sīha dānapati kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjatī ti.

LV.

1. Cattārīmāni bhikkhave Tathāgatassa arakkheyyāni, tīhi ca anupavajjo. Katamāni cattāri Tathāgatassa arakkheyyāni?

2. Parisuddhakāyasamācāro bhikkhave Tathāgato. Natthi Tathāgatassa kāyaduccaritaṁ, yaṁ Tathāgato rakkheyya 'mā me idaṁ paro aññāsī' ti. -- Parisuddhavacīsamācāro bhikkhave Tathāgato. Natthi Tathāgatassa vacīduccaritaṁ, yaṁ Tathāgato rakkheyya 'mā me idaṁ paro aññāsī' ti. -Parisuddhamanosamācāro bhikkhave Tathāgato. Natthi Tathāgatassa manoduccaritaṁ, yaṁ Tathāgato rakkheyya 'mā me idaṁ paro aññāsī' ti. -- Parisuddhājīvo bhikkhave Tathāgato. Natthi Tathāgatassa micchā-ājīvo, yaṁ Tathāgato rakkheyya 'mā me idaṁ paro aññāsī' ti.

Imāni cattāri Tathāgatassa arakkheyyāni. Katamehi tīhi anupavajjo?

[page 083]

3. Svākkhātadhammo bhikkhave Tathāgato. Tatra vata maṁ samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā Māro vā Brahmā vā koci vā lokasmiṁ sahadhammena paṭicodessati 'iti pi te na svākkhātadhammo' ti. Nimittam etaṁ bhikkhave na samanupassāmi, etaṁ p' ahaṁ bhikkhave nimittaṁ asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesārajjappatto viharāmi. Supaññattā kho pana me bhikkhave sāvakānaṁ nibbānagāminī paṭipadā, yathā paṭipannā mama sāvakā āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh' eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharanti. -- Tatra vata maṁ samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā Māro vā Brahmā vā koci vā lokasmiṁ sahadhammena paṭicodessati 'iti pi te na supaññattā sāvakānaṁ nibbānagāminī paṭipadā, yathā paṭipannā tava sāvakā āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja viharantī' ti. Nimittam etaṁ bhikkhave na samanupassāmi. Etaṁ p' ahaṁ bhikkhave nimittaṁ asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesārajjappatto viharāmi. Anekasatā kho pana me bhikkhave sāvakaparisā āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja viharanti. -- Tatra vata maṁ samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā Māro vā Brahmā vā koci vā lokasmiṁ sahadhammena paṭicodessati 'iti pi te na anekasatā sāvakaparisā āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ ditth' eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharantī' ti. Nimittam etaṁ bhikkhave na samanupassāmi, etaṁ p' ahaṁ bhikkhave nimittaṁ asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesārajjappatto viharāmi.

[page 084]

Imehi tīhi anupavajjo.

Imāni kho bhikkhave cattāri Tathāgatassa arakkheyyāni, imehi ca tīhi anupavajjo ti.

LVI.

1. Evaṁ me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Kimbilāyaṁ viharati Veḷuvane. Atha kho āyasmā Kimbilo yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Kimbilo Bhagavantaṁ etad avoca 'ko nu kho bhante hetu ko paccayo, yena Tathāgate parinibbute saddhammo na ciraṭṭhitiko hotī' ti? 'Idha Kimbila Tathāgate parinibbute bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upasikāyo Satthari agāravā viharanti appatissā, dhamme agāravā viharanti appatissā, saṅghe agāravā viharanti appatissā, sikkhāya agāravā viharanti appatissā, samādhismiṁ agāravā viharanti appatissā, appamāde agāravā viharanti appatissā, paṭisanthāre agāravā viharanti appatissā. Ayaṁ kho Kimbila hetu ayaṁ paccayo, yena Tathāgate parinibbute saddhammo na ciraṭṭhitiko hotī' ti.

2. 'Ko pana bhante hetu ko paccayo, yena Tathāgate parinibbute saddhammo ciraṭṭhitiko hotī' ti? 'Idha Kimbila Tathāgate parinibbute bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo Satthari sagāravā viharanti sappatissā, dhamme sagāravā viharanti sappatissā, saṅghe sagāravā viharanti sappatissā, sikkhāya sagāravā viharanti sappatissā, samādhismiṁ sagāravā viharanti sappatissā, appamāde sagāravā viharanti sappatissā, paṭisanthāre sagāravā viharanti sappatissā. Ayaṁ kho Kimbila hetu ayaṁ paccayo, yena Tathāgate parinibbute saddhammo ciraṭṭhitiko hotī' ti.

[page 085]

LVII.

1. Sattahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu na cirass' eva āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja vihareyya. Katamehi sattahi?

2. Idha bhikkhave bhikkhu saddho hoti, sīlavā hoti, bahussuto hoti, paṭisallīno hoti, āraddhaviriyo hoti, satimā hoti, paññavā hoti.

Imehi kho bhikkhave sattahi dhammehi samannāgato bhikkhu na cirass' eva āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja vihareyyā ti.

LVIII.

1. Evaṁ me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Bhaggesu viharati Suṁsumāragire Bhesakaḷāvane Migadāye. Tena kho pana samayena āyasmā Mahāmoggallāno Magadhesu Kallavāḷamuttagāme pacalāyamāno nisinno hoti. Addasā kho Bhagavā dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena āyasmantaṁ Mahāmoggallānaṁ Magadhesu Kallavāḷamuttagāme pacalāyamānaṁ nisinnaṁ, disvā, seyyathā pi nāma balavā puriso sammiñjitaṁ vā bāhaṁ pasāreyya, pasāritaṁ vā bāhaṁ sammiñjeyya, evam eva Bhaggesu Suṁsumāragire Bhesakaḷāvane Migadāye antarahito Magadhesu Kallavāḷamuttagāme āyasmato Mahāmoggallānassa pamukhe pāturahosi. Nisīdi Bhagavā paññatte āsane. Nisajja kho Bhagavā āyasmantaṁ Mahāmoggallānaṁ etad avoca 'pacalāyasi no tvaṁ Moggallāna, pacalāyasi no tvaṁ Moggallānā' ti? 'Evaṁ bhante' .

2. Tasmā ti ha tvaṁ Moggallāna, yathā saññissa te viharato taṁ middhaṁ okkamati, taṁ saññaṁ manasākāsi taṁ saññaṁ bahulam akāsi:

[page 086]

ṭhānaṁ kho pan' etaṁ vijjati, yan te evaṁ viharato taṁ middhaṁ pahīyetha.

3. No ce te evaṁ viharato taṁ middhaṁ pahīyetha, tato tvaṁ Moggallāna yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ cetasā anuvitakkeyyāsi anuvicāreyyāsi manasānupekkheyyāsi: ṭhānaṁ kho pan' etaṁ vijjati, yan te evaṁ viharato taṁ middhaṁ pahīyetha.

4. No ce te evaṁ viharato taṁ middhaṁ pahīyetha, tato tvaṁ Moggallāna yathāsutaṁ yathāpariyattaṁ dhammaṁ vitthārena sajjhāyaṁ kareyyāsi: ṭhānaṁ kho pan' etaṁ vijjati, yan te evaṁ viharato taṁ middhaṁ pahīyetha.

5. No ce te evaṁ viharato taṁ middhaṁ pahīyetha, tato tvaṁ Moggallāna ubho kaṇṇasotāni āvijeyyāsi pāṇinā gattāni anumajjeyyāsi: ṭhānaṁ kho pan' etaṁ vijjati, yan te evaṁ viharato taṁ middhaṁ pahīyetha.

6. No ce te evaṁ viharato taṁ middhaṁ pahīyetha, tato tvaṁ Moggallāna uṭṭhāyāsanā udakena akkhīni anumajjitvā disā anuvilokeyyāsi nakkhattāni tārakarūpāni ullokeyyāsi: ṭhānaṁ kho pan' etaṁ vijjati, yan te evaṁ viharato taṁ middhaṁ pahīyetha.

7. No ce te evaṁ viharato tam middhaṁ pahīyetha, tato tvaṁ Moggallāna ālokasaññaṁ manasikareyyāsi {divāsaññaṁ} adhiṭṭheyyāsi; yathā divā tathā rattiṁ, yathā rattiṁ tathā divā. Iti vivaṭena cetasā apariyonaddhena sappabhāsaṁ cittaṁ bhāveyyāsi: ṭhānaṁ kho pan' etaṁ vijjati, yan te evaṁ viharato taṁ middhaṁ pahīyetha.

[page 087]

8. No ce te evaṁ viharato taṁ middhaṁ pahīyetha, tato tvaṁ Moggallāna pacchāpuresaññī caṅkamaṁ adhiṭṭheyyāsi antogatehi indriyehi abahigatena mānasena: ṭhānaṁ kho pan' etaṁ vijjati, yan te evaṁ viharato taṁ middhaṁ pahīyetha.

9. No ce te evaṁ viharato taṁ middhaṁ pahīyetha, tato tvaṁ Moggallāna dakkhiṇena passena sīhaseyyaṁ kappeyyāsi pādena pādaṁ accādhāya sato sampajāno uṭṭhānasaññaṁ manasikaritvā, paṭibuddhena ca te Moggallāna khippaṁ yeva paccuṭṭhātabbaṁ 'na seyyasukhaṁ na passasukhaṁ na middhasukhaṁ anuyutto viharissāmī' ti. Evaṁ hi te Moggallāna sikkhitabbaṁ.

10. Tasmā ti ha Moggallāna evaṁ sikkhitabbaṁ 'na uccāsoṇḍaṁ paggahetvā kulāni upasaṅkamissāmī' ti. Evaṁ hi te Moggallāna sikkhitabbaṁ. Sace Moggallāna bhikkhu uccāsoṇḍaṁ paggahetvā kulāni upasaṅkamati, santi hi Moggallāna kulesu kiccakaraṇīyāni, yena manussā āgataṁ bhikkhuṁ na {manasikaronti,} {tatra} bhikkhussa evaṁ hoti 'ko su nāma dāni maṁ imasmiṁ kule paribhindi, virattarūpādānīme mayi manussā' {ti,} {iti 'ssa} alābhena maṅkubhāvo, maṅkubhūtassa uddhaccaṁ, uddhatassa asaṁvaro, asaṁvutassa ārā cittaṁ samādhimhā. Tasmā ti ha Moggallāna evaṁ sikkhitabbaṁ 'na viggāhikakathaṁ kathessāmī' ti. Evaṁ hi te Moggallāna sikkhitabbaṁ.

Viggāhikāya Moggallāna kathāya sati kathābāhullaṁ pāṭikaṅkhaṁ, kathābāhulle sati uddhaccaṁ, uddhatassa {asaṁvaro,} asaṁvutassa ārā cittaṁ samādhimhā. Nāhaṁ Moggallāna sabbe h' eva saṁsaggaṁ vaṇṇayāmi, na panāhaṁ Moggallāna sabbe h' eva saṁsaggaṁ na vaṇṇayāmi,

[page 088]

sagahaṭṭhapabbajitehi kho ahaṁ Moggallāna saṁsaggaṁ na vaṇṇayāmi, yāni ca kho tāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhaseyyakāni paṭisallānasāruppāni, tathārūpehi senāsanehi saṁsaggaṁ vaṇṇayāmī' ti.

11. Evaṁ vutte āyasmā Mahāmoggallāno Bhagavantaṁ etad avoca 'kittāvatā nu kho bhante bhikkhu saṅkhittena taṇhāsaṅkhayavimutto hoti accantaniṭṭho accantayogakkhemī accantabrahmacārī accantapariyosāno seṭṭho devamanussānan' ti? 'Idha Moggallāna bhikkhuno sutaṁ hoti: sabbe dhammā nālaṁ abhinivesāyā ti, evañ c' etaṁ Moggallāna bhikkhuno sutaṁ hoti: sabbe dhammā nālaṁ abhinivesāyā ti. So sabbaṁ dhammaṁ abhijānāti, sabbaṁ dhammaṁ abhiññāya sabbaṁ dhammaṁ parijānāti, sabbaṁ dhammaṁ pariññāya yaṁ kiñci vedanaṁ vediyati sukhaṁ vā dukkhaṁ vā adukkhamasukhaṁ vā. So tāsu vedanāsu aniccānupassī viharati, virāgānupassī viharati, nirodhānupassī viharati, paṭinissaggānupassī viharati. So tāsu vedanāsu aniccānupassī viharanto virāgānupassī viharanto nirodhānupassī viharanto paṭinissaggānupassī viharanto na ca kiñci loke upādiyati, anupādiyaṁ na paritassati, aparitassaṁ paccattaṁ yeva parinibbāyati; "khīṇā jāti, vusitaṁ brahmacariyaṁ, kataṁ karaṇīyaṁ, nāparaṁ itthattāyā" ti pajānāti. Ettāvatā kho Moggallāna bhikkhu saṅkhittena taṇhāsaṅkhayavimutto hoti accantaniṭṭho accantayogakkhemī accantabrahmacārī accantapariyosāno seṭṭho devamanussānan' ti.

[Mā bhikkhave puññānaṁ bhāyittha, sukhass' etaṁ bhikkhave adhivacanaṁ,

[page 089]

yad idaṁ puññānan ti. Abhijānāmi kho panāhaṁ bhikkhave dīgharattaṁ katānaṁ puññānaṁ dīgharattaṁ iṭṭhaṁ kantaṁ manāpaṁ vipākaṁ paccanubhūtaṁ. Satta vassāni mettacittaṁ bhāvesiṁ, satta vassāni mettacittaṁ bhāvetvā satta saṁvaṭṭavivaṭṭakappe na yimaṁ lokaṁ punāgamāsiṁ, saṁvaṭṭamāne sudāhaṁ bhikkhave loke ābhassarupago homi, vivaṭṭamāne loke suññaṁ Brahmavimānaṁ upapajjāmi. Tatra sudaṁ bhikkhave Brahmā homi Mahābrahmā abhibhū anabhibhūto aññadatthudaso Vasavattī. Chattiṁsakkhattuṁ kho panāhaṁ bhikkhave Sakko ahosiṁ devānam indo. Anekasattakkhattuṁ rājā ahosiṁ Cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato. Tassa mayhaṁ bhikkhave imāni satta ratanāni ahesuṁ, seyyathīdaṁ cakkaratanaṁ hatthiratanaṁ assaratanaṁ maṇiratanaṁ itthiratanaṁ gahapatiratanaṁ, parināyakaratanam eva sattamaṁ. Paro sahassaṁ kho pana me bhikkhave puttā ahesuṁ sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṁ paṭhaviṁ sāgarapariyantaṁ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasan ti.

Passa puññānaṁ vipākaṁ kusalānaṁ sukhesinaṁ:
mettacittaṁ vibhāvetvā satta vassāni bhikkhave

[page 090]

satta saṁvaṭṭavivaṭṭakappe na yimaṁ lokaṁ punāgamaṁ,
saṁvaṭṭamāne lokamhi homi ābhassarūpago,
vivaṭṭamāne lokamhi suññaṁ Brahmupago ahuṁ,
sattakkhattuṁ Mahābrahmā Vasavatti tadā ahuṁ,
chattiṁsakkhattuṁ devindo devarajjam akārayiṁ,
cakkavattī ahuṁ rājā Jambusaṇḍassa issaro.
Muddhābhisitto khattiyo manussādhipatī ahuṁ
adaṇḍena asatthena vijeyya paṭhaviṁ imaṁ
asāhasena dhammena samena {m-anusāsiyaṁ},
dhammena rajjaṁ kāretvā asmiṁ*) paṭhavimaṇḍale
mahaddhane mahābhoge aḍḍhe ajāyisaṁ kule
sabbakāmehi sampanne ratanehi ca sattahi.
Buddhā saṅgāhakā loke, tehi etaṁ sudesitaṁ,
esa hetu mahantassa, pathabyo yena vuccati.
Pahutavittupakaraṇo rājā homi patāpavā,
iddhimā yasavā homi Jambusaṇḍassa issaro.
Ko sutvā na ppasīdeyya api kaṇhābhijātiyo?

[page 091]

Tasmā hi atthakāmena mahattam abhikaṅkhatā
saddhammo garukātabbo saraṁ buddhānasāsanan ti.]

LIX.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho Bhagavā pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya yena Anāthapiṇḍikassa gahapatissa nivesanaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Tena kho pana samayena Anāthapiṇḍikassa gahapatissa nivesane manussā uccāsaddā mahāsaddā honti. Atha kho Anāthapiṇḍiko gahapati yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Anāthapiṇḍikaṁ gahapatiṁ Bhagavā etad avoca 'kin nu kho te gahapati nivesane manussā uccāsaddā mahāsaddā kevaṭṭā maññe macchavilope' ti? 'Ayaṁ bhante Sujātā gharasuṇhā aḍḍhā aḍḍhakulā ānītā, sā neva sassuṁ ādiyati na sasuraṁ ādiyati na sāmikaṁ ādiyati, Bhagavantam pi na sakkaroti na garukaroti na māneti na pūjeti' ti.

2. Atha kho Bhagavā Sujātaṁ gharasuṇhaṁ āmantesi 'ehi Sujāte' ti. 'Evaṁ bhante' ti kho Sujātā gharasuṇhā Bhagavato paṭissutvā yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi.

Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Sujātaṁ gharasuṇhaṁ Bhagavā etad avoca 'satta kho imā Sujāte purisassa bhariyā.

[page 092]

Katamā satta? Vadhakasamā, corīsamā, ayyasamā, mātusamā, bhaginīsamā, sakhīsamā, dāsīsamā. Imā kho Sujāte satta purisassa bhariyā. Tāsaṁ tvan nu katamā' ti? 'Na kho ahaṁ bhante imassa Bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa evaṁ vitthārena atthaṁ ājānāmi. Sādhu me bhante Bhagavā tathā dhammaṁ desetu, yathāhaṁ imassa Bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṁ ājāneyyan' ti. 'Tena hi Sujāte suṇāhi sādhukaṁ manasikarohi, bhāsissāmī' ti. 'Evaṁ bhante' ti kho Sujātā gharasuṇhā Bhagavato paccassosi. Bhagavā etad avoca:--

Paduṭṭhacittā ahitānukampinī
aññesu rattā atimaññate patiṁ
dhanena kītassa vadhāya ussukā,
yā evarūpā purisassa bhariyā
'vadhakā ca bhariyā' ti ca sā pavuccati.
Yaṁ itthiyā vindati sāmiko dhanaṁ
sippaṁ vaṇijjañ ca kasim adhiṭṭhahaṁ
appam pi tasmā apahātum icchati,
yā evarūpā purisassa bhariyā
'corī ca bhariyā' ti ca sā pavuccati.
Akammakāmā alasā mahagghasā
pharusā ca caṇḍi duruttavādinī
uṭṭhāyakānaṁ abhibhuyya vattati,
yā evarūpā purisassa bhariyā
'ayyā ca bhariyā' ti ca sā pavuccati.

[page 093]

Yā sabbadā hoti hitānukampinī
mātā va puttaṁ anurakkhate patiṁ
tato dhanaṁ sambhatam assa rakkhati,
yā evarūpā purisassa bhariyā
'mātā ca bhariyā' ti ca sā pavuccati.
Yathā pi jeṭṭhā bhaginī kaniṭṭhakā
sagāravā hoti sakamhi sāmike
hirīmanā bhattuvasānuvattinī,
yā evarūpā purisassa bhariyā
'bhaginī ca bhariyā' ti ca sā pavuccati.
Yā cīdha disvāna patiṁ pamodati
sakhī sakhāraṁ va cirassam āgataṁ
koleyyakā sīlavatī patibbatā,
yā evarūpā purisassa bhariyā
'sakhī ca bhariyā' ti ca sā pavuccati.
Akkuddhasantā vadhadaṇḍatajjitā
aduṭṭhacittā patino titikkhati
{akkodhanā} bhattuvasānuvattinī,
yā evarūpā purisassa bhariyā
'dāsī ca bhariyā' ti ca sā pavuccati.
Yā cīdha bhariyā 'vadhakā' ti vuccati
'corī ca ayyā' ti ca sā pavuccati
dussīlarūpā pharusā anādarā
kāyassa bhedā nirayaṁ vajanti tā.
Yā cīdha 'mātā bhaginī sakhī' ti ca
'dāsī ca bhariyā' ti ca sā pavuccati
sīle ṭhitattā cirarattasaṁvutā
kāyassa bhedā sugatiṁ vajanti tā ti.

Imā kho Sujāte satta purisassa bhariyā. Tāsam tvaṁ katamā ti?

[page 094]

Ajja-t-agge maṁ bhante Bhagavā dāsīsamaṁ sāmikassa bhariyaṁ dhāretū ti.

LX.

1. Satt' ime bhikkhave dhammā sapattakantā sapattakaraṇā kodhanaṁ āgacchanti itthiṁ vā purisaṁ vā.

Katame satta?

2. Idha bhikkhave sapatto sapattassa evaṁ icchati 'aho vatāyaṁ dubbaṇṇo assā' ti. Taṁ kissa hetu? Na bhikkhave sapatto sapattassa vaṇṇavatāya nandati. Kodhano 'yaṁ bhikkhave purisapuggalo kodhābhibhūto kodhapareto, kiñ cāpi so hoti sunahāto suvilitto kappitakesamassu odātavatthavasano, atha kho so dubbaṇṇo ca hoti kodhābhibhūto. Ayaṁ bhikkhave paṭhamo dhammo sapattakanto sapattakaraṇo kodhanaṁ āgacchati itthiṁ vā purisaṁ vā.

3. Puna ca paraṁ bhikkhave sapatto sapattassa evaṁ icchati 'aho vatāyaṁ dukkhaṁ sayeyyā' ti. Taṁ kissa hetu? Na bhikkhave sapatto sapattassa sukhaseyyāya nandati. Kodhano 'yaṁ bhikkhave purisapuggalo kodhābhibhūto kodhapareto, kiñ cāpi so pallaṅke seti gonakatthate paṭikatthate paṭalikatthate kadalimigapavarapaccattharaṇe sa-uttaracchade ubhato-lohitakūpadhāne, atha kho so dukkhaṁ yeva seti kodhābhibhūto. Ayaṁ bhikkhave dutiyo dhammo sapattakanto sapattakaraṇo kodhanaṁ āgacchati itthiṁ vā purisaṁ vā.

4. Puna ca paraṁ bhikkhave sapatto sapattassa evaṁ icchati 'aho vatāyaṁ na pacurattho assā' ti. Taṁ kissa hetu? Na bhikkhave sapatto sapattassa pacuratthatāya nandati.

[page 095]

Kodhano 'yaṁ bhikkhave purisapuggalo kodhābhibhūto kodhapareto anatthaṁ pi gahetvā 'attho me gahito' ti maññati, atthaṁ pi gahetvā 'anattho me gahito' ti maññati. Tass' ime dhammā aññam aññavipaccanīkā gahitā dīgharattaṁ ahitāya dukkhāya saṁvattanti kodhābhibhūtassa. Ayaṁ bhikkhave tatiyo dhammo sapattakanto sapattakaraṇo kodhanaṁ āgacchati itthiṁ vā purisaṁ vā.

5. Puna ca paraṁ bhikkhave sapatto sapattassa evaṁ icchati 'aho vatāyaṁ na bhogavā assā' ti. Taṁ kissa hetu?

Na bhikkhave sapatto sapattassa bhogavatāya nandati.

Kodhanassa bhikkhave purisapuggalassa kodhābhibhūtassa kodhaparetassa, ye pi 'ssa te honti bhogā uṭṭhānaviriyādhigatā bāhābalaparicitā sedāvakkhittā dhammikā dhammaladdhā, te pi rājāno rājakosaṁ pavesenti kodhābhibhūtassa.

Ayaṁ bhikkhave catuttho dhammo sapattakanto sapattakaraṇo kodhanaṁ āgacchati itthiṁ vā purisaṁ vā.

6. Puna ca paraṁ bhikkhave sapatto sapattassa evaṁ icchati 'aho vatāyaṁ na yasavā assā' ti. Taṁ kissa hetu?

Na bhikkhave sapatto sapattassa yasavatāya nandati.

Kodhano 'yaṁ bhikkhave purisapuggalo kodhābhibhūto kodhapareto, yo pi 'ssa so hoti yaso appamādādhigato, tamhā pi dhaṁsati kodhābhibhūto. Ayam bhikkhave pañcamo dhammo sapattakanto sapattakaraṇo kodhanaṁ āgacchati itthiṁ vā purisaṁ vā.

7. Puna ca paraṁ bhikkhave sapatto sapattassa evaṁ icchati 'aho vatāyaṁ na mittavā assā' ti. Taṁ kissa hetu?

Na bhikkhave sapatto sapattassa mittavatāya nandati.

Kodhanaṁ bhikkhave purisapuggalaṁ kodhābhibhūtaṁ kodhaparetaṁ, ye pi 'ssa te honti mittāmaccā ñātisālohitā, te pi ārakā parivajjenti kodhābhibhūtaṁ. Ayaṁ bhikkhave chaṭṭho dhammo sapattakanto sapattakaraṇo kodhanaṁ āgacchati itthiṁ vā purisaṁ vā.

[page 096]

8. Puna ca paraṁ bhikkhave sapatto sapattassa evaṁ icchati 'aho vatāyaṁ kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjeyyā' ti. Taṁ kissa hetu? Na bhikkhave sapatto sapattassa sugatigamanena nandati. Kodhano 'yaṁ bhikkhave purisapuggalo kodhābhibhūto kodhapareto kāyena duccaritaṁ carati vācāya duccaritaṁ carati manasā duccaritaṁ carati. So kāyena duccaritaṁ caritvā ... pe ... kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati kodhābhibhūto. Ayaṁ bhikkhave sattamo dhammo sapattakanto sapattakaraṇo kodhanaṁ āgacchati itthiṁ vā purisaṁ vā.

Ime kho bhikkhave satta dhammā sapattakantā sapattakaraṇā kodhanam āgacchanti itthiṁ vā purisaṁ vā ti.

Kodhano dubbaṇṇo hoti atho dukkhaṁ pi seti so,
atho atthaṁ gahetvāna anatthaṁ adhipajjati,
tato kāyena vācāya vadhaṁ katvāna kodhano
kodhābhibhūto puriso dhanajāniṁ nigacchati,
kodhasammadasammatto āyasakyaṁ nigacchati,
ñātimittā suhajjā ca parivajjenti kodhanaṁ.
Anatthajanano kodho, kodho cittappakopano,
bhayam antarato jātaṁ, taṁ jano nāvabujjhati.
Kuddho atthaṁ na jānāti, kuddho dhammaṁ na passati,
andhatamaṁ tadā hoti, yaṁ kodho sahate naraṁ.

[page 097]

Yaṁ kuddho uparodheti sukaraṁ viya dukkaraṁ,
pacchā so vigate kodhe aggidaḍḍho va tappati.
Dummaṅkuyaṁ padasseti dhūmaggimi va pāvako,
yato patāyati kodho yena kujjhanti mānavā.
Nāssa hiri na ottappaṁ na {vācā,} hoti gāravo
kodhena abhibhūtassa na dīpaṁ hoti kiñcanaṁ.
Tapanīyāni kammāni yāni dhammehi ārakā,
tāni ārocayissāmi, taṁ suṇātha yathākathaṁ:
kuddho hi pitaraṁ hanti, kuddho hanti samātaraṁ,
kuddho hi brāhmaṇaṁ hanti, hanti kuddho puthujjanaṁ;
yāya mātu bhato poso imaṁ lokaṁ avekkhati,
tam pi pāṇadadiṁ santiṁ hanti kuddho puthujjano.
Attupamā hi te sattā, attā hi paramaṁ piyo,
hanti kuddho puthuttānaṁ nānārūpesu mucchito.
Asinā hanti attānaṁ, visaṁ khādanti mucchitā,
rajjuyā baddhā mīyanti pabbatām api kandare.

[page 098]

Bhūnahaccāni kammāni attamāraṇiyāni ca
karontā nāvabujjhanti, kodhajāto parābhavo.
Itāyaṁ kodharūpena maccupāso guhāsayo,
taṁ damena samucchinde paññāviriyena diṭṭhiyā,
ekam ekaṁ akusalaṁ samucchindetha paṇḍito.
Tath' eva dhamme sikkhetha, mā no dummaṅkuyaṁ ahu:
Vītakodhā anāyāsā vītalobhā anissukā
dantā kodhaṁ pahatvāna parinibbiṁsu anāsavā ti.

Avyākatavaggo chaṭṭho

Tass'uddānaṁ:

Avyākato purisagati Tissa Sīha rakkhitapañcamaṁ.
Kimbila satta pacalā sattabhariyā kodhanā ti.

[page 099]

Mahā-Vagga

LXI.

1. Hirottappe bhikkhave asati hirottappavipannassa hatupaniso hoti indriyasaṁvaro, indriyasaṁvare asati indriyasaṁvaravipannassa hatupanisaṁ hoti sīlaṁ, sīle asati sīlavipannassa hatupaniso hoti sammāsamādhi, sammāsamādhimhi asati sammāsamādhivipannassa hatupanisaṁ hoti yathābhūtañāṇadassanaṁ, yathābhūtañāṇadassane asati yathābhūtañāṇadassanavipannassa hatupaniso hoti nibbidāvirāgo, nibbidāvirāge asati nibbidāvirāgavipannassa hatupanisaṁ hoti vimuttiñāṇadassanaṁ. Seyyathā pi bhikkhave rukkho sākhāpalāsavipanno, tassa papaṭikā pi na pāripūriṁ gacchati, taco pi pheggu pi sāro pi na pāripūriṁ gacchati, evam eva kho bhikkhave hirottappe asati hirottappavipannassa hatupaniso hoti ... pe ... vimuttiñāṇadassanaṁ.

2. Hirottappe bhikkhave sati hirottappasampannassa upanisasampanno hoti indriyasaṁvaro, indriyasaṁvare sati indriyasaṁvarasampannassa upanisasampannaṁ hoti sīlaṁ, sīle sati sīlasampannassa upanisasampanno hoti sammāsamādhi, sammāsamādhimhi sati sammāsamādhisampannassa upanisasampannaṁ hoti yathābhūtañāṇadassanaṁ, yathābhūtañāṇadassane sati yathābhūtañāṇadassanasampannassa upanisasampanno hoti nibbidāvirāgo, nibbidāvirāge sati nibbidāvirāgasampannassa upanisasampannaṁ hoti vimuttiñāṇadassanaṁ. Seyyathā pi bhikkhave rukkho sākhāpalāsasampanno, tassa papaṭikā pi pāripūriṁ gacchati, taco pi pheggu pi sāro pi pāripūriṁ gacchati, evam eva kho bhikkhave hirottappe sati hirottappasampannassa upanisasampanno hoti ... pe ... vimuttiñāṇadassanan ti.

[page 100]

LXII.

1. Evaṁ me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Vesāliyaṁ viharati Ambapālivane. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:-- Bhikkhavo ti. Bhadante ti te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ. Bhagavā etad avoca:--

2. Aniccā bhikkhave saṅkhārā, adhuvā bhikkhave saṅkhārā, anassāsikā bhikkhave saṅkhārā, yāvañ c' idaṁ bhikkhave alam eva sabbasaṅkhāresu nibbindituṁ alaṁ virajjituṁ alaṁ vimuccituṁ. Sineru bhikkhave pabbatarājā caturāsītiyojanasahassāni āyāmena caturāsītiyojanasahassāni vitthārena caturāsītiyojanasahassāni mahāsamudde ajjhogāḷho caturāsītiyojanasahassāni mahāsamuddā accuggato. Hoti kho so bhikkhave samayo, yaṁ bahūni vassāni bahūni vassasatāni bahūni vassasahassāni bahūni vassasatasahassāni devo na vassati, deve kho pana bhikkhave avassante ye keci 'me bījagāmabhūtagāmaosadhitiṇavanappatayo, te ussussanti vissussanti na bhavanti. Evaṁ aniccā bhikkhave saṅkhārā, evaṁ adhuvā bhikkhave saṅkhārā, evaṁ anassāsikā bhikkhave saṅkhārā, yāvañ c' idaṁ bhikkhave alam eva sabbasaṅkhāresu nibbindituṁ alaṁ virajjituṁ alaṁ vimuccituṁ. Hoti kho so bhikkhave samayo, yaṁ kadāci karahaci dīghassa addhuno accayena dutiyo suriyo pātubhavati.

3. Dutiyassa bhikkhave suriyassa pātubhāvā yā kāci kunnadiyo kussubbhā, tā ussussanti vissussanti na bhavanti.

[page 101]

Evaṁ aniccā bhikkhave saṅkhārā ... pe ... alaṁ vimuccituṁ. Hoti kho so bhikkhave samayo, yaṁ kadāci karahaci dīghassa addhuno accayena tatiyo suriyo pātubhavati.

4. Tatiyassa bhikkhave suriyassa pātubhāvā yā kāci mahānadiyo, seyyathīdaṁ Gaṅgā Yamunā Aciravatī Sarabhū Mahī, tā ussussanti vissussanti na bhavanti.

Evaṁ aniccā bhikkhave saṅkhārā ... alaṁ vimuccituṁ.

Hoti kho so bhikkhave samayo, yaṁ kadāci karahaci dīghassa addhuno accayena catuttho suriyo pātubhavati.

5. Catutthassa bhikkhave suriyassa pātubhāvā ye te mahāsarā, yato imā mahānadiyo sambhavanti, seyyathīdaṁ Anotattā Sīhapapātā Rathakārā Kaṇṇamuṇḍā Kuṇālā Chaddantā Mandākini, tā ussussanti vissussanti na bhavanti. Evaṁ aniccā bhikkhave saṅkhārā ... alaṁ vimuccituṁ. Hoti kho so bhikkhave samayo, yaṁ kadāci karahaci dīghassa addhuno accayena pañcamo suriyo pātubhavati.

6. Pañcamassa bhikkhave suriyassa pātubhāvā yojanasatikāni pi mahāsamudde udakāni ogacchanti, dviyojanasatikāni pi mahāsamudde udakāni ogacchanti, tiyojanasatikāni pi mahāsamudde udakāni ogacchanti ... pe ... sattayojanasatikāni pi mahāsamudde udakāni ogacchanti; sattatālam pi mahāsamudde udakaṁ saṇṭhāti, chatālam pi pañcatālam pi catutālam pi titālam pi dvitālam pi tālamattam pi mahāsamudde udakaṁ saṇṭhāti;

[page 102]

sattaporisam pi mahāsamudde udakaṁ saṇṭhāti, chaporisam pi pañcaporisam pi catuporisam pi tiporisam pi dviporisam pi porisamattam pi aḍḍhaporisam pi kaṭimattam pi jānukamattam pi gopphakamattam pi mahāsamudde udakaṁ saṇṭhāti. Seyyathā pi bhikkhave saradasamaye thullaphusitake deve vassante tattha tattha gopadesu udakāni ṭhitāni honti, evam eva kho bhikkhave tattha tattha gopadamattāni mahāsamudde udakāni ṭhitāni honti.

Pañcamassa bhikkhave suriyassa pātubhāvā aṅgulipabbamattam pi mahāsamudde udakaṁ na hoti. Evaṁ aniccā bhikkhave saṅkhārā ... alaṁ vimuccituṁ. Hoti kho so bhikkhave samayo, yaṁ kadāci karahaci dīghassa addhuno accayena chaṭṭho suriyo pātubhavati.

7. Chaṭṭhassa bhikkhave suriyassa pātubhāvā ayañ ca mahāpaṭhavī Sineru ca pabbatarājā dhūpāyanti sandhūpāyanti sampadhūpāyanti. Seyyathā pi bhikkhave kumbhakārapāko ālimpito paṭhamaṁ dhūpeti sandhūpeti sampadhūpeti, evam eva kho bhikkhave chaṭṭhassa suriyassa pātubhāvā ayañ ca mahāpaṭhavī Sineru ca pabbatarājā dhūpāyanti sandhūpāyanti sampadhūpāyanti.

Evaṁ aniccā bhikkhave saṅkhārā ... alaṁ vimuccituṁ.

Hoti kho so bhikkhave samayo, yaṁ kadāci karahaci dīghassa addhuno accayena sattamo suriyo pātubhavati.

[page 103]

8. Sattamassa bhikkhave suriyassa pātubhāvā ayañ ca mahāpaṭhavī Sineru ca pabbatarājā ādippanti pajjalanti ekajālā bhavanti; imissā ca bhikkhave mahāpaṭhaviyā Sinerussa ca pabbatarājassa jhāyamānānaṁ dayhamānānaṁ acci vātena khittā yāva Brahmalokā pi gacchati, Sinerussa ca bhikkhave pabbatarājassa jhāyamānassa dayhamānassa vinassamānassa mahatā tejokhandhena abhibhūtassa yojanasatikāni pi kūṭāni palujjanti, dviyojanasatikāni pi ... tiyojanasatikāni pi ... catuyojanasatikāni pi ... pañcayojanasatikāni pi kūṭāni palujjanti; imissā ca bhikkhave mahāpaṭhaviyā Sinerussa ca pabbatarājassa jhāyamānānaṁ dayhamānānaṁ n' eva chārikā paññāyati na masi.

Seyyathā pi bhikkhave sappissa vā telassa vā jhāyamānassa dayhamānassa n' eva chārikā paññāyati na masi, evam eva kho bhikkhave imissā ca mahāpaṭhaviyā Sinerussa ca pabbatarājassa jhāyamānānaṁ dayhamānānaṁ n' eva chārikā paññāyati na masi. Evaṁ aniccā bhikkhave saṅkhārā, evaṁ adhuvā bhikkhave saṅkhārā, evaṁ anassāsikā bhikkhave saṅkhārā, yāvañ c' idaṁ bhikkhave alam eva sabbasaṅkhāresu nibbindituṁ alaṁ virajjituṁ alaṁ vimuccituṁ. Tatra bhikkhave ko mantā ko saddhātā 'ayañ ca paṭhavī Sineru ca pabbatarājā dayhissanti vinassissanti na bhavissantī' ti aññatra diṭṭhapadehi?

9. Bhūtapubbaṁ bhikkhave Sunetto nāma satthā ahosi titthakaro kāmesu vītarāgo. Sunettassa kho pana bhikkhave satthuno anekāni sāvakasatāni ahesuṁ.

[page 104]

Sunetto satthā sāvakānaṁ Brahmalokasahavyatāya dhammaṁ desesi. Ye kho pana bhikkhave Sunettassa satthuno Brahmalokasahavyatāya dhammaṁ desentassa sabbena sabbaṁ sāsanaṁ ājāniṁsu, te kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ Brahmalokaṁ upapajjiṁsu. Ye na sabbena sabbaṁ sāsanaṁ ājāniṁsu, te kāyassa bhedā parammaraṇā app ekacce Paranimmitavasavattīnaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjiṁsu, app ekacce Nimmānaratīnaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjiṁsu, app ekacce Tusitānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjiṁsu, app ekacce Yāmānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjiṁsu, app ekacce Tāvatiṁsānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjiṁsu, app ekacce Cātummahārājikānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjiṁsu, app ekacce khattiyamahāsālānaṁ sahavyataṁ upapajjiṁsu, app ekacce brāhmaṇamahāsālānaṁ sahavyataṁ upapajjiṁsu, app ekacce gahapatimahāsālānaṁ sahavyataṁ upapajjiṁsu.

10. Atha kho bhikkhave Sunettassa satthuno etad ahosi 'na kho pan' etaṁ naṭirūpaṁ, yo 'haṁ sāvakānaṁ samasamagatiyo assaṁ abhisamparāyaṁ, yan nūnāhaṁ uttariṁ mettaṁ bhāveyyan' ti. Atha kho bhikkhave Sunetto satthā satta vassāni mettacittaṁ bhāvesi, satta vassāni mettacittaṁ bhāvetvā satta saṁvaṭṭavivaṭṭakappe na yimaṁ lokaṁ punar āgamāsi, saṁvaṭṭamāne sudaṁ bhikkhave loke ābhassarupago hoti,

[page 105]

vivaṭṭamāne loke suññaṁ Brahmavimānaṁ upapajjati. Tatra sudaṁ bhikkhave Brahmā hoti Mahābrahmā abhibhū anabhibhūto aññadatthudaso vasavattī, chattiṁsakkhattuṁ kho pana bhikkhave Sakko ahosi devānam indo, anekasatakkhattuṁ rājā ahosi Cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato.

Paro sahassaṁ kho pan' assa puttā ahesuṁ sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṁ paṭhaviṁ sāgarapariyantaṁ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasi. So hi nāma bhikkhave Sunetto satthā evaṁdīghāyuko samāno evañciraṭṭhiko aparimutto ahosi jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi, aparimutto dukkhasmā ti vadāmi. Taṁ kissa hetu? Catunnaṁ dhammānaṁ ananubodhā appaṭivedhā.

Katamesaṁ catunnaṁ?

11. Ariyassa bhikkhave sīlassa ananubodhā appaṭivedhā, ariyassa samādhissa ananubodhā appaṭivedhā, ariyāya paññāya ananubodhā appaṭivedhā, ariyāya vimuttiyā ananubodhā appaṭivedhā. Tayidaṁ bhikkhave ariyaṁ sīlaṁ anubuddhaṁ paṭividdhaṁ, ariyo samādhi anubuddho paṭividdho, ariyā paññā anubuddhā paṭividdhā, ariyā vimutti anubuddhā patividdhā. Ucchinnā bhavataṇhā, khīṇā bhavanetti, natthi dāni punabbhavo ti.

[page 106]

Idam avoca Bhagavā, idaṁ vatvā Sugato athāparaṁ etad avoca Satthā:

Sīlaṁ samādhi paññā ca vimutti ca anuttarā,
anubuddhā ime dhammā Gotamena yasassinā.
Iti buddho abhiññāya dhammam akkhāsi bhikkhunaṁ
dukkhass' antakaro Satthā cakkhumā parinibbuto ti.

LXIII.

1. Yato kho bhikkhave rañño paccantimaṁ nagaraṁ sattahi nagaraparikkhārehi suparikkhittaṁ hoti catunnañ ca āhārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī: idaṁ vuccati bhikkhave rañño paccantimaṁ nagaraṁ akaraṇīyaṁ bāhirehi paccatthikehi paccāmittehi. Katamehi sattahi nagaraparikkhārehi suparikkhittaṁ hoti?

2. Idha bhikkhave rañño paccantime nagare esikā hoti gambhīranemā sunikhātā acalā asampavedhi. Iminā paṭhamena nagaraparikkhārena suparikkhittaṁ hoti rañño paccantimaṁ nagaraṁ abbhantarānaṁ guttiyā bāhirānaṁ paṭighātāya.

3. Puna ca paraṁ bhikkhave rañño paccantime nagare parikhā hoti gambhīrā c'eva vitthatā ca. Iminā dutiyena nagaraparikkhārena suparikkhittaṁ hoti rañño paccantimaṁ nagaraṁ abbhantarānaṁ guttiyā bāhirānaṁ paṭighātāya.

[page 107]

4. Puna ca paraṁ bhikkhave rañño paccantime nagare anupariyāyapatho hoti ucco c'eva vitthato ca. Iminā tatiyena nagaraparikkhārena suparikkhittaṁ hoti rañño paccantimaṁ nagaraṁ abbhantarānaṁ guttiyā bāhirānaṁ paṭighātāya.

5. Puna ca paraṁ bhikkhave rañño paccantime nagare bahuṁ āvudhaṁ sanniciṭaṁ hoti salākañ c'eva jevanīyañ ca. Iminā catutthena nagaraparikkhārena suparikkhittaṁ hoti rañño paccantimaṁ nagaraṁ abbhantarānaṁ guttiyā bāhirānaṁ paṭighātāya.

6. Puna ca paraṁ bhikkhave rañño paccantime nagare bahu balakāyo paṭivasati, seyyathīdaṁ hatthārohā assārohā rathikā dhanuggahā celakā calakā piṇḍadāyikā uggā rājaputtā pakkhandino mahānāgā sūrā cammayodhino dāsakaputtā. Iminā pañcamena nagaraparikkhārena suparikkhittaṁ hoti rañño paccantimaṁ nagaraṁ abbhantarānaṁ guttiyā bāhirānaṁ paṭighātāya.

7. Puna ca paraṁ bhikkhave rañño paccantime nagare dovāriko hoti paṇḍito vyatto medhāvī aññātānaṁ nivāretā ñātānaṁ pavesetā. Iminā chaṭṭhena nagaraparikkhārena suparikkhittaṁ hoti rañño paccantimaṁ nagaraṁ abbhantarānaṁ guttiyā bāhirānaṁ paṭighātāya.

8. Puna ca paraṁ bhikkhave rañño paccantime nagare pākāro hoti ucco c'eva vitthato ca vāsanalepanasampanno ca. Iminā sattamena nagaraparikkhārena suparikkhittaṁ hoti rañño paccantimaṁ nagaraṁ abbhantarānaṁ guttiyā bāhirānaṁ paṭighātāya.

[page 108]

Imehi sattahi nagaraparikkhārehi suparikkhittaṁ hoti.

Katamesaṁ catunnaṁ āhārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī?

9. Idha bhikkhave rañño paccantime nagare bahuṁ tiṇakaṭṭhodakaṁ sannicitaṁ hoti abbhantarānaṁ ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya bāhirānaṁ paṭighātāya.

10. Puna ca paraṁ bhikkhave rañño paccantime nagare bahuṁ sāliyavakaṁ sannicitaṁ hoti abbhantarānaṁ ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya bāhirānaṁ paṭighātāya.

11. Puna ca paraṁ bhikkhave rañño paccantime nagare bahuṁ tilamuggamāsāparaṇṇaṁ sannicitaṁ hoti abbhantarānaṁ ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya bāhirānaṁ paṭighātāya.

12. Puna ca paraṁ bhikkhave rañño paccantime nagare bahuṁ bhesajjaṁ sannicitaṁ hoti, seyyathīdaṁ sappi navanītaṁ telaṁ madhu phāṇitaṁ loṇaṁ, abbhantarānaṁ ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya bāhirānaṁ paṭighātāya.

Imesaṁ catunnaṁ āhārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī.

Yato kho bhikkhave rañño paccantimaṁ nagaraṁ imehi sattahi nagaraparikkhārehi suparikkhittaṁ hoti imesañ ca catunnaṁ āhārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī: idaṁ vuccati bhikkhave rañño paccantimaṁ nagaraṁ akaraṇīyaṁ bāhirehi paccatthikehi paccāmittehi. Evam eva kho bhikkhave yato ariyasāvako sattahi saddhammehi samannāgato hoti catunnañ ca jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī:

[page 109]

ayaṁ vuccati bhikkhave ariyasāvako akaraṇīyo Mārassa akaraṇīyo pāpimato. Katamehi sattahi saddhammehi samannāgato hoti?

13. Seyyathā pi bhikkhave rañño paccantime nagare esikā hoti gambhīranemā sunikhātā acalā asampavedhi abbhantarānaṁ guttiyā bāhirānaṁ paṭighātāya, evam eva kho bhikkhave ariyasāvako saddho hoti, saddhati Tathāgatassa bodhiṁ 'iti pi so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi Satthā devamanussānaṁ buddho Bhagavā' ti.

Saddhāsiko bhikkhave ariyasāvako akusalaṁ pajahati, kusalaṁ bhāveti; sāvajjaṁ pajahati, anavajjaṁ bhāveti; suddhaṁ attānaṁ pariharati. Iminā paṭhamena saddhammena samannāgato hoti.

14. Seyyathā pi bhikkhave rañño paccantime nagare parikhā hoti gambhīrā c'eva vitthatā ca abbhantarānaṁ guttiyā bāhirānaṁ paṭighātāya, evam eva kho bhikkhave ariyasāvako hirimā hoti, hiriyati kāyaduccaritena vacīduccaritena manoduccaritena, hiriyati pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ samāpattiyā. Hiriparikho bhikkhave ariyasāvako akusalaṁ pajahati, kusalaṁ bhāveti; sāvajjaṁ pajahati, anavajjaṁ bhāveti; suddhaṁ attānaṁ pariharati.

Iminā dutiyena saddhammena samannāgato hoti.

15. Seyyathā pi bhikkhave rañño paccantime nagare anupariyāyapatho hoti ucco c'eva vitthato ca abbhantarānaṁ guttiyā bāhirānaṁ paṭighātāya, evam eva kho bhikkhave ariyasāvako ottappī hoti, ottappati kāyaduccaritena vacīduccaritena manoduccaritena, ottappati pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ samāpattiyā. Ottappapariyāyapatho bhikkhave ariyasāvako akusalaṁ pajahati, kusalaṁ bhāveti;

[page 110]

sāvajjaṁ pajahati, anavajjaṁ bhāveti; suddhaṁ attānaṁ pariharati. Iminā tatiyena saddhammena samannāgato hoti.

16. Seyyathā pi bhikkhave rañño paccantime nagare bahuṁ āvudhaṁ sannicitaṁ hoti salākañ c'eva jevanīyañ ca abbhantarānaṁ guttiyā bāhirānaṁ paṭighātāya, evam eva kho bhikkhave ariyasāvako bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo, ye te dhammā ādikalyāṇā majjhe kalyāṇā pariyosānakalyāṇā sātthaṁ savyañjanaṁ kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ abhivadanti, tathārūpāssa dhammā bahussutā honti dhatā vacasā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā. Sutāvudho bhikkhave ariyasāvako akusalaṁ pajahati, kusalaṁ bhāveti; sāvajjaṁ pajahati, anavajjaṁ bhāveti; suddhaṁ attānaṁ pariharati.

Iminā catutthena saddhammena samannāgato hoti.

17. Seyyathā pi bhikkhave rañño paccantime nagare bahu balakāyo paṭivasati, seyyathīdaṁ hatthārohā assārohā rathikā dhanuggahā celakā calakā piṇḍadāyikā uggā rājaputtā pakkhandino mahānāgā sūrā cammayodhino dāsakaputtā abbhantarānaṁ guttiyā bāhirānaṁ paṭighātāya, evam eva kho bhikkhave ariyasāvako āraddhaviriyo viharati akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya, kusalānaṁ dhammānaṁ upasampadāya, thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. Viriyabalakāyo bhikkhave ariyasāvako akusalaṁ pajahati, kusalaṁ bhāveti; sāvajjaṁ pajahati, anavajjaṁ bhāveti; suddhaṁ attānaṁ pariharati. Iminā pañcamena saddhammena samannāgato hoti.

18. Seyyathā pi bhikkhave rañño paccantime nagare dovāriko hoti paṇḍito vyatto medhāvī aññātānaṁ nivāretā ñātānaṁ pavesetā abbhantarānaṁ guttiyā bāhirānaṁ paṭighātāya,

[page 111]

evam eva kho bhikkhave ariyasāvako satimā hoti paramena satinepakkena samannāgato cirakatam pi cirabhāsitam pi saritā anussaritā. Satidovāriko bhikkhave ariyasāvako akusalaṁ pajahati, kusalaṁ bhāveti; sāvajjaṁ pajahati, anavajjaṁ bhāveti; suddhaṁ attānaṁ pariharati. Iminā chaṭṭhena saddhammena samannāgato hoti.

19. Seyyathā pi bhikkhave rañño paccantime nagare pākāro hoti ucco c'eva vitthato ca vāsanalepanasampanno ca abbhantarānaṁ guttiyā bāhirānaṁ paṭighātāya, evam eva kho bhikkhave ariyasāvako paññavā hoti, udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā. Paññāvāsanalepanasampanno bhikkhave ariyasāvako akusalaṁ pajahati, kusalaṁ bhāveti; sāvajjaṁ pajahati, anavajjaṁ bhāveti; suddhaṁ attānaṁ pariharati. Iminā sattamena saddhammena samannāgato hoti.

Imehi sattahi saddhammehi samannāgato hoti. Katamesaṁ catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī?

20. Seyyathā pi bhikkhave rañño paccantime nagare bahuṁ tiṇakaṭṭhodakaṁ sannicitaṁ hoti abbhantarānaṁ ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya bāhirānaṁ paṭighātāya, evam eva kho bhikkhave ariyasāvako vivicc'eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṁ savicāraṁ vivekajaṁ pītisukhaṁ paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati attano ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya okkamanāya nibbānassa.

21. Seyyathā pi bhikkhave rañño paccantime nagare bahuṁ sāliyavakaṁ sannicitaṁ hoti abbhantarānaṁ ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya bāhirānaṁ paṭighātāya,

[page 112]

evam eva kho bhikkhave ariyasāvako vitakkavicārānaṁ vūpasamā ajjhattaṁ sampasādanaṁ cetaso ekodibhāvaṁ avitakkaṁ avicāraṁ samādhijaṁ pītisukhaṁ dutiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati attano ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya okkamanāya nibbānassa.

22. Seyyathā pi bhikkhave rañño paccantime nagare bahuṁ tilamuggamāsāparaṇṇaṁ sannicitaṁ hoti abbhantarānaṁ ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya bāhirānaṁ paṭighātāya, evam eva kho bhikkhave ariyasāvako pītiyā ca virāgā upekhako ca viharati sato sampajāno sukhañ ca kāyena paṭisaṁvedeti yan taṁ ariyā ācikkhanti upekhako satimā sukhavihārī ti tatiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati attano ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya okkamanāya nibbānassa.

23. Seyyathā pi bhikkhave rañño paccantime nagare bahuṁ bhesajjaṁ sannicitaṁ hoti, seyyathīdaṁ sappi navanītaṁ telaṁ madhu phāṇitaṁ loṇaṁ, abbhantarānaṁ ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya bāhirānaṁ paṭighātāya, evam eva kho bhikkhave ariyasāvako sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubb' eva somanassadomanassānaṁ atthaṅgamā adukkhamasukhaṁ upekhāsatipārisuddhiṁ catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati attano ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya okkamanāya nibbānassa.

Imesaṁ catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī.

[page 113]

Yato kho bhikkhave ariyasāvako imehi sattahi saddhammehi samannāgato hoti imesañ ca catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī: ayaṁ vuccati bhikkhave ariyasāvako akaraṇīyo Mārassa akaraṇīyo pāpimato ti.

LXIV.

1. Sattahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katamehi sattahi?

2. Idha bhikkhave bhikkhu dhammaññū ca hoti atthaññū ca attaññū ca mattaññū ca kālaññū ca parisaññū ca puggalaparoparaññū ca. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu dhammaññū hoti?

3. Idha bhikkhave bhikkhu dhammaṁ jānāti: suttaṁ geyyaṁ veyyākaraṇaṁ gāthaṁ udānaṁ itivuttakaṁ jātakaṁ abbhutadhammaṁ vedallaṁ. No ce bhikkhave bhikkhu dhammaṁ jāneyya: suttaṁ geyyaṁ ...abbhutadhammaṁ vedallaṁ, na yidha dhammaññū ti vucceyya; yasmā ca kho bhikkhave bhikkhu dhammaṁ jānāti: suttaṁ geyyaṁ ... abbhutadhammaṁ vedallaṁ, tasmā dhammaññū ti vuccati. Iti dhammaññū. Atthaññū ca kathaṁ hoti?

4. Idha bhikkhave bhikkhu tassa tass' eva bhāsitassa atthaṁ jānāti 'ayaṁ imassa bhāsitassa attho, ayaṁ imassa bhāsitassa attho' ti. No ce bhikkhave bhikkhu tassa tass' eva bhāsitassa atthaṁ jāneyya 'ayaṁ imassa bhāsitassa attho, ayaṁ imassa bhāsitassa attho' ti, na yidha atthaññū ti vucceyya; yasmā ca kho bhikkhave bhikkhu tassa tass' eva bhāsitassa atthaṁ jānāti 'ayaṁ imassa bhāsitassa attho, ayaṁ imassa bhāsitassa attho' ti,

[page 114]

tasmā atthaññū ti vuccati.

Iti dhammaññū, atthaññū. Attaññū ca kathaṁ hoti?

5. Idha bhikkhave bhikkhu attānaṁ jānāti 'ettako 'mhi saddhāya sīlena sutena cāgena paññāya paṭibhānenā' ti.

No ce bhikkhave bhikkhu attānaṁ jāneyya 'ettako' mhi saddhāya sīlena sutena cāgena paññāya paṭibhānenā' ti, na yidha attaññū ti vucceyya; yasmā ca kho bhikkhave bhikkhu attānaṁ jānāti 'ettako' mhi saddhāya sīlena sutena cāgena paññāya paṭibhānenā' ti, tasmā attaññū ti vuccati.

Iti dhammaññū, atthaññū, attaññū. Mattaññū ca kathaṁ hoti?

6. Idha bhikkhave bhikkhu mattaṁ jānāti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṁ paṭiggahaṇāya. No ce bhikkhave bhikkhu mattaṁ jāneyya cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṁ paṭiggahaṇāya, na yidha mattaññū ti vucceyya; yasmā ca kho bhikkhave bhikkhu mattaṁ jānāti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṁ paṭiggahaṇāya, tasmā mattaññū ti vuccati. Iti dhammaññū, atthaññū, attaññū, mattaññū. Kālaññū ca kathaṁ hoti?

7. Idha bhikkhave bhikkhu kālaṁ jānāti 'ayaṁ kālo uddesassa, ayaṁ kālo paripucchāya, ayaṁ kālo yogassa.

ayaṁ kālo paṭisallānāyā' ti. No ce bhikkhave bhikkhu kālaṁ jāneyya 'ayaṁ kālo uddesassa, ayaṁ kālo paripucchāya, ayaṁ kālo yogassa, ayaṁ kālo paṭisallānāyā' ti, na yidha kālaññū ti vucceyya; yasmā ca kho bhikkhave bhikkhu kālaṁ jānāti 'ayaṁ kālo uddesassa, ayaṁ kālo paripucchāya, ayaṁ kālo yogassa, ayaṁ kālo paṭisallānāyā' ti, tasmā kālaññū ti vuccati. Iti dhammaññū, atthaññū, attaññū, mattaññū, kālaññū. Parisaññū ca kathaṁ hoti?

8. Idha bhikkhave bhikkhu parisaṁ jānāti 'ayaṁ khattiyaparisā, ayaṁ brāhmaṇaparisā, ayaṁ gahapatiparisā, ayaṁ samaṇaparisā; tattha evaṁ upasaṅkamitabbaṁ, evaṁ ṭhātabbaṁ,

[page 115]

evaṁ nisīditabbaṁ, evaṁ bhāsitabbaṁ, evaṁ tuṇhībhavitabban' ti. No ce bhikkhave bhikkhu parisaṁ jāneyya 'ayaṁ khattiyaparisā, ayaṁ brāhmaṇaparisā, ayaṁ gahapatiparisā, ayaṁ samaṇaparisā; tattha evaṁ upasaṅkamitabbaṁ, evaṁ ṭhātabbaṁ, evaṁ nisīditabbaṁ, evaṁ bhāsitabbaṁ, evaṁ tuṇhībhavitabban' ti, na yidha parisaññū ti vucceyya; yasmā ca kho bhikkhave bhikkhu parisaṁ jānāti 'ayaṁ khattiyaparisā, ayaṁ brāhmaṇaparisā, ayaṁ gahapatiparisā, ayaṁ samaṇaparisā; tattha evaṁ upasaṅkamitabbaṁ, evaṁ ṭhātabbaṁ, evaṁ nisīditabbaṁ, evaṁ bhāsitabbaṁ, evaṁ tuṇhībhavitabban' ti, tasmā parisaññū ti vuccati. Iti dhammaññū, atthaññū, attaññū, mattaññū, kālaññū, parisaññū. Puggalaparoparaññū ca kathaṁ hoti?

9. Idha bhikkhave bhikkhuno dvayena puggalā viditā honti: dve puggalā, eko ariyānaṁ dassanakāmo, eko ariyānaṁ na dassanakāmo. Yvāyaṁ puggalo ariyānaṁ na dassanakāmo, evaṁ so ten' aṅgena gārayho. Yvāyaṁ puggalo ariyānaṁ dassanakāmo, evaṁ so ten' aṅgena pāsaṁso. Dve puggalā ariyānaṁ dassanakāmā: eko saddhammaṁ sotukāmo, eko saddhammaṁ na sotukāmo.

Yvāyaṁ puggalo saddhammaṁ na sotukāmo, evaṁ so ten' aṅgena gārayho. Yvāyaṁ puggalo saddhammaṁ sotukāmo, evaṁ so ten' aṅgena pāsaṁso. Dve puggalā saddhammaṁ sotukāmā: eko ohitasoto dhammaṁ suṇāti, eko anohitasoto dhammaṁ suṇāti. Yvāyaṁ puggalo anohitasoto dhammaṁ suṇāti, evaṁ so ten' aṅgena gārayho. Yvāyaṁ puggalo ohitasoto dhammaṁ suṇāti,

[page 116]

evaṁ so ten' aṅgena pāsaṁso.

Dve puggalā ohitasotā dhammaṁ suṇanti: eko sutvā dhammaṁ dhāreti, eko sutvā dhammaṁ na dhāreti.

Yvāyaṁ puggalo sutvā dhammaṁ na dhāreti, evaṁ so ten' aṅgena gārayho. Yvāyaṁ puggalo sutvā dhammaṁ dhāreti, evaṁ so ten' aṅgena pāsaṁso. Dve puggalā sutvā dhammaṁ dhārenti: eko dhatānaṁ dhammānaṁ atthaṁ upaparikkhati, eko dhatānaṁ dhammānaṁ atthaṁ na upaparikkhati. Yvāyaṁ puggalo dhatānaṁ dhammānaṁ atthaṁ na upaparikkhati, evaṁ so ten' aṅgena gārayho.

Yvāyaṁ puggalo dhatānaṁ dhammānaṁ atthaṁ upaparikkhati, evaṁ so ten' aṅgena pāsaṁso. Dve puggalā dhatānaṁ dhammānaṁ atthaṁ upaparikkhanti: eko attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno, eko na attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno. Yvāyaṁ puggalo na attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno, evaṁ so ten' aṅgena gārayho. Yvāyaṁ puggalo attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno, evaṁ so ten' aṅgena pāsaṁso. Dve puggalā attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipannā: eko attahitāya paṭipanno no parahitāya, eko attahitāya ca paṭipanno parahitāya ca Yvāyaṁ puggalo attahitāya paṭipanno, no parahitāya, evaṁ so ten' aṅgena gārayho. Yvāyaṁ puggalo attahitāya ca paṭipanno parahitāya ca, evaṁ so ten' aṅgena pāsaṁso.

Evaṁ kho bhikkhave bhikkhuno dvayena puggalā viditā honti. Evaṁ kho bhikkhave bhikkhu puggalaparoparaññū hoti.

[page 117]

Imehi kho bhikkhave sattahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.

LXV.

1. Yasmiṁ bhikkhave samaye devānaṁ Tāvatiṁsānaṁ pāricchattako koviḷāro paṇḍupalāso hoti, attamanā bhikkhave devā Tāvatiṁsā tasmiṁ samaye honti 'paṇḍupalāso dāni pāricchattako koviḷāro, na cirass' eva dāni sattapalāso bhavissatī' ti. Yasmiṁ bhikkhave samaye devānaṁ Tāvatiṁsānaṁ pāricchattako koviḷāro sattapalāso hoti, attamanā bhikkhave devā Tāvatiṁsā tasmiṁ samaye honti 'sattapalāso dāni pāricchattako koviḷāro, na cirass' eva dāni jālakajāto bhavissatī' ti. Yasmiṁ bhikkhave samaye devānaṁ Tāvatiṁsānaṁ pāricchattako koviḷāro jālakajāto hoti, attamanā bhikkhave devā Tāvatiṁsā tasmiṁ samaye honti 'jālakajāto dāni pāricchattako koviḷāro, na cirass' eva dāni khārakajāto bhavissatī' ti. Yasmiṁ bhikkhave samaye devānaṁ Tāvatiṁsānaṁ pāricchattako koviḷāro khārakajāto hoti, attamanā bhikkhave devā Tāvatiṁsā tasmiṁ samaye honti 'khārakajāto dāni paricchattako koviḷāro, na cirass' eva dāni kuḍumalakajāto bhavissatī' ti. Yasmiṁ bhikkhave samaye devānaṁ Tāvatiṁsānaṁ pāricchattako koviḷāro kuḍumalakajāto hoti, attamanā bhikkhave devā Tāvatiṁsā tasmiṁ samaye honti 'kuḍumalakajāto dāni pāricchattako koviḷāro, na cirass' eva dāni kokāsakajāto bhavissatī' ti.

[page 118]

Yasmiṁ bhikkhave samaye devānaṁ Tāvatiṁsānaṁ pāricchattako koviḷāro kokāsakajāto hoti, attamanā bhikkhave devā Tāvatiṁsā tasmiṁ samaye honti 'kokāsakajāto dāni pāricchattako koviḷāro, na cirass' eva dāni sabbaphāliphullo bhavissatī' ti. Yasmiṁ bhikkhave samaye devānaṁ Tāvatiṁsānaṁ pāricchattako kovilāro sabbaphāliphullo hoti, attamanā bhikkhave devā Tāvatiṁsā pāricchattakassa koviḷārassa mūle dibbe cattāro māse pañcahi kāmaguṇehi samappitā samaṅgibhūtā paricārenti. Sabbaphāliphullassa kho pana bhikkhave pāricchattakassa koviḷārassa samantā paññāsayojanāni ābhāya phuṭaṁ hoti. Anuvātaṁ yojanasataṁ gandho gacchati. Ayam ānubhāvo pāricchattakassa koviḷārassa.

2. Evam eva kho bhikkhave yasmiṁ samaye ariyasāvako agārasmā anagāriyaṁ pabbajjāya ceteti, paṇḍupalāso bhikkhave ariyasāvako tasmiṁ samaye hoti devānaṁ Tāvatiṁsānaṁ pāricchattako koviḷāro. Yasmiṁ bhikkhave samaye ariyasāvako kesamassuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajito hoti, sattapalāso bhikkhave ariyasāvako tasmiṁ samaye hoti devānaṁ Tāvatiṁsānaṁ pāricchattako koviḷāro. Yasmiṁ bhikkhave samaye ariyasāvako vivicc'eva kāmehi ... pe ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, jālakajāto bhikkhave ariyasāvako tasmiṁ samaye hoti devānaṁ Tāvatiṁsānaṁ pāricchattako koviḷāro. Yasmiṁ bhikkhave samaye ariyasāvako vitakkavicārānaṁ vūpasamā ... pe ... dutiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, khārakajāto bhikkhave ariyasāvako tasmiṁ samaye hoti devānaṁ Tāvatiṁsānaṁ pāricchattako koviḷāro. Yasmiṁ bhikkhave samaye ariyasāvako pītiyā ca virāgā .

[page 119]

... pe ... tatiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, kuḍumalakajāto bhikkhave ariyasāvako tasmiṁ samaye hoti devānaṁ Tāvatiṁsānaṁ pāricchattako koviḷāro. Yasmiṁ bhikkhave samaye ariyasāvako sukhassa ca pahānā ... pe ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, kokāsakajāto bhikkhave ariyasāvako tasmiṁ samaye hoti devānaṁ Tāvatiṁsānaṁ pāricchattako koviḷāro. Yasmiṁ bhikkhave samaye ariyasāvako āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja viharati, sabbaphāliphullo bhikkhave ariyasāvako tasmiṁ samaye hoti devānaṁ Tāvatiṁsānaṁ pāricchattako koviḷāro. Tasmiṁ bhikkhave samaye Bhummā devā saddam anussāventi 'eso itthannāmo āyasmā itthannāmassa āyasmato saddhivihārī amukamhā gāmā vā nigamā vā agārasmā anagāriyaṁ pabbajito āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja viharatī' ti. Bhummānaṁ devānaṁ saddaṁ sutvā Cātummahārājikā devā ... Tāvatiṁsā devā ... Yāmā devā ... Tusitā devā ... Nimmānaratī devā ... Paranimmitavasavattī devā ... Brahmakāyikā devā saddam anussāventi 'eso itthannāmo āyasmā itthannāmassa āyasmato saddhivihārī amukamhā gāmā vā nigamā vā agārasmā anagāriyaṁ pabbajito āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ ditth' eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī' ti. Iti ha tena khaṇena tena muhuttena yāva Brahmalokā saddo abbhuggacchati.

[page 120]

Ayam ānubhāvo khīṇāsavassa bhikkhuno ti.

LXVI.

1. Atha kho āyasmato Sāriputtassa rahogatassa paṭisallīnassa evaṁ cetaso parivitakko udapādi 'kin nu kho bhikkhu sakkatvā garukatvā upanissāya viharanto akusalaṁ pajaheyya kusalaṁ bhāveyyā' ti? Atha kho āyasmato Sāriputtassa etad ahosi 'Satthāraṁ kho bhikkhu sakkatvā garukatvā upanissāya viharanto akusalaṁ pajaheyya kusalaṁ bhāveyya, dhammaṁ kho bhikkhu ... saṅghaṁ kho bhikkhu ... sikkhaṁ kho bhikkhu ... samādhiṁ kho bhikkhu ... appamādaṁ kho bhikkhu ... paṭisanthāraṁ kho bhikkhu sakkatvā garukatvā upanissāya viharanto akusalaṁ pajaheyya kusalaṁ bhāveyyā' ti. Atha kho āyasmato Sāriputtassa etad ahosi 'ime kho me dhammā parisuddhā pariyodātā; yan nūnāhaṁ ime dhamme gantvā Bhagavato āroceyyaṁ, evaṁ me ime dhammā parisuddhā c'eva bhavissanti parisuddhasaṅkhātatarā ca. Seyyathā pi nāma puriso suvaṇṇanikkhaṁ adhigaccheyya parisuddhaṁ pariyodātaṁ, tassa evam assa "ayaṁ kho me suvaṇṇanikkho parisuddho pariyodāto; yan nūnāhaṁ imaṁ suvaṇṇanikkhaṁ gantvā kammārānaṁ dasseyyaṁ, evaṁ me ayaṁ suvaṇṇanikkho kammāragato parisuddho c'eva bhavissati parisuddhasaṅkhātataro cā" ti: evam eva me ime dhammā parisuddhā pariyodātā; yan nūnāhaṁ ime dhamme gantvā Bhagavato āroceyyaṁ, evaṁ me ime dhammā parisuddhā c'eva bhavissanti parisuddhasaṅkhātatarā cā' ti. Atha kho āyasmā Sāriputto sāyaṇhasamayaṁ paṭisallānā vuṭṭhito yena Bhagavā ten' upasaṅkami,

[page 121]

upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Sāriputto Bhagavantaṁ etad avoca:--

2. Idha mayhaṁ bhante rahogatassa paṭisallīnassa evaṁ cetaso parivitakko udapādi 'kin nu kho bhikkhu sakkatvā garukatvā upanissāya viharanto akusalaṁ pajaheyya kusalaṁ bhāveyyā' ti? Tassa mayhaṁ bhante etad ahosi 'Satthāraṁ kho bhikkhu sakkatvā garukatvā upanissāya viharanto akusalaṁ pajaheyya kusalaṁ bhāveyya, dhammaṁ kho bhikkhu ... saṅghaṁ kho bhikkhu ... sikkhaṁ kho bhikkhu ... samādhiṁ kho bhikkhu ... appamādaṁ kho bhikkhu ... paṭisanthāraṁ kho bhikkhu sakkatvā garukatvā upanissāya viharanto akusalaṁ pajaheyya kusalaṁ bhāveyyā' ti. Tassa mayhaṁ bhante etad ahosi 'ime kho me dhammā parisuddhā pariyodātā; yan nūnāhaṁ ime dhamme gantvā Bhagavato āroceyyaṁ, evaṁ me ime dhammā parisuddhā c'eva bhavissanti parisuddhasaṅkhātatarā ca. Seyyathā pi nāma puriso suvaṇṇanikkhaṁ adhigaccheyya parisuddhaṁ pariyodātaṁ, tassa evam assa "ayaṁ kho me suvaṇṇanikkho parisuddho pariyodāto; yan nūnāhaṁ imaṁ suvaṇṇanikkhaṁ gantvā kammārānaṁ dasseyyaṁ, evaṁ me ayaṁ suvaṇṇanikkho kammāragato parisuddho c'eva bhavissati parisuddhasaṅkhātataro cā" ti: evam eva me ime dhammā parisuddhā pariyodātā; yan nūnāhaṁ ime dhamme gantvā Bhagavato āroceyyaṁ, evaṁ me ime dhammā parisuddhā c'eva bhavissanti parisuddhasaṅkhātatarā cā' ti.

[page 122]

'Sādhu sādhu Sāriputta, Satthāraṁ kho Sāriputta bhikkhu sakkatvā garukatvā upanissāya viharanto akusalaṁ pajaheyya kusalaṁ bhāveyya, dhammaṁ kho Sāriputta bhikkhu ... saṅghaṁ kho Sāriputta bhikkhu ... sikkhaṁ kho Sāriputta bhikkhu ... samādhiṁ kho Sāriputta bhikkhu ... appamādaṁ kho Sāriputta bhikkhu ... paṭisanthāraṁ kho Sāriputta bhikkhu sakkatvā garukatvā upanissāya viharanto akusalaṁ pajaheyya kusalaṁ bhāveyyā' ti. Evaṁ vutte āyasmā Sāriputto Bhagavantaṁ etad avoca:--

3. Imassa kho ahaṁ bhante Bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa evaṁ vitthārena atthaṁ ājānāmi. So vata bhante bhikkhu Satthari agāravo dhamme sagāravo bhavissatī ti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati; yo so bhante bhikkhu Satthari agāravo, dhamme pi so agāravo. So vata bhante bhikkhu Satthari agāravo dhamme agāravo saṅghe sagāravo bhavissatī ti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati; yo so bhante bhikkhu Satthari agāravo dhamme agāravo, saṅghe pi so agāravo. So vata bhante bhikkhu Satthari agāravo dhamme agāravo saṅghe agāravo sikkhāya sagāravo bhavissatī ti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati; yo so bhante bhikkhu Satthari agāravo dhamme agāravo saṅghe agāravo, sikkhāya pi so agāravo. So vata bhante bhikkhu Satthari agāravo dhamme agāravo saṅghe agāravo sikkhāya agāravo samādhismiṁ sagāravo bhavissatī ti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati; yo so bhante bhikkhu Satthari agāravo dhamme agāravo saṅghe agāravo sikkhāya agāravo, samādhismim pi so agāravo. So vata bhante bhikkhu Satthari agāravo dhamme agāravo saṅghe agāravo sikkhāya agāravo samādhismiṁ agāravo appamāde sagāravo bhavissatī ti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati; yo so bhante bhikkhu Satthari agāravo dhamme agāravo saṅghe agāravo sikkhāya agāravo samādhismiṁ agāravo,

[page 123]

appamāde pi so agāravo. So vata bhante bhikkhu Satthari agāravo dhamme agāravo saṅghe agāravo sikkhāya agāravo samādhismiṁ agāravo appamāde agāravo paṭisanthāre sagāravo bhavissatī ti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati; yo so bhante bhikkhu Satthari agāravo dhamme agāravo saṅghe agāravo sikkhāya agāravo samādhismiṁ agāravo appamāde agāravo, paṭisanthāre pi so agāravo.

So vata bhante bhikkhu Satthari sagāravo dhamme agāravo bhavissatī ti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati; yo so bhante bhikkhu Satthari sagāravo dhamme pi so sagāravo. So vata bhante bhikkhu Satthari sagāravo dhamme sagāravo saṅghe agāravo bhavissatī ti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati; yo so bhante bhikkhu Satthari sagāravo dhamme sagāravo, saṅghe pi so sagāravo. So vata bhante bhikkhu Satthari sagāravo dhamme sagāravo saṅghe sagāravo sikkhāya agāravo bhavissatī ti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati; yo so bhante bhikkhu Satthari sagāravo dhamme sagāravo saṅghe sagāravo, sikkhāya pi so sagāravo. So vata bhante bhikkhu Satthari sagāravo dhamme sagāravo saṅghe sagāravo sikkhāya sagāravo samādhismiṁ agāravo bhavissatī ti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati; yo so bhante bhikkhu Satthari sagāravo dhamme sagāravo saṅghe sagāravo sikkhāya sagāravo, samādhismim pi so sagāravo. So vata bhante bhikkhu Satthari sagāravo dhamme sagāravo saṅghe sagāravo sikkhāya sagāravo samādhismiṁ sagāravo appamāde agāravo bhavissatī ti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati;

[page 124]

yo so bhante bhikkhu Satthari sagāravo dhamme sagāravo saṅghe sagāravo sikkhāya sagāravo samādhismiṁ sagāravo, appamāde pi so sagāravo. So vata bhante bhikkhu Satthari sagāravo dhamme sagāravo saṅghe sagāravo sikkhāya sagāravo samādhismiṁ sagāravo appamāde sagāravo paṭisanthāre agāravo bhavissatī ti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati; yo so bhante bhikkhu Satthari sagāravo dhamme sagāravo saṅghe sagāravo samādhismiṁ sagāravo appamāde sagāravo, paṭisanthāre pi so sagāravo. Imassa kho ahaṁ bhante Bhagavatā saṅkhittena bhāsitassa evaṁ vitthārena atthaṁ ājānāmī ti.

4. Sādhu sādhu Sāriputta, sādhu kho tvaṁ Sāriputta imassa mayā saṅkhittena bhāsitassa evaṁ vitthārena atthaṁ ājānāsi. So vata Sāriputta bhikkhu Satthari agāravo dhamme sagāravo bhavissatī ti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati; yo so Sāriputta bhikkhu Satthari agāravo, dhamme pi so agāravo ... So vata Sāriputta bhikkhu Satthari agāravo ... dhamme agāravo ... saṅghe agāravo ... sikkhāya agāravo ... samādhismiṁ agāravo ... appamāde agāravo paṭisanthāre sagāravo bhavissatī ti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati; yo so Sāriputta bhikkhu Satthari agāravo dhamme agāravo saṅghe agāravo sikkhāya agāravo samādhismiṁ agāravo appamāde agāravo, paṭisanthāre pi so agāravo.

So vata Sāriputta bhikkhu Satthari sagāravo dhamme agāravo bhavissatī ti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati; yo so Sāriputta bhikkhu Satthari sagāravo, dhamme pi so sagāravo .

[page 125]

... So vata Sāriputta bhikkhu Satthari sagāravo ... dhamme sagāravo ... saṅghe sagāravo ... sikkhāya sagāravo ... samādhismiṁ sagāravo ... appamāde sagāravo paṭisanthāre agāravo bhavissatī ti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati; yo so Sāriputta bhikkhu Satthari sagāravo dhamme sagāravo saṅghe sagāravo sikkhāya sagāravo samādhismiṁ sagāravo appamāde sagāravo, paṭisanthāre pi so sagāravo.

Imassa kho Sāriputta mayā saṅkhittena bhāsitassa evaṁ vitthārena attho daṭṭhabbo ti.

LXVII.

1. Bhāvanaṁ ananuyuttassa bhikkhave bhikkhuno viharato kiñcāpi evaṁ icchā uppajjeyya 'aho vata me anupādāya āsavehi cittaṁ vimucceyyā' ti, atha khvāssa neva anupādāya āsavehi cittaṁ vimuccati. Taṁ kissa hetu?

'Abhāvitattā ti 'ssa vacanīyaṁ. Kissa abhāvitattā? Catunnaṁ satipaṭṭhānānaṁ catunnaṁ sammappadhānānaṁ catunnaṁ iddhipādānaṁ pañcannaṁ indriyānaṁ pañcannaṁ balānaṁ sattannaṁ bojjhaṅgānaṁ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa. Seyyathā pi bhikkhave kukkuṭiya aṇḍāni aṭṭha vā dasa vā dvādasa vā, tān' assu kukkuṭiyā na sammāadhisayitāni na sammāpariseditāni na sammāparibhāvitāni,

[page 126]

kiñcāpi tassā kukkuṭiyā evaṁ icchā uppajjheyya 'aho vata me kukkuṭapotakā pādanakhasikhāya vā mukhatuṇḍakena vā aṇḍakosaṁ padāletvā sotthinā abhinibbijjeyyun' ti; atha kho abhabbā 'va te kukkuṭapotakā pādanakhasikhāya vā mukhatuṇḍakena vā aṇḍakosaṁ pādaletvā sotthinā abhinibbijjituṁ. Taṁ kissa hetu? Tathā h' amūni bhikkhave kukkuṭiyā aṇḍāni na sammā-adhisayitāni na sammāpariseditāni na sammāparibhāvitāni. Evam eva kho bhikkhave bhāvanaṁ ananuyuttassa bhikkhuno viharato kiñcāpi evaṁ icchā uppajjeyya 'aho vata me anupādāya āsavehi cittaṁ vimucceyyā' ti, atha khvāssa neva anupādāya āsavehi cittaṁ vimuccati. Taṁ kissa hetu? Abhāvitattā ti 'ssa vacanīyaṁ. Kissa abhāvitattā?

Catunnaṁ satipaṭṭhānānaṁ ... pe ... ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa.

2. Bhāvanaṁ anuyuttassa bhikkhave bhikkhuno viharato kiñcāpi na evaṁ icchā uppajjeyya 'aho vata me anupādāya āsavehi cittaṁ vimucceyyā' ti, atha khvāssa anupādāya āsavehi cittaṁ vimuccati. Taṁ kissa hetu? Bhāvitattā ti 'ssa vacanīyaṁ. Kissa bhāvitattā? Catunnaṁ satipaṭṭhānānaṁ ... pe ... ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa.

Seyyathā pi bhikkhave kukkuṭiyā aṇḍāni aṭṭha vā dasa vā dvādasa vā, tān' assu kukkuṭiyā sammā-adhisayitāni sammāpariseditāni sammāparibhāvitāni, kiñcāpi tassā kukkuṭiyā na evaṁ icchā uppajjeyya 'aho vata me kukkuṭapotakā pādanakhasikhāya vā mukhatuṇḍakena vā aṇḍakosaṁ padāletvā sotthinā abhinibbijjeyyun' ti; atha kho bhabbā 'va te kukkuṭapotakā pādanakhasikhāya vā mukhatuṇḍakena vā aṇḍakosaṁ padāletvā sotthinā abhinibbijjituṁ.

Taṁ kissa hetu? Tathā h' amūni bhikkhave kukkuṭiyā aṇḍāni sammā-adhisayitāni sammāpariseditāni sammāparibhāvitāni. Evam eva kho bhikkhave bhāvanaṁ anuyuttassa bhikkhuno viharato kiñcāpi na evaṁ icchā uppajjeyya 'aho vata me anupādāya āsavehi cittaṁ vimucceyyā' ti,

[page 127]

atha khvāssa anupādāya āsavehi cittaṁ vimuccati. Taṁ kissa hetu? Bhāvitattā ti 'ssa vacanīyaṁ. Kissa bhāvitattā?

Catunnaṁ satipaṭṭhānānaṁ ... pe ... ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa.

3. Seyyathā pi bhikkhave palagaṇḍassa vā palagaṇḍantevāsikassa vā dissante 'va vāsijaṭe aṅgulipadāni dissanti aṅguṭṭhapadaṁ, no ca khvāssa evaṁ ñāṇaṁ hoti 'ettakaṁ me ajja vāsijaṭassa khīṇaṁ, ettakaṁ hiyyo, ettakaṁ pare' ti, atha khvāssa khīṇe khīṇante 'va ñāṇaṁ hoti: evam eva kho bhikkhave bhāvanaṁ anuyuttassa bhikkhuno viharato kiñcāpi na evaṁ ñāṇaṁ hoti 'ettakaṁ me ajja āsavānaṁ khīṇaṁ, ettakaṁ hiyyo, ettakaṁ pare' ti, atha khvāssa khīṇe khīṇante 'va ñāṇaṁ hoti. Seyyathā pi bhikkhave sāmuddikāya nāvāya vettabandhanabaddhāya chammāsāni udake pariyādāya hemantikena thale ukkhittāya vātātapaparetāni bandhanāni, tāni pāvussakena meghena abhippavuṭṭhāni appakasiren' eva paṭippassambhanti pūtikāni bhavanti: evam eva kho bhikkhave bhāvanaṁ anuyuttassa bhikkhuno viharato appakasiren' eva saṅyojanāni paṭippassambhanti pūtikāni bhavantī ti.

[page 128]

LXVIII.

1. Evaṁ me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Kosalesu cārikaṁ carati mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṁ.

Addasā kho Bhagavā addhānamaggapaṭipanno aññatarasmiṁ padese mahantaṁ aggikkhandhaṁ ādittaṁ sampajjalitaṁ sajotibhūtaṁ, disvā maggā okkamma aññatarasmiṁ rukkhamūle paññatte āsane nisīdi. Nisajja kho Bhagavā bhikkhū āmantesi 'passatha no tumhe bhikkhave amuṁ mahantaṁ aggikkhandhaṁ ādittaṁ sampajjalitaṁ sajotibhūtan' ti? 'Evaṁ bhante' .

Taṁ kiṁ maññatha bhikkhave, katamaṁ nu kho varaṁ: yaṁ amuṁ mahantaṁ aggikkhandhaṁ ādittaṁ sampajjalitaṁ sajotibhūtaṁ āliṅgitvā upanisīdeyya vā upanipajjeyya vā, yaṁ vā khattiyakaññaṁ vā brāhmaṇakaññaṁ vā gahapatikaññaṁ vā mudutalunahatthapādaṁ āliṅgitvā upanisīdeyya vā upanipajjeyya vā ti? 'Etad eva bhante varaṁ: yaṁ khattiyakaññaṁ vā brāhmaṇakaññaṁ vā gahapatikaññaṁ vā mudutalunahatthapādaṁ āliṅgitvā upanisīdeyya vā upanipajjeyya vā. Dukkhaṁ h' etaṁ bhante, yaṁ amuṁ mahantaṁ aggikkhandhaṁ ādittaṁ sampajjalitaṁ sajotibhūtaṁ āliṅgitvā upanisīdeyya vā upanipajjeyya vā' ti.

ārocayāmi vo bhikkhave, paṭivedayāmi vo bhikkhave, yathā etad eva tassa varaṁ dussīlassa pāpadhammassa asucisaṅkassarasamācārassa paṭicchannakammantassa assamaṇassa samaṇapaṭiññassa abrahmacārissa brahmacāripaṭiññassa antoputissa avassutassa kasambujātassa, yaṁ amuṁ mahantaṁ aggikkhandhaṁ ādittaṁ sampajjalitaṁ sajotibhūtaṁ āliṅgitvā upanisīdeyya vā upanipajjeyya vā.

Taṁ kissa hetu? Tato nidānaṁ hi so bhikkhave maraṇaṁ vā nigaccheyya maraṇamattaṁ vā dukkhaṁ,

[page 129]

na tveva tappaccayā kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjeyya. Yañ ca kho so bhikkhave dussīlo pāpadhammo asucisaṅkassarasamācāro ... pe ... kasambujāto khattiyakaññaṁ vā brāhmaṇakaññaṁ vā gahapatikaññaṁ vā mudutalunahatthapādaṁ āliṅgitvā upanisīdati vā upanipajjati vā, taṁ hi 'ssa bhikkhave hoti dīgharattaṁ ahitāya dukkhāya, kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati.

2. Taṁ kiṁ maññatha bhikkhave, katamaṁ nu kho varaṁ: yaṁ balavā puriso daḷhāya vālarajjuyā ubho jaṅghe veṭhetvā ghaṁseyya, sā chaviṁ chindeyya, chaviṁ chetvā cammaṁ chindeyya, cammaṁ chetvā maṁsaṁ chindeyya, maṁsaṁ chetvā nahāruṁ chindeyya, nahāruṁ chetvā aṭṭhiṁ chindeyya, aṭṭhiṁ chetvā aṭṭhimiñjaṁ āhacca tiṭṭheyya, yaṁ vā khattiyamahāsālānaṁ vā brāhmaṇamahāsālānaṁ vā gahapatimahāsālānaṁ vā abhivādanaṁ sādiyeyyā ti?

'Etad eva bhante varaṁ: yaṁ khattiyamahāsālānaṁ vā brāhmaṇamahāsālānaṁ vā gahapatimahāsālānaṁ vā abhivādanaṁ sādiyeyya. Dukkhaṁ h' etaṁ bhante, yaṁ balavā puriso daḷhāya vālarajjuyā ... pe ... aṭṭhimiñjaṁ āhacca tiṭṭheyyā' ti.

ārocayāmi vo bhikkhave, paṭivedayāmi vo bhikkhave, yathā etad eva tassa varaṁ dussīlassa ... pe ... kasambujātassa, yaṁ balavā puriso daḷhāya vālarajjuyā ubho jaṅghe veṭhetvā ... pe ... aṭṭhimiñjaṁ āhacca tiṭṭheyya. Taṁ kissa hetu? Tato nidānaṁ hi so bhikkhave maraṇaṁ vā nigaccheyya maraṇamattaṁ vā dukkhaṁ, na tveva tappaccayā kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjeyya. Yañ ca kho so bhikkhave dussīlo .

[page 130]

... pe ... kasambujāto khattiyamahāsālānaṁ vā brāhmaṇamahāsālānaṁ vā gahapatimahāsālānaṁ vā abhivādanaṁ sādiyati, taṁ hi 'ssa bhikkhave hoti dīgharattaṁ ahitāya dukkhāya, kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati.

3. Taṁ kiṁ maññatha bhikkhave, katamaṁ nu kho varaṁ: yaṁ balavā puriso tiṇhāya sattiyā teladhotāya paccorasmiṁ pahareyya, yaṁ vā khattiyamahāsālānaṁ vā brāhmaṇamahāsālānaṁ vā gahapatimahāsālānaṁ vā añjalikammaṁ sādiyeyyā ti? 'Etad eva bhante varaṁ: yaṁ khattiyamahāsālānaṁ vā brāhmaṇamahāsālānaṁ vā gahapatimahāsālānaṁ vā añjalikammaṁ sādiyeyya. Dukkhaṁ h' etaṁ bhante, yaṁ balavā puriso tiṇhāya sattiyā teladhotāya paccorasmiṁ pahareyyā' ti.

ārocayāmi vo bhikkhave, paṭivedayāmi vo bhikkhave, yathā etad eva tassa varaṁ dussīlassa ... pe ... kasambujātassa, yaṁ balavā puriso tiṇhāya sattiyā teladhotāya paccorasmiṁ pahareyya. Taṁ kissa hetu? Tato nidānaṁ hi so bhikkhave maraṇaṁ vā nigaccheyya maraṇamattaṁ vā dukkhaṁ, na tveva tappaccayā kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjeyya. Yañ ca kho so bhikkhave dussīlo pāpadhammo ... pe ... kasambujāto khattiyamahāsālānaṁ vā brāhmaṇamahāsālānaṁ vā gahapatimahāsālānaṁ vā añjalikammaṁ sādiyati, taṁ hi' ssa bhikkhave hoti dīgharattaṁ ahitāya dukkhāya, kāyassa bheda parammaraṇa apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati.

4. Taṁ kiṁ maññatha bhikkhave, katamaṁ nu kho varaṁ: yaṁ balavā puriso tattena ayopaṭṭena ādittena sampajjalitena sajotibhūtena kāyaṁ sampaliveṭheyya,

[page 131]

yaṁ vā khattiyamahāsālānaṁ vā brāhmaṇamahāsālānaṁ vā gahapatimahāsālānaṁ vā saddhādeyyaṁ cīvaraṁ paribhuñjeyyā ti? 'Etad eva bhante varaṁ: yaṁ khattiyamahāsālānaṁ vā ... pe ... saddhādeyyaṁ cīvaraṁ paribhuñjeyya. Dukkhaṁ h' etaṁ bhante, yaṁ balavā puriso tattena ayopaṭṭena ādittena sampajjalitena sajotibhūtena kāyaṁ sampaliveṭṭheyyā' ti.

ārocayāmi vo bhikkhave, paṭivedayāmi vo bhikkhave, yathā etad eva tassa varaṁ dussīlassa ... pe ... kasambujātassa, yaṁ balavā puriso tattena ayopaṭṭena ādittena sampajjalitena sajotibhūtena kāyaṁ sampaliveṭheyya. Taṁ kissa hetu? Tato nidānaṁ hi so bhikkhave maraṇaṁ vā nigaccheyya maraṇamattaṁ vā dukkhaṁ, na tveva tappaccayā kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjeyya. Yañ ca kho so bhikkhave dussīlo ... pe ... kasambujāto khattiyamahāsālānaṁ vā brāhmaṇamahāsālānaṁ vā gahapatimahāsālānaṁ vā saddhādeyyaṁ cīvaraṁ paribhuñjati, taṁ hi 'ssa bhikkhave hoti dīgharattam ahitāya dukkhāya, kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati.

5. Taṁ kiṁ maññatha bhikkhave, katamaṁ nu kho varaṁ: yaṁ balavā puriso tattena ayosaṅkunā ādittena sampajjalitena sajotibhūtena mukhaṁ vivaritvā tattaṁ lohagulaṁ ādittaṁ sampajjalitaṁ sajotibhūtaṁ mukhe pakkhipeyya, taṁ tassa oṭṭham pi daheyya mukham pi daheyya jivham pi daheyya kaṇṭham pi daheyya udaram pi daheyya antam pi antaguṇam pi ādāya adhobhāgā nikkhameyya,

[page 132]

yaṁ vā khattiyamahāsālānaṁ vā brāhmaṇamahāsālānaṁ vā gahapatimahāsālānaṁ vā saddhādeyyaṁ piṇḍapātaṁ paribhuñjeyyā ti? 'Etad eva bhante varaṁ: yaṁ khattiyamahāsālānaṁ vā brāhmaṇamahāsālānaṁ vā gahapatimahāsālānaṁ vā saddhādeyyaṁ piṇḍapātaṁ paribhuñjeyya. Dukkhaṁ h' etaṁ bhante, yaṁ balavā puriso tattena ayosaṅkunā ādittena sampajjalitena sajotibhūtena mukhaṁ vivaritvā tattaṁ lohagulaṁ ādittaṁ sampajjalitaṁ sajotibhūtaṁ mukhe pakkhipeyya, taṁ tassa oṭṭham pi daheyya mukham pi daheyya jivham pi daheyya ... pe ... adhobhāgā nikkhameyyā' ti.

ārocayāmi vo bhikkhave, paṭivedayāmi vo bhikkhave, yathā etad eva tassa varaṁ dussīlassa ... pe ... kasambujātassa, yaṁ balavā puriso tattena ayosaṅkunā ādittena sampajjalitena sajotibhūtena mukhaṁ vivaritvā tattaṁ lohagulaṁ ādittaṁ sampajjalitaṁ sajotibhūtaṁ mukhe pakkhipeyya, taṁ tassa oṭṭham pi daheyya ... pe ... adhobhāgā nikkhameyya. Taṁ kissa hetu? Tato nidānaṁ hi so bhikkhave maraṇaṁ vā nigaccheyya maraṇamattaṁ vā dukkhaṁ, na tveva tappaccayā kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjeyya. Yañ ca kho so bhikkhave dussīlo pāpadhammo ... pe ... kasambujāto khattiyamahāsālānaṁ vā brāhmaṇamahāsālānaṁ vā gahapatimahāsālānaṁ vā saddhādeyyaṁ piṇḍapātaṁ paribhuñjati, taṁ hi 'ssa bhikkhave hoti dīgharattaṁ ahitāya dukkhāya, kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati.

6. Taṁ kiṁ maññatha bhikkhave, katamaṁ nu kho varaṁ: yaṁ balavā puriso sīse vā gahetvā khandhe vā gahetvā tattaṁ ayomañcaṁ vā ayopīṭhaṁ vā ādittaṁ sampajjalitaṁ sajotibhūtaṁ abhinisīdāpeyya vā abhinipajjāpeyya vā,

[page 133]

yaṁ vā khattiyamahāsālānaṁ vā brāhmaṇamahāsālānaṁ vā gahapatimahāsālānaṁ vā saddhādeyyaṁ mañcapīṭhaṁ paribhuñjeyyā ti? 'Etad eva bhante varaṁ: yaṁ khattiyamahāsālānaṁ vā brāhmaṇamahāsālānaṁ vā gahapatimahāsālānaṁ vā saddhādeyyaṁ mañcapīthaṁ paribhuñjeyya. Dukkhaṁ h' etaṁ bhante, yaṁ balavā puriso sīse vā gahetvā khandhe vā gahetvā ... pe ... abhinipajjāpeyya vā' ti.

ārocayāmi vo bhikkhave ... pe ... kasambujātassa, yaṁ balavā puriso sīse vā gahetvā ... pe ... abhinipajjāpeyya vā. Taṁ kissa hetu? Tato nidānaṁ hi so bhikkhave maraṇaṁ vā nigaccheyya maraṇamattaṁ vā dukkhaṁ, na tveva tappaccayā kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjeyya. Yañ ca kho so bhikkhave dussīlo pāpadhammo ... pe ... kasambujāto khattiyamahāsālānaṁ vā brāhmaṇamahāsālānaṁ vā gahapatimahāsālānaṁ vā saddhādeyyaṁ mañcapīṭhaṁ paribhuñjati, taṁ hi 'ssa bhikkhave hoti dīgharattaṁ ahitāya dukkhāya, kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati.

7. Taṁ kiṁ maññatha bhikkhave, katamaṁ nu kho varaṁ: yaṁ balavā puriso uddhapādaṁ adhosiraṁ gahetvā tattāya lohakumbhiyā pakkhipeyya ādittāya sampajjalitāya sajotibhūtāya, so tattha phenuddehakaṁ paccamāno sakim pi uddhaṁ gaccheyya sakim pi adho gaccheyya sakim pi tiriyaṁ gaccheyya, yaṁ vā khattiyamahāsālānaṁ vā brāhmaṇamahāsālānaṁ vā gahapatimahāsālānaṁ vā saddhādeyyaṁ vihāraṁ paribhuñjeyyā ti?

[page 134]

'Etad eva bhante varaṁ: yaṁ khattiyamahāsālānaṁ vā brāhmaṇamahāsālānaṁ vā gahapatimahāsālānaṁ vā saddhādeyyaṁ vihāraṁ paribhuñjeyya. Dukkhaṁ h' etaṁ bhante, yaṁ balavā puriso uddhapādaṁ adhosiraṁ gahetvā tattāya lohakumbhiyā pakkhipeyya ādittāya sampajjalitāya sajotibhūtāya, so tattha phenuddehakaṁ paccamāno sakim pi uddhaṁ gaccheyya sakiṁ pi adho gaccheyya sakim pi tiriyaṁ gaccheyyā' ti.

ārocayāmi vo bhikkhave, paṭivedayāmi vo bhikkhave, yathā etad eva tassa varaṁ dussīlassa pāpadhammassa ... pe ... kasambujātassa, yam balavā puriso uddhapādaṁ adhosiraṁ gahetvā ... pe ... sakim pi tiriyaṁ gaccheyya. Taṁ kissa hetu? Tato nidānaṁ hi so bhikkhave maraṇaṁ vā nigaccheyya maraṇamattaṁ vā dukkhaṁ, na tveva tappaccayā kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjeyya. Yañ ca kho so bhikkhave dussīlo pāpadhammo ... pe ... kasambujāto khattiyamahāsālānaṁ vā brāhmaṇamahāsālānaṁ vā gahapatimahāsālānaṁ vā saddhādeyyaṁ vihāraṁ paribhuñjati, taṁ hi 'ssa bhikkhave hoti dīgharattaṁ ahitāya dukkhāya, kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati. Tasmā ti ha bhikkhave evaṁ sikkhitabbaṁ:--

Yesañ ca mayaṁ paribhuñjāma cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikhārānaṁ, tesan te kārā mahapphalā bhavissanti mahānisaṁsā, amhākañ c' evāyaṁ pabbajjā avañjhā bhavissati saphalā sa-udrayā ti.

Evaṁ hi vo bhikkhave sikkhitabbaṁ.

8. Attatthaṁ vā bhikkhave sampassamānena alam eva appamādena sampādetuṁ, paratthaṁ vā bhikkhave sampassamānena alam eva appamādena sampādetuṁ,

[page 135]

ubhayatthaṁ vā bhikkhave sampassamānena alam eva appamādena sampādetun ti. Idam avoca Bhagavā. Imasmiñ ca pana veyyākaraṇasmiṁ bhaññamāne saṭṭhimattānaṁ bhikkhūnaṁ uṇhaṁ lohitaṁ mukhato uggañchi, saṭṭhimattā bhikkhū sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattiṁsu 'dukkaraṁ Bhagavā sudukkaraṁ Bhagavā' ti, saṭṭhimattānaṁ bhikkhūnaṁ anupādāya āsavehi cittāni vimucciṁsū ti.

LXIX.

1. Bhūtapubbaṁ bhikkhave Sunetto nāma satthā ahosi titthakaro kāmesu vītarāgo. Sunettassa kho pana bhikkhave satthuno anekāni sāvakasatāni ahesuṁ. Sunetto satthā sāvakānaṁ Brahmalokasahavyatāya dhammaṁ deseti.

Ye kho pana bhikkhave Sunettassa satthuno Brahmalokasavyatāya dhammaṁ desentassa cittāni na pasādesuṁ, te kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjiṁsu. Ye kho pana bhikkhave Sunettassa satthuno Brahmalokasahavyatāya dhammaṁ desentassa cittāni pasādesuṁ, te kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjiṁsu.

2. Bhūtapubbaṁ bhikkhave Mūgapakkho nāma satthā ahosi ... Aranemi nāma satthā ahosi ... Kuddālo nāma satthā ahosi ...Hatthipālo nāma satthā ahosi ... Jotipālo nāma satthā ahosi ... Arako nāma satthā ahosi titthakaro kāmesu vītarāgo. Arakassa kho pana bhikkhave satthuno anekāni sāvakasatāni ahesuṁ. Arako nāma satthā sāvakānaṁ Brahmalokasahavyatāya dhammaṁ deseti. Ye kho pana bhikkhave Arakassa satthuno Brahmalokasahavyatāya dhammaṁ desentassa cittāni na pasādesuṁ,

[page 136]

te kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjiṁsu. Ye kho pana bhikkhave Arakassa satthuno Brahmalokasahavyatāya dhammaṁ desentassa cittāni pasādesuṁ, te kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjiṁsu.

3. Taṁ kim maññatha bhikkhave, yo ime satta satthāre titthakare kāmesu vītarāge anekasataparivāre sasāvakasaṅghe duṭṭhacitto akkoseyya paribhāseyya, bahuṁ so apuññaṁ pasaveyyā ti? 'Evaṁ bhante' .

Yo kho bhikkhave ime satta satthāre titthakare kāmesu vītarāge anekasataparivāre sasāvakasaṅghe duṭṭhacitto akkoseyya paribhāseyya, bahuṁ so apuññaṁ pasaveyya, yo ekaṁ diṭṭhisampannaṁ puggalaṁ duṭṭhacitto akkosati paribhāsati, ayaṁ tato bahutaraṁ apuññaṁ pasavati. Taṁ kissa hetu? Nāhaṁ bhikkhave ito bahiddhā evarūpiṁ khantiṁ vadāmi yathā' maṁ sabrahmacārīsu. Tasmā ti ha bhikkhave evaṁ sikkhitabbaṁ:--

Na no sabrahmacārīsu cittāni paduṭṭhāni bhavissantī ti.

Evaṁ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.

LXX.

1. Bhūtapubbaṁ bhikkhave Arako nāma satthā ahosi titthakaro kāmesu vītarāgo. Arakassa kho pana bhikkhave satthuno anekāni sāvakasatāni ahesuṁ. Arako satthā sāvakānaṁ evaṁ dhammaṁ desesi:--

2. Appakaṁ brāhmaṇa jīvitaṁ manussānaṁ parittaṁ lahukaṁ bahudukkhaṁ bahūpāyāsaṁ. Mantāya bodhabbaṁ,

[page 137]

kattabbaṁ kusalaṁ, caritabbaṁ brahmacariyaṁ, natthi jātassa amaraṇaṁ. Seyyathā pi brāhmaṇa tiṇagge ussāvabindu suriye uggacchante khippaṁ yeva paṭivigacchati na ciraṭṭhitikaṁ hoti, evam eva kho brāhmaṇa ussāvabindūpamaṁ jīvitaṁ manussānaṁ parittaṁ lahukaṁ bahudukkhaṁ bahūpāyāsaṁ. Mantāya bodhabbaṁ, kattabbaṁ kusalaṁ, caritabbaṁ brahmacariyaṁ, natthi jātassa amaraṇaṁ. Seyyathā pi brāhmaṇa thullaphusitake deve vassante udake udakabubbulaṁ khippaṁ yeva paṭivigacchati na ciraṭṭhitikaṁ hoti, evam eva kho brāhmaṇa udakabubbulūpamaṁ jīvitaṁ manussānaṁ parittaṁ lahukaṁ bahudukkhaṁ bahūpāyāsaṁ. Mantāya bodhabbaṁ, kattabbaṁ kusalaṁ, caritabbaṁ brahmacariyaṁ, natthi jātassa amaraṇaṁ. Seyyathā pi brāhmaṇa udake daṇḍarāji khippaṁ yeva paṭivigacchati na ciraṭṭhitikā hoti, evam eva kho brāhmaṇa udake daṇḍarājūpamaṁ jīvitaṁ manussānaṁ parittaṁ lahukaṁ ... natthi jātassa amaraṇaṁ.

Seyyathā pi brāhmaṇa nadi pabbateyyā dūraṅgamā sīghasotā hārahārinī, natthi so khaṇo vā layo vā muhutto vā, yaṁ sā āramati, atha kho sā gacchat' eva vattat' eva sandat' eva, evam eva kho brāhmaṇa nadipabbateyyūpamaṁ jīvitaṁ manussānaṁ parittaṁ lahukaṁ ... pe ... natthi jātassa amaraṇaṁ. Seyyathā pi brāhmaṇa balavā puriso jivhagge kheḷapiṇḍaṁ saññūhitvā appakasiren' eva vameyya, evam eva kho brāhmaṇa kheḷapiṇḍūpamaṁ jīvitaṁ manussānaṁ parittaṁ lahukaṁ ... natthi jātassa amaraṇaṁ. Seyyathā pi brāhmaṇa divasasantatte ayokaṭāhe maṁsapesī pakkhittā khippaṁ yeva paṭivigacchati na ciraṭṭhitikā hoti,

[page 138]

evam eva kho brāhmaṇa maṁsapesūpamaṁ manussānaṁ jīvitaṁ parittaṁ lahukaṁ ... natthi jātassa amaraṇaṁ. Seyyathā pi brāhmaṇa gāvī vajjhā āghātanaṁ niyyamānā yañ ñad eva pādaṁ uddharati santike 'va hoti vadhassa santike 'va maraṇassa, evam eva kho brāhmaṇa govajjhūpamaṁ jīvitaṁ manussānaṁ parittaṁ lahukaṁ bahudukkhaṁ bahūpāyāsaṁ.

Mantāya bodhabbaṁ, kattabbaṁ kusalaṁ, caritabbaṁ brahmacariyaṁ, natthi jātassa amaraṇan ti.

3. Tena kho pana bhikkhave samayena manussānaṁ saṭṭhivassasahassāni āyuppamāṇaṁ ahosi. Pañcavassasatikā kumārikā alaṁpateyyā ahosi. Tena kho pana bhikkhave samayena manussānaṁ chaḷ eva ābādhā ahesum: sītaṁ uṇhaṁ jighacchā pipāsā uccāro passāvo. So hi nāma bhikkhave Arako satthā evaṁ dīghāyukesu manussesu evaṁ ciraṭṭhitikesu evaṁ appābādhesu sāvakānaṁ evaṁ dhammaṁ desessati 'appakaṁ brāhmaṇa jīvitaṁ manussānaṁ parittaṁ lahukaṁ bahudukkhaṁ bahūpāyāsaṁ. Mantāya bodhabbaṁ, kattabbaṁ kusalaṁ, caritabbaṁ brahmacariyaṁ, natthi jātassa amaraṇan' ti. Etarahi kho taṁ bhikkhave sammā vadamāno vadeyya 'appakaṁ jīvitaṁ manussānaṁ parittaṁ lahukaṁ bahudukkhaṁ bahūpāyāsaṁ.

Mantāya bodhabbaṁ, kattabbaṁ kusalaṁ, caritabbaṁ brahmacariyaṁ, natthi jātassa amaraṇan' ti. Etarahi kho bhikkhave yo ciraṁ jīvati, so vassasataṁ appaṁ vā bhiyyo.

Vassasataṁ kho pana bhikkhave jīvanto tīṇi yeva utusatāni jīvati: utusataṁ hemantānaṁ, utusataṁ gimhānaṁ, utusataṁ vassānaṁ. Tīṇi kho pana bhikkhave utusatāni jīvanto dvādasa yeva māsasatāni jīvati: cattāri māsasatāni hemantānaṁ,

[page 139]

cattāri māsasatāni gimhānaṁ, cattāri māsasatāni vassānaṁ. Dvādasa kho pana bhikkhave māsasatāni jīvanto catuvīsatiṁ yeva addhamāsasatāni jīvati: aṭṭhaddhamāsasatāni hemantānaṁ, aṭṭhaddhamāsasatāni gimhānaṁ, aṭṭhaddhamāsasatāni vassānaṁ. Catuvīsatiṁ kho pana bhikkhave addhamāsasatāni jīvanto chattiṁsaṁ yeva rattisahassāni jīvati: dvādasa rattisahassāni hemantānaṁ, dvādasa rattisahassāni gimhānaṁ, dvādasa rattisahassāni vassānaṁ. Chattiṁsaṁ kho pana bhikkhave rattisahassāni jīvanto dvesattatiñ ñeva bhattasahassāni bhuñjati: catuvīsatiṁ bhattasahassāni hemantānaṁ, catuvīsatiṁ bhattasahassāni gimhānaṁ, catuvīsatiṁ bhattasahassāni vassānaṁ saddhiṁ mātuthaññāya saddhiṁ bhattantarāyena. Tatr' ime bhattantarāyā: kupito pi bhattaṁ na bhuñjati, dukkhito pi bhattaṁ na bhuñjati, vyādhito pi bhattaṁ na bhuñjati, uposathiko pi bhattaṁ na bhuñjati, alābhakena pi bhattaṁ na bhuñjati. Iti kho bhikkhave mayā vassasatāyukassa manussassa āyu pi saṅkhāto, āyuppamāṇam pi saṅkhātaṁ,utū pi saṅkhātā, saṁvaccharā pi saṅkhātā, māsā pi saṅkhātā, addhamāsā pi saṅkhātā, rattī pi saṅkhātā, rattindivā pi saṅkhātā, bhattā pi saṅkhātā, bhattantarāyā pi saṅkhātā.

4. Yaṁ bhikkhave satthārā karaṇīyaṁ sāvakānaṁ hitesinā anukampakena anukampaṁ upādāya, kataṁ vo taṁ mayā. Etāni bhikkhave rukkhamūlāni etāni suññāgārāni.

Jhāyatha bhikkhave, mā pamādattha, mā pacchā vippaṭisārino ahuvattha Ayaṁ vo amhākaṁ anusāsanī ti.

[page 140]

Mahāvaggo sattamo

Tass'uddānaṁ:

Hiri suriyaṁ nāgaraṁ upamā dhammaññū pārichattakaṁ Sakkatvā bhāvanaṁ aggi Sunetta-Arakena cā ti.

Vinaya-Vagga

LXXI.

1. Sattahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu vinayadharo hoti. Katamehi sattahi?

2. āpattiṁ jānāti, anāpattiṁ jānāti, lahukaṁ āpattiṁ jānāti, garukaṁ āpattiṁ jānāti, sīlavā hoti pātimokkhasaṁvarasaṁvuto viharati ācāragocarasampanno anumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu, catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī, āsavānaṁ khaya anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh' eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.

Imehi kho bhikkhave sattahi dhammehi samannāgato bhikkhu vinayadharo hotī ti.

LXXII.

1. Sattahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu vinayadharo hoti. Katamehi sattahi?

2. āpattiṁ jānāti, anāpattiṁ jānāti, lahukaṁ āpattiṁ jānāti, garukaṁ āpattiṁ jānāti, ubhayāni kho pan' assa pātimokkhāni vitthārena svāgatāni honti suvibhattāni suppavattīni suvinicchitāni suttaso anuvyañjanaso, catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī,

[page 141]

āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh' eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.

Imehi kho bhikkhave sattahi dhammehi samannāgato bhikkhu vinayadharo hotī ti.

LXXIII.

1. Sattahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu vinayadharo hoti. Katamehi sattahi?

2. āpattiṁ jānāti, anāpattiṁ jānāti, lahukaṁ āpattiṁ jānāti, garukaṁ āpattiṁ jānāti, vinaye kho pana ṭhito hoti asaṁhiro, catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī, āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh' eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.

Imehi kho bhikkhave sattahi dhammehi samannāgato bhikkhu vinayadharo hotī ti.

LXXIV.

1. Sattahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu vinayadharo hoti. Katamehi sattahi?

2. āpattiṁ jānāti, anāpattiṁ jānāti, lahukaṁ āpattiṁ jānāti, garukaṁ āpattiṁ jānāti, anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussarati, seyyathīdaṁ ekam pi jātiṁ dve pi jātiyo ... pe ... iti sākāraṁ sa-uddesaṁ anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussarati, dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena ... yathākammūpage satte pajānāti, āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ ditth' eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.

Imehi kho bhikkhave sattahi dhammehi samannāgato bhikkhu vinayadharo hotī ti.

[page 142]

LXXV.

1. Sattahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu vinayadharo sobhati. Katamehi sattahi?

2. āpattiṁ jānāti, anāpattiṁ jānāti, lahukaṁ āpattiṁ jānāti, garukaṁ āpattiṁ jānāti, sīlavā hoti ... samādāya sikkhati sikkhāpadesu, catunnaṁ jhānānaṁ ... pe ... akasiralābhī, āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja viharati.

Imehi kho bhikkhave sattahi dhammehi samannāgato bhikkhu vinayadharo sobhatī ti.

LXXVI.

1. Sattahi bhikkhave dhammehi samannāgato vinayadharo sobhati. Katamehi sattahi?

2. āpattiṁ jānāti, anāpattiṁ jānāti, lahukaṁ āpattiṁ jānāti, garukaṁ āpattiṁ jānāti, ubhayāni kho pan' assa pātimokkhāni vitthārena svāgatāni honti suvibhattāni suppavattīni suvinicchitāni suttaso anuvyañjanaso, catunnaṁ jhānānaṁ ... pe ... akasiralābhī, āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja viharati.

Imehi kho bhikkhave sattahi dhammehi samannāgato vinayadharo sobhatī ti.

LXXVII.

1. Sattahi bhikkhave dhammehi samannāgato vinayadharo sobhati. Katamehi sattahi?

2. āpattiṁ jānāti, anāpattiṁ jānāti, lakukaṁ āpattiṁ jānāti, garukaṁ āpattiṁ jānāti, vinaye kho pana ṭhito hoti asaṁhiro, catunnaṁ jhānānaṁ ... pe ... akasiralābhī, āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja viharati.

[page 143]

Imehi kho bhikkhave sattahi dhammehi samannāgato vinayadharo sobhatī ti.

LXXVIII.

1. Sattahi bhikkhave dhammehi samannāgato vinayadharo sobhati. Katamehi sattahi?

2. āpattiṁ jānāti, anāpattiṁ jānāti, lahukaṁ āpattiṁ jānāti, garukaṁ āpattiṁ jānāti, anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussarati, seyyathīdaṁ ekam pi jātiṁ dve pi jātiyo ... pe ... iti sākāraṁ sa-uddesaṁ anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussarati, dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena ... pe ... yathākammūpage satte pajānāti, āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja viharati.

Imehi kho bhikkhave sattahi dhammehi samannāgato vinayadharo sobhatī ti.

LXXIX.

1. Atha kho āyasmā Upāli yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Upāli Bhagavantaṁ etad avoca 'sādhu me bhante Bhagavā saṅkhittena dhammaṁ desetu, yam ahaṁ Bhagavato dhammaṁ sutvā eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto vihareyyan' ti.

2. Ye kho tvaṁ Upāli dhamme jāneyyāsi: ime dhammā na ekantanibbidhāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṁvattantī ti, ekaṁsen' Upāli dhāreyyāsi: n' eso dhammo, n' eso vinayo, n' etaṁ Satthu sāsanan ti. Ye ca kho tvaṁ Upāli dhamme jāneyyāsi: ime dhammā ekantanibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṁvattantī ti, ekaṁsen' Upāli dhāreyyāsi: eso dhammo, eso vinayo, etaṁ Satthu sāsanan ti.

[page 144]

LXXX.

1. Satt' ime bhikkhave adhikaraṇasamathā dhammā uppannuppannānaṁ adhikaraṇānaṁ samathāya vūpasamāya. Katame satta?

2. Sammukhāvinayo dātabbo, sativinayo dātabbo, amūḷhavinayo dātabbo, paṭiññātakaraṇaṁ dātabbaṁ, yebhuyyasikā dātabbā, tassapāpiyyasikā dātabbā, tiṇavatthārako dātabbo.

Ime kho bhikkhave satta adhikaraṇasamathā dhammā uppannuppannānaṁ adhikaraṇānaṁ samathāya vūpasamāyā ti.

Vinayavaggo aṭṭhamo

Tass'uddānaṁ:

Caturo vinayadharā caturo vinayadharasobhaṇā honti Sāsanaṁ aṭṭhamavagge dasa pāḷi adhikaraṇasamathenā ti.

[Vaggasaṅgahitā Suttanta

1. Sattannaṁ bhikkhave dhammānaṁ bhinnattā bhikkhu hoti. Katamesaṁ sattannaṁ?

2. Sakkāyadiṭṭhi bhinnā hoti, vicikicchā bhinnā hoti, sīlabbataparāmāso bhinno hoti, rāgo bhinno hoti, doso bhinno hoti, moho bhinno hoti, māno bhinno hoti.

Imesaṁ kho bhikkhave sattannaṁ dhammānaṁ bhinnattā bhikkhu hotī ti.

1. Sattannaṁ bhikkhave dhammānaṁ samitattā samaṇo hoti ... bāhitattā brāhmaṇo hoti ... nissuttattā sotthiko hoti ... ninahātattā nahātako hoti ...

[page 145]

viditattā vedagū hoti ... arīhatattā ariyo hoti ... ārakattā arahā hoti. Katamesaṁ sattannaṁ?

2. Sakkāyadiṭṭhi ārakā hoti, vicikicchā ārakā hoti, sīlabbataparāmāso ārako hoti, rāgo ārako hoti, doso ārako hoti, moho ārako hoti, māno ārako hoti.

Imesaṁ kho bhikkhave sattannaṁ dhammānaṁ ārakattā arahā hotī ti.

1. Satt' ime bhikkhave asaddhammā. Katame satta?

2. Assaddho hoti, ahiriko hoti, anottappī hoti, appassuto hoti, kusīto hoti, muṭṭhassati hoti, duppañño hoti.

Ime kho bhikkhave satta asaddhammā ti.

1. Satt' ime bhikkhave saddhammā. Katame satta?

2. Saddho hoti, hirimā hoti, ottappī hoti, bahussuto hoti, āraddhaviriyo hoti, satimā hoti, paññavā hoti.

Ime kho bhikkhave satta saddhammā ti.

1. Satt' ime bhikkhave puggalā āhuneyyā pāhuneyyā dakkhiṇeyyā añjalikaraṇīyā anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katame satta?

2. Idha bhikkhave ekacco puggalo cakkhusmiṁ aniccānupassī viharati aniccasaññī aniccapaṭisaṁvedī satataṁ samitaṁ abbokiṇṇaṁ cetasā adhimuccamāno paññāya pariyogāhamāno. So āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh' eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.

[page 146]

Ayaṁ kho bhikkhave paṭhamo puggalo āhuneyyo ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa.

3. Puna ca paraṁ bhikkhave idh' ekacco puggalo cakkhusmiṁ aniccānupassī viharati aniccasaññī aniccapaṭisaṁvedī satataṁ samitaṁ abbokiṇṇaṁ cetasā adhimuccamāno paññāya pariyogāhamāno. Tassa apubbaṁ acarimaṁ āsavapariyādānañ ca hoti jīvitapariyādānañ ca. Ayaṁ bhikkhave dutiyo puggalo āhuneyyo ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa.

4. Puna ca paraṁ bhikkhave idh' ekacco puggalo cakkhusmiṁ aniccānupassī viharati aniccasaññī aniccapaṭisaṁvedī satataṁ samitaṁ abbokiṇṇaṁ cetasā adhimuccamāno paññāya pariyogāhamāno. So pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā antarāparinibbāyī hoti ... upahaccaparinibbāyī hoti ... asaṅkhāraparinibbāyī hoti ... sasaṅkhāraparinibbāyī hoti ... uddhaṁsoto hoti akaniṭṭhagāmī. Ayaṁ bhikkhave sattamo puggalo āhuneyyo ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa.

Ime kho bhikkhave satta puggalā āhuneyyā pāhuneyyā dakkhiṇeyyā añjalikaraṇīyā anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.

1. Satt' ime bhikkhave puggalā āhuneyyā ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katame satta?

2. Idha bhikkhave ekacco puggalo cakkhusmiṁ dukkhānupassī viharati ... cakkhusmiṁ anattānupassī viharati ... cakkhusmiṁ khayānupassī viharati ... cakkhusmiṁ vayānupassī viharati ... cakkhusmiṁ virāgānupassī viharati ... cakkhusmiṁ nirodhānupassī viharati ... cakkhusmiṁ paṭinissaggānupassī viharati ... sotasmiṁ ... ghānasmiṁ ... jivhāya ... kāyasmiṁ ... manasmiṁ ... rūpesu ... saddesu ... gandhesu ... rasesu ... phoṭṭhabbesu .

[page 147]

. .dhammesu ... cakkhuviññāṇe ... sotaviññāṇe ... ghānaviññāṇe ... jivhāviññāṇe ... kāyaviññāṇe ... manoviññāṇe ... cakkhusamphasse ... sotasamphasse ... ghānasamphasse ... jivhāsamphasse ... kāyasamphasse ... manosamphasse ... cakkhusamphassajāya vedanāya ... sotasamphassajāya vedanāya ... ghānasamphassajāya vedanāya ...jivhāsamphassajāya vedanāya ... kāyasamphassajāya vedanāya ... manosamphassajāya vedanāya ... rūpasaññāya ... saddasaññāya ... gandhasaññāya ... rasasaññāya phoṭṭhabbasaññāya ... dhammasaññāya ... rūpasañcetanāya ... saddasañcetanāya ... gandhasañcetanāya rasasañcetanāya ... phoṭṭhabbasañcetanāya ... dhammasañcetanāya ... rūpataṇhāya ... saddataṇhāya ... gandhataṇhāya ... rasataṇhāya ... phoṭṭhabbataṇhāya ... dhammataṇhāya ... rūpavitakke ... saddavitakke ... gandhavitakke ... rasavitakke ... phoṭṭhabbavitakke ... dhammavitakke ... rūpavicāre ... saddavicāre ... gandhavicāre ... rasavicāre ... phoṭṭhabbavicāre ... dhammavicāre ... rūpakkhandhe ... vedanākkhandhe ... saññākkhandhe ... saṅkhārakkhandhe ... viññāṇakkhandhe aniccānupassī viharati ... dukkhānupassī viharati ... anattānupassī viharati ... khayānupassī viharati ... vayānupassī viharati ... virāgānupassī viharati ... nirodhānupassī viharati ... paṭinissaggānupassī viharati.

[page 148]

1. Rāgassa bhikkhave abhiññāya satta dhammā bhāvetabbā. Katame satta?

2. Satisambojjhaṅgo ... pe ... upekhāsambojjhaṅgo ...

Rāgassa bhikkhave abhiññāya ime satta dhammā bhāvetabbā ti.

1. Rāgassa bhikkhave abhiññāya satta dhammā bhāvetabbā. Katame satta?

2. Aniccasaññā, anattasaññā, asubhasaññā, ādīnavasaññā, pahānasaññā, virāgasaññā, nirodhasaññā.

Rāgassa bhikkhave abhiññāya ime satta dhammā bhāvetabbā ti.

1. Rāgassa bhikkhave abhiññāya satta dhammā bhāvetabbā. Katame satta?

2. Asubhasaññā, maraṇasaññā, āhāre paṭikkūlasaññā, sabbaloke anabhiratasaññā, aniccasaññā, anicce dukkhasaññā, dukkhe anattasaññā.

Rāgassa bhikkhave abhiññāya ime satta dhammā bhāvetabbā ti.

1. Rāgassa bhikkhave pariññāya ... pe ... pari-k-khayāya ... pahānāya ... khayāya ... vayāya ... virāgāya ... nirodhāya ... cāgāya ... paṭinissaggāya ime satta dhammā bhāvetabbā.

2. Dosassa ... mohassa ... kodhassa ... upanāhassa ... makkhassa ... paḷāsassa ... issāya ... macchariyassa ... māyāya ... sātheyyassa ... thambhassa ... sārambhassa ... mānassa ... atimānassa ... madassa ... pamādassa ... abhiññāya ... pariññāya ... pari-k-khayāya ... pahānāya ... khayāya ... vayāya ... virāgāya ... nirodhāya ... cāgāya ... paṭinissaggāya ime satta dhammā bhāvetabbā ti.

[page 149]

Idam avoca Bhagavā. Attamanā te bhikkhū Bhagavato bhāsitaṁ abhinandun ti.

Sattakanipāto samatto.

[page 150]

Aṭṭhaka-Nipāta

Namo Tassa Bhagavato Arahato Sammāsambuddhassa

Mettā-Vagga

I

2. Mettāya bhikkhave cetovimuttiyā āsevitāya bhāvitāya bahulīkatāya yānikatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya aṭṭhānisaṁsā pāṭikaṅkhā. Katame aṭṭha?

3. Sukhaṁ supati, sukhaṁ paṭibujjhati, na pāpakaṁ supinaṁ passati, manussānaṁ piyo hoti, amanussānaṁ piyo hoti, devatā rakkhanti, nāssa aggi vā visaṁ vā satthaṁ vā kamati, uttariṁ appaṭivijjhanto brahmalokūpago hoti.

Mettāya bhikkhave cetovimuttiyā āsevitāya bhāvitāya bahulīkatāya yānikatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya ime aṭṭhānisaṁsā pāṭikaṅkhā ti.

Yo ca mettaṁ bhāvayati appamāṇaṁ paṭissato
... tanū saṅyojanā honti passato upadhikkhayaṁ.

[page 151]

Ekam pi ce pāṇam aduṭṭhacitto mettāyati, kusalī tena hoti,
sabbe 'va pāṇe manasānukampi {pahūtam ariyo} pakaroti puññaṁ.
Ye sattasaṇḍaṁ paṭhaviṁ vijetva rājīsayo yajamānā{nupariyagā}
assamedhaṁ purisamedhaṁ sammāpāsaṁ vājapeyyaṁ niraggaḷaṁ,
mettassa cittassa subhāvitassa kalam pi te nānubhavanti soḷasiṁ
candappabhā tāragaṇā va sabbe.
Yo na hanti na ghāteti na jināti na jāpaye
mettaṁso sabbabhūtānaṁ, veraṁ tassa na kenacī ti.

II.

1. Aṭṭh' ime bhikkhave hetū aṭṭha paccayā ādibrahmacariyikāya paññāya appaṭiladdhāya paṭilābhāya paṭiladdhāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṁvattanti. Katame aṭṭha?

2. Idha bhikkhave bhikkhu Satthāraṁ upanissāya viharati aññataraṁ vā garuṭṭhāniyaṁ sabrahmacāriṁ, yatth' assa tibbaṁ hirottappaṁ paccupaṭṭhitaṁ hoti pemañ ca gāravo. ca. Ayaṁ bhikkhave paṭhamo hetu paṭhamo paccayo ādibrahmacariyikāya paññāya appaṭiladdhāya paṭilābhāya paṭiladdhāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṁvattati.

[page 152]

3. So taṁ Satthāraṁ upanissāya viharanto aññataraṁ vā garuṭṭhāniyaṁ sabrahmacāriṁ, yatth' assa tibbaṁ hirottappaṁ paccupaṭṭhitaṁ hoti pemañ ca gāravo ca, te kālena kālaṁ upasaṅkamitvā paripucchati paripañhati: Idaṁ bhante kathaṁ? Imassa ko attho ti? Tassa te āyasmanto avivaṭañ c'eva vivaranti, anuttānīkatañ ca uttānīkaronti, anekavihitesu ca kaṅkhāṭṭhāniyesu dhammesu kaṅkhaṁ paṭivinodenti. Ayaṁ bhikkhave dutiyo hetu dutiyo paccayo ādibrahmacariyikāya paññāya appaṭiladdhāya paṭilābhāya paṭiladdhāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṁvattati.

4. So taṁ dhammaṁ sutvā dvayena vūpakāsena sampādeti: kāyavūpakāsena ca cittavūpakāsena ca. Ayaṁ bhikkhave tatiyo hetu tatiyo paccayo ādibrahmacariyikāya paññāya appaṭiladdhāya paṭilābhāya paṭiladdhāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṁvattati.

5. Sīlavā hoti pātimokkhasaṁvarasaṁvuto viharati ācāragocarasampanno, anumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu. Ayaṁ bhikkhave catuttho hetu catuttho paccayo ādibrahmacariyikāya paññāya appaṭiladdhāya paṭilābhāya paṭiladdhāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṁvattati.

6. Bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo, ye te dhammā ādikalyāṇā majjhe kalyāṇā pariyosānakalyāṇā sātthaṁ savyañjanaṁ kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ abhivadanti, tathārūpāssa dhammā bahussutā honti dhatā vacasā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā. Ayaṁ bhikkhave pañcamo hetu pañcamo paccayo ādibrahmacariyikāya paññāya appaṭiladdhāya patilābhāya paṭiladdhāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṁvattati.

[page 153]

7. āraddhaviriyo viharati akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya kusalānaṁ dhammānaṁ upasampadāya thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. Ayaṁ bhikkhave chaṭṭho hetu chaṭṭho paccayo ādibrahmacariyikāya paññāya appaṭiladdhāya paṭilābhāya paṭiladdhāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṁvattati.

8. Saṅghagato kho pana {anaṇākathiko} hoti atiracchānakathiko, sāmaṁ vā dhammaṁ bhāsati, paraṁ vā ajjhesati, ariyaṁ vā tuṇhībhāvaṁ nātimaññati. Ayaṁ bhikkhave sattamo hetu sattamo paccayo ādibrahmacariyikāya paññāya appaṭiladdhāya paṭilābhāya paṭiladdhāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṁvattati.

9. Pañcasu kho pana upādānakkhandhesu udayabbayānupassī viharati 'iti rūpaṁ, iti rūpassa samudayo, iti rūpassa atthaṅgamo; iti vedanā, iti vedanāya samudayo, iti vedanāya atthaṅgamo; iti saññā ... iti saṅkhārā ... iti viññāṇaṁ, iti viññāṇassa samudayo, iti viññāṇassa atthaṅgamo' ti. Ayaṁ bhikkhave aṭṭhamo hetu aṭṭhamo paccayo ādibrahmacariyikāya paññāya appaṭiladdhāya paṭilābhāya paṭiladdhāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṁvattati.

10. Tam enaṁ sabrahmacārī evaṁ sambhāventi: ayaṁ kho āyasmā Satthāraṁ upanissāya viharati aññataraṁ vā garuṭṭhāniyaṁ sabrahmacāriṁ, yatth' assa tibbaṁ hirottappaṁ paccupaṭṭhitaṁ hoti pemañ ca gāravo ca; addhā ayam āyasmā jānaṁ jānāti passaṁ passatī ti. Ayaṁ pi dhammo piyattāya garuttāya bhāvanāya sāmaññāya ekībhāvāya saṁvattati.

11. Taṁ kho panāyam āyasmā Satthāraṁ upanissāya viharanto aññataraṁ vā garuṭṭhāniyaṁ sabrahmacāriṁ, yatth' assa tibbaṁ hirottappaṁ paccupaṭṭhitaṁ hoti pemañ ca gāravo ca,

[page 154]

te kālena kālaṁ upasaṅkamitvā paripucchati paripañhati: Idaṁ bhante kathaṁ? Imassa ko attho ti? Tassa te āyasmanto avivaṭañ c'eva vivaranti, anuttānīkatañ ca uttānīkaronti, anekavihitesu ca kaṅkhāṭṭhāniyesu dhammesu kaṅkhaṁ paṭivinodenti; addhā ayam āyasmā jānaṁ jānāti passaṁ passatī ti. Ayaṁ pi dhammo piyattāya garuttāya bhāvanāya sāmaññāya ekībhāvāya saṁvattati.

12. Taṁ kho panāyam āyasmā dhammaṁ sutvā dvayena vūpakāsena sampādeti: kāyavūpakāsena ca cittavūpakāsena ca; addhā ayam āyasmā jānaṁ jānāti passaṁ passatī ti.

Ayaṁ pi dhammo piyattāya garuttāya bhāvanāya sāmaññāya ekībhāvāya saṁvattati.

13. Sīlavā kho panāyam āyasmā pātimokkhasaṁvarasaṁvuto viharati ācāragocarasampanno, anumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu; addhā ayam āyasmā jānaṁ jānāti passaṁ passatī ti. Ayaṁ pi dhammo piyattāya garuttāya bhāvanāya sāmaññāya ekībhāvāya saṁvattati.

14. Bahussuto kho panāyam āyasmā sutadharo sutasannicayo, ye te dhammā ādikalyāṇā majjhe kalyāṇā pariyosānakalyāṇā sātthaṁ savyañjanam kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ abhivadanti, tathārūpāssa dhammā bahussutā honti dhatā vacasā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā; addhā ayam āyasmā jānaṁ jānāti passaṁ passatī ti. Ayaṁ pi dhammo piyattāya garuttāya bhāvanāya sāmaññāya ekībhāvāya saṁvattati.

15. āraddhaviriyo kho panāyam āyasmā viharati akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya kusalānaṁ dhammānaṁ upasampadāya thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu; addhā ayam āyasmā jānaṁ jānāti passaṁ passatī ti. Ayaṁ pi dhammo piyattāya garuttāya bhāvanāya sāmaññāya ekībhāvāya saṁvattati.

[page 155]

16. Saṅghagato kho panāyam āyasmā anānākathiko atiracchānakathiko, sāmaṁ vā dhammaṁ bhāsati, paraṁ vā ajjhesati, ariyaṁ vā tuṇhībhāvaṁ nātimaññati; addhā ayam āyasmā jānaṁ jānāti passaṁ passatī ti. Ayaṁ pi dhammo piyattāya garuttāya bhāvanāya sāmaññāya ekībhāvāya saṁvattati.

17. Pañcasu kho panāyam āyasmā upādānakkhandhesu udayabbayānupassī viharati 'iti rūpaṁ, iti rūpassa samudayo, iti rūpassa atthaṅgamo; iti vedanā ... iti saññā ... iti saṅkhārā ... iti viññāṇaṁ, iti viññāṇassa samudayo, iti viññāṇassa atthaṅgamo' ti; addhā ayam āyasmā jānaṁ jānāti passaṁ passatī ti. Ayaṁ pi dhammo piyattāya garuttāya bhāvanāya sāmaññāya ekībhāvāya saṁvattati.

Ime kho bhikkhave aṭṭha hetū aṭṭha paccayā ādibrahmacariyikāya paññāya appaṭiladdhāya paṭilābhāya paṭiladdhāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṁvattantī ti.

III.

1. Aṭṭhahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu sabrahmacārīnaṁ appiyo ca hoti amanāpo ca agaru ca abhāvanīyo ca. Katamehi aṭṭhahi?

2. Idha bhikkhave bhikkhu appiyapasaṁsī ca hoti piyagarahī ca lābhakāmo ca sakkārakāmo ca ahiriko ca anottappī ca pāpiccho ca micchādiṭṭhi ca.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhahi dhammehi samannāgato bhikkhu sabrahmacārīnaṁ appiyo ca hoti amanāpo ca agaru ca abhāvanīyo ca.

3. Aṭṭhahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo ca. Katamehi aṭṭhahi?

[page 156]

4. Idha bhikkhave bhikkhu na appiyapasaṁsī ca hoti na piyagarahī ca na lābhakāmo ca na sakkārakāmo ca hirimā ca hoti ottappī ca appiccho ca sammādiṭṭhi ca.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhahi dhammehi samannāgato bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo cā ti.

IV.

1. Aṭṭhahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu sabrahmacārīnaṁ appiyo ca hoti amanāpo ca agaru ca abhāvanīyo ca. Katamehi aṭṭhahi?

2. Idha bhikkhave bhikkhu lābhakāmo ca hoti sakkārakāmo ca anavaññattikāmo ca akālaññū ca amattaññū ca asuci ca bahubhāṇī ca akkosakaparibhāsako ca sabrahmacārīnaṁ.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhahi dhammehi samannāgato bhikkhu sabrahmacārīnaṁ appiyo ca hoti amanāpo ca agaru ca abhāvanīyo ca.

3. Aṭṭhahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo ca. Katamehi aṭṭhahi?

4. Idha bhikkhave bhikkhu na lābhakāmo ca hoti na sakkārakāmo ca na anavaññattikāmo ca kālaññū ca mattaññū ca suci ca na bahubhāṇī ca na akkosakaparibhāsako ca sabrahmacārīnaṁ.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhahi dhammehi samannāgato bhikkhu sabrahmacārīnaṁ piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo cā ti.

V.

1. Aṭṭh' ime bhikkhave lokadhammā lokaṁ anuparivattanti, loko ca aṭṭha lokadhamme anuparivattati. Katame aṭṭha?

[page 157]

2. Lābho ca alābho ca yaso ca ayaso ca nindā ca pasaṁsā ca sukhañ ca dukkhañ ca.

Ime kho bhikkhave aṭṭha lokadhammā lokaṁ anuparivattanti, loko ca ime aṭṭha lokadhamme anuparivattatī ti.

Lābho alābho ca yaso ayaso ca nindā pasaṁsā ca sukhañ ca dukkhaṁ:
ete aniccā manujesu dhammā asassatā vipariṇāmadhammā,
ete ca ñatvā satimā sumedho avekkhati vipariṇāmadhamme.
Iṭṭhassa dhammā na mathenti cittaṁ aniṭṭhato no paṭighātam eti,
tassānurodhā atha vā virodhā vidhūpitā atthagatā na santi,
padañ ca ñatvā virajaṁ asokaṁ sammappajānāti bhavassa pāragū ti.

VI.

1. Aṭṭh' ime bhikkhave lokadhammā lokaṁ anuparivattanti, loko ca aṭṭha lokadhamme anuparivattati. Katame aṭṭha?

2. Lābho ca alābho ca yaso ca ayaso ca nindā ca pasaṁsā ca sukhañ ca dukkhañ ca.

Ime kho bhikkhave aṭṭha lokadhammā lokaṁ anuparivattanti, loko ca ime aṭṭha lokadhamme anuparivattati.

3. Assutavato bhikkhave puthujjanassa uppajjati lābho pi alābho pi yaso pi ayaso pi nindā pi pasaṁsā pi sukhaṁ pi dukkhaṁ pi. Sutavato pi bhikkhave ariyasāvakassa uppajjati lābho pi alābho pi yaso pi ayaso pi nindā pi pasaṁsā pi sukhaṁ pi dukkhaṁ pi. Tatra bhikkhave ko viseso,

[page 158]

ko adhippāyoso, kin nānākaraṇaṁ sutavato ariyasāvakassa assutavatā puthujjanenā ti? 'Bhagavaṁmūlakā no bhante dhammā Bhagavaṁnettikā Bhagavaṁpaṭisaraṇā; sādhu vata bhante Bhagavantaṁ yeva paṭibhātu etassa bhāsitassa attho, Bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī' ti.

Tena hi bhikkhave suṇātha sādhukaṁ manasikarotha, bhāsissāmī ti. 'Evaṁ bhante' ti kho te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ. Bhagavā etad avoca:--

4. Assutavato bhikkhave puthujjanassa uppajjati lābho.

So na iti paṭisañcikkhati 'uppanno kho me ayaṁ lābho, so ca kho anicco dukkho vipariṇāmadhammo' ti yathābhūtaṁ na ppajānāti ... uppajjati alābho ... uppajjati yaso ... uppajjati ayaso ... uppajjati nindā ... uppajjati pasaṁsā ... uppajjati sukhaṁ ... uppajjati dukkhaṁ. So na iti paṭisañcikkhati 'uppannaṁ kho me idaṁ dukkhaṁ, tañ ca kho aniccaṁ dukkhaṁ vipariṇāmadhamman' ti yathābhūtaṁ na ppajānāti. Tassa lābho pi cittaṁ pariyādāya tiṭṭhati, alābho pi cittaṁ pariyādāya tiṭṭhati, yaso pi cittaṁ pariyādāya tiṭṭhati, ayaso pi cittaṁ pariyādāya tiṭṭhati, nindā pi cittaṁ pariyādāya tiṭṭhati, pasaṁsā pi cittaṁ pariyādāya tiṭṭhati, sukhaṁ pi cittaṁ pariyādāya tiṭṭhati, dukkhaṁ pi cittaṁ pariyādāya tiṭṭhati. So uppannaṁ lābhaṁ anurujjhati, alābhe paṭivirujjhati, uppannaṁ yasaṁ anurujjhati, ayase paṭivirujjhati, uppannaṁ pasaṁsaṁ anurujjhati, nindāya paṭivirujjhati, uppannaṁ sukhaṁ anurujjhati, dukkhe paṭivirujjhati. So evaṁ anurodhavirodhasamāpanno na parimuccati jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi, na parimuccati dukkhasmā ti vadāmi.

5. Sutavato ca kho bhikkhave ariyasāvakassa uppajjati lābho. So iti paṭisañcikkhati 'uppanno kho me ayaṁ lābho, so ca kho anicco dukkho vipariṇāmadhammo' ti yathābhūtaṁ pajānāti ...uppajjati alābho ... uppajjati yaso ... uppajjati ayaso .

[page 159]

... uppajjati nindā ... uppajjati pasaṁsā ... uppajjati sukhaṁ ... uppajjati dukkhaṁ. So iti paṭisañcikkhati 'uppannaṁ kho me idaṁ dukkhaṁ, tañ ca kho aniccaṁ dukkhaṁ vipariṇāmadhamman' ti yathābhūtaṁ pajānāti. Tassa lābho pi cittaṁ na pariyādāya tiṭṭhati, alābho pi cittaṁ na pariyādāya tiṭṭhati, yaso pi cittaṁ na pariyādāya tiṭṭhati, ayaso pi cittaṁ na pariyādāya tiṭṭhati, nindā pi cittaṁ na pariyādāya tiṭṭhati, pasaṁsā pi cittaṁ na pariyādāya tiṭṭhati, sukhaṁ pi cittaṁ na pariyādāya tiṭṭhati, dukkhaṁ pi cittaṁ na pariyādāya tiṭṭhati. So uppannaṁ lābhaṁ nānurujjhati, alābhe na ppaṭivirujjhati, uppannaṁ yasaṁ nānurujjhati, ayase na ppaṭivirujjhati, uppannaṁ pasaṁsaṁ nānurujjhati, nindāya na ppaṭivirujjhati, uppannaṁ sukhaṁ nānurujjhati, dukkhe na ppaṭivirujjhati. So evaṁ anurodhavirodhavippahīno parimuccati jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi, parimuccati dukkhasmā ti vadāmi.

Ayaṁ kho bhikkhave viseso, ayaṁ adhippāyoso, idaṁ nānākaraṇaṁ sutavato ariyasāvakassa assutavatā puthujjanenā ti.

[page 160]

tassānurodhā atha vā virodhā vidhūpitā atthagatā na santi,
padañ ca ñatvā virajaṁ asokaṁ sammappajānāti bhavassa pāragū ti.

VII.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Rājagahe viharati Gijjhakūṭe pabbate acirapakkante Devadatte. Tatra kho Bhagavā Devadattaṁ ārabbha bhikkhū āmantesi:--

2. Sādhu bhikkhave bhikkhu kālena kālaṁ attavipattiṁ paccavekkhitā hoti, sādhu bhikkhave bhikkhu kālena kālaṁ paravipattiṁ paccavekkhitā hoti, sādhu bhikkhave bhikkhu kālena kālaṁ attasampattiṁ paccavekkhitā hoti, sādhu bhikkhave bhikkhu kālena kālaṁ parasampattiṁ paccavekkhitā hoti. Aṭṭhahi bhikkhave asaddhammehi abhibhūto pariyādinnacitto Devadatto āpāyiko nerayiko kappaṭṭho atekiccho. Katamehi aṭṭhahi?

3. Lābhena bhikkhave abhibhūto pariyādinnacitto Devadatto āpāyiko nerayiko kappaṭṭho atekiccho ... alābhena bhikkhave ... yasena bhikkhave ... ayasena bhikkhave ... sakkārena bhikkhave ... asakkārena bhikkhave ... pāpicchatāya bhikkhave ... pāpamittatāya bhikkhave abhibhūto pariyādinnacitto Devadatto āpāyiko nerayiko kappaṭṭho atekiccho.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhahi asaddhammehi abhibhūto pariyādinnacitto Devadatto āpāyiko nerayiko kappaṭṭho atekiccho.

4. Sādhu bhikkhave bhikkhu uppannaṁ lābhaṁ abhibhuyya vihareyya, uppannam alābhaṁ ... uppannaṁ yasaṁ ... uppannaṁ ayasaṁ ... uppannaṁ sakkāraṁ

[page 161]

... . . uppannaṁ asakkāraṁ ... uppannaṁ pāpicchataṁ ... uppannaṁ pāpamittataṁ abhibhuyya vihareyya. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu atthavasaṁ paṭicca uppannaṁ lābhaṁ abhibhuyya vihareyya ... pe ...? Yaṁ hi' ssa bhikkhave uppannaṁ lābhaṁ anabhibhuyya viharato uppajjeyyuṁ āsavā vighātapariḷāhā, uppannaṁ lābhaṁ abhibhuyya viharato evaṁsa te āsavā vighātapariḷāhā na honti. Yaṁ hi' ssa bhikkhave uppannaṁ alābhaṁ ... uppannaṁ yasaṁ ... uppannaṁ ayasaṁ ... uppannaṁ sakkāraṁ ... uppannaṁ asakkāraṁ ... uppannaṁ pāpicchataṁ ... uppannaṁ pāpamittataṁ anabhibhuyya viharato uppajjeyyuṁ āsavā vighātapariḷāhā, uppannaṁ pāpamittataṁ abhibhuyya viharato evaṁsa te āsavā vighātapariḷāhā na honti.

Idaṁ kho bhikkhave bhikkhu atthavasaṁ paṭicca uppannaṁ lābhaṁ abhibhuyya vihareyya, uppannaṁ alābhaṁ ... uppannaṁ yasaṁ ... uppannaṁ ayasaṁ ... uppannaṁ sakkāraṁ ... uppannaṁ asakkāraṁ ... uppannaṁ pāpicchataṁ ... uppannaṁ pāpamittataṁ abhibhuyya vihareyya. Tasmā ti ha bhikkhave evaṁ sikkhitabbaṁ:--

5. Uppannaṁ lābhaṁ abhibhuyya viharissāma, uppannaṁ alābhaṁ ... uppannaṁ yasaṁ ... uppannaṁ ayasaṁ ... uppannaṁ sakkāraṁ ... uppannaṁ asakkāraṁ ... uppannaṁ pāpicchataṁ ... uppannaṁ pāpamittataṁ abhibhuyya viharissāmā ti. Evaṁ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.

[page 162]

VIII.

1. Ekaṁ samayaṁ āyasmā Uttaro Mahisavatthusmiṁ viharati Saṅkheyyake pabbate Dhavajālikāyaṁ. Tatra kho āyasmā Uttaro bhikkhū āmantesi ... pe ... . Sādhāvuso bhikkhu kālena kālaṁ attavipattiṁ paccavekkhitā hoti, sādhāvuso bhikkhu kālena kālaṁ paravipattiṁ paccavekkhitā hoti, sādhāvuso bhikkhu kālena kālaṁ attasampattiṁ paccavekkhitā hoti, sādhāvuso bhikkhu kālena kālaṁ parasampattiṁ paccavekkhitā hotī ti.

3. Tena kho pana samayena Vessavaṇo mahārājā uttarāya disāya dakkhiṇaṁ disaṁ gacchati kenaci-d-eva karaṇīyena. Assosi kho Vessavaṇo mahārājā āyasmato Uttarassa Mahisavatthusmiṁ Saṅkheyyake pabbate Dhavajālikāyaṁ bhikkhunaṁ evaṁ dhammaṁ desentassa: sādhāvuso bhikkhu kālena kālaṁ attavipattiṁ paccavekkhitā hoti, sādhāvuso bhikkhu kālena kālaṁ paravipattiṁ paccavekkhitā hoti; sādhāvuso bhikkhu kālena kālaṁ attasampattiṁ paccavekkhitā hoti, sādhāvuso bhikkhu kālena kālaṁ parasampattiṁ paccavekkhitā hotī ti.

4. Atha kho Vessavaṇo mahārājā seyyathā pi nāma balavā puriso sammiñjitaṁ vā bāhaṁ pasāreyya pasāritaṁ vā bāhaṁ sammiñjeyya, evam eva Mahisavatthusmiṁ Saṅkheyyake pabbate Dhavajālikāyaṁ antarahito devesu Tāvatiṁsesu pāturahosi. Atha kho Vessavaṇo mahārājā yena Sakko devānam indo ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Sakkaṁ devānam indaṁ etad avoca 'yagghe mārisa jāneyyāsi eso āyasmā Uttaro Mahisavatthusmiṁ Saṅkheyyake pabbate Dhavajālikāyaṁ bhikkhūnaṁ evaṁ dhammaṁ deseti:

[page 163]

sādhāvuso bhikkhu kālena kālaṁ attavipattiṁ paccavekkhitā hoti, sādhāvuso bhikkhu kālena kālaṁ paravippattiṁ ... attasampattiṁ ... parasampattiṁ paccavekkhitā hotī' ti.

5. Atha kho Sakko devānam indo seyyathā pi nāma balavā puriso sammiñjitaṁ vā bāhaṁ pasāreyya pasāritaṁ vā bāhaṁ sammiñjeyya, evam eva devesu Tāvatiṁsesu antarahito Mahisavatthusmiṁ Saṅkheyyake pabbate Dhavajālikāyaṁ āyasmato Uttarassa sammukhe pāturahosi.

Atha kho Sakko devānam indo yenāyasmā Uttaro ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṁ Uttaraṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhāsi. Ekamantaṁ ṭhito kho Sakko devānam indo āyasmantaṁ Uttaraṁ etad avoca 'saccaṁ kira bhante āyasmā Uttaro bhikkhūnaṁ evaṁ dhammaṁ desesi: sādhāvuso bhikkhu kālena kālaṁ attavipattiṁ paccavekkhitā hoti, sādhāvuso bhikkhu kālena kālaṁ paravippattiṁ ... attasampattiṁ ... parasampattiṁ paccavekkhitā hotī' ti? 'Evaṁ devānam indā' ti. 'Kiṁ pan' idaṁ bhante āyasmato Uttarassa sakaṁ paṭibhānaṁ udāhu tassa Bhagavato vacanaṁ arahato sammāsambuddhassā' ti?

6. 'Tena hi devānam inda upaman te karissāmi, upamāya pi idh' ekacce viññū purisā bhāsitassa atthaṁ ājānanti. Seyyathā pi devānam inda gāmassa vā nigamassa vā avidūre mahādhaññarāsi, tato mahājanakāyo dhaññaṁ āhareyya kācehi pi piṭakehi pi ucchaṅgehi pi añjalīhi pi.

[page 164]

Yo nu kho devānam inda taṁ mahājanakāyaṁ upasaṅkamitvā evaṁ puccheyya: kuto imaṁ dhaññaṁ āharathā ti? Kathaṁ vyākaramāno nu kho devānam inda so mahājanakāyo sammā vyākaramāno vyākareyyā' ti? 'Amumhā mahādhaññarāsimhā āharāmā ti kho bhante so mahājanakāyo sammā vyākaramāno vyākareyyā' ti. 'Evam eva kho devānam inda yaṁ kiñci subhāsitaṁ, sabban taṁ tassa Bhagavato vacanaṁ arahato sammāsambuddhassa, tato upādāy' upādāya mayañ c' aññe ca bhaṇāmā' ti.

7. Acchariyaṁ bhante abbhutaṁ bhante, yāva subhāsitam idaṁ āyasmatā Uttarena: yaṁ kiñci subhāsitaṁ, sabban taṁ tassa Bhagavato vacanaṁ arahato sammāsambuddhassa, tato upādāy' upādāya mayaṁ c' aññe ca bhaṇāmā ti. Ekam idaṁ bhante Uttara samayaṁ Bhagavā Rājagahe viharati Gijjhakūṭe pabbate acirapakkante Devadatte. Tatra kho Bhagavā Devadattaṁ ārabbha bhikkhū āmantesi: Sādhu bhikkhave bhikkhu kālena kālaṁ attavipattiṁ paccavekkhitā hoti, sādhu bhikkhave bhikkhu kālena kālaṁ paravipattiṁ ... attasampattiṁ ... parasampattiṁ paccavekkhitā hoti. Aṭṭhahi bhikkhave asaddhammehi abhibhūto pariyādinnacitto Devadatto āpāyiko nerayiko kappaṭṭho atekiccho. Katamehi aṭṭhahi? Lābhena bhikkhave abhibhūto ... pe ... pāpamittatāya bhikkhave abhibhūto pariyādinnacitto Devadatto āpāyiko nerayiko kappaṭṭho atekiccho.

[page 165]

Imehi kho bhikkhave aṭṭhahi asaddhammehi abhibhūto pariyādinna citto Devadatto āpāyiko nerayiko kappaṭṭho atekiccho.

Sādhu bhikkhave bhikkhu uppannaṁ lābhaṁ abhibhuyya vihareyya, uppannaṁ alābhaṁ ... uppannaṁ yasaṁ ... uppannaṁ ayasaṁ ... uppannaṁ sakkāraṁ ... uppannaṁ asakkāraṁ ... uppannaṁ pāpicchataṁ ... uppannaṁ pāpamittataṁ abhibhuyya vihareyya.

8. Kathañ ca bhikkhave bhikkhu atthavasaṁ paṭicca uppannaṁ lābhaṁ abhibhuyya vihareyya, uppannaṁ alābhaṁ ...uppannaṁ yasaṁ ... uppannaṁ ayasaṁ ... uppannaṁ sakkāraṁ ... uppannaṁ asakkāraṁ ... uppannaṁ pāpicchataṁ ... uppannaṁ pāpamittataṁ abhibhuyya vihareyya? Yaṁ hi 'ssa bhikkhave uppannaṁ lābhaṁ anabhibhuyya viharato uppajjeyyuṁ āsavā vighātapariḷāhā, uppannaṁ lābhaṁ abhibhuyya viharato evaṁsa te āsavā vighātapariḷāhā na honti. Yaṁ hi' ssa bhikkhave uppannaṁ alābhaṁ ... uppannaṁ yasaṁ ... uppannaṁ ayasaṁ ... uppannaṁ sakkāraṁ ... uppannaṁ asakkāraṁ ... uppannaṁ pāpicchataṁ ... uppannaṁ pāpamittataṁ anabhibhuyya viharato uppajjeyyuṁ āsavā vighātapariḷāhā uppannaṁ pāpamittataṁ abhibhuyya viharato evaṁsa te āsavā vighātapariḷāhā na honti. Idaṁ kho bhikkhave bhikkhu atthavasaṁ paṭicca uppannaṁ lābhaṁ abhibhuyya vihareyya, uppannaṁ alābhaṁ ... uppannaṁ yasaṁ ... uppannaṁ ayasaṁ ... uppannaṁ sakkāraṁ ... uppannaṁ asakkāraṁ ... uppannaṁ pāpicchataṁ ... uppannaṁ pāpamittataṁ abhibhuyya vihareyya.

Tasmā ti ha bhikkhave evaṁ sikkhitabbaṁ:--

[page 166]

9. Uppannaṁ lābhaṁ abhibhuyya viharissāma, uppannaṁ alābhaṁ ... uppannaṁ yasaṁ ... uppannaṁ ayasaṁ ... uppannaṁ sakkāraṁ ... uppannaṁ asakkāraṁ ... uppannaṁ pāpicchataṁ ... uppannaṁ pāpamittataṁ abhibhuyya viharissāmā ti.

Evaṁ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.

10. Yāvatā bhante Uttara manussesu catasso parisā: bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo, nāyaṁ dhammapariyāyo kismiñci patiṭṭhito. Uggaṇhātu bhante āyasmā Uttaro imaṁ dhammapariyāyaṁ, pariyāpuṇātu bhante āyasmā Uttaro imaṁ dhammapariyāyaṁ, dhāretu bhante āyasmā Uttaro imaṁ dhammapariyāyaṁ. Atthasaṁhito ayaṁ bhante dhammapariyāyo ādibrahmacariyiko ti.

IX.

1. 'Kulaputto' ti bhikkhave Nandaṁ sammā vadamāno vadeyya, 'balavā' ti bhikkhave Nandaṁ sammā vadamāno vadeyya, 'pāsādiko' ti bhikkhave Nandaṁ sammā vadamāno vadeyya, 'tibbarāgo' ti bhikkhave Nandaṁ sammā vadamāno vadeyya.

Kim aññatra bhikkhave Nando indriyesu guttadvāro bhojane mattaññū jāgariyaṁ anuyutto satisampajaññena samannāgato, yena Nando sakkoti paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ carituṁ?

2. Tatr' idaṁ bhikkhave Nandassa indriyesu guttadvāratāya hoti.

[page 167]

Sace bhikkhave Nandassa puratthimā disā āloketabbā hoti, sabbañ cetaso samannāharitvā Nando puratthimaṁ disaṁ āloketi 'evaṁ me puratthimaṁ disaṁ ālokayato nābhijjhā domanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssavissantī' ti. Iti ha tattha sampajāno hoti. Sace bhikkhave Nandassa pacchimā disā āloketabbā hoti ... uttarā disā āloketabbā hoti ... dakkhiṇā disā āloketabbā hoti ... uddhaṁ ulloketabbaṁ hoti ... adho oloketabbaṁ hoti ... anudisā anuviloketabbā hoti, sabbañ cetaso samannāharitvā Nando anudisaṁ anuviloketi 'evaṁ me anudisaṁ anuvilokayato nābhijjhā domanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssavissantī' ti.

Iti ha tattha sampajāno hoti.

Idaṁ kho bhikkhave Nandassa indriyesu guttadvāratāya hoti.

3. Tatr' idaṁ bhikkhave Nandassa bhojane mattaññutāya hoti.

Idha bhikkhave Nando paṭisaṅkhā yoniso āhāraṁ āhāreti neva davāya na madāya na maṇḍanāya na vibhūsanāya yāva-d-eva imassa kāyassa ṭhitiyā yāpanāya vihiṁsūparatiyā brahmacariyānuggahāya 'iti purāṇañ ca vedanaṁ paṭihaṅkhāmi navañ ca vedanaṁ na uppādessāmi, yātrā ca me bhavissati anavajjatā ca phāsuvihāro cā' ti.

Idaṁ kho bhikkhave Nandassa bhojane mattaññutāya hoti.

4. Tatr' idaṁ bhikkhave Nandassa jāgariyānuyogasmiṁ hoti.

[page 168]

Idha bhikkhave Nando divasaṁ caṅkamena nisajjāya āvaraṇiyehi dhammehi cittaṁ parisodheti, rattiyā paṭhamaṁ yāmaṁ caṅkamena nisajjāya āvaraṇiyehi dhammehi cittaṁ parisodheti, rattiyā majjhimaṁ yāmaṁ dakkhiṇena passena sīhaseyyaṁ kappeti pāde pādaṁ accādhāya sato sampajāno uṭṭhānasaññaṁ manasikaritvā, rattiyā pacchimaṁ yāmaṁ paccuṭṭhāya caṅkamena nisajjāya āvaraṇiyehi dhammehi cittaṁ parisodheti.

Idaṁ kho bhikkhave Nandassa jāgariyānuyogasmiṁ hoti.

5. Tatr' idaṁ bhikkhave Nandassa satisampajaññasmiṁ hoti.

Idha bhikkhave Nandassa viditā vedanā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaṁ gacchanti; viditā saññā ... viditā vitakkā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaṁ gacchanti.

Idaṁ kho bhikkhave Nandassa satisampajaññasmiṁ hoti.

Kim aññatra bhikkhave Nando indriyesu guttadvāro bhojane mattaññū jāgariyam anuyutto satisampajaññena samannāgato, yena Nando sakkoti paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ caritun ti?

X.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Campāyaṁ viharati Gaggarāya pokkharaṇiyā tīre. Tena kho pana samayena bhikkhū bhikkhuṁ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno aññen' aññaṁ paṭicarati, bahiddhā kathaṁ apanāmeti, kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukaroti. Atha kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:--

[page 169]

2. Dhamath' etaṁ bhikkhave puggalaṁ, niddhamath' etaṁ bhikkhave puggalaṁ. Apaneyyo so bhikkhave puggalo. Kiṁ vo paraputtā viheṭheti? Idha bhikkhave ekaccassa puggalassa tādisaṁ yeva hoti abhikkantaṁ paṭikkantaṁ ālokitaṁ vilokitaṁ sammiñjitaṁ pasāritaṁ saṅghāṭipattacīvaradhāraṇaṁ, seyyathā pi aññesaṁ bhaddakānaṁ bhikkhūnaṁ, yāv' assa bhikkhū āpattiṁ na passanti; yato ca khvāssa bhikkhū āpattiṁ passanti, tam enaṁ evaṁ jānanti 'samaṇadūsī' vāyaṁ samaṇapalāpo samaṇakāraṇḍavo' ti. Tam enaṁ iti viditvā bahiddhā nāsenti.

Taṁ kissa hetu? Mā aññe bhaddake bhikkhū dūsesī ti.

3. Seyyathā pi bhikkhave sampanne yavakaraṇe yavadūsī jāyetha yavapalāpo yavakāraṇḍavo, tassa tādisaṁ yeva mūlaṁ hoti, seyyathā pi aññesaṁ bhaddakānaṁ yavānaṁ. Tādisaṁ yeva nālaṁ hoti, seyyathā pi aññesaṁ bhaddakānaṁ yavānaṁ, tādisaṁ yeva pattaṁ hoti, seyyathā pi aññesaṁ bhaddakānaṁ yavānaṁ, yāv' assa sīsaṁ na nibbattati; yato ca khvāssa sīsaṁ nibbattati, tam enaṁ evaṁ jānanti 'yavadūsī 'vāyaṁ yavapalāpo yavakāraṇḍavo' ti.

[page 170]

Tam enaṁ iti viditvā samūlaṁ uppāṭetvā bahiddhā yavakaraṇassa chaḍḍenti. Taṁ kissa hetu? Mā aññe bhaddake yave dūsesī ti. Evaṁ eva kho bhikkhave idh' ekaccassa puggalassa tādisaṁ yeva hoti abhikkantaṁ paṭikkantaṁ ālokitaṁ vilokitaṁ sammiñjitaṁ pasāritaṁ saṅghāṭipattacīvaradhāraṇaṁ, seyyathā pi aññesaṁ bhaddakānaṁ bhikkhūnaṁ, yāv' assa bhikkhū āpattiṁ na passanti; yato ca khvāssa bhikkhū āpattiṁ passanti, tam enaṁ evaṁ jānanti 'samaṇadūsī 'vāyaṁ samaṇapalāpo samaṇakāraṇḍavo' ti. Tam enaṁ iti viditvā bahiddhā nāsenti. Taṁ kissa hetu? Mā aññe bhaddake bhikkhū dūsesī ti.

4. Seyyathā pi bhikkhave mahato dhaññarāsissa vuvahyamānassa tattha yāni tāni dhaññāni daḷhāni sāravantāni, tāni ekamantaṁ puñjo hoti; yāni pana tāni dhaññāni dubbalāni palāpāni, tāni vāto ekamantaṁ apavahati.

Tam enaṁ sāmikā sammajjaniṁ gahetvā bhiyyosomattāya apasammajjanti. Taṁ kissa hetu? Mā aññe bhaddake dhaññe dūsesī ti. Evam eva kho bhikkhave idh' ekaccassa puggalassa tādisaṁ yeva hoti abhikkantaṁ paṭikkantaṁ ālokitaṁ vilokitaṁ sammiñjitaṁ pasāritaṁ saṅghāṭipattacīvaradhāraṇaṁ, seyyathā pi aññesaṁ bhaddakānaṁ bhikkhūnaṁ, yāv' assa bhikkhū āpattiṁ na passanti; yato ca khvāssa bhikkhū āpattiṁ passanti, tam enaṁ evaṁ jānanti 'samaṇadūsī 'vāyaṁ samaṇapalāpo samaṇakāraṇḍavo' ti.

[page 171]

Tam enaṁ iti viditvā bahiddhā nāsenti.

Taṁ kissa hetu? Mā aññe bhaddake bhikkhū dūsesī ti.

5. Seyyathā pi bhikkhave puriso udapānapanāliyā atthiko tiṇhaṁ kuṭhāriṁ ādāya vanaṁ paviseyya, so taṁ tad eva rukkhaṁ kuṭhāripāsena ākoṭeti. Tattha yāni tāni rukkhāni daḷhāni sāravantāni, tāni kuṭhāripāsena ākoṭitāni kakkhaḷaṁ paṭinadanti; yāni pana tāni rukkhāni antopūtīni avassutāni kasambujātāni, tāni kuṭhāripāsena ākoṭitāni daddaraṁ paṭinadanti. Tam enaṁ mūle chindati, mūle chinditvā agge chindati, agge chinditvā anto suvisodhitaṁ visodheti, anto suvisodhitaṁ visodhetvā udapānapanāliṁ yojeti. Evam eva kho bhikkhave idh' ekaccassa puggalassa tādisaṁ yeva hoti abhikkantaṁ paṭikkantaṁ ālokitaṁ vilokitaṁ sammiñjitaṁ pasāritaṁ saṅghāṭipattacīvaradhāraṇaṁ, seyyathā pi aññesaṁ bhaddakānaṁ bhikkhūnaṁ, yāv' assa bhikkhū āpattiṁ na passanti; yato ca khvāssa bhikkhū āpattiṁ passanti, tam enaṁ evaṁ jānanti 'samaṇadūsī 'vāyaṁ samaṇapalāpo samaṇakāraṇḍavo' ti. Tam enaṁ iti viditvā bahiddhā nāsenti.

Taṁ kissa hetu? Mā aññe bhaddake bhikkhū dūsesī ti.

[page 172]

Saṁvāsāyaṁ vijānātha pāpiccho kodhano iti
makkhī thambhī palāsī ca issukī maccharī saṭho
saṇhavāco janavati samaṇo viya bhāsati
raho karoti karaṇaṁ pāpadiṭṭhi anādaro
saṁsappī ca musāvādī taṁ viditvā yathā kathaṁ?
Sabbe samaggā hutvāna abhinibbajjayātha naṁ
kāraṇḍavaṁ niddhamatha kasambuṁ apakassatha.
Tato palāpe vāhetha assamaṇe samaṇamānino
niddhamitvāna pāpicche pāpa-ācāragocare
suddhā suddhehi saṁvāsaṁ kappayavho patissatā,
tato samaggā nipakā dukkhass' antaṁ karissathā ti.

Mettāvaggo paṭhamo

Tatr'uddānaṁ:

Mettaṁ paññā ca dve piyā dve ca lokavipattiyo Devadatto ca Uttaro Nando kārandavena cā ti.

Mahā-Vagga

XI.

1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Verañjāyaṁ viharati Naḷerupucimandamūle. Atha kho Verañjo brāhmaṇo yena Bhagavā ten' upasaṅkami,

[page 173]

upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Verañjo brāhmaṇo Bhagavantaṁ etad avoca 'sutaṁ me taṁ bho Gotama: na samaṇo Gotamo brāhmaṇe jiṇṇe vuddhe mahallake addhagate vayo-anuppatte abhivādeti vā paccuṭṭheti vā āsanena vā nimantetī ti. Tayidaṁ bho Gotama tath' eva, na hi bhavaṁ Gotamo brāhmaṇe jiṇṇe vuddhe mahallake addhagate vayo-anuppatte abhivādeti vā paccuṭṭheti vā āsanena vā nimanteti. Tayidaṁ bho Gotama na sampannam evā' ti. 'Nāhan taṁ brāhmaṇa passāmi sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya, yam ahaṁ abhivādeyyaṁ vā paccuṭṭheyyaṁ vā āsanena vā nimanteyyaṁ. Yaṁ hi brāhmaṇa Tathāgato abhivādeyya vā paccuṭṭheyya vā āsanena vā nimanteyya, muddhā pi tassa vipateyyā' ti.

2. 'Arasarūpo bhavaṁ Gotamo' ti. 'Atthi khv esa brāhmaṇa pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: arasarūpo samaṇo Gotamo ti. Ye te brāhmaṇa rūparasā saddarasā gandharasā rasarasā phoṭṭhabbarasā, te Tathāgatassa pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṁ anuppādadhammā.

Ayaṁ kho brāhmaṇa pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: arasarūpo samaṇo Gotamo ti; no ca kho yaṁ tvaṁ sandhāya vadesī' ti.

[page 174]

3. 'Nibbhogo bhavaṁ Gotamo' ti. 'Atthi khv esa brāhmaṇa pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: nibbhogo samaṇo Gotamo ti. Ye te brāhmaṇa rūpabhogā saddabhogā gandhabhogā rasabhogā phoṭṭhabbabhogā, te Tathāgatassa pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṁ anuppādadhammā. Ayaṁ kho brāhmaṇa pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: nibbhogo samaṇo Gotamo ti; no ca kho yaṁ tvaṁ sandhāya vadesī' ti.

4. 'Akiriyavādo bhavaṁ Gotamo' ti. 'Atthi khv esa brāhmaṇa pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: akiriyavādo samaṇo Gotamo ti. Ahaṁ hi brāhmaṇa akiriyaṁ vadāmi kāyaduccaritassa vacīduccaritassa manoduccaritassa, anekavihitānaṁ pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ akiriyaṁ vadāmi. Ayaṁ kho brāhmaṇa pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: akiriyavādo samaṇo Gotamo ti; no ca kho yaṁ tvaṁ sandhāya vadesī' ti.

5. 'Ucchedavādo bhavaṁ Gotamo' ti. 'Atthi khv esa brāhmaṇa pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: ucchedavādo samaṇo Gotamo ti. Ahaṁ hi brāhmaṇa ucchedaṁ vadāmi rāgassa dosassa mohassa, anekavihitānaṁ pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ ucchedaṁ vadāmi. Ayaṁ kho brāhmaṇa pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: ucchedavādo samaṇo Gotamo ti; no ca kho yaṁ tvaṁ sandhāya vadesī' ti.

6. 'Jegucchī bhavaṁ Gotamo' ti. 'Atthi khv esa brāhmaṇa pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: jegucchī samaṇo Gotamo ti. Ahaṁ hi brāhmaṇa jigucchāmi kāyaduccaritena vacīduccaritena manoduccaritena, jigucchāmi anekavihitānaṁ papakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ samāpattiyā.

[page 175]

Ayaṁ kho brāhmaṇa pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: jegucchī samaṇo Gotamo ti; no ca kho yaṁ tvaṁ sandhāya vadesī' ti.

7. 'Venayiko bhavaṁ Gotamo' ti. 'Atthi khv esa brāhmaṇa pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: venayiko samaṇo Gotamo ti. Ahaṁ hi brāhmaṇa vinayāya dhammaṁ desemi rāgassa dosassa mohassa, anekavihitānaṁ pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ vinayāya dhammaṁ desemi. Ayaṁ kho brāhmaṇa pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: venayiko samaṇo Gotamo ti; no ca kho yaṁ tvaṁ sandhāya vadesī' ti.

8. 'Tapassī bhavaṁ Gotamo' ti. 'Atthi khv esa brāhmaṇa pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: tapassī samaṇo Gotamo ti. Tapanīyāhaṁ brāhmaṇa pāpake akusale dhamme vadāmi, kāyaduccaritaṁ vacīduccaritaṁ manoduccaritaṁ. yassa kho brāhmaṇa tapanīyā pāpakā akusalā dhammā pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṁ anuppādadhammā, tam ahaṁ tapassī ti vadāmi. Tathāgatassa kho brāhmaṇa tapanīyā pāpakā akusalā dhammā pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṁ anuppādadhammā.

Ayaṁ kho brāhmaṇa pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: tapassī samaṇo Gotamo ti; no ca kho yaṁ tvaṁ sandhāya vadesī' ti.

9. 'Apagabbho bhavaṁ Gotamo' ti. 'Atthi khv esa brāhmaṇa pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: apagabbho samaṇo Gotamo ti. Yassa kho brāhmaṇa āyatiṁ gabbhaseyyā punabbhavābhinibbatti pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṁ anuppādadhammā,

[page 176]

tam ahaṁ apagabbho ti vadāmi. Tathāgatassa kho brāhmaṇa āyatiṁ gabbhaseyyā punabbhavābhinibbatti pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṁ anuppādadhammā. Ayaṁ kho brāhmaṇa pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: apagabbho samaṇo Gotamo ti; no ca kho yaṁ tvaṁ sandhāya vadesi. Seyyathā pi brāhmaṇa kukkuṭiyā aṇḍāni aṭṭha vā dasa vā dvādasa vā, tān' assu kukkuṭiyā sammā adhisayitāni sammā pariseditāni sammā paribhāvitāni; yo nu kho tesaṁ kukkuṭapotakānaṁ paṭhamataraṁ pādanakhasikhāya vā mukhatuṇḍakena vā aṇḍakosaṁ padāletvā sotthinā abhinibbijjheyya, kinti svāssa vacanīyo jeṭṭho vā kaniṭṭho vā' ti? 'Jeṭṭho ti 'ssa bho Gotama vacanīyo, so hi nesaṁ bho Gotama jeṭṭho hotī' ti.

10. 'Evam eva kho ahaṁ brāhmaṇa avijjāgatāya pajāya aṇḍabhūtāya pariyonaddhāya avijjaṇḍakosaṁ padāletvā eko 'va loke anuttaraṁ sammāsambodhiṁ abhisambuddho.

Ahaṁ hi brāhmaṇa jeṭṭho seṭṭho lokassa. āraddhaṁ kho pana me brāhmaṇa viriyaṁ ahosi asallīnaṁ, upaṭṭhitā sati apamuṭṭhā, passaddho kāyo asāraddho, samāhitaṁ cittaṁ ekaggaṁ.

11. 'So kho ahaṁ brāhmaṇa vivicc'eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṁ savicāraṁ vivekajaṁ pītisukhaṁ paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja vihāsiṁ; vitakkavicārānaṁ vūpasamā ajjhattaṁ sampasādanaṁ cetaso ekodibhāvaṁ avitakkaṁ avicāraṁ samādhijaṁ pītisukhaṁ dutiyaṁ jhānaṁ upasampajja vihāsiṁ;

[page 177]

pītiyā ca virāgā upekkhako ca vihāsiṁ sato ca sampajāno, sukhañ ca kāyena paṭisaṁvedesiṁ, yan taṁ ariyā ācikkhanti: upekkhako satimā sukhavihārī ti, tatiyaṁ jhānaṁ upasampajja vihāsiṁ; sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubb' eva somanassadomanassānaṁ atthaṅgamā adukkhamasukhaṁ upekkhāsatipārisuddhiṁ catutthaṁ jhānaṁ upasampajja vihāsiṁ.

12. 'So evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammaniye ṭhite āneñjappatte pubbenivāsānussatiñāṇāya cittaṁ abhininnāmesiṁ. So anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussarāmi, seyyathīdaṁ ekam pi jātiṁ dve pi jātiyo tisso pi jātiyo catasso pi jātiyo pañca pi jātiyo dasa pi jātiyo vīsam pi jātiyo tiṁsam pi jātiyo cattāḷīsam pi jātiyo paññāsam pi jātiyo, jātisatam pi jātisahassam pi jātisatasahassam pi, aneke pi saṁvaṭṭakappe aneke pi vivaṭṭakappe aneke pi saṁvaṭṭavivaṭṭakappe "amutrāsiṁ evaṁnāmo evaṅgotto evaṁvaṇṇo evamāhāro evaṁsukhadukkhapaṭisaṁvedī evamāyupariyanto, so tato cuto amutra udapādiṁ, tatrāpāsiṁ evaṁnāmo evaṅgotto evaṁvaṇṇo evamāhāro evaṁsukhadukkhapaṭisaṁvedī evamāyupariyanto, so tato cuto idhūpapanno" ti. Iti sākāraṁ sa-uddesaṁ anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussarāmi. Ayaṁ kho me brāhmaṇa rattiyā paṭhame yāme paṭhamā vijjā adhigatā, avijjā vihatā vijjā uppannā, tamo vihato āloko uppanno yathātaṁ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato. Ayaṁ kho me brāhmaṇa paṭhamā abhinibbidhā ahosi kukkuṭacchāpakass' eva aṇḍakosamhā.

[page 178]

13. 'So evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammaniye ṭhite āneñjappatte sattānaṁ cutūpapātañāṇāya cittaṁ abhininnāmesiṁ. So dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passāmi cavamāne upapajjamāne, hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate yathākammūpage satte pajānāmi "ime vata bhonto sattā kāyaduccaritena samannāgatā vacīduccaritena samannāgatā manoduccaritena samannāgatā ariyānaṁ upavādakā micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapannā; ime vā pana bhonto sattā kāyasucaritena samannāgatā vacīsucaritena samannāgatā manosucaritena samannāgatā ariyānaṁ anupavādakā sammādiṭṭhikā sammādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapannā" ti. Iti dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passāmi cavamāne upapajjamāne, hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate yathākammūpage satte pajānāmi. Ayaṁ kho me brāhmaṇa rattiyā majjhime yāme dutiyā vijjā adhigatā, avijjā vihatā vijjā uppannā, tamo vihato āloko uppanno yathātaṁ appamattassa ātapino pahitattassa viharato. Ayaṁ kho me brāhmaṇa dutiyā abhinibbidhā ahosi kukkuṭacchāpakass' eva aṇḍakosamhā.

14. 'So evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammaniye ṭhite āneñjappatte āsavānaṁ khayañāṇāya cittaṁ abhininnāmesiṁ. So "idaṁ dukkhan" ti yathābhūtaṁ abbhaññāsiṁ, "ayaṁ dukkhasamudayo" ti yathābhūtaṁ abbhaññāsiṁ, "ayaṁ dukkhanirodho" ti yathābhūtaṁ abbhaññāsiṁ, "ayaṁ dukkhanirodhagāminī paṭipadā" ti yathābhūtaṁ abbhaññāsiṁ; "ime āsavā" ti yathābhūtaṁ abbhaññāsiṁ, "ayaṁ āsavasamudayo" ti yathābhūtaṁ abbhaññāsiṁ,

[page 179]

"ayaṁ āsavanirodho" ti yathābhūtaṁ abbhaññāsiṁ, "ayaṁ āsavanirodhagāminī paṭipadā" ti yathābhūtaṁ abbhaññāsiṁ.

Tassa me evaṁ jānato evaṁ passato kāmāsavā pi cittaṁ vimuccittha, bhavāsavā pi cittaṁ vimuccittha, avijjāsavā pi cittaṁ vimuccittha, vimuttasmiṁ vimuttam iti ñāṇaṁ ahosi. "Khīṇā jāti, vusitaṁ brahmacariyaṁ, kataṁ karaṇīyaṁ, nāparaṁ itthattāyā" ti abbhaññāsiṁ. Ayaṁ kho me brāhmaṇa rattiyā pacchime yāme tatiyā vijjā adhigatā, avijjā vihatā vijjā uppannā, tamo vihato āloko uppanno yathātaṁ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato. Ayaṁ kho me brāhmaṇa tatiyā abhinibbidhā ahosi kukkuṭacchāpakass' eva aṇḍakosamhā' ti.

15. Evaṁ vutte Verañjo brāhmaṇo Bhagavantaṁ etad avoca: Jeṭṭho bhavaṁ Gotamo, seṭṭho bhavaṁ Gotamo.

Abhikkantaṁ bho Gotama abhikkantaṁ bho Gotama, seyyathā pi bho Gotama nikkujjitaṁ vā ukkujjeyya, paṭicchannaṁ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṁ ācikkheyya, andhakāre vā telapajjotaṁ dhāreyya 'cakkhumanto rūpāni dakkhantī' ti: evam eva bhotā Gotamena anekapariyāyena dhammo pakāsito. Esāhaṁ bhavantaṁ Gotamaṁ saraṇaṁ gacchāmi dhammañ ca bhikkhusaṅghañ ca, upāsakaṁ maṁ bhavaṁ Gotamo dhāretu ajja-t-agge pāṇupetaṁ saraṇaṁ gatan ti.

XII.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Vesāliyaṁ viharati Mahāvane Kūṭāgārasālāyaṁ. Tena kho pana samayena sambahulā abhiññātā abhiññātā Licchavī santhāgāre sannisinnā sannipatitā anekapariyāyena buddhassa vaṇṇaṁ bhāsanti, dhammassa vaṇṇaṁ bhāsanti, saṅghassa vaṇṇaṁ bhāsanti.

[page 180]

2. Tena kho pana samayena Sīho senāpati Nigaṇṭhasāvako tassaṁ parisāyaṁ nisinno hoti. Atha kho Sīhassa senāpatissa etad ahosi 'nissaṁsayaṁ kho so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho bhavissati, tathā h' ime sambahulā abhiññātā abhiññātā Licchavī santhāgāre sannisinnā sannipatitā anekapariyāyena buddhassa vaṇṇaṁ bhāsanti, dhammassa vaṇṇaṁ bhāsanti, saṅghassa vaṇṇaṁ bhāsanti; yan nūnāhaṁ taṁ Bhagavantaṁ dassanāya upasaṅkameyyaṁ arahantaṁ sammāsambuddhan' ti.

3. Atha kho Sīho senāpati yena Nigaṇṭho Nāṭaputto ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Nigaṇṭhaṁ Nāṭaputtaṁ etad avoca 'icchām' ahaṁ bhante samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamitun' ti. 'Kiṁ pana tvaṁ Sīha kiriyavādo samāno akiriyavādaṁ samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamissasi? Samaṇo hi Sīha Gotamo akiriyavādo akiriyāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī' ti. Atha kho Sīhassa senāpatissa yo ahosi gamiyābhisaṅkhāro Bhagavantaṁ dassanāya, so paṭippassambhi.

4. Dutiyam pi kho sambahulā abhiññātā abhiññātā Licchavī santhāgāre sannisinnā sannipatitā anekapariyāyena buddhassa vaṇṇaṁ bhāsanti, dhammassa vaṇṇaṁ bhāsanti, saṅghassa vaṇṇaṁ bhāsanti. Dutiyaṁ pi kho Sīhassa senāpatissa etad ahosi 'nissaṁsayaṁ kho so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho bhavissati, tathā h' ime sambahulā abhiññātā abhiññātā Licchavī santhāgāre sannisinnā sannipatitā anekapariyāyena buddhassa vaṇṇaṁ bhāsanti, dhammassa vaṇṇaṁ bhāsanti, saṅghassa vaṇṇaṁ bhāsanti; yan nūnāhaṁ taṁ Bhagavantaṁ dassanāya upasaṅkameyyaṁ arahantaṁ sammāsambuddhan' ti.

[page 181]

Atha kho Sīho senāpati yena Nigaṇṭho Nāṭaputto ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Nigaṇṭhaṁ Nāṭaputtaṁ etad avoca 'icchām' ahaṁ bhante samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamitun' ti.

'Kiṁ pana tvaṁ Sīha kiriyavādo samāno akiriyavādaṁ samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamissasi? Samaṇo hi Sīha Gotamo akiriyavādo akiriyāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī' ti. Dutiyam pi kho Sīhassa senāpatissa yo ahosi gamiyābhisaṅkhāro Bhagavantaṁ dassanāya, so paṭippassambhi.

5. Tatiyam pi kho sambahulā abhiññātā abhiññātā Licchavī santhāgāre sannisinnā sannipatitā anekapariyāyena buddhassa vaṇṇaṁ bhāsanti, dhammassa vaṇṇaṁ bhāsanti, saṅghassa vaṇṇaṁ bhāsanti. Tatiyam pi kho Sīhassa senāpatissa etad ahosi 'nissaṁsayaṁ kho so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho bhavissati, tathā h' ime sambahulā abhiññātā abhiññātā Licchavī santhāgāre sannisinnā sannipatitā anekapariyāyena buddhassa vaṇṇaṁ bhāsanti, dhammassa vaṇṇaṁ bhāsanti, saṅghassa vaṇṇaṁ bhāsanti; kiṁ hi 'me karissanti Nigaṇṭhā apalokitā vā anapalokitā vā; yan nūnāhaṁ anapaloketvā 'va Nigaṇṭhe taṁ Bhagavantaṁ dassanāya upasaṅkameyyaṁ arahantaṁ sammāsambuddhan' ti. Atha kho Sīho senāpati pañcamattehi rathasatehi divādivassa Vesāliyā niyyāsi Bhagavantaṁ dassanāya. Yāvatikā yānassa bhūmi yānena gantvā yanā paccorohitvā pattiko 'va ārāmaṁ pāvisi. Atha kho Sīho senāpati yena Bhagavā ten' upasaṅkami; upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Sīho senāpati Bhagavantaṁ etad avoca 'sutaṁ me taṁ bhante: akiriyavādo samaṇo Gotamo akiriyāya dhammaṁ deseti,

[page 182]

tena ca sāvake vinetī ti. Ye te bhante evam āhaṁsu: akiriyavādo samaṇo Gotamo akiriyāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti, kacci te bhante Bhagavato vuttavādino na ca Bhagavantaṁ abhūtena abbhācikkhanti dhammassa cānudhammaṁ vyākaronti na ca koci sahadhammiko vādānupāto gārayhaṁ ṭhānaṁ āgacchati. Anabbhakkhātukāmā hi mayaṁ bhante Bhagavantan' ti.

6. Atthi Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: akiriyavādo samaṇo Gotamo akiriyāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti. Atthi Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: kiriyavādo samaṇo Gotamo kiriyāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti. Atthi Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: ucchedavādo samaṇo Gotamo ucchedāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti. Atthi Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: jegucchī samaṇo Gotamo jegucchitāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti. Atthi Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: venayiko samano Gotamo vinayāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti. Atthi Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: tapassī samaṇo Gotamo tapassitāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti.

Atthi Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya apagabbho samaṇo Gotamo apagabbhatāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti. Atthi Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: assattho samaṇo Gotamo assāsāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti.

7. Katamo ca Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: akiriyavādo samaṇo Gotamo akiriyāya dhammaṁ deseti,

[page 183]

tena ca sāvake vinetī ti? Ahaṁ hi Sīha akiriyaṁ vadāmi kāyaduccaritassa vacīduccaritassa manoduccaritassa, anekavihitānaṁ pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ akiriyaṁ vadāmi. Ayaṁ kho Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: akiriyavādo samaṇo Gotamo akiriyāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti.

Katamo ca Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: kiriyavādo samaṇo Gotamo kiriyāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti? Ahaṁ hi Sīha kiriyaṁ vadāmi kāyasucaritassa vacīsucaritassa manosucaritassa, anekavihitānaṁ kusalānaṁ dhammānaṁ kiriyaṁ vadāmi. Ayaṁ kho Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: kiriyavādo samaṇo Gotamo kiriyāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti.

Katamo ca Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: ucchedavādo samaṇo Gotamo ucchedāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti? Ahaṁ hi Sīha ucchedaṁ vadāmi rāgassa dosassa mohassa, anekavihitānaṁ pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ ucchedaṁ vadāmi.

Ayaṁ kho Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: ucchedavādo samaṇo Gotamo ucchedāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti.

Katamo ca Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: jegucchī samaṇo Gotamo jegucchitāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti? Ahaṁ hi Sīha jigucchāmi kāyaduccaritena vacīduccaritena manoduccaritena, jigucchāmi anekavihitānaṁ pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ samāpattiyā. Ayaṁ kho Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: jegucchī samaṇo Gotamo jegucchitāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti.

Katamo ca Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: venayiko samaṇo Gotamo vinayāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti? Ahaṁ hi Sīha vinayāya dhammaṁ desemi rāgassa dosassa mohassa, anekavihitānaṁ pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ vinayāya dhammaṁ desemi.

[page 184]

Ayaṁ kho Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: venayiko samaṇo Gotamo vinayāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti.

Katamo ca Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: tapassī samaṇo Gotamo tapassitāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti? Tapanīyāhaṁ Sīha pāpake akusale dhamme vadāmi: kāyaduccaritaṁ vacīduccaritaṁ manoduccaritaṁ. Yassa kho Sīha tapanīyā pāpakā akusalā dhammā pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṁ anuppādadhammā, tam ahaṁ tapassī ti vadāmi. Tathāgatassa kho Sīha tapanīyā pāpakā akusalā dhammā pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṁ anuppādadhammā. Ayaṁ kho Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: tapassī samaṇo Gotamo tapassitāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti.

Katamo ca Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: apagabbho samaṇo Gotamo apagabbhatāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti?

Yassa kho Sīha āyatiṁ gabbhaseyyā punabbhavābhinibbatti pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṁ anuppādadhammā, tam ahaṁ apagabbho ti vadāmi.

Tathāgatassa kho Sīha āyatiṁ gabbhaseyyā punabbhavābhinibbatti pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvakatā āyatiṁ anuppādadhammā. Ayaṁ kho Sīha pariyāyo yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: apagabbho samaṇo Gotamo apagabbhatāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti.

Katamo ca Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: assattho samaṇo Gotamo assāsāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti? Ahaṁ hi Sīha assattho paramena assāsena assāsāya dhammaṁ desemi,

[page 185]

tena ca sāvake vinemi. Ayaṁ kho Sīha pariyāyo, yena maṁ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya: assattho samaṇo Gotamo assāsāya dhammaṁ deseti, tena ca sāvake vinetī ti.

8. Evaṁ vutte Sīho senāpati Bhagavantaṁ etad avoca 'abhikkantaṁ bhante abhikkantaṁ bhante ... pe ... upāsakaṁ maṁ bhante Bhagavā dhāretu ajja-t-agge pāṇupetaṁ saraṇaṁ gatan' ti. 'Anuviccakāraṁ kho Sīha karohi, anuviccakāro tumhādisānaṁ ñātamanussānaṁ sādhu hotī' ti. 'Iminā p' ahaṁ bhante Bhagavato bhiyyosomattāya attamano abhiraddho, yaṁ maṁ Bhagavā evam āha: anuviccakāraṁ kho Sīha karohi, anuviccakāro tumhādisānaṁ ñātamanussānaṁ sādhu hotī ti. Maṁ hi bhante aññatitthiyā sāvakaṁ labhitvā kevalakappaṁ Vesāliṁ paṭākaṁ parihareyyuṁ: Sīho amhākaṁ senāpati sāvakattaṁ upagato ti.

Atha ca pana maṁ Bhagavā evam āha: anuviccakāraṁ kho Sīha karohi, anuviccakāro tumhādisānaṁ ñātamanussānaṁ sādhu hotī ti. Esāhaṁ bhante dutiyam pi Bhagavantaṁ saraṇaṁ gacchāmi dhammañ ca bhikkhusaṅghañ ca, upāsakaṁ maṁ bhante Bhagavā dhāretu ajja-t-agge pāṇupetaṁ saraṇaṁ gatan' ti. 'Dīgharattaṁ kho te Sīha Nigaṇṭhanaṁ opānabhūtaṁ kulaṁ, yena nesaṁ upagatānaṁ piṇḍakaṁ dātabbaṁ maññeyyāsī' ti. 'Iminā p' ahaṁ bhante Bhagavato bhiyyosomattāya attamano abhiraddho, yaṁ maṁ Bhagavā evam āha: dīgharattaṁ kho te Sīha Nigaṇṭhānaṁ opānabhūtaṁ kulaṁ, yena nesaṁ upagatānaṁ piṇḍakaṁ dātabbaṁ maññeyyāsī ti. Sutam me taṁ bhante: samaṇo Gotamo evam āha "mayham eva dānaṁ dātabbaṁ,

[page 186]

na aññesaṁ dānaṁ dātabbaṁ; mayham eva sāvakānaṁ dānaṁ dātabbaṁ, na aññesaṁ sāvakānaṁ dānaṁ dātabbaṁ; mayham eva dinnaṁ mahapphalaṁ, na aññesaṁ dinnaṁ mahapphalaṁ; mayham eva sāvakānaṁ dinnaṁ mahapphalaṁ, na aññesaṁ sāvakānaṁ dinnaṁ mahapphalan" ti. Atha ca pana maṁ Bhagavā Nigaṇṭhesu pi dāne samādapeti, api ca bhante mayam ettha kālaṁ jānissāma. Esāhaṁ bhante tatiyam pi Bhagavantaṁ saraṇaṁ gacchāmi dhammañ ca bhikkhusaṅghañ ca, upāsakaṁ maṁ bhante Bhagavā dhāretu ajja-t-agge pāṇupetaṁ saraṇaṁ gatan' ti.

9. Atha kho Bhagavā Sīhassa senāpatissa anupubbikathaṁ kathesi, seyyathīdaṁ dānakathaṁ sīlakathaṁ saggakathaṁ kāmānaṁ ādīnavaṁ okāraṁ saṅkilesaṁ nekkhamme ānisaṁsaṁ pakāsesi. Yadā Bhagavā aññāsi Sīhaṁ senāpatiṁ kallacittaṁ muducittaṁ vinivaraṇacittaṁ udaggacittaṁ pasannacittaṁ, atha yā buddhānaṁ sāmukkaṁsikā dhammadesanā, taṁ pakāsesi: dukkhaṁ samudayaṁ nirodhaṁ maggaṁ. Seyyathā pi nāma suddhaṁ vatthaṁ apagatakālakaṁ samma-d-eva rajanaṁ paṭiggaṇheyya, evam eva Sīhassa senāpatissa tasmiṁ yeva āsane virajaṁ vītamalaṁ dhammacakkhuṁ udapādi 'yaṁ kiñci samudayadhammaṁ, sabban taṁ nirodhadhamman' ti.

10. Atha kho Sīho senāpati diṭṭhadhammo pattadhammo viditadhammo pariyogāḷhadhammo tiṇṇavicikiccho vigatakathaṅkatho vesārajjappatto aparapaccayo Satthu sāsane Bhagavantaṁ etad avoca 'adhivāsetu me bhante Bhagavā svātanāya bhattaṁ saddhiṁ bhikkhusaṅghenā' ti.

[page 187]

Adhivāsesi Bhagavā tuṇhībhāvena. Atha kho Sīho senāpati Bhagavato adhivāsanaṁ viditvā uṭṭhāyāsanā Bhagavantaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā pakkāmi. Atha kho Sīho senāpati aññataraṁ purisaṁ āmantesi 'gaccha tvaṁ ambho purisa pavattamaṁsaṁ jānāhī' ti. Atha kho Sīho senāpati tassā rattiyā accayena sake nivesane paṇītaṁ khādaniyaṁ bhojaniyaṁ paṭiyādāpetvā Bhagavato kālaṁ ārocāpesi 'kālo bhante, Sīhassa senāpatissa nivesane niṭṭhitaṁ bhattan' ti.

11. Atha kho Bhagavā pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya yena Sīhassa senāpatissa nivesanaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi saddhiṁ bhikkhusaṅghena. Tena kho pana samayena sambahulā Nigaṇṭhā Vesāliyaṁ rathiyāya rathiyaṁ siṅghāṭakena siṅghāṭakaṁ bāhā paggayha kandanti 'ajja Sīheno senāpatinā thullaṁ pasuṁ vadhitvā samaṇassa Gotamassa bhattaṁ kataṁ, taṁ samaṇo Gotamo jānaṁ uddissa kataṁ maṁsaṁ paribhuñjati paṭicca kamman' ti. Atha kho aññataro puriso yena Sīho senāpati ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Sīhassa senāpatissa upakaṇṇake ārocesi 'yagghe bhante jāneyyāsi ete sambahulā Nigaṇṭhā Vesāliyaṁ rathiyāya rathiyaṁ siṅghāṭakena siṅghāṭakaṁ bāhā paggayhakandanti: ajja Sīhena senāpatinā thullaṁ pasuṁ vadhitvā samaṇassa Gotamassa bhattaṁ kataṁ, taṁ samaṇo Gotamo jānaṁ uddissa kataṁ maṁsaṁ paribhuñjati paṭicca kamman' ti.

[page 188]

'Alaṁ ayyo, dīgharattaṁ hi te āyasmanto avaṇṇakāmā buddhassa avaṇṇakāmā dhammassa avaṇṇakāmā saṅghassa, na ca pana te āyasmanto jīranti taṁ Bhagavantaṁ asatā tucchā musā abhūtena abbhācikkhantā, na ca mayaṁ jīvitahetu pi sañcicca pāṇaṁ jīvitā voropeyyāmā' ti.

12. Atha kho Sīho senāpati buddhapamukhaṁ bhikkhusaṅghaṁ paṇītena khādaniyena bhojaniyena sahatthā santappesi sampavāresi. Atha kho Sīho senāpati Bhagavantaṁ bhuttāviṁ onītapattapāṇiṁ ekamantaṁ nisīdi.

Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Sīhaṁ senāpatiṁ Bhagavā dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṁsetvā uṭṭhāyāsanā pakkāmī ti.

XIII.

1. Aṭṭhahi bhikkhave aṅgehi samannāgato rañño bhaddo assājāniyo rājāraho hoti rājabhoggo, rañño aṅgan tveva saṅkhaṁ gacchati. Katamehi aṭṭhahi?

2. Idha bhikkhave rañño bhaddo assājāniyo ubhato sujāto hoti mātito ca pitito ca, yassaṁ disāyaṁ aññe pi bhaddā assājāniyā jāyanti, tassaṁ disāyaṁ jāto hoti; yaṁ kho pan' assa bhojanaṁ denti allaṁ vā sukkaṁ vā, taṁ sakkaccaṁ yeva paribhuñjati avikiranto; jegucchī hoti uccāraṁ vā passāvaṁ vā abhinisīdituṁ vā abhinipajjituṁ vā; so rato hoti sukhasaṁvāso na aññe asse ubbejetā;

[page 189]

yāni kho pan' assa honti sāṭheyyāni kūṭeyyāni jimheyyāni vaṅkeyyāni, tāni yathābhūtaṁ sārathissa āvikattā hoti, tesam assa sārathi abhinimmadanāya vāyamati; vāhī kho pana hoti, 'kāmaṁ maññe assā vahantu vā mā vā, aham ettha vahissāmī' ti cittaṁ uppādeti; gacchanto kho pana ujumaggen' eva gacchati; thāmavā hoti yāva jīvitamaraṇapariyādānā thāmaṁ upadaṁsetā.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhah' aṅgehi samannāgato rañño bhaddo assājāniyo rājāraho hoti rājabhoggo, rañño aṅgan tveva saṅkhaṁ gacchati.

3. Evam eva kho bhikkhave aṭṭhahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katamehi aṭṭhahi?

4. Idha bhikkhave bhikkhu sīlavā hoti pātimokkhasaṁvarasaṁvuto viharati ācāragocarasampanno, anumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu; yaṁ kho pan' assa bhojanaṁ denti lūkhaṁ vā paṇītaṁ vā, taṁ sakkaccaṁ yeva paribhuñjati avihaññamāno; jegucchī hoti, jigucchati kāyaduccaritena vacīduccaritena manoduccaritena, jigucchati pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ samāpattiyā; so rato hoti sukhasaṁvāso na aññe bhikkhū ubbejetā; yāni kho pan' assa honti sāṭheyyāni kūṭeyyāni jimheyyāni vaṅkeyyāni,

[page 190]

tāni yathābhūtaṁ āvikattā hoti Satthari vā viññūsu vā sabrahmacārīsu, tesam assa Satthā vā viññū vā sabrahmacārī abhinimmadanāya vāyamati; sikkhitā kho pana hoti, 'kāmaṁ maññe bhikkhū sikkhantu vā mā vā, aham ettha sikkhissāmī' ti cittaṁ uppādeti; gacchanto kho pana ujumaggen' eva gacchati, tatrāyaṁ ujumaggo, seyyathīdaṁ sammādiṭṭhi ... pe ... sammāsamādhi; āraddhaviriyo viharati 'kāmaṁ taco ca nahāru ca aṭṭhi ca avasissatu, sarīre upasussatu maṁsalohitaṁ, yan taṁ purisathāmena purisaviriyena purisaparakkamena pattabbaṁ, na taṁ apāpuṇitvā viriyassa saṇṭhānaṁ bhavissatī' ti.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.

XIV.

1. Aṭṭha ca bhikkhave assakhaḷuṅke desessāmi aṭṭha ca assadose aṭṭha ca purisakhaḷuṅke aṭṭha ca purisadose, taṁ suṇātha sādhukaṁ manasikarotha, bhāsissāmī ti. 'Evaṁ bhante' ti kho te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ. Bhagavā etad avoca:--

2. Katame ca bhikkhave aṭṭha assakhaḷuṅkā aṭṭha ca assadosā?

Idha bhikkhave ekacco assakhaḷuṅko pehī ti vutto viddho samāno codito sārathinā pacchato paṭisakkati, piṭṭhito rathaṁ paṭivatteti.

[page 191]

Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco assakhaḷuṅko hoti. Ayaṁ bhikkhave paṭhamo assadoso.

3. Puna ca paraṁ bhikkhave idh' ekacco assakhaḷuṅko pehī ti vutto viddho samāno codito sārathinā pacchā laṅghi pati kubbaraṁ hanti tidaṇḍaṁ bhañjati. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco assakhaḷuṅko hoti. Ayaṁ bhikkhave dutiyo assadoso.

4. Puna ca paraṁ bhikkhave idh' ekacco assakhaḷuṅko pehī ti vutto viddho samāno codito sārathinā rathīsāya satthiṁ ussajjitvā rathīsaṁ yeva ajjhomaddati. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco assakhaḷuṅko hoti. Ayaṁ bhikkhave tatiyo assadoso.

5. Puna ca paraṁ bhikkhave idh' ekacco assakhaḷuṅko pehī ti vutto viddho samāno codito sārathinā ummaggaṁ gaṇhāti, ubbaṭumaṁ rathaṁ karoti. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco assakhaḷuṅko hoti. Ayaṁ bhikkhave catuttho assadoso.

6. Puna ca paraṁ bhikkhave idh' ekacco assakhaḷuṅko pehī ti vutto viddho samāno codito sārathinā laṅgheti purimaṁ kāyaṁ, paggaṇhāti purime pāde. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco assakhaḷuṅko hoti. Ayaṁ bhikkhave pañcamo assadoso.

7. Puna ca paraṁ bhikkhave idh' ekacco assakhaḷuṅko pehī ti vutto viddho samāno codito sārathinā anādiyitvā sārathiṁ anādiyitvā patodaṁ dantehi mukhādhānaṁ viddhaṁsitvā yenakāmaṁ pakkamati.

[page 192]

Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco assakhaḷuṅko hoti. Ayaṁ bhikkhave chaṭṭho assadoso.

8. Puna ca paraṁ bhikkhave idh' ekacco assakhaḷuṅko pehī ti vutto viddho samāno codito sārathinā neva abhikkamati no paṭikkamati, tatth' eva {khīlaṭṭhāyi ṭhito} hoti.

Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco assakhaḷuṅko hoti. Ayaṁ bhikkhave sattamo assadoso.

9. Puna ca paraṁ bhikkhave idh' ekacco assakhaḷuṅko pehī ti vutto viddho samāno codito sārathinā purime ca pāde saṁharitvā pacchime ca pāde saṁharitvā tatth' eva cattāro pāde abhinisīdati. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco assakhaḷuṅko hoti. Ayaṁ bhikkhave aṭṭhamo assadoso.

Ime kho bhikkhave aṭṭha assakhaḷuṅkā aṭṭha ca assadosā.

10. Katame ca bhikkhave attha purisakhaḷuṅkā aṭṭha ca purisadosā?

Idha bhikkhave bhikkhū bhikkhuṁ āpattiyā codenti.

So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno 'na sarāmi na sarāmī' ti asatiyā 'va nibbeṭheti. Seyyathā pi so bhikkhave assakhaḷuṅko pehī ti vutto viddho samāno codito sārathinā pacchato paṭisakkati, piṭṭhito rathaṁ paṭivatteti, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi.

Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco purisakhaḷuṅko hoti.

Ayaṁ bhikkhave paṭhamo purisadoso.

11. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhū bhikkhuṁ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno codakaṁ yeva paṭippharati 'kiṁ nu kho tuyhaṁ bālassa avyattassa bhaṇitena,

[page 193]

tvaṁ pi nāma bhaṇitabbaṁ maññasī' ti? Seyyathā pi so bhikkhave assakhaḷuṅko pehī ti vutto viddho samāno codito sārathinā pacchā laṅghi pati kubbaraṁ hanti tidaṇḍaṁ bhañjati, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco purisakhaḷuṅko hoti. Ayaṁ bhikkhave dutiyo purisadoso.

12. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhū bhikkhuṁ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno codakass' eva paccāropeti 'tvaṁ pi kho 'si itthannāmaṁ āpattiṁ āpanno, tvaṁ tāva paṭhamaṁ paṭikarohī' ti.

Seyyathā pi so bhikkhave assakhaḷuṅko pehī ti vutto viddho samāno codito sārathinā rathīsāya satthiṁ ussajjitvā rathīsaṁ yeva ajjhomaddati, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco purisakhaḷuṅko hoti. Ayaṁ bhikkhave tatiyo purisadoso.

13. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhū bhikkhuṁ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno aññen' aññaṁ paṭicarati, bahiddhā kathaṁ apanāmeti, kopañ ca dosañ ca appaccayañ ca pātukaroti. Seyyathā pi so bhikkhave assakhaḷuṅko pehī ti vutto viddho samāno codito sārathinā ummaggaṁ gaṇhāti, ubbaṭumaṁ rathaṁ karoti, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco purisakhaḷuṅko hoti. Ayaṁ bhikkhave catuttho purisadoso.

14. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhū bhikkhuṁ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno saṅghamajjhe bāhāvikkhepaṁ bhaṇati. Seyyathā pi so bhikkhave assakhaḷuṅko pehī ti vutto viddho samāno codito sārathinā laṅgheti purimaṁ kāyaṁ,

[page 194]

paggaṇhāti purime pāde, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi.

Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco purisakhaḷuṅko hoti.

Ayaṁ bhikkhave pañcamo purisadoso.

15. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhū bhikkhuṁ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno anādiyitvā saṅghaṁ anādiyitvā codakaṁ sāpattiko va yenakāmaṁ pakkamati. Seyyathā pi so bhikkhave assakhaḷuṅko pehī ti vutto viddho samāno codito sārathinā anādiyitvā sārathiṁ anādiyitvā patodaṁ dantehi mukhādhānaṁ viddhaṁsitvā yenakāmaṁ pakkamati, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco purisakhaḷuṅko hoti. Ayaṁ bhikkhave chaṭṭho purisadoso.

16. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhū bhikkhuṁ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno 'nevāhaṁ āpanno 'mhi, na panāhaṁ āpanno 'mhī' ti.

So tuṇhībhāvena saṅghaṁ viheseti. Seyyathā pi so bhikkhave assakhaḷuṅko pehī ti vutto viddho samāno codito sārathinā neva abhikkamati no paṭikkamati, tatth' eva khīlaṭṭhāyiṭhito hoti, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco purisakhaḷuṅko hoti. Ayaṁ bhikkhave sattamo purisadoso.

17. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhū bhikkhuṁ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno evam āha:

[page 195]

'kiṁ nu kho tumhe āyasmanto atibāḷhaṁ mayi vyāvaṭā yāva idānāhaṁ sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattissāmī' ti? So sikkhaṁ paccakkhāya hīnāyāvattitvā evam āha: 'idāni kho tumhe āyasmanto attamanā hothā' ti. Seyyathā pi so bhikkhave assakhaḷuṅko pehī ti vutto viddho samāno codito sārathinā purime ca pāde saṁharitvā pacchime ca pāde saṁharitvā tatth' eva cattāro pāde abhinisīdati, tathūpamāhaṁ bhikkhave imaṁ puggalaṁ vadāmi. Evarūpo pi bhikkhave idh' ekacco purisakhaḷuṅko hoti. Ayaṁ bhikkhave aṭṭhamo purisadoso.

Ime kho bhikkhave aṭṭha purisakhaḷuṅkā aṭṭha ca purisadosā ti.

XV.

1. Aṭṭh' imāni bhikkhave malāni. Katamāni aṭṭha?

2. Asajjhāyamalā bhikkhave mantā, anuṭṭhānamalā bhikkhave gharā, malaṁ bhikkhave vaṇṇassa kosajjaṁ, pamādo bhikkhave rakkhato malaṁ, malaṁ bhikkhave itthiyā duccaritaṁ, maccheraṁ bhikkhave dadato malaṁ, malā bhikkhave pāpakā akusalā dhammā asmiṁ loke paramhi ca, tato ca bhikkhave malā malataraṁ, avijjā paramaṁ malaṁ.

Imāni kho bhikkhave aṭṭha malānī ti.

Asajjhāyamalā mantā anuṭṭhānamalā gharā
malaṁ vaṇṇassa kosajjaṁ pamādo rakkhato malaṁ
malitthiyā duccaritaṁ maccheraṁ dadato malaṁ
malā ve pāpakā dhammā asmiṁ loke paramhi ca
tato malā malataraṁ avijjā paramaṁ malan ti.

[page 196]

XVI.

1. Aṭṭhahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu dūteyyaṁ gantum arahati. Katamehi aṭṭhahi?

2. Idha bhikkhave bhikkhu sotā ca hoti sāvetā ca uggahetā ca dhāretā ca viññātā ca viññāpetā ca kusalo ca sahitāsahitassa no ca kalahakārako.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhahi dhammehi samannāgato bhikkhu dūteyyaṁ gantum arahati.

3. Aṭṭhahi bhikkhave dhammehi samannāgato Sāriputto dūteyyaṁ gantum arahati. Katamehi aṭṭhahi?

4. Idha bhikkhave Sāriputto sotā ca hoti sāvetā ca uggahetā ca dhāretā ca viññātā ca viññāpetā ca kusalo ca sahitāsahitassa no ca kalahakārako.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhahi dhammehi samannāgato Sāriputto dūteyyaṁ gantum arahatī ti.

Yo ve na byādhati patvā parisaṁ uggahavādinaṁ
na ca hāpeti vacanaṁ na ca cchādeti sāsanaṁ
asandiṭṭhañ ca bhaṇati pucchito na ca kuppati:
sa ve tādisako bhikkhu dūteyyaṁ gantum arahatī ti.

XVII.

1. Aṭṭhahi bhikkhave ākārehi itthi purisaṁ bandhati.

Katamehi aṭṭhahi?

2. Rūpena bhikkhave itthi purisaṁ bandhati, hasitena bhikkhave itthi purisaṁ bandhati, bhaṇitena bhikkhave itthi purisaṁ bandhati, gītena bhikkhave itthi purisaṁ bandhati,

[page 197]

roṇṇena bhikkhave itthi purisaṁ bandhati, ākappena bhikkhave itthi purisaṁ bandhati, vanabhaṅgena bhikkhave itthi purisaṁ bandhati, phassena bhikkhave itthi purisaṁ bandhati.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhah' ākārehi itthi purisaṁ bandhati. Tehi bhikkhave sattā subaddhā yeva pāsena baddhā ti.

XVIII.

1. Aṭṭhahi bhikkhave ākārehi puriso itthiṁ bandhati.

Katamehi aṭṭhahi?

2. Rūpena bhikkhave puriso itthiṁ bandhati, hasitena bhikkhave puriso itthiṁ bandhati, bhaṇitena bhikkhave puriso itthiṁ bandhati, gītena bhikkhave puriso itthiṁ bandhati, roṇṇena bhikkhave puriso itthiṁ bandhati, ākappena bhikkhave puriso itthiṁ bandhati, vanabhaṅgena bhikkhave puriso itthiṁ bandhati, phassena bhikkhave puriso itthiṁ badhati.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhah' ākārehi puriso itthiṁ bandhati. Tehi bhikkhave sattā subaddhā yeva pāsena baddhā ti.

XIX.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Verañjāyaṁ viharati Naḷerupucimaṇḍamūle. Atha kho Pahārādo asurindo yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhāsi. Ekamantaṁ ṭhitaṁ kho Pahārādaṁ asurindaṁ Bhagavā etad avoca 'api pana Pahārāda asurā mahāsamudde abhiramantī' ti?

[page 198]

Abhiramanti bhante asurā mahāsamudde ti. 'Kati pana Pahārāda mahāsamudde acchariyā abbhutā dhammā, ye disvā disvā asurā mahāsamudde abhiramantī' ti? Aṭṭha bhante mahāsamudde acchariyā abbhutā dhammā, ye disvā disvā asurā mahāsamudde abhiramanti. Katame aṭṭha?

2. Mahāsamuddo bhante anupubbaninno anupubbapoṇo anupubbapabbhāro na āyataken' eva papāto. Yam pi bhante mahāsamuddo anupubbaninno anupubbapoṇo anupubbapabbhāro na āyataken' eva papāto: ayaṁ bhante mahāsamudde paṭhamo acchariyo abbhuto dhammo, yaṁ disvā disvā asurā mahāsamudde abhiramanti.

3. Puna ca paraṁ bhante mahāsamuddo ṭhitadhammo velaṁ nātivattati. Yam pi bhante mahāsamuddo ṭhitadhammo velaṁ nātivattati: ayaṁ bhante mahāsamudde dutiyo acchariyo abbhuto dhammo, yaṁ disvā disvā asurā mahāsamudde abhiramanti.

4. Puna ca paraṁ bhante mahāsamuddo na matena kuṇapena saṁvasati; yaṁ hoti mahāsamudde mataṁ kuṇapaṁ, taṁ khippaṁ eva tīraṁ vāheti thalaṁ ussādeti. Yam pi bhante mahāsamuddo na matena kuṇapena saṁvasati; yaṁ hoti mahāsamudde mataṁ kuṇapaṁ, taṁ khippam eva tīraṁ vāheti thalaṁ ussādeti: ayaṁ bhante mahāsamudde tatiyo acchariyo abbhuto dhammo, yaṁ disvā disvā asurā mahāsamudde abhiramanti.

5. Puna ca paraṁ bhante yā kāci mahānadiyo, seyyathīdaṁ Gaṅgā Yamunā Aciravatī Sarabhū Mahī, tā mahāsamuddaṁ patvā jahanti purimāni nāmagottāni, mahāsamuddo tveva saṅkhaṁ gacchanti.

[page 199]

Yam pi bhante yā kāci mahānadiyo, seyyathīdaṁ Gaṅgā Yamunā Aciravatī Sarabhū Mahī, tā mahāsamuddaṁ patvā jahanti purimāni nāmagottāni, mahāsamuddo tveva saṅkhaṁ gacchanti: ayaṁ bhante mahāsamudde catuttho acchariyo abbhuto dhammo, yaṁ disvā disvā asurā mahāsamudde abhiramanti.

6. Puna ca paraṁ bhante yā kāci loke savantiyo mahāsamuddaṁ appenti, yā kāci antalikkhā dhārā papatanti, na tena mahāsamuddassa ūnattaṁ vā pūrattaṁ vā paññāyati. Yam pi bhante yā kāci loke savantiyo mahāsamuddaṁ appenti, yā kāci antalikkhā dhārā papatanti, na tena mahāsamuddassa ūnattaṁ vā pūrattaṁ vā paññāyati: ayaṁ bhante mahāsamudde pañcamo acchariyo abbhuto dhammo, yaṁ disvā disvā asurā mahāsamudde abhiramanti.

7. Puna ca paraṁ bhante mahāsamuddo ekaraso loṇaraso.

Yam pi bhante mahāsamuddo ekaraso loṇaraso: ayaṁ bhante mahāsamudde chaṭṭho acchariyo abbhuto dhammo, yaṁ disvā disvā asurā mahāsamudde abhiramanti.

8. Puna ca paraṁ bhante mahāsamuddo bahuratano anekaratano, tatr' imāni ratanāni, seyyathīdaṁ muttā maṇi veḷuriyo saṅkho silā pavāḷaṁ rajataṁ jātarūpaṁ lohitaṅko masāragallaṁ. Yam pi bhante mahāsamuddo bahuratano anekaratano, tatr' imāni ratanāni, seyyathīdaṁ muttā maṇi veḷuriyo saṅkho silā pavāḷaṁ rajataṁ jātarūpaṁ lohitaṅko masāragallaṁ: ayaṁ bhante mahāsamudde sattamo acchariyo abbhuto dhammo,

[page 200]

yaṁ disvā disvā asurā mahāsamudde abhiramanti.

9. Puna ca paraṁ bhante mahāsamuddo mahataṁ bhūtānaṁ āvāso, tatr' ime bhūtā timitimiṅgalā timiramiṅgalā asurā nāgā gandhabbā; santi mahāsamudde yojanasatikā pi attabhāvā dviyojanasatikā pi attabhāvā tiyojanasatikā pi attabhāvā catuyojanasatikā pi attabhāvā pañcayojanasatikā pi attabhāvā. Yam pi bhante mahāsamuddo mahataṁ bhūtānaṁ āvāso, tatr' ime bhūtā timitimiṅgalā timiramiṅgalā asurā nāgā gandhabbā; santi mahāsamudde yojanasatikā pi attabhāvā dviyojanasatikā pi attabhāvā tiyojanasatikā pi attabhāvā catuyojanasatikā pi attabhāvā pañcayojanasatikā pi attabhāvā: ayaṁ bhante mahāsamudde aṭṭhamo acchariyo abbhuto dhammo, yaṁ disvā disvā asurā mahāsamudde abhiramanti.

Ime kho bhante mahāsamudde aṭṭha acchariyā abbhutā dhammā, ye disvā disvā asurā mahāsamudde abhiramanti; api pana bhante bhikkhū imasmiṁ dhammavinaye abhiramantī ti? 'Abhiramanti Pahārāda bhikkhū imasmiṁ dhammavinaye' ti. Kati pana bhante imasmiṁ dhammavinaye acchariyā abbhutā dhammā, ye disvā disvā bhikkhū imasmiṁ dhammavinaye abhiramantī ti?

10. 'Aṭṭha Pahārāda imasmiṁ dhammavinaye acchariyā abbhutā dhammā, ye disvā disvā bhikkhū imasmiṁ dhammavinaye abhiramanti. Katame aṭṭha?

11. Seyyathā pi Pahārādā mahāsamuddo anupubbaninno anupubbapoṇo anupubbapabbhāro na āyataken' eva papāto,

[page 201]

evam eva kho Pahārāda imasmiṁ dhammavinaye anupubbasikkhā anupubbakiriyā anupubbapaṭipadā na āyataken' eva aññāpaṭivedho. Yam pi Pahārāda imasmiṁ dhammavinaye anupubbasikkhā anupubbakiriyā anupubbapaṭipadā na āyataken' eva aññāpaṭivedho: ayaṁ Pahārāda imasmiṁ dhammavinaye paṭhamo acchariyo abbhuto dhammo, yaṁ disvā disvā bhikkhū imasmiṁ dhammavinaye abhiramanti.

12. Seyyathā pi Pahārāda mahāsamuddo ṭhitadhammo velaṁ nātivattati, evam eva kho Pahārāda yaṁ mayā sāvakānaṁ sikkhāpadaṁ paññattaṁ, taṁ mama sāvakā jīvitahetu pi nātikkamanti. Yam pi Pahārāda mayā sāvakānaṁ sikkhāpadaṁ paññattaṁ, taṁ mama sāvakā jīvitahetu pi nātikkamanti: ayaṁ Pahārāda imasmiṁ dhammavinaye dutiyo acchariyo abbhuto dhammo, yaṁ disvā disvā bhikkhū imasmiṁ dhammavinaye abhiramanti.

13. Seyyathā pi Pahārāda mahāsamuddo na matena kuṇapena saṁvasati; yaṁ hoti mahāsamudde mataṁ kuṇapaṁ, taṁ khippam eva tīraṁ vāheti thalaṁ ussādeti: evam eva kho Pahārāda yo so puggalo dussīlo pāpadhammo asucisaṅkassarasamācāro paṭicchannakammanto assamaṇo samaṇapaṭiñño abrahmacārī brahmacārīpaṭiñño antopūti avassuto kasambujāto, na tena saṅgho saṁvasati, khippam eva naṁ sannipatitvā ukkhipati; kiñcāpi so hoti majjhe bhikkhusaṅghassa nisinno, atha kho so ārakā 'va saṅghamhā saṅgho ca tena. Yam pi Pahārāda yo so puggalo dussīlo pāpadhammo asucisaṅkassarasamācāro paṭicchannakammanto assamaṇo samaṇapaṭiñño abrahmacārī brahmacārīpaṭiñño antopūti avassuto kasambujāto, na tena saṅgho saṁvasati,

[page 202]

khippaṁ eva naṁ sannipatitvā ukkhipati; kiñcāpi so hoti majjhe bhikkhusaṅghassa nisinno, atha kho so ārakā 'va saṅghamhā saṅgho ca tena: ayaṁ Pahārāda imasmiṁ dhammavinaye tatiyo acchariyo abbhuto dhammo, yaṁ disvā disvā bhikkhū imasmiṁ dhammavinaye abhiramanti.

14. Seyyathā pi Pahārāda yā kāci mahānadiyo, seyyathīdaṁ Gaṅgā Yamunā Aciravatī Sarabhū Mahī, tā mahāsamuddaṁ patvā jahanti purimāni nāmagottāni, mahāsamuddo tveva saṅkhaṁ gacchanti: evam eva kho Pahārāda cattāro 'me vaṇṇā: khattiyā brāhmaṇā vessā suddā, te Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajitvā jahanti purimāni nāmagottāni, samaṇā Sakyaputtiyā tveva saṅkhaṁ gacchanti. Yam pi Pahārāda cattāro 'me vaṇṇā: khattiyā brāhmaṇā vessā suddā, te Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajitvā jahanti purimāni nāmagottāni, samaṇā Sakyaputtiyā tveva saṅkhaṁ gacchanti: ayam Pahārāda imasmiṁ dhammavinaye catuttho acchariyo abbhuto dhammo, yaṁ disvā disvā bhikkhū imasmiṁ dhammavinaye abhiramanti.

15. Seyyathā pi Pahārāda yā kāci loke savantiyo mahāsamuddaṁ appeni, yā kāci antalikkhā dhārā papatanti, na tena mahāsamuddassa ūnattaṁ vā pūrattaṁ vā paññāyati: evam eva kho Pahārāda bahū ce pi bhikkhū anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyanti, na tena nibbānadhātuyā ūnattaṁ vā pūrattaṁ vā paññāyati.

Yam pi Pahārāda bahū ce pi bhikkhū anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyanti,

[page 203]

na tena nibbānadhātuyā ūnattaṁ vā pūrattaṁ vā paññāyati: ayaṁ Pahārāda imasmiṁ dhammavinaye pañcamo acchariyo abbhuto dhammo, yaṁ disvā disvā bhikkhū imasmiṁ dhammavinaye abhiramanti.

16. Seyyathā pi Pahārāda mahāsamuddo ekaraso loṇaraso, evam eva kho Pahārāda ayaṁ dhammavinayo ekaraso vimuttiraso. Yam pi Pahārāda ayaṁ dhammavinayo ekaraso vimuttiraso: ayaṁ Pahārāda imasmiṁ dhammavinaye chaṭṭho acchariyo abbhuto dhammo, yaṁ disvā disvā bhikkhū imasmiṁ dhammavinaye abhiramanti.

17. Seyyathā pi Pahārāda mahāsamuddo bahuratano anekaratano, tatr' imāni ratanāni, seyyathīdaṁ muttā maṇi veḷuriyo saṅkho silā pavāḷaṁ rajataṁ jātarūpaṁ lohitaṅko masāragallaṁ: evam eva kho Pahārāda ayaṁ dhammavinayo bahuratano anekaratano, tatr' imāni ratanāni, seyyathīdaṁ cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, pañc' indriyāni, pañca balāni, satta bojjhaṅgā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo. Yam pi Pahārāda ayaṁ dhammavinayo bahuratano anekaratano, tatr' imāni ratanāni, seyyathīdaṁ cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, pañc' indriyāni, pañca balāni, satta bojjhaṅgā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo: ayaṁ Pahārāda imasmiṁ dhammavinaye sattamo acchariyo abbhuto dhammo, yaṁ disvā disvā bhikkhū imasmiṁ dhammavinaye abhiramanti.

18. Seyyathā pi Pahārāda mahāsamuddo mahataṁ bhūtānaṁ āvāso, tatr' ime bhūtā: timitimiṅgalā timiramiṅgalā asurā nāgā gandhabbā;

[page 204]

santi mahāsamudde yojanasatikā pi attabhāvā dviyojanasatikā pi attabhāvā tiyojanasatikā pi attabhāvā catuyojanasatikā pi attabhāvā pañcayojanasatikā pi attabhāvā: evam eva kho Pahārāda ayaṁ dhammavinayo mahataṁ bhūtānaṁ āvāso, tatr' ime bhūtā: sotāpanno sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno, sakadāgāmī sakadāgāmiphalasacchikiriyāya paṭipanno, anāgāmī anāgāmiphalasacchikiriyāya paṭipanno, arahā arahattāya paṭipanno. Yam pi Pahārāda ayaṁ dhammavinayo mahataṁ bhūtānaṁ āvāso, tatr' ime bhūtā: sotāpanno sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno, sakadāgāmī sakadāgāmiphalasacchikiriyāya paṭipanno, anāgāmī anāgāmiphalasacchikiriyāya paṭipanno, arahā arahattāya paṭipanno: ayaṁ Pahārāda imasmiṁ dhammavinaye aṭṭhamo acchariyo abbhuto dhammo, yaṁ disvā disvā bhikkhū imasmiṁ dhammavinaye abhiramanti.

Ime kho Pahārāda imasmiṁ dhammavinaye aṭṭha acchariyā abbhutā dhammā, ye disvā disvā bhikkhū imasmiṁ dhammavinaye abhiramantī' ti.

XX.

1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Pubbārāme Migāramātu pāsāde. Tena kho pana samayena Bhagavā tadahuposathe bhikkhusaṅghaparivuto nisinno hoti. Atha kho āyasmā Ānando abhikkantāya rattiyā nikkhante paṭhame yāme uṭṭhāyāsanā ekaṁsaṁ uttarāsaṅgaṁ karitvā yena Bhagavā ten' añjaliṁ' panāmetvā Bhagavantaṁ etad avoca 'abhikkantā bhante ratti, nikkhanto paṭhamo yāmo, ciranisinno bhikkhusaṅgho, uddisatu bhante Bhagavā bhikkhūnaṁ pātimokkhan' ti. Evaṁ vutte Bhagavā tuṇhī ahosi.

[page 205]

2. Dutiyam pi kho āyasmā Ānando abhikkantāya rattiyā nikkhante majjhime yāme uṭṭhāyāsanā ekaṁsaṁ uttarāsaṅgaṁ karitvā yena Bhagavā ten' añjaliṁ paṇāmetvā Bhagavantaṁ etad avoca 'abhikkantā bhante ratti, nikkhanto majjhimo yāmo, ciranisinno bhikkhusaṅgho, uddisatu bhante Bhagavā bhikkhūnaṁ pātimokkhan' ti. Dutiyam pi kho Bhagavā tuṇhī ahosi.

3. Tatiyam pi kho āyasmā Ānando abhikkantāya rattiyā nikkhante pacchime yāme uddhaste aruṇe nandimukhiyā rattiyā uṭṭhāyāsanā ekaṁsaṁ uttarāsaṅgaṁ karitvā yena Bhagavā ten' añjaliṁ paṇāmetvā Bhagavantaṁ etad avoca 'abhikkantā bhante ratti, nikkhanto pacchimo yāmo, uddhastaṁ aruṇaṁ nandimukhī ratti, ciranisinno bhikkhusaṅgho, uddissatu bhante Bhagavā bhikkhūnaṁ pātimokkhan' ti. 'Aparisuddhā ānanda parisā' ti.

4. Atha kho āyasmato Mahāmoggallānassa etad ahosi 'kiṁ nu kho Bhagavā puggalaṁ sandhāya evam āha: aparisuddhā ānanda parisā' ti? Atha kho āyasmā Mahāmoggallāno sabbāvantaṁ bhikkhusaṅghaṁ cetasā ceto paricca manasākāsi. Addasā kho āyasmā Mahāmoggallāno taṁ puggalaṁ dussīlaṁ pāpadhammaṁ asucisaṅkassarasamācāraṁ paṭicchannakammantaṁ assamaṇaṁ samaṇapaṭiññaṁ abrahmacāriṁ brahmacārīpaṭiññaṁ antopūtiṁ avassutaṁ kasambujātaṁ majjhe bhikkhusaṅghassa nisinnaṁ; disvā uṭṭhāyāsanā yena so puggalo ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā taṁ puggalaṁ etad avoca 'uṭṭheh' āvuso, diṭṭho 'si Bhagavatā, natthi te bhikkhūhi saddhiṁ saṁvāso' ti.

Evaṁ vutte so puggalo tuṇhī ahosi. Dutiyam pi kho āyasmā Mahāmoggallāno taṁ puggalaṁ etad avoca 'uṭṭheh' āvuso, diṭṭho 'si Bhagavatā, natthi te bhikkhūhi saddhiṁ saṁvāso' ti. Dutiyam pi kho so puggalo tuṇhī ahosi.

Tatiyam pi kho āyasmā Mahāmoggallāno taṁ puggalaṁ etad avoca 'uṭṭheh' āvuso,

[page 206]

diṭṭho 'si Bhagavatā, natthi te bhikkhūhi saddhiṁ saṁvāso' ti. Tatiyam pi kho so puggalo tuṇhī ahosi.

5. Atha kho āyasmā Mahāmoggallāno taṁ puggalaṁ bāhāyaṁ gahetvā bahidvārakoṭṭhakā nikkhāmetvā sūcighaṭikaṁ datvā yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ etad avoca 'nikkhāmito so bhante puggalo mayā, parisuddhā parisā, uddisatu bhante Bhagavā bhikkhūnaṁ pātimokkhan' ti. 'Acchariyaṁ Moggallāna abbhutaṁ Moggallāna, yāva bāhāgahaṇā pi nāma so moghapuriso āgamissatī' ti. Atha kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:--

6. Tumhe 'va dāni bhikkhave uposathaṁ kareyyātha, pātimokkhaṁ uddiseyyātha. Na dānāhaṁ bhikkhave ajja-t-agge pātimokkhaṁ uddisissāmi. Aṭṭhānam etaṁ bhikkhave anavakāso, yaṁ Tathāgato aparisuddhāya parisāya pātimokkhaṁ uddiseyya.

7. Aṭṭh' ime bhikkhave mahāsamudde acchariyā abbhutā dhammā, ye disvā disvā asurā mahāsamudde abhiramanti.

Katame aṭṭha?

Mahāsamuddo bhikkhave anupubbaninno anupubbapoṇo anupubbapabbhāro, na āyataken' eva papāto. Yam pi bhikkhave mahāsamuddo anupubbaninno anupubbapoṇo anupubbapabbhāro na āyataken' eva papāto: ayaṁ bhikkhave mahāsamudde paṭhamo acchariyo abbhuto dhammo, yaṁ disvā disvā asurā mahāsamudde abhiramanti ... pe ... Puna ca paraṁ bhikkhave mahāsamuddo mahataṁ bhūtānaṁ āvāso, tatr' ime bhūtā timitimiṅgalā timiramiṅgalā asurā nāgā gandhabbā,

[page 207]

santi mahāsamudde yojanasatikā pi attabhāvā ... pe ... pañcayojanasatikā pi attabhāvā. Yam pi bhikkhave mahāsamuddo mahataṁ bhūtānaṁ āvāso, tatr' ime bhūtā: timitimiṅgalā timiramiṅgalā asurā nāgā gandhabbā; santi mahāsamudde yojanasatikā pi attabhāvā ... pe ... pañcayojanasatikā pi attabhāvā: ayaṁ bhikkhave mahāsamudde aṭṭhamo acchariyo abbhuto dhammo, yaṁ disvā disvā asurā mahāsamudde abhiramanti.

Ime kho bhikkhave mahāsamudde aṭṭha acchariyā abbhutā dhammā, ye disvā disvā asurā mahāsamudde abhiramanti.

8. Evaṁ eva kho bhikkhave imasmiṁ dhammavinaye aṭṭha acchariyā abbhutā dhammā, ye disvā disvā bhikkhū imasmiṁ dhammavinaye abhiramanti. Katame aṭṭha?

Seyyathā pi bhikkhave mahāsamuddo anupubbaninno anupubbapoṇo anupubbapabbhāro na āyataken' eva papāto, evam eva kho bhikkhave imasmiṁ dhammavinaye anupubbasikkhā anupubbakiriyā anupubbapaṭipadā na āyataken' eva aññāpaṭivedho. Yam pi bhikkhave imasmiṁ dhammavinaye anupubbasikkhā anupubbakiriyā anupubbapaṭipadā na āyataken' eva aññāpaṭivedho: ayaṁ bhikkhave imasmiṁ dhammavinaye paṭhamo acchariyo abbhuto dhammo, yaṁ disvā disvā bhikkhū imasmiṁ dhammavinaye abhiramanti ... pe ... Seyyathā pi bhikkhave mahāsamuddo mahataṁ bhūtānaṁ āvāso, tatr' ime bhūtā: timitimiṅgalā timiramiṅgalā asurā nāgā gandhabbā; santi mahāsamudde yojanasatikā pi attabhāvā ... pe ... pañcayojanasatikā pi attabhāvā:

[page 208]

evam eva kho bhikkhave ayaṁ dhammavinayo mahataṁ bhūtānaṁ āvāso, tatr' ime bhūtā: sotāpanno sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno ... pe

... . . arahā arahattāya paṭipanno. Yam pi bhikkhave ayaṁ dhammavinayo mahataṁ bhūtānaṁ āvāso, tatr' ime bhūtā: sotāpanno sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno ... pe

... . . arahā arahattāya paṭipanno: ayaṁ bhikkhave imasmiṁ dhammavinaye aṭṭhamo acchariyo abbhuto dhammo, yaṁ disvā disvā bhikkhū imasmiṁ dhammavinaye abhiramanti.

Ime kho bhikkhave imasmiṁ dhammavinaye aṭṭha acchariyā abbhutā dhammā, ye disvā disvā bhikkhū imasmiṁ dhammavinaye abhiramantī ti.

Mahāvaggo dutiyo

Tatr'uddānaṁ:

Verañja-Sīho ājaññaṁ khaḷuṅkena malāni ca
Dūteyyaṁ dve ca bandhanti Pahārāda uposatho ti.

Gahapati-Vagga

XXI.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Vesāliyaṁ viharati Mahāvane Kūṭāgārasālāyaṁ. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:-- Bhikkhavo ti. Bhadante ti te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ. Bhagavā etad avoca:--

2. Aṭṭhahi bhikkhave acchariyehi abbhutehi dhammehi samannāgataṁ Uggaṁ gahapatiṁ Vesālikaṁ dhārethā ti.

[page 209]

Idam avoca Bhagavā, idaṁ vatvā Sugato uṭṭhāyāsanā vihāraṁ pāvisi.

3. Atha kho aññataro bhikkhu pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya yena Uggassa gahapatino Vesālikassa nivesanaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho Uggo gahapati Vesāliko yena so bhikkhu ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā taṁ bhikkhuṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Uggaṁ gahapatiṁ Vesālikaṁ so bhikkhu etad avoca:--

4. Aṭṭhahi kho tvaṁ gahapati acchariyehi abbhutehi dhammehi samannāgato Bhagavatā vyākato. Katame te gahapati aṭṭha acchariyā abbhutā dhammā, yehi tvaṁ samannāgato Bhagavatā vyākato ti?

'Na kho ahaṁ bhante jānāmi, katamehi ahaṁ aṭṭhahi acchariyehi abbhutehi dhammehi samannāgato Bhagavatā vyākato, api ca bhante ye me aṭṭha acchariyā abbhutā dhammā saṁvijjanti, te suṇāhi sādhukaṁ manasikarohi, bhāsissāmī' ti. 'Evaṁ gahapatī' ti kho so bhikkhu Uggassa gahapatino Vesālikassa paccassosi. Uggo gahapati Vesāliko etad avoca:--

5. Yadāhaṁ bhante Bhagavantaṁ paṭhamaṁ dūrato 'va addasaṁ, saha dassanen' eva me bhante Bhagavato cittaṁ pasīdi. Ayaṁ kho me bhante paṭhamo acchariyo abbhuto dhammo saṁvijjati. So kho ahaṁ bhante pasannacitto Bhagavantaṁ payirupāsiṁ. Tassa me Bhagavā anupubbikathaṁ kathesi, seyyathīdaṁ dānakathaṁ sīlakathaṁ saggakathaṁ, kāmānaṁ ādīnavaṁ okāraṁ saṅkilesaṁ nekkhamme ānisaṁsaṁ pakāsesi.

6. Yadā maṁ Bhagavā aññāsi kallacittaṁ muducittaṁ vinīvaraṇacittaṁ udaggacittam pasannacittaṁ, atha yā buddhānaṁ sāmukkaṁsikā dhammadesanā,

[page 210]

taṁ pakāsesi: dukkhaṁ samudayaṁ nirodhaṁ maggaṁ. Seyyathā pi nāma suddhaṁ vatthaṁ apagatakālakaṁ samma-d-eva rajanaṁ paṭiggaṇheyya, evam eva kho me tasmiṁ yeva āsane virajaṁ vītamalaṁ dhammacakkhuṁ udapādi 'yaṁ kiñci samudayadhammaṁ, sabban taṁ nirodhadhamman' ti. So kho ahaṁ bhante diṭṭhadhammo pattadhammo viditadhammo pariyogāḷhadhammo tiṇṇavicikiccho vigatakathaṅkatho vesārajjappatto aparappaccayo Satthu sāsane tatth' eva buddhañ ca dhammañ ca saṅghañ ca saraṇaṁ agamāsiṁ brahmacariyapañcamāni ca sikkhāpadāni samādiyiṁ. Ayaṁ kho me bhante dutiyo acchariyo abbhuto dhammo saṁvijjati.

7. Tassa mayhaṁ bhante catasso komāriyo pajāpatiyo ahesuṁ. Atha khvāhaṁ bhante yena tā pajāpatiyo ten' upasaṅkamiṁ, upasaṅkamitvā tā pajāpatiyo etad avocaṁ 'mayā kho bhaginiyo brahmacariyapañcamāni sikkhāpadāni samādinnāni; yā icchati, idh' eva bhoge ca bhuñjatu puññāni ca karotu sakāni vā ñātikulāni gacchatu, hoti vā pana purisādhippāyo, kassa vo dammī' ti? Evaṁ vutte sā bhante jeṭṭhā pajāpati maṁ etad avoca 'itthannāmassa maṁ ayya purisassa dehī' ti. Atha khvāhaṁ bhante taṁ purisaṁ pakkosāpetvā vāmena hatthena pajāpatiṁ gahetvā dakkhiṇena hatthena bhiṅgāraṁ gahetvā tassa purisassa oṇojesiṁ. Komāriṁ kho panāhaṁ bhante dāraṁ pariccajanto nābhijānāmi cittassa aññathattaṁ. Ayaṁ kho me bhante tatiyo acchariyo abbhuto dhammo saṁvijjati.

[page 211]

8. Saṁvijjanti kho pana me bhante kule bhogā, te ca kho appaṭivibhattā sīlavantehi kalyāṇadhammehi. Ayaṁ kho me bhante catuttho acchariyo abbhuto dhammo saṁvijjati.

9. Yaṁ kho panāhaṁ bhante bhikkhuṁ payirupāsāmi, sakkaccaṁ yeva payirupāsāmi no asakkaccaṁ. Ayaṁ kho me bhante pañcamo acchariyo abbhuto dhammo saṁvijjati.

10. So ce me bhante āyasmā dhammaṁ deseti, sakkaccaṁ yeva suṇāmi no asakkaccaṁ; no ce me āyasmā dhammaṁ deseti, aham assa dhammaṁ desemi. Ayaṁ kho me bhante chaṭṭho acchariyo abbhuto dhammo saṁvijjati.

11. Anacchariyaṁ kho pana maṁ bhante devatā upasaṅkamitvā ārocenti 'svākkhāto gahapati Bhagavatā dhammo' ti. Evaṁ vutte ahaṁ bhante tā devatā evaṁ vadāmi 'vadeyyātha vā evaṁ kho tumhe devatā no vā vadeyyātha, atha kho svākkhāto Bhagavatā dhammo' ti. Na kho panāhaṁ bhante abhijānāmi tatonidānaṁ cittassa unnatiṁ 'maṁ vā devatā upasaṅkamanti, ahaṁ vā devatāhi saddhiṁ sallapāmī' ti. Ayaṁ kho me bhante sattamo acchariyo abbhuto dhammo saṁvijjati.

12. Yān' imāni bhante Bhagavatā desitāni pañc' orambhāgiyāni saṅyojanāni, nāhaṁ tesaṁ kiñci attani appahīnaṁ samanupassāmi. Ayaṁ kho me bhante aṭṭhamo acchariyo abbhuto dhammo saṁvijjati.

[page 212]

Ime kho bhante aṭṭha acchariyā abbhutā dhammā saṁvijjanti. Na ca kho ahaṁ jānāmi, katamehi pāhaṁ aṭṭhahi acchariyehi abbhutehi dhammehi samannāgato Bhagavatā vyākato ti.

13. Atha kho so bhikkhu Uggassa gahapatino Vesālikassa nivesane piṇḍapātaṁ gahetvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Atha kho so bhikkhu pacchābhattaṁ piṇḍapātapaṭikkanto yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho so bhikkhu, yāvatako ahosi Uggena gahapatinā Vesālikena saddhiṁ kathāsallāpo, taṁ sabbaṁ Bhagavato ārocesi.

14. Sādhu sādhu bhikkhu, yathā taṁ Uggo gahapati Vesāliko sammā vyākaramāno vyākareyya, imeh' eva kho bhikkhu aṭṭhahi acchariyehi abbhutehi dhammehi samannāgato Uggo gahapati Vesāliko mayā vyākato; imehi ca pana bhikkhu aṭṭhahi acchariyehi abbhutehi dhammehi samannāgataṁ Uggaṁ gahapatiṁ Vesālikaṁ dhārethā ti.

XXII.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Vajjīsu viharati Hatthigāme.

Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi ... pe ...

. Aṭṭhahi bhikkhave acchariyehi abbhutehi dhammehi samannāgataṁ Uggaṁ gahapatiṁ Hatthigāmakaṁ dhārethā ti. Idam avoca Bhagavā, idaṁ vatvā Sugato uṭṭhāyāsanā vihāraṁ pāvisi.

3. Atha kho aññataro bhikkhu pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya yena Uggassa gahapatino Hatthigāmakassa nivesanaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho Uggo gahapati Hatthigāmako yena so bhikkhu ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā taṁ bhikkhuṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Uggaṁ gahapatiṁ Hatthigāmakaṁ so bhikkhu etad avoca:--

[page 213]

'Na kho ahaṁ bhante jānāmi, katamehi ahaṁ aṭṭhahi acchariyehi abbhutehi dhammehi samannāgato Bhagavatā vyākato, api ca bhante ye me aṭṭha acchariyā abbhutā dhammā saṁvijjanti, te suṇāhi sādhukaṁ manasikarohi, bhāsissāmī' ti. 'Evaṁ gahapatī' ti kho so bhikkhu Uggassa gahapatino Hatthigāmakassa paccassosi. Uggo gahapati Hatthigāmako etad avoca:--

5. Yadāhaṁ bhante Nāgavane paricaranto Bhagavantaṁ paṭhamaṁ dūrato 'va addasaṁ, saha dassanen' eva me bhante Bhagavato cittaṁ pasīdi surāmado ca pahīyi. Ayaṁ kho me bhante paṭhamo acchariyo abbhuto dhammo saṁvijjati. So kho ahaṁ bhante pasannacitto Bhagavantaṁ payirupāsiṁ. Tassa me Bhagavā anupubbikathaṁ kathesi, seyyathīdaṁ dānakathaṁ sīlakathaṁ saggakathaṁ, kāmānaṁ ādīnavaṁ okāraṁ saṅkilesaṁ nekkhamme ānisaṁsaṁ pakāsesi.

6. Yadā maṁ Bhagavā aññāsi kallacittaṁ muducittaṁ vinīvaraṇacittaṁ udaggacittaṁ pasannacittaṁ, atha yā buddhānaṁ sāmukkaṁsikā dhammadesanā, taṁ pakāsesi: dukkhaṁ samudayaṁ nirodhaṁ maggaṁ. Seyyathā pi nāma suddhaṁ vatthaṁ apagatakālakaṁ samma-d-eva rajanaṁ paṭiggaṇheyya, evam eva kho me tasmiṁ yeva āsane virajaṁ vītamalaṁ dhammacakkhuṁ udapādi 'yaṁ kiñci samudayadhammaṁ, sabban taṁ nirodhamman' ti.

So kho ahaṁ bhante diṭṭhadhammo pattadhammo viditadhammo pariyogāḷhadhammo tiṇṇavicikiccho vigatakathaṅkatho vesārajjappatto aparappaccayo Satthu sāsane tatth' eva buddhañ ca dhammañ ca saṅghañ ca saraṇaṁ agamāsiṁ brahmacariyapañcamāni ca sikkhāpadāni samādiyiṁ.

[page 214]

Ayaṁ kho me bhante dutiyo acchariyo abbhuto dhammo saṁvijjati.

8. Saṁvijjanti kho pana me bhante kule bhogā, te ca kho appaṭivibhattā sīlavantehi kalyāṇadhammehi. Ayaṁ kho me bhante catuttho acchariyo abbhuto dhammo saṁvijjati.

[page 215]

9. Yaṁ kho panāhaṁ bhante bhikkhuṁ payirupāsāmi, sakkaccaṁ yeva payirupāsāmi no asakkaccaṁ. So ce me bhante āyasmā dhammaṁ deseti, sakkaccaṁ yeva suṇāmi no asakkaccaṁ; no ce me āyasmā dhammaṁ deseti, aham assa dhammaṁ desemi. Ayaṁ kho me bhante pañcamo acchariyo abbhuto dhammo saṁvijjati.

10. Anacchariyaṁ kho pana me bhante saṅghe nimantite devatā upasaṅkamitvā ārocenti 'asuko gahapati bhikkhu ubhato bhāgavimutto, asuko paññāvimutto, asuko kāyasakkhī, asuko diṭṭhippatto, asuko saddhāvimutto, asuko dhammānusārī, asuko saddhānusārī, asuko sīlavā kalyāṇadhammo, asuko dussīlo pāpadhammo' ti. Saṅghaṁ kho panāhaṁ bhante parivisanto nābhijānāmi evaṁ cittaṁ uppādento 'imassa vā thokaṁ demi imassa vā bahukan' ti.

Atha khvāhaṁ bhante samacitto 'va demi. Ayaṁ kho me bhante chaṭṭho acchariyo abbhuto dhammo saṁvijjati.

11. Anacchariyaṁ kho pana maṁ bhante devatā upasaṅkamitvā ārocenti 'svākkhāto bhante gahapati Bhagavatā dhammo' ti. Evaṁ vutte ahaṁ bhante tā devatā evaṁ vadāmi 'vadeyyātha vā evaṁ kho tumhe devatā no vā vadeyyātha, atha kho svākkhāto Bhagavatā dhammo' ti. Na kho panāhaṁ bhante abhijānāmi tatonidānaṁ cittassa unnatiṁ 'maṁ vā devatā upasaṅkamanti, ahaṁ vā devatāhi saddhiṁ sallapāmī' ti. Ayaṁ kho me bhante sattamo acchariyo abbhuto dhammo saṁvijjati.

[page 216]

12. Sace kho panāhaṁ bhante Bhagavato paṭhamataraṁ kālaṁ kareyyaṁ, anacchariyaṁ kho pan' etaṁ, yaṁ maṁ Bhagavā evaṁ vyākareyya 'natthi taṁ saṅyojanaṁ, yena saṅyojanena saṁyutto Uggo gahapati Hatthigāmako puna imaṁ lokaṁ āgaccheyyā' ti. Ayaṁ kho me bhante aṭṭhamo acchariyo abbhuto dhammo saṁvijjati.

Ime kho bhante aṭṭha acchariyā abbhutā dhammā saṁvijjanti. Na ca kho ahaṁ jānāmi, katamehi pāhaṁ aṭṭhahi acchariyehi abbhutehi dhammehi samannāgato Bhagavatā vyākato ti.

13. Atha kho so bhikkhu Uggassa gahapatino Hatthigāmakassa nivesane piṇḍapātaṁ gahetvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Atha kho so bhikkhu pacchābhattaṁ piṇḍapātapaṭikkanto yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho so bhikkhu, yāvatako ahosi Uggena gahapatinā Hatthigāmakena saddhiṁ kathāsallāpo, taṁ sabbaṁ Bhagavato ārocesi.

14. Sādhu sādhu bhikkhu, yathā taṁ Uggo gahapati Hatthigāmako sammā vyākaramāno vyākareyya, imeh' eva kho bhikkhu aṭṭhahi acchariyehi abbhutehi dhammehi samannāgato Uggo gahapati Hatthigāmako mayā vyākato; imehi ca pana bhikkhu aṭṭhahi acchariyehi abbhutehi dhammehi samannāgataṁ Uggaṁ gahapatiṁ Hatthigāmakaṁ dhārethā ti.

XXIII.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā āḷaviyaṁ viharati Aggāḷave cetiye. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi ... pe ...

[page 217]

2. Sattahi bhikkhave acchariyehi abbhutehi dhammehi samannāgataṁ Hatthakaṁ āḷavakaṁ dhāretha. Katamehi sattahi?

3. Saddho bhikkhave Hatthako āḷavako, sīlavā bhikkhave Hatthako āḷavako, hirimā bhikkhave Hatthako āḷavako, ottāpī bhikkhave Hatthako āḷavako, bahussuto bhikkhave Hatthako āḷavako, cāgavā bhikkhave Hatthako āḷavako, paññavā bhikkhave Hatthako āḷavako.

Imehi kho bhikkhave sattahi acchariyehi abbhutehi dhammehi samannāgataṁ Hatthakaṁ āḷavakaṁ dhārethā ti. Idam avoca Bhagavā, idaṁ vatvā Sugato uṭṭhāyāsanā vihāraṁ pāvisi.

4. Atha kho aññataro bhikkhu pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya yena Hatthakassa āḷavakassa nivesanaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho Hatthako āḷavako yena so bhikkhu ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā taṁ bhikkhuṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Hatthakaṁ āḷavakaṁ so bhikkhu etad avoca 'sattahi kho tvaṁ āvuso acchariyehi abbhutehi dhammehi samannāgato Bhagavatā vyākato. Katamehi sattahi? Saddho bhikkhave Hatthako āḷavako, sīlavā ... hirimā ... ottāpī ... bahussuto

... . . cāgavā ... paññavā bhikkhave Hatthako āḷavako.

Imehi kho tvaṁ āvuso sattahi acchariyehi abbhutehi dhammehi samannāgato Bhagavatā vyākato' ti. 'Kacci 'ttha bhante na koci gihī ahosi odātavasano' ti? 'Na kho 'ttha āvuso koci gihī ahosi odātavasano' ti. 'Sādhu bhante, yad ettha na koci gihī ahosi odātavasano' ti.

5. Atha kho so bhikkhu Hatthakassa āḷavakassa nivesane piṇḍapātaṁ gahetvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Atha kho so bhikkhu pacchābhattaṁ piṇḍapātapaṭikkanto yena Bhagavā ten' upasaṅkami,

[page 218]

upasaṅkamitvā Bhagavantam abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho so bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca 'idhāhaṁ bhante pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya yena Hatthakassa āḷavakassa nivesanaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho bhante Hatthako āḷavako yenāhaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā maṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho ahaṁ bhante Hatthakaṁ āḷavakaṁ etad avocaṁ: sattahi kho tvaṁ āvuso acchariyehi abbhutehi dhammehi samannāgato Bhagavatā vyākato. Katamehi sattahi? Saddho bhikkhave Hatthako āḷavako, sīlavā ... hirimā ... ottāpī ... bahussuto ... cāgavā ... paññavā bhikkhave Hatthako āḷavako. Imehi kho tvaṁ āvuso sattahi acchariyehi abbhutehi dhammehi samannāgato Bhagavatā vyākato ti. Evaṁ vutte bhante Hatthako āḷavako maṁ etad avoca: kacci 'ttha bhante na koci gihī ahosi odātavasano ti? Na kho 'ttha āvuso koci gihī ahosi odātavasano ti. Sādhu bhante, yad ettha na koci gihī ahosi odātavasano' ti.

6. Sādhu sādhu bhikkhu, appiccho so bhikkhu kulaputto sante yeva attani kusale dhamme na icchati parehi ñāyamāne. Tena hi tvaṁ bhikkhu iminā aṭṭhamena acchariyena abbhutena dhammena samannāgataṁ Hatthakaṁ āḷavakaṁ dhārehi, yad idam appicchatāyā ti.

XXIV.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā āḷaviyaṁ viharati Aggāḷave cetiye. Atha kho Hatthako āḷavako pañcamattehi upāsakasatehi parivuto yena Bhagavā ten' upasaṅkami,

[page 219]

upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi.

Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Hatthakaṁ āḷavakaṁ Bhagavā etad avoca:--

2. Mahatī kho tyāyaṁ Hatthaka parisā, kathaṁ pana tvaṁ Hatthaka imaṁ mahatiṁ parisaṁ saṅgaṇhāsī ti?

Yān' imāni bhante Bhagavatā desitāni cattāri saṅgahavatthūni, tehāhaṁ imaṁ mahatiṁ parisaṁ saṅgaṇhāmi.

Ahaṁ bhante yaṁ jānāmi 'ayaṁ dānena saṅgahetabbo' ti, taṁ dānena saṅgaṇhāmi; yaṁ jānāmi 'ayaṁ peyyavajjena saṅgahetabbo' ti, taṁ peyyavajjena saṅgaṇhāmi; yaṁ jānāmi 'ayaṁ atthacariyāya saṅgahetabbo' ti, taṁ atthacariyāya saṅgaṇhāmi; yaṁ jānāmi 'ayaṁ samānattatāya saṅgahetabbo' ti, taṁ samānattatāya saṅgaṇhāmi.

Saṁvijjante kho pana me bhante kule bhogā, daliddassa kho no tathā sotabbaṁ maññantī ti.

3. Sādhu sādhu Hatthaka, yoni kho tyāhaṁ Hatthaka mahatiṁ parisaṁ saṅgahetuṁ. Ye hi keci Hatthaka atītamaddhānaṁ mahatiṁ parisaṁ saṅgahesuṁ, sabbe te imeh' eva catūhi saṅgahavatthūhi mahatiṁ parisaṁ saṅgahesuṁ; ye pi hi keci Hatthaka anāgatamaddhānaṁ mahatiṁ parisaṁ saṅgaṇhissanti, sabbe te imeh' eva catūhi saṅgahavatthūhi mahatiṁ parisaṁ saṅgaṇhissanti; ye pi hi keci Hatthaka etarahi mahatiṁ parisaṁ saṅgaṇhanti, sabbe te imeh' eva catūhi saṅgahavatthūhi mahatiṁ parisaṁ saṅgaṇhantī ti.

4. Atha kho Hatthako āḷavako Bhagavatā dhammiyā kathāya sandassito samādapito samuttejito sampahaṁsito uṭṭhāyāsanā Bhagavantaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā pakkāmi.

[page 220]

Atha kho Bhagavā acirapakkante Hatthake āḷavake bhikkhū āmantesi:--

5. Aṭṭhahi bhikkhave acchariyehi abbhutehi dhammehi samannāgataṁ Hatthakaṁ āḷavakaṁ dhāretha. Katamehi aṭṭhahi?

6. Saddho bhikkhave Hatthako āḷavako, sīlavā bhikkhave Hatthako āḷavako, hirimā bhikkhave Hatthako āḷavako, ottāpī bhikkhave Hatthako āḷavako, bahussuto bhikkhave Hatthako āḷavako, cāgavā bhikkhave Hatthako āḷavako, paññavā bhikkhave Hatthako āḷavako, appiccho bhikkhave Hatthako āḷavako.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhahi acchariyehi abbhutehi dhammehi samannāgataṁ Hatthakaṁ āḷavakaṁ dhārethā ti.

XXV.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sakkesu viharati Kapilavatthusmiṁ Nigrodhārāme. Atha kho Mahānāmo Sakko yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Mahānāmo Sakko Bhagavantaṁ etad avoca 'kittāvatā nu kho bhante upāsako hotī' ti?

Yato kho Mahānāma buddhaṁ saraṇaṁ gato hoti, dhammaṁ saraṇaṁ gato hoti, saṅghaṁ saraṇaṁ gato hoti: ettāvatā kho Mahānāma upāsako hotī ti.

2. 'Kittāvatā pana bhante upāsako sīlavā hotī' ti?

Yato kho Mahānāma upāsako pāṇātipātā paṭivirato hoti, adinnādānā paṭivirato hoti, kāmesu micchācārā paṭivirato hoti, musāvādā paṭivirato hoti, surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti: ettāvatā kho Mahānāma upāsako sīlavā hotī ti.

3. 'Kittāvatā pana bhante upāsako attahitāya paṭipanno hoti no parahitāyā' ti?

[page 221]

Yato kho Mahānāmo upāsako attanā saddhāsampanno hoti no paraṁ saddhāsampadāya samādapeti, attanā sīlasampanno hoti no paraṁ sīlasampadāya samādapeti, attanā cāgasampanno hoti no paraṁ cāgasampadāya samādapeti, attanā bhikkhūnaṁ dassanakāmo hoti no paraṁ bhikkhūnaṁ dassane samādapeti, attanā saddhammaṁ sotukāmo hoti no paraṁ saddhammasavane samādapeti, attanā sutānaṁ dhammānaṁ dhārakajātiko hoti no paraṁ dhammadhāraṇāya samādapeti, attanā dhatānaṁ dhammānaṁ atthūpaparikkhī hoti no paraṁ atthūpaparikkhāya samādapeti, attanā attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno hoti no paraṁ dhammānudhammapaṭipattiyā samādapeti: ettāvatā kho Mahānāma upāsako attahitāya paṭipanno hoti no parahitāyā ti.

4. 'Kittāvatā pana bhante upāsako attahitāya ca paṭipanno hoti parahitāya cā' ti?

Yato kho Mahānāma upāsako attanā ca saddhāsampanno hoti parañ ca saddhāsampadāya samādapeti, attanā ca sīlasampanno hoti parañ ca sīlasampadāya samādapeti, attanā ca cāgasampanno hoti parañ ca cāgasampadāya samādapeti, attanā ca bhikkhūnaṁ dassanakāmo hoti parañ ca bhikkhūnaṁ dassane samādapeti, attanā ca saddhammaṁ sotukāmo hoti parañ ca saddhammasavane samādapeti, attanā ca sutānaṁ dhammānaṁ dhārakajātiko hoti parañ ca dhammadhāraṇāya samādapeti, attanā ca dhatānaṁ dhammānaṁ atthūpaparikkhī hoti parañ ca atthūpaparikkhāya samādapeti, attanā ca attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno hoti parañ ca dhammānudhammapaṭipattiyā samādapeti:

[page 222]

ettāvatā kho Mahānāma upāsako attahitāya ca paṭipanno hoti parahitāya cā ti.

XXVI.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Rājagahe viharati Jīvakambavane. Atha kho Jīvako Komārabhacco yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Jīvako Komārabhacco Bhagavantaṁ etad avoca 'kittāvatā nu kho bhante upāsako hotī' ti?

Yato kho Jīvaka buddhaṁ saraṇaṁ gato hoti, dhammaṁ saraṇaṁ gato hoti, saṅghaṁ saraṇaṁ gato hoti: ettāvatā kho Jīvaka upāsako hotī ti.

2. 'Kittāvatā pana bhante upāsako sīlavā hotī ti' ?

Yato kho Jīvaka upāsako pāṇātipātā paṭivirato hoti

... pe ... surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti: ettāvatā kho Jīvaka upāsako sīlavā hotī ti.

3. 'Kittāvatā pana bhante upāsako attahitāya paṭipanno hoti no parahitāyā' ti?

Yato kho Jīvaka upāsako attanā saddhāsampanno hoti no paraṁ saddhāsampadāya samādapeti ... pe ... attanā attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno hoti no paraṁ dhammānudhammapaṭipattiyā samādapeti: ettāvatā kho Jīvaka upāsako attahitāya paṭipanno hoti no parahitāyā ti.

4. 'Kittāvatā pana bhante upāsako attahitāya ca paṭipanno hoti parahitāya cā' ti?

[page 223]

Yato kho Jīvaka upāsako attanā ca saddhāsampanno hoti parañ ca saddhāsampadāya samādapeti, attanā ca sīlasampanno hoti parañ ca sīlasampadāya samādapeti, attanā ca cāgasampanno hoti parañ ca cāgasampadāya samādapeti, attanā ca bhikkhūnaṁ dassanakāmo hoti parañ ca bhikkhūnaṁ dassane samādapeti, attanā ca saddhammaṁ sotukāmo hoti parañ ca saddhammasavane samādapeti, attanā ca sutānaṁ dhammānaṁ dhārakajātiko hoti parañ ca dhammadhāraṇāya samādapeti, attanā ca dhatānaṁ dhammānaṁ atthūpaparikkhī hoti parañ ca atthūpaparikkhāya samādapeti, attanā ca attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno hoti parañ ca dhammānudhammapaṭipattiyā samādapeti: ettāvatā kho Jīvaka upāsako attahitāya ca paṭipanno hoti parahitāya cā ti.

XXVII.

1. Aṭṭh' imāni bhikkhave balāni. Katamāni aṭṭha?

2. Roṇṇabalā bhikkhave dārakā, kodhabalā mātugāmā, āvudhabalā corā, issariyabalā rājāno, ujjhattibalā bālā, nijjhattibalā paṇḍitā, paṭisaṅkhānabalā bahussutā, khantibalā samaṇabrāhmaṇā.

Imāni kho bhikkhave aṭṭha balānī ti.

XXVIII.

1. Atha kho āyasmā Sāriputto yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho āyasmantaṁ Sāriputtaṁ Bhagavā etad avoca 'kati nu kho Sāriputta khīṇāsavassa bhikkhuno balāni,

[page 224]

yehi balehi samannāgato khīṇāsavo bhikkhu āsavānaṁ khayaṁ paṭijānāti: khīṇā me āsavā' ti?

2. Aṭṭha bhante khīṇāsavassa bhikkhuno balāni, yehi balehi samannāgato khīṇāsavo bhikkhu āsavānaṁ khayaṁ paṭijānāti: khīṇā me āsavā ti. Katamāni aṭṭha?

3. Idha bhante khīṇāsavassa bhikkhuno aniccato sabbe saṅkhārā yathābhūtaṁ sammappaññāya sudiṭṭhā honti.

Yam pi bhante khīṇāsavassa bhikkhuno aniccato sabbe saṅkhārā yathābhūtaṁ sammappaññāya sudiṭṭhā honti, idam pi bhante khīṇāsavassa bhikkhuno balaṁ hoti, yaṁ balaṁ āgamma khīṇāsavo bhikkhu āsavānaṁ khayaṁ paṭijānāti: khīṇā me āsavā ti.

4. Puna ca paraṁ bhante khīṇāsavassa bhikkhuno aṅgārakāsūpamā kāmā yathābhūtaṁ sammappaññāya sudiṭṭhā honti. Yam pi bhante khīṇāsavassa bhikkhuno aṅgārakāsūpamā kāmā yathābhūtaṁ sammappaññāya sudiṭṭhā honti, idam pi bhante khīṇāsavassa bhikkhuno balaṁ hoti, yaṁ balaṁ āgamma khīṇāsavo bhikkhu āsavānaṁ khayaṁ paṭijānāti: khīṇā me āsavā ti.

5. Puna ca paraṁ bhante khīṇāsavassa bhikkhuno vivekaninnaṁ cittaṁ hoti vivekapoṇaṁ vivekapabbhāraṁ vivekaṭṭhaṁ nekkhammābhirataṁ vyantibhūtaṁ sabbaso āsavaṭṭhāniyehi dhammehi. Yam pi bhante khīṇāsavassa bhikkhuno vivekaninnaṁ cittaṁ hoti vivekapoṇaṁ vivekapabbhāraṁ vivekaṭṭhaṁ nekkhammābhirataṁ vyantibhūtaṁ sabbaso āsavaṭṭhāniyehi dhammehi, idam pi bhante khīṇāsavassa bhikkhuno balaṁ hoti, yaṁ balaṁ āgamma khīṇāsavo bhikkhu āsavānaṁ khayaṁ paṭijānāti: khīṇā me āsavā ti.

6. Puna ca paraṁ bhante khīṇāsavassa bhikkhuno cattāro satipaṭṭhānā bhāvitā honti subhāvitā. Yam pi bhante khīṇāsavassa bhikkhuno cattāro satipaṭṭhānā bhāvitā honti subhāvitā,

[page 225]

idam pi bhante khīṇāsavassa bhikkhuno balaṁ hoti, yaṁ balaṁ āgamma khīṇāsavo bhikkhu āsavānaṁ khayaṁ paṭijānāti: khīṇā me āsavā ti.

7. Puna ca paraṁ bhante khīṇāsavassa bhikkhuno cattāro iddhipādā bhāvitā honti subhāvitā ... pe ... pañc' indriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni ... satta bojjhaṅgā bhāvitā honti subhāvitā ... ariyo aṭṭhaṅgiko maggo bhāvito hoti subhāvito. Yam pi bhante khīṇāsavassa bhikkhuno ariyo aṭṭhaṅgiko maggo bhāvito hoti subhāvito, idam pi bhante khīṇāsavassa bhikkhuno balaṁ hoti, yaṁ balaṁ āgamma khīṇāsavo bhikkhu āsavānaṁ khayaṁ paṭijānāti: khīṇā me āsavā ti.

Imāni kho bhante aṭṭha khīṇāsavassa bhikkhuno balāni, yehi balehi samannāgato khīṇāsavo bhikkhu āsavānaṁ khayaṁ paṭijānāti: khīṇā me āsavā ti.

XXIX.

1. Khaṇakicco loko, khaṇakicco loko ti bhikkhave assutavā puthujjano bhāsati, no ca kho so jānāti khaṇaṁ vā akkhaṇaṁ vā. Aṭṭh' ime bhikkhave akkhaṇā asamayā brahmacariyavāsāya. Katame aṭṭha?

2. Idha bhikkhave Tathāgato ca loke uppanno hoti arahaṁ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi Satthā devamanussānaṁ buddho Bhagavā, dhammo ca desiyati opasamiko parinibbāyiko sambodhagāmī sugatappavedito, ayañ ca puggalo nirayaṁ upapanno hoti. Ayaṁ bhikkhave paṭhamo akkhaṇo asamayo brahmacariyavāsāya.

[page 226]

3. Puna ca paraṁ bhikkhave Tathāgato ca loke uppanno hoti ... pe ... Satthā devamanussānaṁ buddho Bhagavā, dhammo ca desiyati opasamiko parinibbāyiko sambodhagāmī sugatappavedito, ayañ ca puggalo tiracchānayoniṁ upapanno hoti ... pe ... ayañ ca puggalo pittivisayaṁ upapanno hoti ... pe ... ayañ ca puggalo aññataraṁ dīghāyukaṁ devanikāyaṁ upapanno hoti ... pe ... ayañ ca puggalo paccantimesu janapadesu paccājāto hoti aviññātāresu milakkhesu, yattha natthi gati bhikkhūnaṁ bhikkhunīnaṁ upāsakānaṁ upāsikānaṁ ... pe

... . . ayañ ca puggalo majjhimesu janapadesu paccājāto hoti, so ca hoti micchādiṭṭhiko viparītadassano 'natthi dinnaṁ, natthi yiṭṭhaṁ, natthi hutaṁ, natthi sukaṭadukkaṭānaṁ kammānaṁ phalaṁ vipāko, natthi ayaṁ loko, natthi paro loko, natthi mātā, natthi pitā, natthi sattā opapātikā, natthi loke samaṇabrāhmaṇā sammaggatā sammāpaṭipannā, ye imañ ca lokaṁ parañ ca lokaṁ sayaṁ abhiññā sacchikatvā pavedentī' ti ... pe ... ayañ ca puggalo majjhimesu janapadesu paccājāto hoti, so ca hoti duppañño jaḷo eḷamūgo na paṭibalo subhāsitadubbhāsitassa attham aññātuṁ. Ayaṁ bhikkhave sattamo akkhaṇo asamayo brahmacariyavāsāya.

4. Puna ca paraṁ bhikkhave Tathāgato ca loke anuppanno hoti arahaṁ sammāsambuddho ... pe ... Satthā devamanussānaṁ buddho Bhagavā, dhammo ca na desiyati opasamiko parinibbāyiko sambodhagāmī sugatappavedito,

[page 227]

ayañ ca puggalo majjhimesu janapadesu paccājāto hoti, so ca hoti paññavā ajaḷo aneḷamūgo paṭibalo subhāsitadubbhāsitassa attham aññātuṁ. Ayaṁ bhikkhave aṭṭhamo akkhaṇo asamayo brahmacariyavāsāya.

Ime kho bhikkhave aṭṭha akkhaṇā asamayā brahmacariyavāsāya.

5. Eko 'va bhikkhave khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāya. Katamo eko?

6. Idha bhikkhave Tathāgato ca loke uppanno hoti arahaṁ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi Satthā devamanussānaṁ buddho Bhagavā, dhammo ca desiyati opasamiko parinibbāyiko sambodhagāmī sugatappavedito, ayañ ca puggalo majjhimesu janapadesu paccājāto hoti, so ca hoti paññavā ajaḷo aneḷamūgo paṭibalo subhāsitadubbhāsitassa attham aññātum. Ayaṁ bhikkhave eko 'va khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā ti.

Manussalābhaṁ laddhāna saddhamme suppavedite
ye khaṇaṁ nādhigacchanti atināmenti te khaṇaṁ.
Bahūhi akkhaṇā vuttā puggalass' antarāyikā.
Kadāci karahaci loke uppajjanti Tathāgatā,
tayidaṁ sammukhībhūtaṁ yaṁ lokasmiṁ sudullabhaṁ
manussapaṭilābho ca saddhammassa ca desanā,
alaṁ vāyamituṁ tattha atthakāmena jantunā.

[page 228]

Kathaṁ vijaññā saddhammaṁ khaṇo ve mā upaccagā?
Khaṇātītā hi socanti nirayamhi samappitā.
Idha-m-eva naṁ virādheti saddhammassa niyāmataṁ,
vāṇijo va atītattho cirattaṁ anutapessati.
Avijjānivuto poso saddhammaṁ aparādhiko
jātimaraṇasaṁsāraṁ ciraṁ paccanubhossati.
Ye ca laddhā manussattaṁ saddhamme suppavedite
akaṁsu Satthu vacanaṁ karissanti karonti vā,
khaṇaṁ paccavidhuṁ loke brahmacariyaṁ anuttaraṁ.
Ye maggaṁ paṭipajjiṁsu Tathāgatappaveditaṁ
ye saṁvarā cakkhumatā desitādiccabandhunā,
tesu gutto sadā sato viharetha anavassuto.
Sabbe anusaye chetvā Māradheyyasarānuge
te ve pāragatā loke ye pattā āsavakkhayan ti.

XXX.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Bhaggesu viharati Suṁsumāragire Bhesakaḷāvane Migadāye. Tena kho pana samayena āyasmā Anuruddho Cetīsu viharati Pācīnavaṁsadāye. Atha kho āyasmato Anuruddhassa rahogatassa patisallīnassa evaṁ cetaso parivitakko udapādi 'appicchassāyaṁ dhammo, nāyaṁ dhammo mahicchassa; santuṭṭhassāyaṁ dhammo,

[page 229]

nāyaṁ dhammo asantuṭṭhassa; pavivittassāyaṁ dhammo, nāyaṁ dhammo saṅgaṇikārāmassa; āraddhaviriyassāyaṁ dhammo, nāyaṁ dhammo kusītassa; upaṭṭhitasatissāyaṁ dhammo, nāyaṁ dhammo muṭṭhassatissa; samāhitassāyaṁ dhammo, nāyaṁ dhammo asamāhitassa; paññavato ayaṁ dhammo, nāyaṁ dhammo duppaññassā' ti.

2. Atha kho Bhagavā āyasmato Anuruddhassa cetasā ceto parivitakkam aññāya seyyathā pi nāma balavā puriso sammiñjitaṁ vā bāhaṁ pasāreyya pasāritaṁ vā bāhaṁ sammiñjeyya, evam eva Bhaggesu Suṁsumāragire Bhesakaḷāvane Migadāye antarahito Cetīsu Pācīnavaṁsadāye āyasmato Anuruddhassa sammukhe pāturahosi: Nisīdi Bhagavā paññatte āsane. āyasmā pi kho Anuruddho Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho āyasmantaṁ Anuruddhaṁ Bhagavā etad avoca:--

3. Sādhu sādhu Anuruddha, sādhu kho tvaṁ Anuruddha satta mahāpurisavitakke vitakkesi: appicchassāyaṁ dhammo, nāyaṁ dhammo mahicchassa; santuṭṭhassāyaṁ dhammo, nāyaṁ dhammo asantuṭṭhassa; pavivittassāyaṁ dhammo, nāyaṁ dhammo saṅgaṇikārāmassa; āraddhaviriyassāyaṁ dhammo, nāyaṁ dhammo kusītassa; upaṭṭhitasatissāyaṁ dhammo, nāyaṁ dhammo muṭṭhassatissa; samāhitassāyaṁ dhammo, nāyaṁ dhammo asamāhitassa; paññavato ayaṁ dhammo, nāyaṁ dhammo duppaññassā ti. Tena hi tvaṁ Anuruddha imam pi aṭṭhamaṁ mahāpurisavitakkaṁ vitakkehi: nippapañcārāmassāyaṁ dhammo nippapañcaratino, nāyaṁ dhammo papañcārāmassa papañcaratino ti.

4. Yato kho tvaṁ Anuruddha ime aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, tato tvaṁ Anuruddha, yāva-d-eva ākaṅkhissasi, vivicc'eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṁ savicāraṁ vivekajaṁ pītisukhaṁ paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharissasi.

[page 230]

5. Yato kho tvaṁ Anuruddha ime aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, tato tvaṁ Anuruddha, yāva-d-eva ākaṅkhissasi, vitakkavicārānaṁ vūpasamā ajjhattaṁ sampasādanaṁ cetaso ekodibhāvaṁ avitakkaṁ avicāraṁ samādhijaṁ pītisukhaṁ dutiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharissasi.

6. Yato kho tvaṁ Anuruddha ime aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, tato tvaṁ Anuruddha, yāva-d-eva ākaṅkhissasi, pītiyā ca virāgā upekhako ca viharissasi sato ca sampajāno, sukhañ ca kāyena paṭisaṁvedissasi, yan taṁ ariyā ācikkhanti 'upekhako satimā sukhavihārī' ti, tatiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharissasi.

7. Yato kho tvaṁ Anuruddha ime aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi, tato tvaṁ Anuruddha, yāva-d-eva ākaṅkhissasi, sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubb' eva somanassadomanassānaṁ aṭṭhaṅgamā adukkhamasukhaṁ upekhāsatipārisuddhiṁ catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharissasi.

8. Yato kho tvaṁ Anuruddha ime ca aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi imesañ ca catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī bhavissasi akicchalābhī akasiralābhī, tato tuyhaṁ Anuruddha seyyathā pi nāma gahapatissa vā gahapatiputtassa vā nānārattānaṁ dussānaṁ dussakaraṇḍako pūro, evam eva te paṁsukūlacīvaraṁ khāyissati santuṭṭhassa viharato ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya okkamanāya nibbānassa.

[page 231]

9. Yato kho tvaṁ Anuruddha ime ca aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi imesañ ca catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī bhavissasi akicchalābhī akasiralābhī, tato tuyhaṁ Anuruddha seyyathā pi nāma gahapatissa vā gahapatiputtassa vā sālīnaṁ odano vicitakāḷako anekasūpo anekavyañjano, evam eva te piṇḍiyālopabhojanaṁ khāyissati santuṭṭhassa viharato ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya okkamanāya nibbānassa.

10. Yato kho tvaṁ Anuruddha ime ca aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi imesañ ca catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī bhavissasi akicchalābhī akasiralābhī, tato tuyhaṁ Anuruddha seyyathā pi nāma gahapatissa vā gahapatiputtassa vā kūṭāgāraṁ ullittāvalittaṁ nivātaṁ phusitaggaḷaṁ pihitavātapānaṁ, evam eva te rukkhamūlasenāsanaṁ khāyissati santuṭṭhassa viharato ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya okkamanāya nibbānassa.

11. Yato kho tvaṁ Anuruddha ime ca aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi imesañ ca catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī bhavissasi akicchalābhī akasiralābhī, tato tuyhaṁ Anuruddha seyyathā pi nāma gahapatissa vā gahapatiputtassa vā pallaṅko gonakatthato paṭikatthato paṭalikatthato kadalimigapavarapaccattharaṇo sa-uttaracchado ubhato lohitakūpadhāno, evam eva te tiṇasantharakasayanāsanaṁ khāyissati santuṭṭhassa viharato ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya okkamanāya nibbānassa.

[page 232]

12. Yato kho tvaṁ Anuruddha ime ca aṭṭha mahāpurisavitakke vitakkessasi imesañ ca catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī bhavissasi akicchalābhī akasiralābhī, tato tuyhaṁ Anuruddha seyyathā pi nāma gahapatissa vā gahapatiputtassa vā nānābhesajjāni, seyyathīdaṁ sappi navanītaṁ telaṁ madhu phānitaṁ, evam eva te pūtimuttabhesajjaṁ khāyissati santuṭṭhassa viharato ratiyā aparitassāya phāsuvihārāya okkamanāya nibbānassa.

13. Tena hi tvaṁ Anuruddha āyatikam pi vassāvāsaṁ idh' eva Cetīsu Pācīnavaṁsadāye vihareyyāsī ti. Evaṁ bhante ti kho āyasmā Anuruddho Bhagavato paccassosi.

Atha kho Bhagavā āyasmantaṁ Anuruddhaṁ iminā ovādena ovaditvā seyyathā pi nāma balavā puriso sammiñjitaṁ vā bāhaṁ pasāreyya pasāritaṁ vā bāhaṁ sammiñjeyya, evam eva Cetīsu Pācīnavaṁsadāye antarahito Bhaggesu Suṁsumāragire Bhesakaḷāvane Migadāye pāturahosi.

Nisīdi Bhagavā paññatte āsane. Nisajja kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:--

14. Aṭṭha vo bhikkhave mahāpurisavitakke desessāmi, taṁ suṇātha sādhukaṁ manasikarotha, bhāsissāmī ti.

Evam bhante ti kho te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ.

Bhagavā etad avoca:--

Katame ca bhikkhave aṭṭha mahāpurisavitakkā?

15. Appicchassāyaṁ bhikkhave dhammo, nāyaṁ dhammo mahicchassa; santuṭṭhassāyaṁ bhikkhave dhammo, nāyaṁ dhammo asantuṭṭhassa; pavivittassāyaṁ bhikkhave dhammo, nāyaṁ dhammo saṅgaṇikārāmassa; āraddhaviriyassāyaṁ bhikkhave dhammo, nāyaṁ dhammo kusītassa; upaṭṭhitasatissāyaṁ bhikkhave dhammo, nāyaṁ dhammo muṭṭhassatissa; samāhitassāyaṁ bhikkhave dhammo, nāyaṁ dhammo asamāhitassa; paññavato ayaṁ bhikkhave dhammo, nāyaṁ dhammo duppaññassa;

[page 233]

nippapañcārāmassāyaṁ bhikkhave dhammo nippapañcaratino, nāyaṁ dhammo papañcārāmassa papañcaratino.

16. Appicchassāyaṁ bhikkhave dhammo, nāyaṁ dhammo mahicchassā ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

17. Idha bhikkhave bhikkhu appiccho samāno 'appiccho ti maṁ jāneyyun' ti na icchati, santuṭṭho samāno 'santuṭṭho ti maṁ jāneyyun' ti na icchati, pavivitto samāno 'pavivitto ti maṁ jāneyyun' ti na icchati, āraddhaviriyo samāno 'āraddhaviriyo ti maṁ jāneyyun' ti na icchati, upaṭṭhitasati samāno 'upaṭṭhitasatī ti maṁ jāneyyun ti na icchati, samāhito samāno 'samāhito ti maṁ jāneyyun' ti na icchati, paññavā samāno 'paññavā ti maṁ jāneyyun' ti na icchati, nippapañcārāmo samāno 'nippapañcārāmo ti maṁ jāneyyun' ti na icchati. Appicchassāyaṁ bhikkhave dhammo, nāyaṁ dhammo mahicchassā ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

18. Santuṭṭhassāyaṁ bhikkhave dhammo, nāyaṁ dhammo asantuṭṭhassā ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

19. Idha bhikkhave bhikkhu santuṭṭho hoti itarītaracīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārena.

Santuṭṭhassāyaṁ bhikkhave dhammo, nāyaṁ dhammo asantuṭṭhassā ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

20. Pavivittassāyaṁ bhikkhave dhammo, nāyaṁ dhammo saṅgaṇikārāmassā ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

21. Idha bhikkhave bhikkhuno pavivittassa viharato bhavanti upasaṅkamitāro bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo rājāno rājamahāmattā titthiyā titthiyasāvakā.

Tatra bhikkhu vivekaninnena cittena vivekapoṇena vivekapabbhārena vivekaṭṭhena nekkhammābhiratena aññadatthu uyyojanikapaṭisaṁyuttaṁ yeva kathaṁ kattā hoti. Pavivittassāyaṁ bhikkhave dhammo,

[page 234]

nāyaṁ dhammo saṅgaṇikārāmassā ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

22. āraddhaviriyassāyaṁ bhikkhave dhammo, nāyaṁ dhammo kusītassā ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

23. Idha bhikkhave bhikkhu āraddhaviriyo viharati akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya kusalānaṁ dhammānaṁ upasampadāya thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. āraddhaviriyassāyaṁ bhikkhave dhammo, nāyaṁ dhammo kusītassā ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

24. Upaṭṭhitasatissāyaṁ bhikkhave dhammo, nāyaṁ dhammo muṭṭhassatissā ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

25. Idha bhikkhave bhikkhu satimā hoti paramena satinepakkena samannāgato cirakatam pi cirabhāsitam pi saritā anussaritā. Upaṭṭhitasatissāyaṁ bhikkhave dhammo, nāyaṁ dhammo muṭṭhassatissā ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

26. Samāhitassāyaṁ bhikkhave dhammo, nāyaṁ dhammo asamāhitassā ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

27. Idha bhikkhave bhikkhu vivicc'eva kāmehi ... pe ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. Samāhitassāyaṁ bhikkhave dhammo, nāyaṁ dhammo asamāhitassā ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

28. Paññavato ayaṁ bhikkhave dhammo, nāyaṁ dhammo duppaññassā ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paticca vuttaṁ?

29. Idha bhikkhave bhikkhu paññavā hoti udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā. Paññavato ayaṁ bhikkhave dhammo, nāyaṁ dhammo duppaññassā ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

[page 235]

30. Nippapañcārāmassāyaṁ bhikkhave dhammo nippapañcaratino, nāyaṁ dhammo papañcārāmassa papañcaratino ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

31. Idha bhikkhave bhikkhuno papañcanirodhe cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati. Nippapañcārāmassāyaṁ bhikkhave dhammo nippapañcaratino, nāyaṁ dhammo papañcārāmassa papañcaratino ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttan ti.

32. Atha kho āyasmā Anuruddho āyatikam pi vassāvāsaṁ tatth' eva Cetīsu Pācīnavaṁsadāye vihāsi. Atha kho āyasmā Anuruddho eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharanto na cirass' eva yass' atthāya kulaputtā sammad-eva agārasmā anagāriyaṁ pabbajanti, tad anuttaraṁ brahmacariyapariyosānaṁ diṭṭh' eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi 'khīṇā jāti, vusitaṁ brahmacariyaṁ, kataṁ karaṇīyaṁ, nāparaṁ itthattāyā' ti abbhaññāsi, aññataro ca panāyasmā Anuruddho arahataṁ ahosi.

Atha kho āyasmā Anuruddho arahattappatto tāyaṁ velāyaṁ imā gāthāyo abhāsi:

Mama saṅkappam aññāya Satthā loke anuttaro
manomayena kāyena iddhiyā {upasaṅkami,}
yathā me ahu saṅkappo tato uttari desayi
nippapañcarato buddho nippapañcaṁ adesayi.
Tassāhaṁ dhammam aññāya vihāsiṁ sāsane rato
tisso vijjā anuppattā, kataṁ buddhassa sāsanan ti.

Gahapativaggo tatiyo

Tatr'uddānaṁ:

Dve Uggā dve ca Hatthakā Mahānāmena Jīvako
Dve balā akkhaṇā vuttā Anuruddhena te dasā ti.

[page 236]

Dāna-Vagga

XXXI.

1. Aṭṭh' imāni bhikkhave dānāni. Katamāni aṭṭha?

2. āsajja dānaṁ deti, bhayā dānaṁ deti, 'adāsi me' ti dānaṁ deti, 'dassati me' ti dānaṁ deti, 'sāhu dānan' ti dānaṁ deti, 'ahaṁ pacāmi, ime na pacanti, na arahāmi pacanto apacantānaṁ adātun' ti dānaṁ deti, 'imaṁ me dānaṁ dadato kalyāṇo kittisaddo abbhuggacchatī' ti dānaṁ deti, cittālaṅkāracittaparikkhāratthaṁ dānaṁ deti.

Imāni kho bhikkhave aṭṭha dānānī ti.

XXXII.

Saddhā hiriyaṁ kusalañ ca dānaṁ
Dhammā ete sappurisānuyātā
Etaṁ hi maggaṁ diviyaṁ vadanti
Etena hi gacchati devalokan ti.

XXXIII.

1. Aṭṭh' imāni bhikkhave dānavatthūni. Katamāni aṭṭha?

2. Chandā dānaṁ deti, dosā dānaṁ deti, mohā dānaṁ deti, bhayā dānaṁ deti, 'dinnapubbaṁ katapubbaṁ pitupitāmahehi, na arahāmi porāṇaṁ kulavaṁsaṁ hāpetun' ti dānaṁ deti, 'imāhaṁ dānaṁ datvā kāyassa bhedā parammaraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapajjissāmī' ti dānaṁ deti, 'imaṁ me dānaṁ dadato cittaṁ pasīdati, attamanatā somanassaṁ upajāyatī' ti dānaṁ deti,

[page 237]

cittālaṅkāracittaparikkhāratthaṁ dānaṁ deti.

Imāni kho bhikkhave aṭṭha dānavatthūnī ti.

XXXIV.

1. Aṭṭhaṅgasamannāgate bhikkhave khette bījaṁ vuttaṁ na mahapphalaṁ hoti na mahassādaṁ na phātiseyyaṁ.

Kathaṁ aṭṭhaṅgasamannāgate?

2. Idha bhikkhave khettaṁ unnāmininnāmi ca hoti, pāsāṇasakkharillañ ca hoti, ūsarañ ca hoti, na ca gambhīrasitaṁ hoti, na āyasampannaṁ hoti, na apāyasampannaṁ hoti, na mātikāsampannaṁ hoti, na mariyādasampannaṁ hoti. Evaṁ aṭṭhaṅgasamannāgate bhikkhave khette bījaṁ vuttaṁ na mahapphalaṁ hoti na mahassādaṁ na phātiseyyaṁ. Evam eva kho bhikkhave aṭṭhaṅgasamannāgatesu samaṇabrāhmaṇesu dānaṁ dinnaṁ na mahapphalaṁ hoti na mahānisaṁsaṁ na mahājutikaṁ na mahāvipphāraṁ.

Kathaṁ aṭṭhaṅgasamannāgatesu?

3. Idha bhikkhave samaṇabrāhmaṇā micchādiṭṭhikā honti micchāsaṅkappā micchāvācā micchākammantā micchā-ājīvā micchāvāyāmā micchāsatino micchāsamādhino. Evaṁ aṭṭhaṅgasamannāgatesu bhikkhave samaṇabrāhmaṇesu dānaṁ dinnaṁ na mahapphalaṁ hoti na mahānisaṁsaṁ na mahājutikaṁ na mahāvipphāraṁ.

4. Aṭṭhaṅgasamannāgate bhikkhave khette bījaṁ vuttaṁ mahapphalaṁ hoti mahassādaṁ phātiseyyaṁ. Kathaṁ aṭṭhaṅgasamannāgate?

5. Idha bhikkhave khettaṁ anunnāmininnāmi ca hoti, apāsāṇasakkharillañ ca hoti, anūsarañ ca hoti, gambhīrasitaṁ hoti,

[page 238]

āyasampannaṁ hoti, apāyasampannaṁ hoti, mātikāsampannaṁ hoti, mariyādasampannaṁ hoti. Evaṁ aṭṭhaṅgasamannāgate bhikkhave khette bījaṁ vuttaṁ mahapphalaṁ hoti mahassādaṁ phātiseyyaṁ. Evaṁ eva kho bhikkhave aṭṭhaṅgasamannāgatesu samaṇabrāhmaṇesu dānaṁ dinnaṁ mahapphalaṁ hoti mahānisaṁsaṁ mahājutikaṁ mahāvipphāraṁ. Kathaṁ aṭṭhaṅgasamannāgatesu?

6. Idha bhikkhave samaṇabrāhmaṇā sammādiṭṭhikā honti sammāsaṅkappā sammāvācā sammākammantā sammā-ājīvā sammāvāyāmā sammāsatino sammāsamādhino. Evaṁ aṭṭhaṅgasamannāgatesu bhikkhave samaṇabrāhmaṇesu dānaṁ dinnaṁ mahapphalaṁ hoti mahānisaṁsaṁ mahājutikaṁ mahāvipphāran ti.

Yathā pi khette sampanne pavuttā bījasampadā
deve sampādayantamhi hoti dhaññassa sampadā.
Anīti sampadā hoti virūḷhi bhavati sampadā
vepullaṁ sampadā hoti phalaṁ ve hoti sampadā.
Evaṁ sampannasīlesu dinnā bhojanasampadā
sampadānaṁ upaneti sampannaṁ hi 'ssa taṁ kataṁ.
Tasmā sampadam ākaṅkhī sampannattho 'dha puggalo
sampannapaññe sevetha, evaṁ ijjhanti sampadā.
Vijjācaraṇasampanno laddhā cittassa sampadaṁ
karoti kammasampadaṁ labhati c' atthasampadaṁ.
Lokaṁ ñatvā yathābhūtaṁ pappuyya diṭṭhisampadaṁ
maggasampadam āgamma yāti sampannamānaso.

[page 239]

Odhunitvā malaṁ sabbaṁ patvā nibbānasampadaṁ
muccati sabbadukkhehi, sā hoti sabbasampadā ti.

XXXV.

1. Aṭṭh' imā bhikkhave dānūpapattiyo. Katamā aṭṭha?

2. Idha bhikkhave ekacco dānaṁ deti samaṇassa vā brāhmaṇassa vā annaṁ pānaṁ vatthaṁ yānaṁ mālāgandhavilepanaṁ seyyāvasathapadīpeyyaṁ. So yaṁ deti taṁ paccāsiṁsati. So passati khattiyamahāsāle vā brāhmaṇamahāsāle vā gahapatimahāsāle vā pañcahi kāmaguṇehi samappite samaṅgibhūte paricārayamāne.

Tassa evaṁ hoti 'aho vatāhaṁ kāyassa bhedā parammaraṇā khattiyamahāsālānaṁ vā brāhmaṇamahāsālānaṁ vā gahapatimahāsālānaṁ vā sahavyataṁ upapajjeyyan' ti.

So taṁ cittaṁ dahati taṁ cittaṁ adhiṭṭhāti taṁ cittaṁ bhāveti. Tassa taṁ cittaṁ hīne 'dhimuttaṁ uttariṁ abhāvitaṁ kāyassa bhedā parammaraṇā khattiyamahāsālānaṁ vā brāhmaṇamahāsālānaṁ vā gahapatimahāsālānaṁ vā sahavyataṁ upapajjati. Tañ ca kho sīlavato vadāmi, no dussīlassa. Ijjhati bhikkhave sīlavato cetopaṇidhi visuddhattā.

3. Idha pana bhikkhave ekacco dānaṁ deti samaṇassa vā brāhmaṇassa vā annaṁ pānaṁ vatthaṁ yānaṁ mālāgandhavilepanaṁ seyyāvasathapadīpeyyaṁ. So yaṁ deti taṁ paccāsiṁsati. Tassa sutaṁ hoti 'Cātummahārājikā devā dīghāyukā vaṇṇavanto sukhabahulā' ti.

[page 240]

Tassa evaṁ hoti 'aho vatāhaṁ kāyassa bhedā parammaraṇā Cātummahārājikānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjeyyan' ti. So taṁ cittaṁ dahati taṁ cittaṁ adhiṭṭhāti taṁ cittaṁ bhāveti. Tassa taṁ cittaṁ hīne 'dhimuttaṁ uttariṁ abhāvitaṁ kāyassa bhedā parammaraṇā Cātummahārājikānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjati. Tañ ca kho sīlavato vadāmi, no dussīlassa. Ijjhati bhikkhave sīlavato cetopaṇidhi visuddhattā.

4. Idha pana bhikkhave ekacco dānaṁ deti samaṇassa vā brāhmaṇassa vā annaṁ pānaṁ vatthaṁ yānaṁ mālāgandhavilepanaṁ seyyāvasathapadīpeyyaṁ. So yaṁ deti taṁ paccāsiṁsati. Tassa sutaṁ hoti 'Tāvatiṁsā devā ... pe ... Yāmā devā ... Tusitā devā ... Nimmānaratī devā ... Paranimmitavasavattī devā dīghāyukā vaṇṇavanto sukhabahulā' ti. Tassa evaṁ hoti 'aho vatāhaṁ kāyassa bhedā parammaraṇā Paranimmitavasavattīnaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjeyyan' ti. So taṁ cittaṁ dahati taṁ cittaṁ adhiṭṭhāti taṁ cittaṁ bhāveti. Tassa taṁ cittaṁ hīne' dhimuttaṁ uttariṁ abhāvitaṁ kāyassa bhedā parammaraṇā Paranimmitavasavattīnaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjati. Tañ ca kho sīlavato vadāmi, no dussīlassa. Ijjhati bhikkhave sīlavato cetopaṇidhi visuddhattā.

5. Idha pana bhikkhave ekacco dānaṁ deti samaṇassa vā brāhmaṇassa vā annaṁ pānaṁ vatthaṁ yānaṁ mālāgandhavilepanaṁ seyyāvasathapadīpeyyaṁ. So yaṁ deti taṁ paccāsiṁsati. Tassa sutaṁ hoti 'Brahmakāyikā devā dīghāyukā vaṇṇavanto sukhabahulā' ti.

[page 241]

Tassa evaṁ hoti 'aho vatāhaṁ kāyassa bhedā parammaraṇā Brahmakāyikānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjeyyan' ti. So taṁ cittaṁ dahati taṁ cittaṁ adhiṭṭhāti taṁ cittaṁ bhāveti.

Tassa taṁ cittaṁ hīne 'dhimuttaṁ uttariṁ abhāvitaṁ kāyassa bhedā parammaraṇā Brahmakāyikānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjati. Tañ ca kho sīlavato vadāmi, no dussīlassa, vītarāgassa, no sarāgassa. Ijjhati bhikkhave sīlavato cetopaṇidhi vītarāgattā.

Imā kho bhikkhave aṭṭha dānūpapattiyo ti.

XXXVI.

1. Tīṇ' imāni bhikkhave puññakiriyavatthūni. Katamāni tīṇi?

2. Dānamayaṁ puññakiriyavatthuṁ, sīlamayaṁ puññakiriyavatthuṁ, bhāvanāmayaṁ puññakiriyavatthuṁ.

3. Idha bhikkhave ekaccassa dānamayaṁ puññakiriyavatthuṁ parittaṁ kataṁ hoti, sīlamayaṁ puññakiriyavatthuṁ parittaṁ kataṁ hoti, bhāvanāmayaṁ puññakiriyavatthuṁ nābhisambhoti. So kāyassa bhedā parammaraṇā manussasobhaggaṁ upapajjati.

4. Idha pana bhikkhave ekaccassa dānamayaṁ puññakiriyavatthuṁ mattaso kataṁ hoti, sīlamayaṁ puññakiriyavatthuṁ mattaso kataṁ hoti, bhāvanāmayaṁ puññakiriyavatthuṁ nābhisambhoti. So kāyassa bhedā parammaraṇā manussasobhaggaṁ upapajjati.

5. Idha pana bhikkhave ekaccassa dānamayaṁ puññakiriyavatthuṁ adhimattaṁ kataṁ hoti, sīlamayaṁ puññakiriyavatthuṁ adhimattaṁ kataṁ hoti,

[page 242]

bhāvanāmayaṁ puññakiriyavatthuṁ nābhisambhoti. So kāyassa bhedā parammaraṇā Cātummahārājikānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjati. Tatra bhikkhave cattāro mahārājāno dānamayaṁ puññakiriyavatthuṁ atirekaṁ karitvā sīlamayaṁ puññakiriyavatthuṁ atirekaṁ karitvā Cātummahārājike deve dasahi ṭhānehi adhigaṇhanti: dibbena āyunā, dibbena vaṇṇena, dibbena sukhena, dibbena yasena, dibbena ādhipateyyena, dibbehi rūpehi, dibbehi saddehi, dibbehi gandhehi, dibbehi rasehi, dibbehi phoṭṭhabbehi.

6. Idha pana bhikkhave ekaccassa dānamayaṁ puññakiriyavatthuṁ adhimattaṁ kataṁ hoti, sīlamayaṁ puññakiriyavatthuṁ adhimattaṁ kataṁ hoti, bhāvanāmayaṁ puññakiriyavatthuṁ nābhisambhoti. So kāyassa bhedā parammaraṇā Tāvatiṁsānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjati. Tatra bhikkhave Sakko devānam indo dānamayaṁ puññakiriyavatthuṁ atirekaṁ karitvā sīlamayaṁ puññakiriyavatthuṁ atirekaṁ karitvā Tāvatiṁse deve dasahi ṭhānehi adhigaṇhāti: dibbena āyunā ... pe ... dibbehi phoṭṭhabbehi.

7. Idha pana bhikkhave ekaccassa dānamayaṁ puññakiriyavatthuṁ adhimattaṁ kataṁ hoti, sīlamayaṁ puññakiriyavatthuṁ adhimattaṁ kataṁ hoti, bhāvanāmayaṁ puññakiriyavatthuṁ nābhisambhoti. So kāyassa bhedā parammaraṇā Yāmānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjati.

Tatra bhikkhave Suyāmo devaputto dānamayaṁ puññakiriyavatthuṁ atirekaṁ karitvā sīlamayaṁ puññakiriyavatthuṁ atirekaṁ karitvā Yāme deve dasahi ṭhānehi adhigaṇhāti: dibbena āyunā ... pe ... dibbehi phoṭṭhabbehi.

8. Idha pana bhikkhave ekaccassa dānamayaṁ puññakiriyavatthuṁ adhimattaṁ kataṁ hoti, sīlamayaṁ puññakiriyavatthuṁ adhimattaṁ kataṁ hoti, bhāvanāmayaṁ puññakiriyavatthuṁ nābhisambhoti. So kāyassa bhedā parammaraṇā Tusitānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjati.

[page 243]

Tatra bhikkhave Santusito devaputto dānamayaṁ puññakiriyavatthuṁ atirekaṁ karitvā sīlamayaṁ puññakiriyavatthuṁ atirekaṁ karitvā Tusite deve dasahi ṭhānehi adhigaṇhāti: dibbena āyunā ... pe ... dibbehi phoṭṭhabbehi.

9. Idha pana bhikkhave ekaccassa dānamayaṁ puññakiriyavatthuṁ adhimattaṁ kataṁ hoti, sīlamayaṁ puññakiriyavatthuṁ adhimattaṁ kataṁ hoti, bhāvanāmayaṁ puññakiriyavatthuṁ nābhisambhoti. So kāyassa bhedā parammaraṇā Nimmānaratīnaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjati. Tatra bhikkhave Sunimmito devaputto dānamayaṁ puññakiriyavatthuṁ atirekaṁ karitvā sīlamayaṁ puññakiriyavatthuṁ atirekaṁ karitvā Nimmānaratī deva dasahi ṭhānehi adhigaṇhāti: dibbena āyunā ... pe ... dibbehi phoṭṭhabbehi.

10. Idha pana bhikkhave ekaccassa dānamayaṁ puññakiriyavatthuṁ adhimattaṁ kataṁ hoti, sīlamayaṁ puññakiriyavatthuṁ adhimattaṁ kataṁ hoti, bhāvanāmayaṁ puññakiriyavatthuṁ nābhisambhoti. So kāyassa bhedā parammaraṇā Paranimmitanvasavattīnaṁ Devānaṁ sahavyataṁ upapajjati. Tatra bhikkhave Vasavattī devaputto dānamayaṁ puññakiriyavatthuṁ atirekaṁ karitvā sīlamayaṁ puññakiriyavatthuṁ atirekaṁ karitvā Paranimmitavasavattī deve dasahi ṭhānehi adhigaṇhāti: dibbena āyunā, dibbena vaṇṇena, dibbena sukhena, dibbena yasena, dibbena ādhipateyyena, dibbehi rūpehi, dibbehi saddehi, dibbehi gandhehi, dibbehi rasehi, dibbehi phoṭṭhabbehi.

Imāni kho bhikkhave tīṇi puññakiriyavatthūnī ti.

XXXVII.

1. Aṭṭh' imāni bhikkhave sappurisadānāni. Katamāni aṭṭha?

[page 244]

2. Suciṁ deti, paṇītaṁ deti, kālena deti, kappiyaṁ deti, viceyya deti, abhiṇhaṁ deti, dadaṁ cittaṁ pasādeti, datvā attamano hoti.

Imāni kho bhikkhave aṭṭha sappurisadānānī ti.

Suciṁ paṇītaṁ kālena kappiyaṁ pānabhojanaṁ
abhiṇhaṁ dadāti dānāni sukhette brahmacārisu
na ca vippaṭisāri 'ssa cajitvā āmisaṁ bahuṁ.
Evaṁ dinnāni dānāni vaṇṇayanti vipassino,
evaṁ yajitvā medhāvi saddho muttena cetasā
avyāpajjhaṁ sukhaṁ lokaṁ paṇḍito upapajjatī ti.

XXXVIII.

1. Sappuriso bhikkhave kule jāyamāno bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya hoti: mātāpitunnaṁ atthāya hitāya sukhāya hoti, puttadārassa atthāya hitāya sukhāya hoti, dāsakammakaraporisassa atthāya hitāya sukhāya hoti, mittāmaccānaṁ atthāya hitāya sukhāya hoti, pubbapetānaṁ atthāya hitāya sukhāya hoti, rañño atthāya hitāya sukhāya hoti, devatānaṁ atthāya hitāya sukhāya hoti, samaṇabrāhmaṇānaṁ atthāya hitāya sukhāya hoti.

2. Seyyathā pi bhikkhave mahāmegho sabbasassāni sampādento bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya hoti, evam eva kho bhikkhave sappuriso kule jāyamāno bahuno janassa atthāya hitāya sukhāya hoti: mātāpitunnaṁ atthāya hitāya sukhāya hoti, puttadārassa atthāya hitāya sukhāya hoti, dāsakammakaraporisassa atthāya hitāya sukhāya hoti, mittāmaccānaṁ atthāya hitāya sukhāya hoti, pubbapetānaṁ atthāya hitāya sukhāya hoti, rañño atthāya hitāya sukhāya hoti,

[page 245]

devatānaṁ atthāya hitāya sukhāya hoti, samaṇabrāhmaṇānaṁ atthāya hitāya sukhāya hotī ti.

Bahunnaṁ vata atthāya sappañño gharam āvasaṁ
mātaraṁ pitaraṁ pubbe rattindivam atandito
pūjeti saha dhammena pubbe katam anussaraṁ
anāgāre pabbajite apace brahmacārayo
niviṭṭhasaddho pūjeti ñatvā dhamme ca pesalo
rañño hito devahito ñātīnaṁ sakhinaṁ hito
sabbesaṁ sa hito hoti saddhamme suppatiṭṭhito
vineyya maccheramalaṁ sa lokaṁ bhajate sivan ti.

XXXIX.

1. Aṭṭh' ime bhikkhave puññābhisandā kusalābhisandā sukhassāhārā sovaggikā sukhavipākā saggasaṁvattanikā iṭṭhāya kantāya manāpāya hitāya sukhāya saṁvattanti.

Katame aṭṭha?

2. Idha bhikkhave ariyasāvako buddhaṁ saraṇaṁ gato hoti. Ayaṁ bhikkhave paṭhamo puññābhisando kusalābhisando sukhassāhāro sovaggiko sukhavipāko saggasaṁvattaniko iṭṭhāya kantāya manāpāya hitāya sukhāya saṁvattati.

3. Puna ca paraṁ bhikkhave ariyasāvako dhammaṁ saraṇaṁ gato hoti. Ayaṁ bhikkhave dutiyo puññābhisando ... pe ... saṁvattati.

4. Puna ca paraṁ bhikkhave ariyasāvako saṅghaṁ saraṇaṁ gato hoti. Ayaṁ bhikkhave tatiyo puññābhisando kusalābhisando sukhassāhāro sovaggiko sukhavipāko saggasaṁvattaniko iṭṭhāya kantāya manāpāya hitāya sukhāya saṁvattati.

[page 246]

5. Pañc' imāni bhikkhave dānāni mahādānāni aggaññāni rattaññāni vaṁsaññāni porāṇāni asaṅkiṇṇāni asaṅkiṇṇapubbāni na saṅkīyanti na saṅkīyissanti appaṭikuṭṭhāni samaṇehi brāhmaṇehi viññūhi. Katamāni pañca?

6. Idha bhikkhave ariyasāvako pāṇātipātaṁ pahāya pāṇātipātā paṭivirato hoti. Pāṇātipātā paṭivirato bhikkhave ariyasāvako aparimāṇānaṁ sattānaṁ abhayaṁ deti averaṁ deti avyāpajjhaṁ deti; aparimāṇānaṁ sattānaṁ abhayaṁ datvā averaṁ datvā avyāpajjhaṁ datvā aparimāṇassa abhayassa averassa avyāpajjhassa bhāgī hoti.

Idaṁ bhikkhave paṭhamaṁ dānaṁ mahādānaṁ aggaññaṁ rattaññaṁ vaṁsaññaṁ porāṇaṁ asaṅkiṇṇaṁ asaṅkiṇṇapubbaṁ na saṅkīyati na saṅkīyissati appaṭikuṭṭhaṁ samaṇehi brāhmaṇehi viññūhi. Ayaṁ bhikkhave catuttho puññābhisando kusalābhisando sukhassāhāro sovaggiko sukhavipāko saggasaṁvattaniko iṭṭhāya kantāya manāpāya hitāya sukhāya saṁvattati.

7. Puna ca paraṁ bhikkhave ariyasāvako adinnādānaṁ pahāya adinnādānā paṭivirato hoti ... pe ... kāmesu micchācāraṁ pahāya kāmesu micchācārā paṭivirato hoti

... pe ... musāvādaṁ pahāya musāvādā paṭivirato hoti

... pe ... surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṁ pahāya surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti. Surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato bhikkhave ariyasāvako aparimāṇānaṁ sattānaṁ abhayaṁ deti averaṁ deti avyāpajjhaṁ deti; aparimāṇānaṁ sattānaṁ abhayaṁ datvā averaṁ datvā avyāpajjhaṁ datvā aparimāṇassa abhayassa averassa avyāpajjhassa bhāgī hoti. Idaṁ bhikkhave pañcamaṁ dānaṁ mahādānaṁ aggaññaṁ rattaññaṁ vaṁsaññaṁ porāṇaṁ asaṅkiṇṇaṁ asaṅkiṇṇapubbaṁ na saṅkīyati na saṅkīyissati appaṭikuṭṭhaṁ samaṇehi brāhmaṇehi viññūhi. Ayaṁ bhikkhave aṭṭhamo puññābhisando kusalābhisando sukhassāhāro sovaggiko sukhavipāko saggasaṁvattaniko iṭṭhāya kantāya manāpāya hitāya sukhāya saṁvattati.

[page 247]

Ime kho bhikkhave aṭṭha puññābhisandā kusalābhisandā sukhassāhārā sovaggikā sukhavipākā saggasavattanikā iṭṭhāya kantāya manāpāya hitāya sukhāya saṁvattantī ti.

XL.

1. Pāṇātipāto bhikkhave āsevito bhāvito bahulīkato nirayasaṁvattaniko tiracchānayonisaṁvattaniko pittivisayasaṁvattaniko. Yo sabbalahuso pāṇātipātassa vipāko manussabhūtassa appāyukasaṁvattaniko hoti.

2. Adinnādānaṁ bhikkhave āsevitaṁ bhāvitaṁ bahulīkataṁ nirayasaṁvattanikaṁ tiracchānayonisaṁvattanikaṁ pittivisayasaṁvattanikaṁ. Yo sabbalahuso adinnādānassa vipāko manussabhūtassa bhogavyasanasaṁvattaniko hoti.

3. Kāmesu micchācāro bhikkhave āsevito bhāvito bahulīkato nirayasaṁvattaniko tiracchānayonisaṁvattaniko pittivisayasaṁvattaniko. Yo sabbalahuso kāmesu micchācārassa vipāko manussabhūtassa sapattaverasaṁvattaniko hoti.

4. Musāvādo bhikkhave āsevito bhāvito bahulīkato nirayasaṁvattaniko tiracchānayonisaṁvattaniko pittivisayasaṁvattaniko. Yo sabbalahuso musāvādassa vipāko manussabhūtassa abhūtabbhakkhānasaṁvattaniko hoti.

5. Pisuṇā bhikkhave vācā āsevitā bhāvitā bahulīkatā nirayasaṁvattanikā tiracchānayonisaṁvattanikā pittivisayasaṁvattanikā. Yo sabbalahuso pisuṇāya vācāya vipāko manussabhūtassa mittehi bhedanasaṁvattaniko hoti.

[page 248]

6. Pharusā bhikkhave vācā āsevitā bhāvitā bahulīkatā nirayasaṁvattanikā tiracchānayonisaṁvattanikā pittivisayasaṁvattanikā. Yo sabbalahuso pharusāya vācāya vipāko manussabhūtassa amanāpasaddasaṁvattaniko hoti.

7. Samphappalāpo bhikkhave āsevito bhāvito bahulīkato nirayasaṁvattaniko tiracchānayonisaṁvattaniko pittivisayasaṁvattaniko. Yo sabbalahuso samphappalāpassa vipāko manussabhūtassa anādeyyavācāsaṁvattaniko hoti.

8. Surāmerayapānaṁ bhikkhave āsevitaṁ bhāvitaṁ bahulīkataṁ nirayasaṁvattanikaṁ tiracchānayonisaṁvattanikaṁ pittivisayasaṁvattanikaṁ. Yo sabbalahuso surāmerayapānassa vipāko manussabhūtassa ummattakasaṁvattaniko hotī ti.

Dānavaggo catuttho

Tatr'uddānaṁ:

Dve dānāni vatthuñ ca khettaṁ dānūpapatti kiriyaṁ
Dve sappurisā sabbalahuso abhisando ca vattatī ti.

Uposatha-Vagga

XLI.

2. Aṭṭhaṅgasamannāgato bhikkhave uposatho upavuttho mahapphalo hoti mahānisaṁso mahājutiko mahāvipphāro.

Kathaṁ upavuttho ca bhikkhave aṭṭhaṅgasamannāgato uposatho mahapphalo hoti mahānisaṁso mahājutiko mahāvipphāro?

[page 249]

3. Idha bhikkhave ariyasāvako iti paṭisañcikkhati 'yāvajīvaṁ arahanto pāṇātipātaṁ pahāya pāṇātipātā paṭiviratā nihitadaṇḍā nihitasatthā lajjī dayāpannā sabbapāṇabhūtahitānukampī viharanti, ahaṁ p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ pāṇātipātaṁ pahāya pāṇātipātā paṭivirato nihitadaṇḍo nihitasattho lajjī dayāpanno sabbapāṇabhūtahitānukampī viharāmi, iminā pi aṅgena arahataṁ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā paṭhamena aṅgena samannāgato hoti.

4. 'Yāvajīvaṁ arahanto adinnādānaṁ pahāya adinnādānā paṭiviratā dinnādāyī dinnapāṭikaṅkhī athenena sucibhūtena attanā viharanti, ahaṁ p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ adinnādānaṁ pahāya adinnādānā paṭivirato dinnādāyī dinnapāṭikaṅkhī athenena sucibhūtena attanā viharāmi, iminā pi aṅgena arahataṁ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā dutiyena aṅgena samannāgato hoti.

5. 'Yāvajīvaṁ arahanto abrahmacariyaṁ pahāya brahmacārī ārācārī viratā methunā gāmadhammā, ahaṁ p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ abrahmacariyaṁ pahāya brahmacārī ārācārī virato methunā gāmadhammā, iminā pi aṅgena arahataṁ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā tatiyena aṅgena samannāgato hoti.

6. 'Yāvajīvaṁ arahanto musāvādaṁ pahāya musāvādā paṭiviratā saccavādī saccasandhā ṭhetā paccayikā avisaṁvādakā lokassa, ahaṁ p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ musāvādaṁ pahāya musāvādā paṭivirato saccavādī saccasandho ṭheto paccayiko avisaṁvādako lokassa,

[page 250]

iminā pi aṅgena arahataṁ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā catutthena aṅgena samannāgato hoti.

7. 'Yāvajīvaṁ arahanto surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṁ pahāya surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭiviratā, ahaṁ p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṁ pahāya surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato, iminā pi aṅgena arahataṁ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā pañcamena aṅgena samannāgato hoti.

8. 'Yāvajīvaṁ arahanto ekabhattikā rattūparatā viratā vikālabhojanā, ahaṁ p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ ekabhattiko rattūparato virato vikālabhojanā, iminā pi aṅgena arahataṁ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā chaṭṭhena aṅgena samannāgato hoti.

9. 'Yāvajīvaṁ arahanto naccagītavāditavisūkadassanamālāgandhavilepanadhāraṇamaṇḍanavibhūsanaṭṭhānā paṭiviratā, ahaṁ p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ naccagītavāditavisūkadassanamālāgandhavilepanadhāraṇamaṇḍanavibhūsanaṭṭhānā paṭivirato, iminā pi aṅgena arahataṁ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā sattamena aṅgena samannāgato hoti.

10. 'Yāvajīvaṁ arahanto uccāsayanamahāsayanaṁ pahāya uccāsayanamahāsayanā paṭiviratā nīcaseyyaṁ kappenti mañcake vā tiṇasanthārake vā, ahaṁ p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ uccāsayanamahāsayanaṁ pahāya uccāsayanamahāsayanā paṭivirato nīcaseyyaṁ kappemi mañcake vā tiṇasanthārake vā, iminā pi aṅgena arahataṁ anukaromi,

[page 251]

uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā aṭṭhamena aṅgena samannāgato hoti.

Evaṁ upavuttho kho bhikkhave aṭṭhaṅgasamannāgato uposatho mahapphalo hoti mahānisaṁso mahājutiko mahāvipphāro ti.

XLII.

1. Aṭṭhaṅgasamannāgato bhikkhave uposatho upavuttho mahapphalo hoti mahānisaṁso mahājutiko mahāvipphāro.

Kathaṁ upavuttho ca bhikkhave aṭṭhaṅgasamannāgato uposatho mahapphalo hoti mahānisaṁso mahājutiko mahāvipphāro?

2. Idha bhikkhave ariyasāvako iti paṭisañcikkhati 'yāvajīvaṁ arahanto pāṇātipātaṁ pahāya pāṇātipātā paṭiviratā nihitadaṇḍā nihitasatthā lajjī dayāpannā sabbapāṇabhūtahitānukampī viharanti, ahaṁ p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ pāṇātipātaṁ pahāya pāṇātipātā paṭivirato nihitadaṇḍo nihitasattho lajjī dayāpanno sabbapāṇabhūtahitānukampī viharāmi, iminā pi aṅgena arahataṁ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā paṭhamena aṅgena samannāgato hoti ... pe ...

3. 'Yāvajīvaṁ arahanto uccāsayanamahāsayanaṁ pahāya uccāsayanamahāsayanā paṭiviratā nīcaseyyaṁ kappenti mañcake vā tiṇasanthārake vā, ahaṁ p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ uccāsayanamahāsayanaṁ pahāya uccāsayanamahāsayanā paṭivirato nīcaseyyaṁ kappemi mañcake vā tiṇasanthārake vā, iminā pi aṅgena arahataṁ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā aṭṭhamena aṅgena samannāgato hoti.

Evaṁ upavuttho kho bhikkhave aṭṭhaṅgasamannāgato uposatho mahapphalo hoti mahānisaṁso mahājutiko mahāvipphāro.

[page 252]

Kīva mahapphalo hoti kīva mahānisaṁso kīva mahājutiko kīva mahāvipphāro?

4. Seyyathā pi bhikkhave yo imesaṁ soḷasannaṁ mahājanapadānaṁ pahūtasattaratanānaṁ issarādhipaccaṁ rajjaṁ kāreyya, seyyathīdaṁ Aṅgānaṁ Magadhānaṁ Kāsīnaṁ Kosalānaṁ Vajjīnaṁ Mallānaṁ Cetīnaṁ Vaṁsānaṁ Kurūnaṁ Pañcālānaṁ Macchānaṁ Sūrasenānaṁ Assakānaṁ Avantīnaṁ Gandhārānaṁ Kambojānaṁ, aṭṭhaṅgasamannāgatassa uposathassa etaṁ kalaṁ nāgghati soḷasiṁ.

Taṁ kissa hetu? Kapaṇaṁ bhikkhave mānusakaṁ rajjaṁ dibbasukhaṁ upanidhāya.

5. Yāni bhikkhave mānusakāni paññāsa vassāni, Cātummahārājikānaṁ devānaṁ eso eko rattindivo, tāya rattiyā tiṁsa rattiyo māso, tena māsena dvādasa māsiyo saṁvaccharo, tena saṁvaccharena dibbāni pañca vassasatāni Cātummahārājikānaṁ devānaṁ āyuppamāṇaṁ. ṭhānaṁ kho pan' etaṁ bhikkhave vijjati, yaṁ idh' ekacco itthi vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṁ uposathaṁ upavasitvā kāyassa bhedā parammaraṇā Cātummahārājikānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjeyya. Idaṁ kho pana me taṁ bhikkhave sandhāya bhāsitaṁ: kapaṇaṁ mānusakaṁ rajjaṁ dibbasukhaṁ upanidhāya.

6. Yaṁ bhikkhave mānusakaṁ vassasataṁ, Tāvatiṁsānaṁ devānaṁ eso eko rattindivo, tāya rattiyā tiṁsa rattiyo māso, tena māsena dvādasa māsiyo saṁvaccharo, tena saṁvaccharena dibbaṁ vassasahassaṁ Tāvatiṁsānaṁ devānaṁ āyuppamāṇaṁ.

[page 253]

ṭhānaṁ kho pan' etaṁ bhikkhave vijjati, yaṁ idh' ekacco itthi vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṁ uposathaṁ upavasitvā kāyassa bhedā parammaraṇā Tāvatiṁsānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjeyya. Idaṁ kho pana me taṁ bhikkhave sandhāya bhāsitaṁ: kapaṇaṁ mānusakaṁ rajjaṁ dibbasukhaṁ upanidhāya.

7. Yāni bhikkhave mānusakāni dve vassasatāni, Yāmānaṁ devānaṁ eso eko rattindivo, tāya rattiyā tiṁsa rattiyo māso, tena māsena dvādasa māsiyo saṁvaccharo, tena saṁvaccharena dibbāni dve vassasahassāni Yāmānaṁ devānaṁ āyuppamāṇaṁ. ṭhānaṁ kho pan' etaṁ bhikkhave vijjati, yaṁ idh' ekacco itthi vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṁ uposathaṁ upavasitvā kāyassa bhedā parammaraṇā Yāmānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjeyya. Idaṁ kho pana me taṁ bhikkhave sandhāya bhāsitaṁ: kapaṇaṁ mānusakaṁ rajjaṁ dibbasukhaṁ upanidhāya.

8. Yāni bhikkhave mānusakāni cattāri vassasatāni, Tusitānaṁ devānaṁ eso eko rattindivo, tāya rattiyā tiṁsa rattiyo māso, tena māsena dvādasa māsiyo saṁvaccharo, tena saṁvaccharena dibbāni cattāri vassasahassāni Tusitānaṁ devānaṁ āyuppamāṇaṁ. ṭhānaṁ kho pan' etaṁ bhikkhave vijjati, yaṁ idh' ekacco itthi vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṁ uposathaṁ upavasitvā kāyassa bhedā parammaraṇā Tusitānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjeyya. Idaṁ kho pana me taṁ bhikkhave sandhāya bhāsitaṁ: kapaṇaṁ mānusakaṁ rajjaṁ dibbasukhaṁ upanidhāya.

9. Yāni bhikkhave mānusakāni aṭṭha vassasatāni, Nimmānaratīnaṁ devānaṁ eso eko rattindivo, tāya rattiyā tiṁsa rattiyo māso, tena māsena dvādasa māsiyo saṁvaccharo, tena saṁvaccharena dibbāni aṭṭha vassasahassāni Nimmānaratīnaṁ devānaṁ āyuppamāṇaṁ. ṭhānaṁ kho pan' etaṁ bhikkhave vijjati, yaṁ idh' ekacco itthi vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṁ uposathaṁ upavasitvā kāyassa bhedā parammaraṇā Nimmānaratīnaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjeyya.

[page 254]

Idaṁ kho pana me taṁ bhikkhave sandhāya bhāsitaṁ: kapaṇaṁ mānusakaṁ rajjaṁ dibbasukhaṁ upanidhāya.

10. Yāni bhikkhave mānusakāni soḷasa vassasatāni, Paranimmitavasavattīnaṁ devānaṁ eso eko rattindivo, tāya rattiyā tiṁsa rattiyo māso, tena māsena dvādasa māsiyo saṁvaccharo, tena saṁvaccharena dibbāni soḷasa vassasahassāni Paranimmitavasavattīnaṁ devānaṁ āyuppamāṇaṁ.

ṭhānaṁ kho pan' etaṁ bhikkhave vijjati, yaṁ idh' ekacco itthi vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṁ uposathaṁ upavasitvā kāyassa bhedā parammaraṇā Paranimmitavasavattīnaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjeyya. Idaṁ kho pana me taṁ bhikkhave sandhāya bhāsitaṁ: kapaṇaṁ mānusakaṁ rajjaṁ dibbasukhaṁ upanidhāyā ti.

Pāṇaṁ na haññe na cādinnam ādiye
musā na bhāse na ca majjapo siyā
abrahmacariyā virameyya methunā
rattiṁ na bhuñjeyya vikālabhojanaṁ
mālaṁ na dhāraye na ca gandham ācare
mañce chamāyaṁ vasayetha santhate:
etaṁ hi aṭṭhaṅgikam āh' uposathaṁ
buddhena dukkhantagunā pakāsitaṁ.
Cando ca suriyo ca ubho sudassanā
obhāsayaṁ anupariyanti yāvatā
tamonudā te pana antalikkhagā
nabhe pabhāsanti disā virocanā,

[page 255]

etasmiṁ yaṁ vijjati antare dhanaṁ
muttā maṇi veḷuriyañ ca bhaddakaṁ
siṅgī suvaṇṇaṁ atha vā pi kañcanaṁ
yaṁ jātarūpaṁ haṭakan ti vuccati,
aṭṭhaṅgupetassa uposathassa
kalam pi te nānubhavanti soḷasiṁ
candappabhā tāragaṇā va sabbe.
Tasmā hi nārī ca naro ca sīlavā
aṭṭhaṅgupetaṁ upavass' uposathaṁ
puññāni katvāna sukhudrayāni
aninditā saggam upenti ṭhānan ti.

XLIII.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Pubbārāme Migāramātupāsāde. Atha kho Visākhā Migāramātā yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Visākhaṁ Migāramātaraṁ Bhagavā etad avoca:--

2. Aṭṭhaṅgasamannāgato Visākhe uposatho upavuttho mahapphalo hoti mahānisaṁso mahājutiko mahāvipphāro.

Kathaṁ upavuttho ca Visākhe aṭṭhaṅgasamannāgato uposatho mahapphalo hoti mahānisaṁso mahājutiko mahāvipphāro?

3. Idha Visākhe ariyasāvako iti paṭisañcikkhati 'yāvajīvaṁ arahanto pāṇātipātaṁ pahāya pāṇātipātā paṭiviratā nihitadaṇḍā nihitasatthā lajjī dayāpannā sabbapāṇabhūtahitānukampī viharanti, ahaṁ p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ pāṇātipātaṁ pahāya pāṇātipātā paṭivirato nihitadaṇḍo nihitasattho lajjī dayāpanno sabbapāṇabhūtahitānukampī viharāmi, iminā pi aṅgena arahataṁ anukaromi,

[page 256]

uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā paṭhamena aṅgena samannāgato hoti ... pe ... 'Yāvajīvaṁ arahanto uccāsayanamahāsayanaṁ pahāya uccāsayanamahāsayanā paṭiviratā nīcaseyyaṁ kappenti mañcake vā tiṇasanthārake vā, ahaṁ p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ uccāsayanamahāsayanaṁ pahāya uccāsayanamahāsayanā paṭivirato nīcaseyyaṁ kappemi mañcake vā tiṇasanthārake vā, iminā pi aṅgena arahataṁ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā aṭṭhamena aṅgena samannāgato hoti.

Evaṁ upavuttho kho Visākhe aṭṭhaṅgasamannāgato uposatho mahapphalo hoti mahānisaṁso mahājutiko mahāvipphāro. Kīva mahapphalo hoti kīva mahānisaṁso kīva mahājutiko kīva mahāvipphāro?

4. Seyyathā pi Visākhe yo imesaṁ soḷasannaṁ mahājanapadānaṁ pahūtasattaratanānaṁ issarādhipaccaṁ rajjaṁ kāreyya, seyyathīdaṁ Aṅgānaṁ Magadhānaṁ Kāsīnaṁ Kosalānaṁ Vajjīnaṁ Mallānaṁ Cetīnaṁ Vaṁsānaṁ Kurūnaṁ Pañcālānaṁ Macchānaṁ Sūrasenānaṁ Assakānaṁ Avantīnaṁ Gandhārānaṁ Kambojānaṁ, aṭṭhaṅgasamannāgatassa uposathassa etaṁ kalaṁ nāgghati soḷasiṁ. Taṁ kissa hetu? Kapaṇaṁ Visākhe mānusakaṁ rajjaṁ dibbasukhaṁ upanidhāya.

5. Yāni Visākhe mānusakāni paññāsa vassāni, Cātummahārājikānaṁ devānaṁ eso eko rattindivo, tāya rattiyā tiṁsa rattiyo māso, tena māsena dvādasa māsiyo saṁvaccharo, tena saṁvaccharena dibbāni pañca vassasatāni Cātummahārājikānaṁ devānaṁ āyuppamāṇaṁ. ṭhānaṁ kho pan' etaṁ Visākhe vijjati, yaṁ idh' ekacco itthi vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṁ uposathaṁ upavasitvā kāyassa bhedā parammaraṇā Cātummahārājikānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjeyya.

[page 257]

idaṁ kho pana me taṁ Visākhe sandhāya bhāsitaṁ: kapaṇaṁ mānusakaṁ rajjaṁ dibbasukhaṁ upanidhāya.

6. Yaṁ Visākhe mānusakaṁ vassasataṁ, Tāvatiṁsānaṁ devānaṁ eso eko rattindivo, tāya rattiyā tiṁsa rattiyo māso, tena māsena dvādasa māsiyo saṁvaccharo, tena saṁvaccharena dibbaṁ vassasahassaṁ Tāvatiṁsānaṁ devānaṁ āyuppamāṇaṁ. ṭhānaṁ kho pan' etaṁ Visākhe vijjati, yaṁ idh' ekacco itthi vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṁ uposathaṁ upavasitvā kāyassa bhedā parammaraṇā Tāvatiṁsānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjeyya. Idaṁ kho pana me taṁ Visākhe sandhāya bhāsitaṁ: kapaṇaṁ mānusakaṁ rajjaṁ dibbasukhaṁ upanidhāya.

7. Yāni Visākhe mānusakāni dve vassasatāni ... pe ... cattāri vassasatāni ... pe ... aṭṭha vassasatāni ... pe ... soḷasa vassasatāni Paranimmitavasavattīnaṁ devānaṁ eso eko rattindivo, tāya rattiyā tiṁsa rattiyo māso, tena māsena dvādasa māsiyo saṁvaccharo, tena saṁvaccharena dibbāni soḷasa vassasahassāni Paranimmitavasavattīnaṁ devānaṁ āyuppamāṇaṁ. ṭhānaṁ kho pan' etaṁ Visākhe vijjati, yaṁ idh' ekacco itthi vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṁ uposathaṁ upavasitvā kāyassa bhedā parammaraṇā Paranimmitavasavattīnaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjeyya. Idaṁ kho pana me taṁ Visākhe sandhāya bhāsitaṁ: kapaṇaṁ mānusakaṁ rajjaṁ dibbasukhaṁ upanidhāyā ti.

Pāṇaṁ na haññe na cādinnam ādiye
musā na bhāse na ca majjapo siyā
abrahmacariyā virameyya methunā
rattiṁ na bhuñjeyya vikālabhojanaṁ
mālaṁ na dhāraye na ca gandham ācare

[page 258]

mañce chamāyaṁ vasayetha santhate:
etaṁ hi aṭṭhaṅgikam āh' uposathaṁ
buddhena dukkhantagunā pakāsitaṁ.
Cando ca suriyo ca ubho sudassanā
obhāsayaṁ anupariyanti yāvatā
tamonudā te pana antalikkhagā
nabhe pabhāsanti disā virocanā,
etasmiṁ yaṁ vijjati antare dhanaṁ
muttā maṇi veḷuriyañ ca bhaddakaṁ
siṅgī suvaṇṇaṁ atha vā pi kañcanaṁ
yaṁ jātarūpaṁ haṭakan ti vuccati,
aṭṭhaṅgupetassa uposathassa
kalam pi te nānubhanti soḷasiṁ
candappabhā tāragaṇā va sabbe.
Tasmā hi nārī ca naro ca sīlavā
aṭṭhaṅgupetaṁ upavass' uposathaṁ
puññāni katvāna sukhudrayāni
aninditā saggam upenti ṭhānan ti.

XLIV.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Vesāliyaṁ viharati Mahāvane Kūṭāgārasālāyaṁ. Atha kho Vāseṭṭho upāsako yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Vāseṭṭhaṁ upāsakaṁ Bhagavā etad avoca:--

Aṭṭhaṅgasamannāgato Vāseṭṭha uposatho upavuttho mahapphalo hoti ... pe ... aninditā saggam upenti ṭhānan ti.

2. Evaṁ vutte Vāseṭṭho upāsako Bhagavantaṁ etad avoca:--

[page 259]

Piyā me bhante ñātisālohitā aṭṭhaṅgasamannāgataṁ uposathaṁ upavaseyyuṁ, piyānam pi me assa ñātisālohitānaṁ dīgharattaṁ hitāya sukhāya. Sabbe ce pi bhante khattiyā aṭṭhaṅgasamannāgataṁ uposathaṁ upavaseyyuṁ, sabbesam pi' ssa khattiyānaṁ dīgharattaṁ hitāya sukhāya.

Sabbe ce pi bhante brāhmaṇā ... pe ... vessā ... suddā aṭṭhaṅgasamannāgataṁ uposathaṁ upavaseyyuṁ, sabbesam pi' ssa suddānaṁ dīgharattaṁ hitāya sukhāyā ti.

3. Evam etaṁ Vāseṭṭha. Sabbe ce pi Vāseṭṭha khattiyā aṭṭhaṅgasamannāgataṁ uposathaṁ upavaseyyuṁ, sabbesam pi' ssa khattiyānaṁ dīgharattaṁ hitāya sukhāya.

Sabbe ce pi Vāseṭṭha brāhmaṇā ... pe ... vessā ... suddā aṭṭhaṅgasamannāgataṁ uposathaṁ upavaseyyuṁ, sabbesam pi' ssa suddānaṁ dīgharattaṁ hitāya sukhāya.

Sadevako ce pi Vāseṭṭha loko samārako sabrahmako sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya aṭṭhaṅgasamannāgataṁ uposathaṁ upavaseyyuṁ, sadevakassa lokassa samārakassa sabrahmakassa sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya dīgharattaṁ hitāya sukhāya. Ime ce pi Vāseṭṭha mahāsālā aṭṭhaṅgasamannāgataṁ uposathaṁ upavaseyyuṁ, imesam pi' ssa mahāsālānaṁ dīgharattaṁ hitāya sukhāya, sace ceteyyuṁ, ko pana vādo manussabhūtassā ti.

XLV.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho Bojjhā upāsikā yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Bojjhaṁ upāsikaṁ Bhagavā etad avoca:--

2. Aṭṭhaṅgasamannāgato Bojjhe uposatho upavuttho mahapphalo hoti mahānisaṁso mahājutiko mahāvipphāro.

[page 260]

Kathaṁ upavuttho ca Bojjhe aṭṭhaṅgasamannāgato uposatho mahapphalo hoti mahānisaṁso mahājutiko mahāvipphāro?

3. Idha Bojjhe ariyasāvako iti paṭisañcikkhati 'yāvajīvaṁ arahanto pāṇātipātaṁ pahāya pāṇātipātā paṭiviratā nihitadaṇḍā nihitasatthā lajjī dayāpannā sabbapāṇabhūtahitānukampī viharanti, ahaṁ p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ pāṇātipātaṁ pahāya pāṇātipātā paṭivirato nihitadaṇḍo nihitasattho lajjī dayāpanno sabbapāṇabhūtahitānukampī viharāmi, iminā pi aṅgena arahataṁ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā paṭhamena aṅgena samannāgato hoti ... pe ... 'yāvajīvaṁ arahanto uccāsayanamahāsayanaṁ pahāya uccāsayanamahāsayanā paṭiviratā nīcaseyyaṁ kappenti mañcake vā tiṇasanthārake vā, ahaṁ p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ uccāsayanamahāsayanaṁ pahāya uccāsayanamahāsayānā paṭivirato nīcaseyyaṁ kappemi mañcake vā tiṇasanthārake vā, iminā pi aṅgena arahataṁ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā aṭṭhamena aṅgena samannāgato hoti.

Evaṁ upavuttho kho Bojjhe aṭṭhaṅgasamannāgato uposatho mahapphalo hoti mahānisaṁso mahājutiko mahāvipphāro. Kīva mahapphalo hoti kīva mahānisaṁso kīva mahāvipphāro?

4. Seyyathā pi Bojjhe yo imesaṁ soḷasannaṁ mahājanapadānaṁ pahūtasattaratanānaṁ issarādhipaccaṁ rajjaṁ kāreyya, seyyathīdaṁ Aṅgānaṁ Magadhānaṁ Kāsīnaṁ Kosalānaṁ Vajjīnaṁ Mallānaṁ Cetīnaṁ Vaṁsānaṁ Kurūnaṁ Pañcālānaṁ Macchānaṁ Sūrasenānaṁ Assakānaṁ Avantīnaṁ Gandhārānaṁ Kambojānaṁ,

[page 261]

aṭṭhaṅgasamannāgatassa uposathassa etaṁ kalaṁ nāgghati soḷasiṁ.

Taṁ kissa hetu? Kapaṇaṁ Bojjhe mānusakaṁ rajjaṁ dibbasukhaṁ upanidhāya.

5. Yāni Bojjhe mānusakāni paññāsa vassāni, Cātummahārājikānaṁ devānaṁ eso eko rattindivo, tāya rattiyā tiṁsa rattiyo māso, tena māsena dvādasa māsiyo saṁvaccharo, tena saṁvaccharena dibbāni pañca vassasatāni Cātummahārājikānaṁ devānaṁ āyuppamānaṁ. ṭhānaṁ kho pan' etaṁ Bojjhe vijjati, yaṁ idh' ekacco itthi vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṁ uposathaṁ upavasitvā kāyassa bhedā parammaraṇā Cātummahārājikānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjeyya. Idaṁ kho pana me taṁ Bojjhe sandhāya bhāsitaṁ: kapaṇaṁ mānusakaṁ rajjaṁ dibbasukhaṁ upanidhāya.

6. Yaṁ Bojjhe mānusakaṁ vassasataṁ ... pe ... yāni Bojjhe mānusakāni dve vassasatāni ... pe ... cattāri vassasatāni ... pe ... aṭṭha vassasatāni ... pe ... soḷasa vassasatāni, Paranimmitavasavattīnaṁ devānaṁ eso eko rattindivo, tāya rattiyā tiṁsa rattiyo māso, tena māsena dvādasa māsiyo saṁvaccharo, tena saṁvaccharena dibbāni soḷasa vassasahassāni Paranimmitavasavattīnaṁ devānaṁ āyuppamāṇaṁ. ṭhānaṁ kho pan' etaṁ Bojjhe vijjati, yaṁ idh' ekacco itthi vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṁ uposathaṁ upavasitvā kāyassa bhedā parammaraṇā Paranimmitavasavattīnaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjeyya. idaṁ kho pana me taṁ Bojjhe sandhāya bhāsitaṁ: kapaṇaṁ mānusakaṁ rajjaṁ dibbasukhaṁ upanidhāyā ti.

pāṇaṁ na haññe na cādinnam ādiye
... musā na bhāse na ca majjapo siyā

[page 262]

abrahmacariyā virameyya methunā
rattiṁ na bhuñjeyya vikālabhojanaṁ
mālaṁ na dhāraye na ca gandham ācare
mañce chamāyaṁ vasayetha santhate:
etaṁ hi aṭṭhaṅgikam āh' uposathaṁ
buddhena dukkhantagunā pakāsitaṁ.
Cando ca suriyo ca ubho sudassanā
obhāsayaṁ anupariyanti yāvatā
tamonudā te pana antalikkhagā
nabhe pabhāsanti disā virocanā,
etasmiṁ yaṁ vijjati antare dhanaṁ
muttā maṇi veḷuriyañ ca bhaddakaṁ
siṅgī suvaṇṇaṁ atha vā pi kañcanaṁ
yaṁ jātarūpaṁ haṭakan ti vuccati,
aṭṭhaṅgupetassa uposathassa
kalam pi te nānubhavanti soḷasiṁ
candappabhā tāragaṇā va sabbe.
Tasmā hi nārī ca naro ca sīlavā
aṭṭhaṅgupetaṁ upavass' uposathaṁ
puññāni katvāna sukhudrayāni
aninditā saggam upenti ṭhānan ti.

XLVI.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Kosambīyaṁ viharati Ghositārāme. Tena kho pana samayena āyasmā Anuruddho divāvihāraṁ gato hoti paṭisallīno. Atha kho sambahulā manāpakāyikā devatā yenāyasmā Anuruddho ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā āyasmantaṁ Anuruddhaṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhaṁsu. Ekamantaṁ ṭhitā kho tā devatā āyasmantaṁ Anuruddhaṁ etad avocuṁ 'mayaṁ bhante Anuruddha manāpakāyikā nāma devatā tīsu ṭhānesu issariyaṁ kārema vasaṁ vattema:

[page 263]

mayaṁ bhante Anuruddha yādisakaṁ vaṇṇaṁ ākaṅkhāma, tādisakaṁ vaṇṇaṁ ṭhānaso paṭibhāma; yādisakaṁ saraṁ ādaṅkhāma, tādisakaṁ saraṁ ṭhānaso paṭilabhāma; yādisakaṁ sukhaṁ ākaṅkhāma, tādisakaṁ sukhaṁ ṭhānaso paṭilabhāma; mayaṁ bhante Anuruddha manāpakāyikā nāma devatā imesu tīsu ṭhānesu issariyaṁ kārema vasaṁ vattenā' ti.

2. Atha kho āyasmato Anuruddhassa etad ahosi 'aho vat' imā devatā sabbā 'va nīlā assu nīlavaṇṇā nīlavatthā nīlālaṅkārā' ti. Atha kho tā devatā āyasmato Anuruddhassa cittam aññāya sabbā 'va nīlā ahesuṁ nīlavaṇṇā nīlavatthā nīlālaṅkārā. Atha kho āyasmato Anuruddhassa etad ahosi 'aho vat' imā devatā sabbā 'va pītā assu ... pe ... sabbā 'va lohitakā assu ... sabbā 'va odātā assu odātavaṇṇā odātavatthā odātālaṅkārā' ti. Atha kho tā devatā āyasmato Anuruddhassa cittam aññāya sabbā 'va odātā ahesuṁ odātavaṇṇā odātavatthā odātālaṅkārā. Atha kho tā devatā ekā 'va gāyi, ekā 'va nacci, ekā 'va accharikaṁ vādesi. Seyyathā pi nāma pañcaṅgikassa turiyassa suvinītassa suppaṭippatāḷitassa kusalehi susamannāhatassa saddo hoti vaggu ca rajaniyo ca kamaniyo ca pemaniyo ca madaniyo ca evam eva tāsaṁ devatānaṁ alaṅkārānaṁ saddo hoti vaggu ca rajaniyo ca kamaniyo ca pemaniyo ca madaniyo ca.

[page 264]

Atha kho āyasmā Anuruddho indriyāni okkhipi. Atha kho tā devatā 'na khv ayyo Anuruddho sādiyatī' ti tatth' ev' antaradhāyiṁsu.

3. Atha kho āyasmā Anuruddho sāyaṇhasamayaṁ paṭisallāṇā vuṭṭhito yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi.

Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Anuruddho Bhagavantaṁ etad avoca: Idhāhaṁ bhante divāvihāraṁ gato homi paṭisallīno. Atha kho bhante sambahulā manāpakāyikā devatā yenāhaṁ ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā maṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhaṁsu. Ekamantaṁ ṭhitā kho bhante tā devatā maṁ etad avocuṁ 'mayaṁ bhante Anuruddha manāpakāyikā nāma devatā tīsu ṭhānesu issariyaṁ kārema vasaṁ vattema: mayaṁ bhante Anuruddha yādisakaṁ vaṇṇaṁ ākaṅkhāma, tādisakaṁ vaṇṇaṁ ṭhānaso paṭilabhāma; yādisakaṁ saraṁ ākaṅkhāma, tādisakaṁ saraṁ ṭhānaso paṭilabhāma; yādisakaṁ sukhaṁ ākaṅkhāma, tādisakaṁ sukhaṁ ṭhānaso paṭilabhāma; mayaṁ bhante Anuruddha manāpakāyikā nāma devatā imesu tīsu ṭhānesu issariyaṁ kārema vasaṁ vattemā' ti. Tassa mayhaṁ bhante etad ahosi 'aho vat' imā devatā sabbā 'va nīlā assu nīlavaṇṇā nīlavatthā nīlālaṅkārā' ti. Atha kho bhante tā devatā mama cittam aññāya sabbā 'va nīlā ahesuṁ nīlavaṇṇā nīlavatthā nīlālaṅkārā. Tassa mayhaṁ bhante etad ahosi 'aho vat' imā devatā sabbā 'va pītā assu

... pe ... sabbā 'va lohitakā assu ... pe ... sabbā 'va odātā assu odātavaṇṇā odātavatthā odātālaṅkārā' ti.

[page 265]

Atha kho bhante tā devatā mama cittam aññāya sabbā 'va odātā ahesuṁ odātavaṇṇā odātavatthā odātālaṅkārā. Atha kho bhante tā devatā ekā 'va gāyi, ekā 'va nacci, ekā 'va accharikaṁ vādesi. Seyyathā pi nāma pañcaṅgikassa turiyassa suvinītassa suppaṭippatāḷitassa kusalehi susamannāhatassa saddo hoti vaggu ca rajaniyo ca kamaniyo ca pemaniyo ca madaniyo ca, evam eva tāsaṁ devatānaṁ alaṅkārānaṁ saddo hoti vaggu ca rajaniyo ca kamaniyo ca pemaniyo ca madaniyo ca. Atha khv āhaṁ bhante indriyāni okkhipiṁ. Atha kho bhante tā devatā 'na khv ayyo Anuruddho sādiyatī' ti tatth' ev' antaradhāyiṁsu. Katihi nu kho bhante dhammehi samannāgato mātugāmo kāyassa bhedā parammaraṇā manāpakāyikānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjatī ti?

4. Aṭṭhahi kho Anuruddha dhammehi samannāgato mātugāmo kāyassa bhedā parammaraṇā manāpakāyikānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjati. Katamehi aṭṭhahi?

5. idha Anuruddha mātugāmo yassa mātāpitaro bhattuno denti atthakāmā hitesino anukampakā anukampaṁ upādāya, tassa hoti pubbuṭṭhāyinī pacchānipātinī kiṅkārapaṭissāvinī manāpacārinī piyavādinī. Ye te bhattu garuno honti 'mātā' ti vā 'pitā' ti vā 'samaṇabrāhmaṇā' ti vā, te sakkaroti garukaroti māneti pūjeti abbhāgate ca āsanodakena paṭipūjeti. Ye te bhattu abbhantarā kammantā 'uṇṇā' ti vā 'kappāsā' ti vā, tattha dakkhā hoti analasā tatrupāyāya vīmaṁsāya samannāgatā alaṁ kātuṁ alaṁ saṁvidhātuṁ. Yo so bhattu abbantaro antojano 'dāsā' ti vā 'pessā' ti vā 'kammakarā' ti vā,

[page 266]

tesaṁ katañ ca katato jānāti akatañ ca akatato jānāti gilānakānañ ca balābalaṁ jānāti, khādaniyaṁ bhojaniyañ c' assa paccaṁsena saṁvibhajati. Yaṁ bhattā āharati dhanaṁ vā dhaññaṁ vā rajataṁ vā jātarūpaṁ vā, taṁ ārakkhena guttiyā sampādeti, tattha ca hoti adhuttī athenī asoṇḍī avināsikā. Upāsikā kho pana hoti buddhaṁ saraṇaṁ gatā dhammaṁ saraṇaṁ gatā saṅghaṁ saraṇaṁ gatā. Sīlavatī kho pana hoti pāṇātipātā paṭiviratā adinnādānā paṭiviratā kāmesu micchācārā paṭiviratā musāvādā paṭiviratā surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭiviratā. Cāgavatī kho pana hoti vigatamalamaccherena cetasā agāraṁ ajjhāvasati muttacāgā payatapāṇī vossaggaratā yācayogā dānasaṁvibhāgaratā.

Imehi kho Anuruddha aṭṭhahi dhammehi samannāgato mātugāmo kāyassa bhedā parammaraṇā manāpakāyikānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjatī ti.

Yo naṁ bharati sabbadā niccaṁ ātāpi ussuko
taṁ sabbakāmaharaṁ posaṁ bhattāraṁ nātimaññati.
Na cāpi sotthi bhattāraṁ issāvādena rosaye
bhattuñ ca garuno sabbe paṭipūjeti paṇḍitā.
Uṭṭhāhikā analasā saṅgahitaparijjanā
bhattu manāpaṁ carati sambhataṁ anurakkhati.
Yā evaṁ vattati nārī bhattu chandavasānugā
manāpā nāma te devā yattha sā upapajjatī ti.

[page 267]

XLVII.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Pubbārāme Migāramātupāsāde. Atha kho Visākhā Migāramātā

... pe ... Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Visākhā Migāramātaraṁ Bhagavā etad avoca:--

2. Aṭṭhahi kho Visākhe dhammehi samannāgato mātugāmo kāyassa bhedā parammaraṇā manāpakāyikānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjati. Katamehi aṭṭhahi?

3. Idha Visākhe mātugāmo yassa mātāpitaro bhattuno denti atthakāmā hitesino anukampakā anukampaṁ upādāya, tassa hoti pubbuṭṭhāyinī pacchānipātinī kiṅkārapaṭissāvinī manāpacārinī piyavādinī ... pe ... Cāgavatī kho pana hoti vigatamalamaccherena cetasā agāraṁ ajjhāvasati muttacāgā payatapāṇī vossaggaratā yācayogā dānasaṁvibhāgaratā.

Imehi kho Visākhe aṭṭhahi dhammehi samannāgato mātugāmo kāyassa bhedā parammaraṇā manāpakāyikānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjatī ti.

[page 268]

XLVIII.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Bhaggesu viharati Suṁsumāragire Bhesakaḷāvane Migadāye. Atha kho Nakulamātā gahapatānī yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā ... pe ... Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Nakulamātaraṁ gahapatāniṁ Bhagavā etad avoca:--

2. Aṭṭhahi kho Nakulamāte dhammehi samannāgato mātugāmo kāyassa bhedā parammaranā manāpakāyikānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjati. Katamehi aṭṭhahi?

3. Idha Nakulamāte mātugāmo yassa mātāpitaro bhattuno denti atthakāmā hitesino anukampakā anukampaṁ upādāya, tassa hoti pubbuṭṭhāyinī pacchānipātinī kiṅkārapaṭissāvinī manāpacārinī piyavādinī. Ye te bhattu garuno honti 'mātā' ti vā 'pitā' ti vā 'samaṇabrāhmaṇā' ti vā, te sakkaroti garukaroti māneti pūjeti abbhāgate ca āsanodakena paṭipūjeti. Ye te bhattu abbhantarā kammantā 'uṇṇā' ti vā 'kappāsā' ti vā, tattha dakkhā hoti analasā tatrupāyāya vīmaṁsāya samannāgatā alaṁ kātuṁ alaṁ saṁvidhātuṁ. Yo so bhattu abbhantaro antojano 'dāsā' ti vā 'pessā' ti vā 'kammakarā' ti vā, tesaṁ katañ ca katato jānāti akatañ ca akatato jānāti gilānakānañ ca balābalaṁ jānāti, khādaniyaṁ bhojaniyañ c' assa paccaṁsena saṁvibhajati. Yaṁ bhattā āharati dhanaṁ vā dhaññaṁ vā rajataṁ vā jātarūpaṁ vā, taṁ ārakkhena guttiyā sampādeti, tattha ca hoti adhuttī athenī asoṇḍī avināsikā.

Upāsikā kho pana hoti buddhaṁ saraṇaṁ gatā dhammaṁ saraṇaṁ gatā. Sīlavatī kho pana hoti pāṇātipātā paṭiviratā ... pe ... surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭiviratā. Cāgavatī kho pana hoti vigatamalamaccherena cetasā agāraṁ ajjhāvasati muttacāgā payatapāṇī vossaggaratā yācayogā dānasaṁvibhāgaratā.

[page 269]

Imehi kho Nakulamāte aṭṭhahi dhammehi samannāgato mātugāmo kāyassa bhedā parammaraṇā manāpakāyikānaṁ devānaṁ sahavyataṁ upapajjatī ti.

XLIX.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Pubbārāme Migāramātupāsāde. Atha kho Visākhā Migāramātā yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā ... pe

... Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Visākhaṁ Migāramātaraṁ

Bhagavā etad avoca:--

2. Catūhi kho Visākhe dhammehi samannāgato mātugāmo idhalokavijayāya paṭipanno hoti, {ayaṁsa} loko āraddho hoti. Katamehi catūhi?

3. Idha Visākhe mātugāmo susaṁvihitakammanto hoti saṅgahitaparijjano, bhattu manāpaṁ carati, sambhataṁ anurakkhati. Kathañ ca Visākhe mātugāmo susaṁvihitakammanto hoti?

4. Idha Visākhe mātugāmo ye te bhattu abbhantarā kammantā 'uṇṇā' ti vā 'kappāsā' ti vā, tattha dakkhā hoti analasā tatrupāyāya vīmaṁsāya samannāgatā alaṁ kātuṁ alaṁ saṁvidhātuṁ. Evaṁ kho Visākhe mātugāmo susaṁvihitakammanto hoti.

[page 270]

Kathañ ca Visākhe mātugāmo saṅgahitaparijjano hoti?

5. Idha Visākhe mātugāmo yo so bhattu abbhantaro antojano 'dāsā' ti vā 'pessā' ti vā 'kammakarā' ti vā, tesaṁ katañ ca katato jānāti akatañ ca akatato jānāti gilānakānañ ca balābalaṁ jānāti, khādaniyaṁ bhojaniyañ c' assa paccaṁsena saṁvibhajati. Evaṁ kho Visākhe mātugāmo saṅgahitaparijjano hoti. Kathañ ca Visākhe mātugāmo bhattu manāpaṁ carati?

6. Idha Visākhe mātugāmo yaṁ bhattu amanāpasaṅkhātaṁ, taṁ jīvitahetu pi na ajjhācarati. Evaṁ kho Visākhe mātugāmo bhattu manāpaṁ carati. Kathañ ca Visākhe mātugāmo sambhataṁ anurakkhati?

7. Idha Visākhe mātugāmo yaṁ bhattā āharati dhanaṁ vā dhaññaṁ vā rajataṁ vā jātarūpaṁ vā, taṁ ārakkhena guttiyā sampādeti, tattha ca hoti adhuttī athenī asoṇḍī avināsikā. Evaṁ kho Visākhe mātugāmo sambhataṁ anurakkhati.

Imehi kho Visākhe catūhi dhammehi samannāgato mātugāmo idhalokavijayāya paṭipanno hoti, {ayaṁsa} loko āraddho hoti.

8. Catūhi kho Visākhe dhammehi samannāgato mātugāmo dhalokavijayāya paṭipanno hoti, parassa loko āraddho hoti. Katamehi catūhi?

9. Idha Visākhe mātugāmo saddhāsampanno hoti, sīlasampanno hoti, cāgasampanno hoti, paññāsampanno hoti.

Kathañ ca Visākhe mātugāmo saddhāsampanno hoti?

10. Idha Visākhe mātugāmo saddho hoti, saddahati Tathāgatassa bodhiṁ 'iti pi so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi Satthā devamanussānaṁ buddho Bhagavā' ti. Evaṁ kho Visākhe mātugāmo saddhāsampanno hoti. Kathañ ca Visākhe mātugāmo sīlasampanno hoti?

[page 271]

11. Idha Visākhe mātugāmo pāṇātipātā paṭivirato hoti ... pe ... surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti.

Evaṁ kho Visākhe mātugāmo sīlasampanno hoti. Kathañ ca Visākhe mātugāmo cāgasampanno hoti?

12. Idha Visakhe mātugāmo vigatamalamaccherena cetasā agāraṁ ajjhāvasati muttacāgā payatapāṇī vossaggaratā yācayogā dānasaṁvibhāgaratā. Evaṁ kho Visākhe mātugāmo cāgasampanno hoti. Kathañ ca Visākhe mātugāmo paññāsampanno hoti?

13. Idha Visākhe mātugāmo paññavā hoti udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā. Evaṁ kho Visākhe mātugāmo paññāsampanno hoti.

Imehi kho Visākhe catūhi dhammehi samannāgato mātugāmo paralokavijayāya paṭipanno hoti, parassa loko āraddho hotī ti.

Susaṁvihitakammantā saṅgahitaparijjanā
bhattu manāpaṁ carati sambhataṁ anurakkhati.
Saddhāsīlena sampannā vadaññū vītamaccharā
niccaṁ maggaṁ visodheti sotthānaṁ samparāyikaṁ.
Icc' ete aṭṭha dhammā ca yassā vijjanti nāriyā
tam pi sīlavatiṁ āhu dhammaṭṭhaṁ saccavādiniṁ.
Soḷasākārasampannā aṭṭhaṅgasusamāgatā
tādisī sīlavatī upāsikā upapajjati devalokaṁ manāpan ti.

L.

1. Catūhi bhikkhave dhammehi samannāgato mātugāmo idhalokavijayāya paṭipanno hoti, {ayaṁsa} loko āraddho hoti. Katamehi catūhi?

[page 272]

2. Idha bhikkhave mātugāmo susaṁvihitakammanto hoti, saṅgahitaparijjano, bhattu manāpaṁ carati, sambhataṁ anurakkhati. Kathañ ca bhikkhave mātugāmo susaṁvihitakammanto hoti?

3. Idha bhikkhave mātugāmo ye te bhattu abbhantarā kammantā ... pe ... Evaṁ kho bhikkhave mātugāmo susaṁvihitakammanto hoti. Kathañ ca bhikkhave mātugāmo saṅgahitaparijjano hoti?

4. Idha bhikkhave mātugāmo yo so bhattu abbhantaro

antojano ... pe ... Evaṁ kho bhikkhave mātugāmo saṅgahitaparijjano hoti. Kathañ ca bhikkhave mātugāmo bhattu manāpaṁ carati?

5. Idha bhikkhave mātugāmo yaṁ bhattu amanāpasaṅkhātaṁ, taṁ jīvitahetu pi na ajjhācarati. Evaṁ kho bhikkhave mātugāmo bhattu manāpaṁ carati. Kathañ ca bhikkhave mātugāmo sambhataṁ anurakkhati?

6. Idha bhikkhave mātugāmo yaṁ bhattā āharati ... pe ... Evaṁ kho bhikkhave mātugāmo sambhataṁ anurakkhati.

Imehi kho bhikkhave catūhi dhammehi samannāgato mātugāmo idhalokavijayāya paṭipanno hoti, ayaṁ sa loko āraddho hoti.

7. Catūhi bhikkhave dhammehi samannāgato mātugāmo paralokavijayāya paṭipanno hoti, parassa loko āraddho hoti. Katamehi catūhi?

8. Idha bhikkhave mātugāmo saddhāsampanno hoti, sīlasampanno hoti, cāgasampanno hoti, paññāsampanno hoti.

Kathañ ca bhikkhave mātugāmo saddhāsampanno hoti?

9. Idha bhikkhave mātugāmo saddho hoti ... pe ...

[page 273]

Evaṁ kho bhikkhave mātugāmo saddhāsampanno hoti.

Kathañ ca bhikkhave mātugāmo sīlasampanno hoti?

10. Idha bhikkhave mātugāmo pāṇātipātā pāṭivirato hoti ... pe ... surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti.

Evaṁ kho bhikkhave mātugāmo sīlasampanno hoti. Kathañ ca bhikkhave mātugāmo cāgasampanno hoti?

11. Idha bhikkhave mātugāmo vigatamalamaccherena cetasā agāraṁ ajjhāvasati ... pe ... Evaṁ kho bhikkhave mātugāmo cāgasampanno hoti. Kathañ ca bhikkhave mātugāmo paññāsampanno hoti?

12. Idha bhikkhave mātugāmo paññavā hoti ... pe ... Evaṁ kho bhikkhave mātugāmo paññāsampanno hoti.

Imehi kho bhikkhave catūhi dhammehi samannāgato mātugāmo paralokavijayāya paṭipanno hoti, parassa loko āraddho hotī ti.

Uposathavaggo pañcamo

Tatr'uddānaṁ:

Saṅkhitte vitthate Visākhe Vāseṭṭho Bojjhāya pañcamaṁ
Anuruddhaṁ puna Visākhe Nakulā idhalokikā dve ti.

Paṇṇāsakaṁ samattaṁ

[page 274]

Sa-ādhāna-Vagga

LI.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sakkesu viharati Kapilavatthusmiṁ Nigrodhārāme. Atha kho Mahāpajāpatī Gotamī yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhāsi. Ekamantaṁ ṭhitā kho Mahāpajāpatī Gotamī Bhagavantaṁ etad avoca 'sādhu bhante labheyya mātugāmo Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajjan' ti. 'Alaṁ Gotamī, mā te rucci mātugāmassa Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajjā' ti.

2. Dutiyam pi kho Mahāpajāpatī Gotamī Bhagavantaṁ etad avoca 'sādhu bhante labheyya mātugāmo Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajjan' ti. 'Alaṁ Gotamī, mā te rucci mātugāmassa Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajjā' ti.

3. Tatiyam pi kho Mahāpajāpatī Gotamī Bhagavantaṁ etad avoca 'sādhu bhante labheyya mātugāmo Tathāgatappevedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajjan' ti. 'Alaṁ Gotamī, mā te rucci mātugāmassa Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajjā' ti. Atha kho Mahāpajāpatī Gotamī 'na Bhagavā anujānāti mātugāmassa Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajjan' ti dukkhī dummanā assumukhī rudamānā Bhagavantaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā pakkāmi.

4. Atha kho Bhagavā Kapilavatthusmiṁ yathābhirantaṁ viharitvā yena Vesālī tena cārikaṁ pakkāmi, anupubbena cārikaṁ caramāno yena Vesālī tad avasari. Tatra sudaṁ Bhagavā Vesāliyaṁ viharati Mahāvane Kūṭāgārasālāyaṁ.

Atha kho Mahāpajāpatī Gotamī kese chedāpetvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā sambahulāhi Sākiyānīhi saddhiṁ yena Vesālī tena pakkāmi,

[page 275]

anupubbena yena Vesālī Mahāvanaṁ Kūṭāgārasālā ten' upasaṅkami. Atha kho Mahāpajāpatī Gotamī sunehi pādehi rajokiṇṇena gattena dukkhī dummanā assumukhī rudamānā bahi dvārakoṭṭhake aṭṭhāsi.

Addasā kho āyasmā Ānando Mahāpajāpatiṁ Gotamiṁ sunehi pādehi rajokiṇṇena gattena dukkhiṁ dummanaṁ assumukhiṁ rudamānaṁ bahi dvārakoṭṭhake ṭhitaṁ, disvā Mahāpajāpatiṁ Gotamiṁ etad avoca 'kin nu tvaṁ Gotamī sunehi pādehi rajokiṇṇena gattena dukkhī dummanā assumukhī rudamānā bahi dvārakoṭṭhake ṭhitā' ti? 'Tathā hi pana bhante ānanda Bhagavā na anujānāti mātugāmassa Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajjan' ti. 'Tena hi Gotamī idh' eva tāva hohi, yāvāhaṁ Bhagavantaṁ yācāmi mātugāmassa Thatāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajjan' ti.

5. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Ānando Bhagavantaṁ etad avoca 'esā bhante Mahāpajāpatī Gotamī sunehi pādehi rajokiṇṇena gattena dukkhī dummanā assumukhī rudamānā bahi dvārakoṭṭhake ṭhitā "na Bhagavā anujānāti mātugāmassa Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajjan" ti. Sādhu bhante labheyya mātugāmo Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajjan' ti. 'Alaṁ ānanda, mā te rucci mātugāmassa Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajjā' ti. Dutiyam pi kho ... pe

... tatiyam pi kho āyasmā Ānando Bhagavantaṁ etad

avoca 'sādhu bhante labheyya mātugāmo Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagariyaṁ pabbajjan' ti.

'Alaṁ ānanda, mā te rucci mātugāmassa Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajjā' ti.

[page 276]

6. Atha kho āyasmato ānandassa etad ahosi 'na Bhagavā anujānāti mātugāmassa Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajjaṁ, yan nūnāhaṁ aññena pi pariyāyena Bhagavantaṁ yāceyyaṁ mātugāmassa Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajjan' ti. Atha kho āyasmā Ānando Bhagavantaṁ etad avoca 'bhabbo nu kho bhante mātugāmo Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajitvā sotāpattiphalaṁ vā sakadāgāmiphalaṁ vā anāgāmiphalaṁ vā arahattaphalaṁ vā sacchikātun' ti? 'Bhabbo ānanda mātugāmo Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajitvā sotāpattiphalam pi sakadāgāmiphalam pi anāgāmiphalam pi arahattaphalam pi sacchikātun' ti.

'Sace bhante bhabbo mātugāmo Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajitvā sotāpattiphalaṁ pi ... pe ... arahattaphalam pi sacchikātuṁ, bahupakārā bhante Mahāpajāpatī Gotamī Bhagavato mātucchā āpādikā posikā Bhagavantaṁ janettiyā kālakatāya thaññaṁ pāyesi, sādhu bhante labheyya mātugāmo Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajjan' ti.

7. 'Sace ānanda Mahāpajāpatī Gotamī aṭṭha garudhamme paṭigaṇhāti, sā 'v' assā hotu upasampadā. Vassasatūpasampannāya bhikkhuniyā tadahūpasampannassa bhikkhuno abhivādanaṁ paccuṭṭhānaṁ añjalikammaṁ sāmīcikammaṁ kattabbaṁ, ayam pi dhammo sakkatvā garukatvā mānetvā pūjetvā yāvajīvaṁ anatikkamanīyo. Na bhikkhuniyā abhikkhuke āvāse vassaṁ upagantabbaṁ, ayam pi dhammo sakkatvā garukatvā mānetvā pūjetvā yāvajīvaṁ anatikkamanīyo. Anvaḍḍhamāsaṁ bhikkhuniyā bhikkhusaṅghato uposathapucchakañ ca ovādūpasaṅkamanañ ca pariyesitabbaṁ,

[page 277]

ayam pi dhammo sakkatvā garukatvā mānetvā pūjetvā yāvajīvaṁ anatikkamanīyo. Vassaṁ vutthāya bhikkhuniyā ubhatosaṅghe tīhi ṭhānehi pavāretabbaṁ diṭṭhena sutena parisaṅkāya, ayam pi dhammo sakkatvā garukatvā mānetvā pūjetvā yāvajīvaṁ anatikkamanīyo. Garudhammaṁ ajjhāpannāya bhikkhuniyā ubhatosaṅghe pakkhamānattaṁ caritabbaṁ, ayam pi dhammo sakkatvā garukatvā mānetvā pūjetvā yāvajīvaṁ anatikkamanīyo. Dve vassāni chasu dhammesu sikkhitasikkhāya sikkhamānāya ubhatosaṅghe upasampadā pariyesitabbā, ayam pi dhammo sakkatvā garukatvā mānetvā pūjetvā yāvajīvaṁ anatikkamanīyo. Na kenaci pariyāyena bhikkhuniyā bhikkhu akkositabbo paribhāsitabbo, ayam pi dhammo sakkatvā garukatvā mānetvā pūjetvā yāvajīvaṁ anatikkamanīyo. Ajja-t-agge ānanda ovaṭo bhikkhunīnaṁ bhikkhūsu vacanapatho, anovaṭo bhikkhūnaṁ bhikkhunīsu vacanapatho, ayam pi dhammo sakkatvā garukatvā mānetvā pūjetvā yāvajīvaṁ anatikkamanīyo. Sace ānanda Mahāpajāpatī Gotamī ime aṭṭha garudhamme paṭigaṇhāti, sā 'v' assā hotu upasampadā' ti.

8. Atha kho āyasmā Ānando Bhagavato santike ime aṭṭha garudhamme uggahetvā yena Mahāpajāpatī Gotamī ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Mahāpajāpatiṁ Gotamiṁ etad avoca 'sace kho tvaṁ Gotamī aṭṭha garudhamme paṭigaṇheyyāsi, sā 'va te bhavissati upasampadā. Vassasatūpasampannāya bhikkhuniyā tadahūpasampannassa bhikkhuno abhivādanaṁ paccuṭṭhānaṁ añjalikammaṁ sāmīcikammaṁ kattabbaṁ, ayam pi dhammo sakkatvā garukatvā mānetvā pūjetvā yāvajīvaṁ anatikkamanīyo ... pe ... ajja-t-agge ovaṭo bhikkhunīnaṁ bhikkhūsu vacanapatho, anovaṭo bhikkhūnaṁ bhikkhunīsu vacanapatho,

[page 278]

ayam pi dhammo sakkatvā garukatvā mānetvā pūjetvā yāvajīvaṁ anatikkamanīyo. Sace kho tvaṁ Gotamī ime aṭṭha garudhamme paṭigaṇheyyāsi, sā 'va te bhavissati upasampadā' ti. 'Seyyathā pi bhante ānanda itthi vā puriso vā daharo yuvā maṇḍanakajātiyo sīsaṁ nahāto uppalamālaṁ vā vassikamālaṁ vā adhimuttakamālaṁ vā labhitvā ubhohi hatthehi paṭiggahetvā uttamaṅge sirasmiṁ patiṭṭhāpeyya, evam eva kho ahaṁ bhante ime aṭṭha garudhamme paṭigaṇhāmi yāvajīvaṁ anatikkamanīye' ti.

9. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Ānando Bhagavantaṁ etad avoca 'paṭiggahitā bhante Mahāpajāpatiyā Gotamiyā aṭṭha garudhammā yāvajīvaṁ anatikkamanīyā' ti. 'Sace ānanda nālabhissa mātugāmo Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajjaṁ, ciraṭṭhitikaṁ ānanda brahmacariyaṁ abhavissa, vassasahassam eva saddhammo tiṭṭheyya. Yato ca kho ānanda mātugāmo Tathāgatappavedite dhammavinaye agārasmā anagāriyaṁ pabbajito, na dāni ānanda brahmacariyaṁ ciraṭṭhitikaṁ bhavissati, pañc'eva dāni ānanda vassasatāni saddhammo ṭhassati. Seyyathā pi ānanda yāni kānici kulāni bahukitthikāni appapurisakāni, tāni suppadhaṁsiyāni honti corehi kumbhatthenakehi, evam eva kho ānanda yasmiṁ dhammavinaye labhati mātugāmo agārasmā anagāriyaṁ pabbajjaṁ, na taṁ brahmacariyaṁ ciraṭṭhitikaṁ hoti. Seyyathā pi ānanda sampanne sālikhette setaṭṭhikā nāma rogajāti nipatati,

[page 279]

evaṁ taṁ sālikhettaṁ na ciraṭṭhitikaṁ hoti, evam eva kho ānanda yasmiṁ dhammavinaye labhati mātugāmo agārasmā anagāriyaṁ pabbajjaṁ, na taṁ brahmacariyaṁ ciraṭṭhitikaṁ hoti. Seyyathā pi ānanda sampanne ucchukhette mañjiṭṭhikā nāma rogajāti nipatati, evaṁ taṁ ucchukhettaṁ na ciraṭṭhitikaṁ hoti, evam eva kho ānanda yasmiṁ dhammavinaye labhati mātugāmo agārasmā anagāriyaṁ pabbajjaṁ, na taṁ brahmacariyaṁ ciraṭṭhitikaṁ hoti. Seyyathā pi ānanda puriso mahato taḷākassa paṭigacc'eva āliṁ bandheyya yāva-deva udakassa anatikkamanāya, evam eva kho ānanda mayā paṭigacc'eva bhikkhunīnaṁ aṭṭha garudhammā paññattā yāvajīvaṁ anatikkamanīyā' ti.

LII.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Vesāliyaṁ viharati Mahāvane Kūṭāgārasālāyaṁ. Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Ānando Bhagavantaṁ etad avoca 'katīhi nu kho bhante dhammehi samannāgato bhikkhu bhikkhuno' vādako sammannitabbo' ti? Aṭṭhahi kho ānanda dhammehi samannāgato bhikkhu bhikkhuno' vādako sammannibabbo.

Katamehi aṭṭhahi?

2. Idh' ānanda bhikkhu sīlavā hoti ... pe ... samādāya sikkhati sikkhāpadesu, bahussuto hoti ... pe ... diṭṭhiyā suppaṭividdhā, ubhayāni kho pan' assa pātimokkhāni vitthārena svāgatāni honti suvibhattāni suppavattīni suvinicchitāni suttaso anuvyañjanaso, kalyāṇavāco hoti kalyāṇavākkaraṇo poriya vācāya samannāgato vissaṭṭhāya anelagaḷāya atthassa viññāpaniyā, paṭibalo hoti bhikkhunīsaṅghaṁ dhammiyā kathāya sandassetuṁ samādapetuṁ samuttejetuṁ sampahaṁsetuṁ,

[page 280]

yebhuyyena bhikkhunīnaṁ piyo hoti manāpo, na kho pan' etaṁ Bhagavantaṁ uddissa pabbajitāya kāsāyavatthanivasanāya garudhammaṁ ajjhāpannapubbo hoti, vīsativasso vā hoti atirekavīsativasso vā.

Imehi kho ānanda aṭṭhahi dhammehi samannāgato bhikkhu bhikkhuno' vādako sammannitabbo ti.

LIII.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Vesāliyaṁ viharati Mahāvane Kūṭāgārasālāyaṁ. Atha kho Mahāpajāpatī Gotamī yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ atthāsi. Ekamantaṁ ṭhitā kho Mahāpajāpatī Gotamī Bhagavantaṁ etad avoca 'sādhu me bhante Bhagavā saṅkhittena dhammaṁ desetu, yam ahaṁ Bhagavato dhammaṁ sutvā ekā vūpakaṭṭhā appamattā ātāpinī pahitattā vihareyyan' ti.

2. Ye kho tvaṁ Gotamī dhamme jāneyyāsi 'ime dhammā sarāgāya saṁvattanti no virāgāya, saṁyogāya saṁvattanti no visaṁyogāya, ācayāya saṁvattanti no apacayāya, mahicchatāya saṁvattanti no appicchatāya, asantuṭṭhiyā saṁvattanti no santuṭṭhiyā, saṅgaṇikāya saṁvattanti no pavivekāya, kosajjāya saṁvattanti no viriyārambhāya, dubbharatāya saṁvattanti no subharatāyā' ti. Ekaṁsena Gotamī dhāreyyāsi 'n' eso dhammo, n' eso vinayo, n' etaṁ Satthu sāsanan' ti.

3. Ye ca kho tvaṁ Gotamī dhamme jāneyyāsi 'ime dhammā virāgāya saṁvattanti no sarāgāya, visaṁyogāya saṁvattanti no saṁyogāya, apacayāya saṁvattanti no ācayāya, appicchatāya saṁvattanti no mahicchatāya, santuṭṭhiyā saṁvattanti no asantuṭṭhiyā, pavivekāya saṁvattanti no saṅgaṇikāya,

[page 281]

viriyārambhāya saṁvattanti no kosajjāya, subharatāya saṁvattanti no dubbharatāyā' ti. Ekaṁsena Gotamī dhāreyyāsi 'eso dhammo, eso vinayo, etaṁ Satthu sāsanan' ti.

LIV.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Koḷiyesu viharati Kakkarapattaṁ nāma Koḷiyānaṁ nigamo. Atha kho Dīghajānu Koḷiyaputto yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi.

Ekamantaṁ nisinno kho Dīghajānu Koḷiyaputto Bhagavantaṁ etad avoca 'mayaṁ bhante gihī kāmabhogī puttasambādhasayanaṁ ajjhāvasāma kāsikacandanaṁ paccanubhoma mālāgandhavilepanaṁ dhārayāma jātarūparajataṁ sādiyāma, tesaṁ no bhante Bhagavā amhākaṁ tathā dhammaṁ desetu, ye amhākaṁ assa dhammā diṭṭhadhammahitāya diṭṭhadhammasukhāya samparāyahitāya samparāyasukhāyā' ti.

2. Cattāro 'me Byagghapajja dhammā kulaputtassa diṭṭhadhammahitāya saṁvattanti diṭṭhadhammasukhāya.

Katame cattāro?

3. Uṭṭhānasampadā ārakkhasampadā kalyāṇamittatā samajīvitā. Katamā ca Byagghapajja uṭṭhānasampadā?

4. Idha Byagghapajja kulaputto yena kammaṭṭhānena jīvikaṁ kappeti yadi kasiyā yadi vaṇijjāya yadi gorakkhena yadi issatthena yadi rājaporisena yadi sippaññatarena, tattha dakkho hoti analaso tatrupāyāya vīmaṁsāya samannāgato alaṁ kātuṁ alaṁ saṁvidhātuṁ. Ayaṁ vuccati Byagghapajja uṭṭhānasampadā. Katamā ca Byagghapajja ārakkhasampadā?

5. Idha Byagghapajja kulaputtassa bhogā honti uṭṭhānaviriyādhigatā bāhābalaparicitā sedāvakkhittā dhammikā dhammaladdhā,

[page 282]

te ārakkhena guttiyā sampādeti 'kinti me ime bhoge neva rājāno hareyyuṁ, na corā hareyyuṁ, na aggi ḍaheyya, na udakaṁ vaheyya, na appiyā dāyādā hareyyun' ti? Ayaṁ vuccati Byagghapajja ārakkhasampadā. Katamā ca Byagghapajja kalyāṇamittatā?

6. Idha Byagghapajja kulaputto yasmiṁ gāme vā nigame vā paṭivasati, tattha ye te honti gahapati vā gahapatiputtā vā daharā vā vuddhasīlino vuddhā vā vuddhasīlino saddhāsampannā sīlasampannā cāgasampannā paññāsampannā, tehi saddhiṁ santiṭṭhati sallapati sākacchaṁ samāpajjati; yathārūpānaṁ saddhāsampannānaṁ saddhāsampadaṁ anusikkhati, yathārūpānaṁ sīlasampannānaṁ sīlasampadaṁ anusikkhati, yathārūpānaṁ cāgasampannānaṁ cāgasampadaṁ anusikkhati, yathārūpānaṁ paññāsampannānaṁ paññāsampadaṁ anusikkhati. Ayaṁ vuccati Byagghapajja kalyāṇamittatā. Katamā ca Byagghapajja samajīvitā?

7. Idha Byagghapajja kulaputto āyañ ca bhogānaṁ viditvā vayañ ca bhogānaṁ viditvā samaṁ jīvikaṁ kappeti na accogāḷhaṁ na atihīnaṁ 'evaṁ me āyo vayaṁ pariyādāya ṭhassati, na ca me vayo āyaṁ pariyādāya thassatī' ti. Seyyathā pi Byagghapajja tulādhāro vā tulādhārantevāsī vā tulaṁ paggahetvā jānāti 'ettakena vā onataṁ ettakena vā unnatan' ti, evam eva kho Byagghapajja kulaputto āyañ ca bhogānaṁ viditvā vayañ ca bhogānaṁ viditvā samaṁ jīvikaṁ kappeti na accogāḷhaṁ na atihīnaṁ 'evaṁ me āyo vayaṁ pariyādāya ṭhassati,

[page 283]

na ca me vayo āyaṁ pariyādāya ṭhassatī' ti.

Sacāyaṁ Byagghapajja kulaputto appāyo samāno uḷāraṁ jīvikaṁ kappeti, tassa bhavanti vattāro 'udumbarakhādikaṁ 'vāyaṁ kulaputto bhoge khādatī' ti. Sace panāyaṁ Byagghapajja kulaputto mahāyo samāno kasiraṁ jīvikaṁ kappeti, tassa bhavanti vattāro 'ajaddhumārikaṁ 'vāyaṁ kulaputto marissatī' ti. Yato ca khvāyaṁ Byagghapajja kulaputto āyañ ca bhogānaṁ viditvā vayañ ca bhogānaṁ viditvā samaṁ jīvikaṁ kappeti na accogāḷhaṁ na atihīnaṁ 'evaṁ me āyo vayaṁ pariyādāya ṭhassati, na ca me vayo āyaṁ pariyādāya ṭhassatī' ti. Ayaṁ vuccati Byagghapajja samajīvitā.

8. Evaṁ samuppannānaṁ Byagghapajja bhogānaṁ cattāri apāyamukhāni honti: itthidhutto hoti, surādhutto, akkhadhutto, pāpamitto pāpasahāyo pāpasampavaṅko. Seyyathā pi Byagghapajja mahato taḷākassa cattāri c'eva āyamukhāni cattāri ca apāyamukhāni, tassa puriso yāni c'eva āyamukhāni tāni pidaheyya, yāni ca apāyamukhāni tāni vivareyya, devo ca na sammā dhāraṁ anuppaveccheyya; evaṁ hi tassa Byagghapajja mahato taḷākassa parihāni yeva pāṭikaṅkhā no vuddhi: evam eva kho Byagghapajja evaṁ samuppannānaṁ bhogānaṁ cattāri apāyamukhāni honti: itthidhutto hoti, surādhutto, akkhadhutto, pāpamitto pāpasahāyo pāpasampavaṅko.

9. Evaṁ samuppannānaṁ Byagghapajja bhogānaṁ cattāri āyamukhāni honti: na-itthidhutto hoti, na-surādhutto, naakkhadhutto,

[page 284]

kalyāṇamitto kalyāṇasahāyo kalyāṇasampavaṅko. Seyyathā pi Byagghapajja mahato taḷākassa cattāri c'eva āyamukhāni cattāri ca apāyamukhāni, tassa puriso yāni c'eva āyamukhāni tāni vivareyya, yāni ca apāyamukhāni tāni pidaheyya, devo ca sammā dhāraṁ anuppaveccheyya; evaṁ hi tassa Byagghapajja mahato taḷākassa vuddhi yeva pāṭikaṅkhā no parihāni: evam eva kho Byagghapajja evaṁ samuppannānaṁ bhogānaṁ cattāri āyamukhāni honti: na-itthidhutto hoti, na-surādhutto, naakkhadhutto, kalyāṇamitto kalyāṇasahāyo kalyāṇasampavaṅko.

Ime kho Byagghapajja cattāro dhammā kulaputtassa diṭṭhadhammahitāya saṁvattanti diṭṭhadhammasukhāya.

10. Cattāro 'me Byagghapajja dhammā kulaputtassa samparāyahitāya saṁvattanti samparāyasukhāya. Katame cattāro?

11. Saddhāsampadā sīlasampadā cāgasampadā paññāsampadā. Katamā ca Byagghapajja saddhāsampadā?

12. Idha Byagghapajja kulaputto saddho hoti, saddahati Tathāgatassa bodhiṁ 'iti pi so Bhagavā ... pe ... Satthā devamanussānaṁ buddho Bhagavā' ti. Ayaṁ vuccati Byagghapajja saddhāsampadā. Katamā ca Byagghapajja sīlasampadā?

13. Idha Byagghapajja kulaputto pāṇātipātā paṭivirato hoti ... pe ... surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti. Ayaṁ vuccati Byagghapajja sīlasampadā. Katamā ca Byagghapajja cāgasampadā?

14. Idha Byagghapajja kulaputto vigatamalamaccherena cetasā agāraṁ ajjhāvasati muttacāgo payatapāṇi vossaggarato yācayogo dānasaṁvibhāgarato. Ayaṁ vuccati Byagghapajja cāgasampadā. Katamā ca Byagghapajja paññāsampadā?

[page 285]

15. Idha Byagghapajja kulaputto paññavā hoti, udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā. Ayaṁ vuccati Byagghapajja paññāsampadā.

Ime kho Byagghapajja cattāro dhammā kulaputtassa samparāyahitāya saṁvattanti samparāyasukhāyā ti.

Uṭṭhātā kammadheyyesu appamatto vidhānavā
samaṁ kappeti jīvikaṁ sambhataṁ anurakkhati,
saddho sīlena sampanno vadaññū vītamaccharo
niccaṁ maggaṁ visodheti sotthānaṁ samparāyikaṁ.
Icc' ete aṭṭha dhammā ca saddhassa gharam esino
akkhātā saccanāmena ubhayattha sukhāvahā,
diṭṭhadhammahitatthāya samparāyasukhāya ca:
evam etaṁ gahaṭṭhānaṁ cāgo puññaṁ pavaḍḍhatī ti.

LV.

1. Atha kho Ujjayo brāhmaṇo yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Ujjayo brāhmaṇo Bhagavantaṁ etad avoca 'mayam assu bho Gotama pavāsaṁ gantukāmā, tesan no bhavaṁ Gotamo amhākaṁ tathā dhammaṁ desetu, ye amhākaṁ assu dhammā diṭṭhadhammahitāya diṭṭhadhammasukhāya samparāyahitāya samparāyasukhāyā' ti.

2. Cattāro 'me brāhmaṇa dhammā kulaputtassa diṭṭhadhammahitāya saṁvattanti diṭṭhadhammasukhāya. Katame cattāro?

[page 286]

3. Uṭṭhānasampadā ārakkhasampadā kalyāṇamittatā samajīvitā. Katamā ca brāhmaṇa uṭṭhānasampadā?

4. Idha brāhmaṇa kulaputto yena kammaṭṭhānena jīvikaṁ kappeti yadi kasiyā yadi vaṇijjāya yadi gorakkhena yadi issatthena yadi rājaporisena yadi sippaññatarena, tattha dakkho hoti analaso tatrupāyāya vīmaṁsāya samannāgato alaṁ kātuṁ alaṁ saṁvidhātuṁ. Ayaṁ vuccati brāhmaṇa uṭṭhānasampadā. Katamā ca brāhmaṇa ārakkhasampadā?

5. Idha brāhmaṇa kulaputtassa bhogā honti uṭṭhānaviriyādhigatā bāhābalaparicitā sedāvakkhittā dhammikā dhammaladdhā, te ārakkhena guttiyā sampādeti 'kinti me ime bhoge neva rājāno hareyyuṁ, na corā hareyyuṁ, na aggi ḍaheyya, na udakaṁ vaheyya, na appiyā dāyādā hareyyun' ti. Ayaṁ vuccati brāhmaṇa ārakkhasampadā.

Katamā ca brāhmaṇa kalyāṇamittatā?

6. Idha brāhmaṇa kulaputto yasmiṁ gāme vā nigame vā paṭivasati, tattha ye te honti gahapati vā gahapatiputtā vā daharā vā vuddhasīlino vuddhā vā vuddhasīlino saddhāsampannā sīlasampannā cāgasampannā paññāsampannā, tehi saddhiṁ santiṭṭhati sallapati sākacchaṁ samāpajjati; yathārūpānaṁ saddhāsampannānaṁ saddhāsampadaṁ anusikkhati, yathārūpānaṁ sīlasampannānaṁ sīlasampadaṁ anusikkhati, yathārūpānaṁ cāgasampannānaṁ cāgasampadaṁ anusikkhati, yathārūpānaṁ paññāsampannānaṁ paññāsampadaṁ anusikkhati. Ayaṁ vuccati brāhmaṇa kalyāṇamittatā. Katamā ca brāhmaṇa samajīvitā?

7. Idha brāhmaṇa kulaputto āyañ ca bhogānaṁ viditvā vayañ ca bhogānaṁ viditvā samaṁ jīvikaṁ kappeti na accogāḷhaṁ na atihīnaṁ 'evaṁ me āyo vayaṁ pariyādāya ṭhassati,

[page 287]

na ca me vayo āyaṁ pariyādāya ṭhassatī' ti. Seyyathā pi brāhmaṇa tulādhāro vā tulādhārantevāsī vā tulaṁ paggahetvā jānāti 'ettakena vā onataṁ ettakena vā unnatan' ti, evam eva kho brāhmaṇa kulaputto āyañ ca bhogānaṁ viditvā vayañ ca bhogānaṁ viditvā samaṁ jīvikaṁ kappeti na accogāḷhaṁ na atihīnaṁ 'evaṁ me āyo vayaṁ pariyādāya ṭhassati, na ca me vayo āyaṁ pariyādāya ṭhassatī' ti. Sacāyaṁ brāhmaṇa kulaputto appāyo samāno uḷāraṁ jīvikaṁ kappeti, tassa bhavanti vattāro 'udumbarakhādikaṁ 'vāyaṁ kulaputto bhoge khādatī' ti. Sace panāyaṁ brāhmaṇa kulaputto mahāyo samāno kasiraṁ jīvikaṁ kappeti, tassa bhavanti vattāro 'ajaddhumārikaṁ 'vāyaṁ kulaputto marissatī' to. Yato ca khvāyaṁ brāhmaṇa kulaputto āyañ ca bhogānaṁ viditvā vayañ ca bhogānaṁ viditvā samaṁ jīvikaṁ kappeti na accogāḷhaṁ na atihīnaṁ 'evaṁ me āyo vayaṁ pariyādāya ṭhassati, na ca me vayo āyaṁ pariyādāya ṭhassatī' ti. Ayaṁ vuccati brāhmaṇa samajīvitā.

8. Evaṁ samuppannānaṁ brāhmaṇa bhogānaṁ cattāri apāyamukhāni honti: itthidhutto hoti, surādhutto, akkhadhutto, pāpamitto pāpasahāyo pāpasampavaṅko. Seyyathā pi brāhmaṇa mahato taḷākassa cattāri c'eva āyamukhāni cattāri ca apāyamukhāni, tassa puriso yāni c'eva āyamukhāni tāni pidaheyya, yāni ca apāyamukhāni tāni vivareyya, devo ca na sammā dhāraṁ anuppaveccheyya; evaṁ hi tassa brāhmaṇa mahato taḷākassa parihāni yeva pāṭikaṅkhā no vuddhi:

[page 288]

evam eva kho brāhmaṇa evaṁ samuppannānaṁ bhogānaṁ cattāri apāyamukhāni honti: itthidhutto hoti, surādhutto, akkhadhutto, pāpamitto pāpasahāyo pāpasampavaṅko.

9. Evaṁ samuppannānaṁ brāhmaṇa bhogānaṁ cattāri āyamukhāni honti: na-itthidhutto hoti, na-surādhutto, naakkhadhutto, kalyāṇamitto kalyāṇasahāyo kalyāṇasampavaṅko. Seyyathā pi brāhmaṇa mahato taḷākassa cattāri c'eva āyamukhāni cattāri ca apāyamukhāni, tassa puriso yāni c'eva āyamukhāni tāni vivareyya, yāni ca apāyamukhāni tāni pidaheyya, devo ca sammā dhāraṁ anuppaveccheyya; evaṁ hi tassa brāhmaṇa mahato taḷākassa vuddhi yeva pāṭikaṅkhā no parihāni: evam eva kho brāhmaṇa evaṁ samuppannānaṁ bhogānaṁ cattāri āyamukhāni honti: na-itthidhutto hoti ... pe ... kalyāṇasampavaṅko.

Ime kho brāhmaṇa cattāro dhammā kulaputtassa diṭṭhadhammahitāya saṁvattanti diṭṭhadhammasukhāya.

10. Cattāro 'me brāhmaṇa dhammā kulaputtassa samparāyahitāya saṁvattanti samparāyasukhāya. Katame cattāro?

11. Saddhāsampadā sīlasampadā cāgasampadā paññāsampadā. Katamā ca brāhmaṇa saddhāsampadā?

12. Idha brāhmaṇa kulaputto saddho hoti, saddahati Tathāgatassa bodhiṁ 'iti pi so Bhagavā ... pe ... Satthā devamanussānaṁ buddho Bhagavā' ti. Ayaṁ vuccati brāhmaṇa saddhāsampadā. Katamā ca brāhmaṇa sīlasampadā?

13. Idha brāhmaṇa kulaputto pāṇātipātā paṭivirato hoti ... pe ... surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti.

Ayaṁ vuccati brāhmaṇa sīlasampadā. Katamā ca brāhmaṇa cāgasampadā?

[page 289]

14. Idha brāhmaṇa kulaputto vigatamalamaccherena cetasā agāraṁ ajjhāvasati ... pe ... yācayogo dānasaṁvibhāgarato. Ayaṁ vuccati brāhmaṇa cāgasampadā.

Katamā ca brāhmaṇa paññāsampadā?

15. Idha brāhmaṇa kulaputto paññavā hoti ... pe ... sammādukkhakkhayagāminiyā. Ayaṁ vuccati brāhmaṇa paññāsampadā.

Ime kho brāhmaṇa cattāro dhammā kulaputtassa samparāyahitāya saṁvattanti samparāyasukhāyā ti.

LVI.

1. 'Bhayan' ti bhikkhave kāmānam etaṁ adhivacanaṁ, 'dukkhan' ti bhikkhave kāmānam etaṁ adhivacanaṁ, 'rogo' ti bhikkhave kāmānam etaṁ adhivacanaṁ, 'gaṇḍo' ti bhikkhave kāmānam etaṁ adhivacanaṁ, 'sallan' ti bhikkhave kāmānam etaṁ adhivacanaṁ, 'saṅgo' ti bhikkhave kāmānam etaṁ adhivacanaṁ, 'paṅko' ti bhikkhave kāmānam etaṁ adhivacanaṁ, 'gabbho' ti bhikkhave kāmānam etaṁ adhivacanaṁ.

2. Kasmā ca bhikkhave 'bhayan' ti kāmānam etaṁ adhivacanaṁ?

Yasmā ca kāmarāgarattāyaṁ bhikkhave chandarāgavinibaddho diṭṭhadhammikā pi bhayā na parimuccati, samparāyikā pi bhayā na parimuccati,

[page 290]

tasmā 'bhayan' ti kāmānam etaṁ adhivacanaṁ.

3. Kasmā ca bhikkhave 'dukkhan' ti ... 'rogo' ti ... 'gaṇḍo' ti ... 'sallan' ti ... 'saṅgo' ti ... 'paṅko' ti ... 'gabbho' ti kāmānam etaṁ adhivacanaṁ?

Yasmā ca kāmarāgarattāyaṁ bhikkhave chandarāgavinibaddho diṭṭhadhammikā pi gabbhā na parimuccati, samparāyikā pi gabbhā na parimuccati, tasmā 'gabbho' ti kāmānam etaṁ adhivacanan ti.

Bhayaṁ dukkhañ ca rogo ca gaṇḍo sallañ ca saṅgo ca
paṅko gabbho ca ubhayaṁ.
Ete kāmā pavuccanti yattha satto puthujjano
otiṇṇo sātarūpena puna gabbhāya gacchati
yato ca bhikkhu ātāpi sampajaññaṁ na riñcati.
So imaṁ palipathaṁ duggaṁ atikkamma tathāvidho
pajaṁ jātijarūpetaṁ phandamānaṁ avekkhatī ti.

LVII.

1. Aṭṭhahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katamehi aṭṭhahi?

2. Idha bhikkhave bhikkhu sīlavā hoti ... pe ... samādāya sikkhati sikkhāpadesu, bahussuto hoti ... pe

... . . diṭṭhiyā suppaṭividdhā, kalyāṇamitto hoti kalyāṇasa-

hāyo kalyāṇasampavaṅko, sammādiṭṭhiko hoti sammādassanena samannāgato,

[page 291]

catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī, anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussarati, seyyathīdaṁ ekam pi jātiṁ dve pi jātiyo ... pe ... iti sākāraṁ sa-uddesaṁ anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussarati, dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena ... pe ... yathākammūpage satte pajānāti, āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja viharati.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.

LVIII.

1. Aṭṭhahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katamehi aṭṭhahi?

2. Idha bhikkhave sīlavā hoti ... pe ... samādāya sikkhati sikkhāpadesu, bahussuto hoti ... pe ... diṭṭhiyā suppaṭividdhā, āraddhaviriyo viharati thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu, araññako hoti pantasenāsano, aratiratisaho hoti uppannaṁ aratiṁ abhibhuyya abhibhuyya viharati, bhayabheravasaho hoti uppannaṁ bhayabheravaṁ abhibhuyya abhibhuyya viharati,

[page 292]

catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī, āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja viharati.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhahi dhammehi samannāgato bhikkhu āhuneyyo hoti ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.

LIX.

1. Aṭṭh' ime bhikkhave puggalā āhuneyyā pāhuneyyā dakkhiṇeyyā añjalikaraṇīyā anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katame aṭṭha?

2. Sotāpanno sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno, sakadāgāmī sakadāgāmiphalasacchikiriyāya paṭipanno, anāgāmī anāgāmiphalasacchikiriyāya paṭipanno, arahā arahattāya paṭipanno.

Ime kho bhikkhave aṭṭha puggalā āhuneyyā ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.

Cattāro ca paṭipannā cattāro ca phale ṭhitā:
esa saṅgho ujubhūto paññāsīlasamāhito.
Yajamānānaṁ manussānaṁ puññapekhānapāṇinaṁ
karotaṁ opadhikaṁ puññaṁ saṅghe dinnaṁ mahapphalan ti.

LX.

1. Aṭṭh' ime bhikkhave puggalā āhuneyyā ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katame aṭṭha?

[page 293]

Ime kho bhikkhave aṭṭha puggalā āhuneyyā ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.

Cattāro ca paṭipannā cattāro ca phale ṭhitā:
esa saṅgho samukkaṭṭho sattānaṁ aṭṭha puggalā.
Yajamānānaṁ manussānaṁ puññapekhānapāṇinaṁ
karotaṁ opadhikaṁ puññaṁ ettha dinnaṁ mahapphalan ti.

Sa-ādhānavaggo chaṭṭho

Tatr'uddānaṁ:

Gotamī ovādaṁ saṅkhittaṁ Dīghajānuñ ca Ujjayo
Bhayā dve āhuneyyā ca dve ca aṭṭhapuggalā ti.

LXI.

Bhūmi-Cāla Vagga

1. Aṭṭh' ime bhikkhave puggalā santo saṁvijjamānā lokasmiṁ. Katame aṭṭha?

2. Idha bhikkhave bhikkhuno pavivittassa viharato nirāyattavuttino icchā uppajjati lābhāya. So uṭṭhahati ghaṭati vāyamati lābhāya. Tassa uṭṭhahato ghaṭato vāyamato lābhāya lābho n' uppajjati. So tena alābhena socati kilamati paridevati urattāḷiṁ kandati sammohaṁ āpajjati.

Ayaṁ vuccati bhikkhave bhikkhu iccho viharati lābhāya, uṭṭhahati ghaṭati vāyamati lābhāya,

[page 294]

na ca lābhī socicca paridevicca cuto ca saddhammā.

3. Idha pana bhikkhave bhikkhuno pavivittassa viharato nirāyattavuttino icchā uppajjati lābhāya. So uṭṭhahati ghaṭati vāyamati lābhāya. Tassa uṭṭhahato ghaṭato vāyamato lābhāya lābho uppajjati. So tena lābhena majjati pamajjati madāpamādam āpajjati. Ayaṁ vuccati bhikkhave bhikkhu iccho viharati lābhāya, uṭṭhahati ghaṭati vāyamati lābhāya, lābhī ca madī ca pamādī ca cuto ca saddhammā.

4. Idha pana bhikkhave bhikkhuno pavivittassa viharato nirāyattavuttino icchā uppajjati lābhāya. So na uṭṭhahati na ghaṭati na vāyamati lābhāya. Tassa anuṭṭhahato aghaṭato avāyamato lābhāya lābho n' uppajjati. So tena alābhena socati kilamati paridevati urattāḷiṁ kandati sammohaṁ āpajjati. Ayaṁ vuccati bhikkhave bhikkhu iccho viharati lābhāya, na uṭṭhahati na ghaṭati na vāyamati lābhāya, na ca lābhī socicca paridevicca cuto ca saddhammā.

5. Idha pana bhikkhave bhikkhuno pavivittassa viharato nirāyattavuttino icchā uppajjati lābhāya, so na uṭṭhahati na ghaṭāti na vāyamati lābhāya. Tassa anuṭṭhahato aghaṭato avāyamato lābhāya lābho uppajjati. So tena lābhena majjati pamajjati madāpamādam āpajjati. Ayaṁ vuccati bhikkhave bhikkhu iccho viharati lābhāya, na uṭṭhahati na ghaṭati na vāyamati lābhāya, lābhī ca madī ca pamādī ca cuto ca saddhammā.

6. Idha pana bhikkhave bhikkhuno pavivittassa viharato nirāyattavuttino icchā uppajjati lābhāya. So uṭṭhahati ghaṭati vāyamati lābhāya. Tassa uṭṭhahato ghaṭato vāyamato lābhāya lābho n' uppajjati.

[page 295]

So tena alābhena na socati na kilamati na paridevati na urattāḷiṁ kandati na sammohaṁ āpajjati. Ayaṁ vuccati bhikkhave bhikkhu iccho viharati lābhāya, uṭṭhahati ghaṭati vāyamati lābhāya, na ca lābhī na ca socī na ca paridevī accuto ca saddhammā.

7. Idha pana bhikkhave bhikkhuno pavivittassa viharato nirāyattavuttino icchā uppajjati lābhāya. So uṭṭhahati ghaṭati vāyamati lābhāya. Tassa uṭṭhahato ghaṭato vāyamato lābhāya lābho uppajjati. So tena lābhena na majjati na ppamajjati na madam āpajjati. Ayaṁ vuccati bhikkhave bhikkhu iccho viharati lābhāya, uṭṭhahati ghaṭati vāyamati lābhāya, lābhicca na ca madī na ca pamādī accuto ca saddhammā.

8. Idha pana bhikkhave bhikkhuno pavivittassa viharato nirāyattavuttino icchā uppajjati lābhāya. So na uṭṭhahati na ghaṭati na vāyamati lābhāya. Tassa anuṭṭhahato aghaṭato avāyamato lābhāya lābho n' uppajjati. So tena alābhena na socati na kilamati na paridevati na urattāḷiṁ kandati na sammohaṁ āpajjati. Ayaṁ vuccati bhikkhave bhikkhu iccho viharati lābhāya, na uṭṭhahati na ghaṭati na vāyamati lābhāya, na ca lābhī na ca socī na ca paridevī accuto ca saddhammā.

9. Idha pana bhikkhave bhikkhuno pavivittassa viharato nirāyattavuttino icchā uppajjati lābhāya. So na uṭṭhahati na ghaṭati na vāyamati lābhāya. Tassa anuṭṭhahato aghaṭato avāyamato lābhāya lābho uppajjati. So tena lābhena na majjati na ppamajjati na madam āpajjati. Ayaṁ vuccati bhikkhave bhikkhu iccho viharati lābhāya, na uṭṭhahati na ghaṭati na vāyamati lābhāya, lābhicca na ca madī na ca pamādī accuto ca saddhammā.

Ime kho bhikkhave aṭṭha puggalā santo saṁvijjamānā lokasmin ti.

[page 296]

LXII.

1. Chahi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ attano alaṁ paresaṁ. Katamehi chahi?

2. Idha bhikkhave bhikkhu khippanisanti ca hoti kusalesu dhammesu, sutānañ ca dhammānaṁ dhārakajātiko hoti, dhatānañ ca dhammānaṁ atthupaparikkhī hoti, attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno ca hoti, kalyāṇavāco ca hoti kalyāṇavākkaraṇo poriyā vācāya samannāgato vissaṭṭhāya anelagaḷāya atthassa viññāpaniyā, sandassako ca hoti samādapako samuttejako sampahaṁsako sabrahmacārīnaṁ.

Imehi kho bhikkhave chahi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ attano alaṁ paresaṁ.

3. Pañcahi bhikkhave dhammehi sammannāgato bhikkhu alaṁ attano alaṁ paresaṁ. Katamehi pañcahi?

4. Idha bhikkhave bhikkhu na h' eva kho khippanisanti ca hoti kusalesu dhammesu, sutānañ ca dhammānaṁ dhārakajātiko hoti, dhatānañ ca dhammānaṁ atthupaparikkhī hoti, attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno ca hoti, kalyāṇavāco ca hoti ... pe ... atthassa viññāpaniyā, sandassako ca hoti samādapako samuttejako sampahaṁsako sabrahmacārīnaṁ

Imehi kho bhikkhave pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ attano alaṁ paresaṁ.

5. Catūhi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ attano no paresaṁ. Katamehi catūhi?

6. Idha bhikkhave bhikkhu khippanisanti ca hoti kusalesu dhammesu, sutānañ ca dhammānaṁ dhārakajātiko hoti,

[page 297]

dhātānañ ca dhammānaṁ atthupaparikkhī hoti, attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno ca hoti, no ca kalyāṇavāco hoti kalyāṇavākkaraṇo poriyā vācāya samannāgato vissaṭṭhāya anelagaḷāya atthassa viññāpaniyā, no ca sandassako hoti samādapako samuttejako sampahaṁsako sabrahmacārīnaṁ.

Imehi kho bhikkhave catūhi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ attano no paresaṁ.

7. Catūhi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ paresaṁ no attano. Katamehi catūhi?

8. Idha bhikkhave bhikkhu khippanisanti ca hoti kusalesu dhammesu, sutānañ ca dhammānaṁ dhārakajātiko hoti, no ca dhatānaṁ dhammānaṁ atthupaparikkhī hoti, no ca attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno hoti, kalyāṇavāco ca hoti kalyāṇavākkaraṇo ... pe ... atthassa viññāpaniyā, sandassako ca hoti ... pe ... sabrahmacārīnaṁ.

Imehi kho bhikkhave catūhi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ paresaṁ no attano.

9. Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ attano no paresaṁ. Katamehi tīhi?

10. Idha bhikkhave bhikkhu na h' eva kho khippanisanti ca hoti kusalesu dhammesu, sutānañ ca dhammānaṁ dhārakajātiko hoti, dhatānañ ca dhammānaṁ atthupaparikkhī hoti, attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno ca hoti, no ca kalyāṇavāco hoti kalyāṇavākkaraṇo poriyā vācāya samannāgato vissaṭṭhāya anelagaḷāya atthassa viññāpaniyā,

[page 298]

no ca sandassako hoti samādapako samuttejako sampahaṁsako sabrahmacārīnaṁ.

Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ attano no paresaṁ.

11. Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ paresaṁ no attano. Katamehi tīhi?

12. Idha bhikkhave bhikkhu na h' eva kho khippanisanti ca hoti kusalesu dhammesu, sutānañ ca dhammānaṁ dhārakajātiko hoti, no ca dhatānaṁ dhammānaṁ atthupaparikkhī hoti, no ca attham aññāya dhammaṁ aññāya dhammānudhammapaṭipanno hoti, kalyāṇavāco ca hoti ... pe ... atthassa viññāpaniyā, sandassako ca hoti samādapako samuttejako sampahaṁsako sabrahmacārīnaṁ.

Imehi kho bhikkhave tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ paresaṁ no attano.

13. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ attano no paresaṁ. Katamehi dvīhi?

14. Idha bhikkhave bhikkhu na h' eva kho khippanisanti ca hoti kusalesu dhammesu, no ca sutānaṁ dhammānaṁ dhārakajātiko hoti, dhatānañ ca dhammānaṁ atthupaparikkhī hoti, attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno ca hoti, no ca kalyāṇavāco hoti ... pe ... atthassa viññāpaniyā, no ca sandassako hoti ... pe ... sabrahmacārīnaṁ.

Imehi kho bhikkhave dvīhi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ attano no paresaṁ.

15. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ paresaṁ no attano. Katamehi dvīhi?

16. Idha bhikkhave bhikkhu na h' eva kho khippanisanti ca hoti kusalesu dhammesu, no ca sutānaṁ dhammānaṁ dhārakajātiko hoti, no ca dhatānaṁ dhammānaṁ atthupaparikkhī hoti,

[page 299]

no ca attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno hoti, kalyāṇavāco ca hoti kalyāṇavākkaraṇo poriyā vācāya samannāgato vissaṭṭhāya anelagaḷāya atthassa viññāpaniyā, sandassako ca hoti samādapako samuttejako sampahaṁsako sabrahmacarīnaṁ.

Imehi kho bhikkhave dvīhi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ paresaṁ no attano ti.

LXIII.

1. Atha kho aññataro bhikkhu yena Bhagavā ten' upasaṅkami ... pe ... Ekamantaṁ nisinno kho so bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca 'sādhu me bhante Bhagavā saṅkhittena dhammaṁ desetu, yam ahaṁ Bhagavato dhammaṁ sutvā eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto vihareyyan' ti. Evam eva pan' idh' ekacce moghapurisā mamañ ñeva ajjhesanti, dhamme ca bhāsite mamañ ñeva anubandhitabbaṁ maññantī ti. 'Desetu me bhante Bhagavā saṅkhittena dhammaṁ, desetu Sugato saṅkhittena dhammaṁ, app eva nāmāhaṁ Bhagavato bhāsitassa atthaṁ ājāneyyaṁ, app eva nāmāhaṁ Bhagavato bhāsitassa dāyado assan' ti.

2. Tasmā ti ha te bhikkhu evaṁ sikkhitabbaṁ:--

Ajjhattaṁ me cittaṁ ṭhitaṁ bhavissati susaṇṭhitaṁ, na c' uppannā pāpakā akusalā dhammā cittaṁ pariyādāya ṭhassantī ti.

Evaṁ hi te bhikkhu sikkhitabbaṁ.

3. Yato kho te bhikkhu ajjhattaṁ cittaṁ ṭhitaṁ hoti susaṇṭhitaṁ, na c' uppannā pāpakā akusalā dhammā cittaṁ pariyādāya tiṭṭhanti, tato te bhikkhu evaṁ sikkhitabbaṁ:--

[page 300]

Mettā me cetovimutti bhāvitā bhavissati bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā ti.

Evaṁ hi te bhikkhu sikkhitabbaṁ.

4. Yato kho te bhikkhu ayaṁ samādhi evaṁ bhāvito hoti bahulīkato, tato tvaṁ bhikkhu imaṁ samādhiṁ savitakkam pi savicāraṁ bhāveyyāsi, avitakkam pi vicāramattaṁ bhāveyyāsi, avitakkam pi avicāraṁ bhāveyyāsi, sappītikam pi bhāveyyāsi, nippītikam pi bhāveyyāsi, sātasahagatam pi bhāveyyāsi, upekhāsahagatam pi bhāveyyāsi. Yato kho te bhikkhu ayaṁ samādhi evaṁ bhāvito hoti subhāvito, tato te bhikkhu evaṁ sikkhitabbaṁ:--

Karuṇā me cetovimutti ...muditā me cetovimutti ... upekhā me cetovimutti bhāvitā bhavissati bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā ti.

Evaṁ hi t e bhikkhu sikkhitabbaṁ.

5. Yato kho te bhikkhu ayaṁ samādhi evaṁ bhāvito hoti bahulīkato, tato tvaṁ bhikkhu imaṁ samādhiṁ savitakkam pi savicāraṁ bhāveyyāsi, avitakkam pi vicāramattaṁ bhāveyyāsi, avitakkam pi avicāraṁ bhāveyyāsi, sappītikam pi bhāveyyāsi, nippītikam pi bhāveyyāsi, sātasahagatam pi bhāveyyāsi, upekhāsahagatam pi bhāveyyāsi.

Yato kho te bhikkhu ayaṁ samādhi evaṁ bhāvito hoti subhāvito, tato te bhikkhu evaṁ sikkhitabbaṁ:--

Kāye kāyānupassī viharissāmi, ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassan ti.

Evaṁ hi te bhikkhu sikkhitabbaṁ.

6. Yato kho te bhikkhu ayaṁ samādhi evaṁ bhāvito hoti bahulīkato, tato tvaṁ bhikkhu imaṁ samādhiṁ savitakkam pi savicāraṁ bhāveyyāsi, avitakkam pi vicāramattaṁ bhāveyyāsi,

[page 301]

avitakkam pi avicāraṁ bhāveyyāsi, sappītikam pi bhāveyyāsi, nippītikam pi bhāveyyāsi, sātasahagatam pi bhāveyyāsi, upekhāsahagatam pi bhāveyyāsi. Yato kho te bhikkhu ayaṁ samādhi evaṁ bhāvito hoti subhāvito, tato te bhikkhu evaṁ sikkhitabbaṁ:--

Vedanāsu ... citte ... dhammesu dhammānupassī viharissāmi, ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassan ti.

Evaṁ hi te bhikkhu sikkhitabbaṁ.

7. Yato kho te bhikkhu ayaṁ samādhi evaṁ bhāvito hoti bahulīkato, tato tvaṁ bhikkhu imaṁ samādhiṁ savitakkam pi savicāraṁ bhāveyyāsi, avitakkam pi vicāramattaṁ bhāveyyāsi, avitakkam pi avicāraṁ bhāveyyāsi, sappītikam pi bhāveyyāsi, nippītikam pi bhāveyyāsi, sātasahagatam pi bhāveyyāsi, upekhāsahagatam pi bhāveyyāsi.

Yato kho te bhikkhu ayaṁ samādhi evaṁ bhāvito hoti subhāvito, tato tvaṁ bhikkhu yena yen' eva gacchasi, phāsu yeva gacchasi, yattha yattha ṭhassasi, phāsu yeva ṭhassasi, yattha yattha nisīdissasi, phāsu yeva nisīdissasi, yattha yattha seyyaṁ kappessasi, phāsu yeva seyyaṁ kappessasī ti.

8. Atha kho so bhikkhu Bhagavatā iminā ovādena ovadito uṭṭhāyāsanā Bhagavantaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā pakkāmi. Atha kho so bhikkhu eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharanto na cirass' eva yass' atthāya kulaputtā samma-d-eva agārasmā anagāriyaṁ pabbajanti, tad anuttaraṁ brahmacariyapariyosānaṁ diṭṭh' eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi, 'khīṇā jāti,

[page 302]

vusitaṁ brahmacariyaṁ, kataṁ karaṇīyaṁ, nāparaṁ itthattāyā' ti abbhaññāsi, aññataro ca pana so bhikkhu arahataṁ ahosī ti.

LXIV.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Gayāyaṁ viharati Gāyāsīse.

Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:-- Bhikkhavo ti.

Bhadante ti te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ. Bhagavā etad avoca:--

2. Pubbāhaṁ bhikkhave sambodhā anabhisambuddho bodhisatto 'va samāno obhāsaṁ hi kho sañjānāmi, no ca rūpāni passāmi. Tassa mayhaṁ bhikkhave etad ahosi 'sace kho ahaṁ obhāsañ c'eva sañjāneyyaṁ rūpāni ca passeyyaṁ, evam me idaṁ ñāṇadassanaṁ parisuddhataraṁ assā' ti. So kho ahaṁ bhikkhave aparena samayena appamatto ātāpī pahitatto viharanto obhāsañ c'eva sañjānāmi rūpāni ca passāmi, no ca kho tāhi devatāhi saddhiṁ santiṭṭhāmi sallapāmi sākacchaṁ samāpajjāmi.

3. Tassa mayhaṁ bhikkhave etad ahosi 'sace kho ahaṁ obhāsañ c'eva sañjāneyyaṁ rūpāni ca passeyyaṁ tāhi ca devatāhi saddhiṁ santiṭṭheyyaṁ sallapeyyaṁ sākacchaṁ samāpajjeyyaṁ, evam me idaṁ ñāṇadassanaṁ parisuddhataraṁ assā' ti. So kho ahaṁ bhikkhave aparena samayena appamatto ātāpī pahitatto viharanto obhāsañ c'eva sañjānāmi rūpāni ca passāmi tāhi ca devatāhi saddhiṁ santiṭṭhāmi sallapāmi sākacchaṁ samāpajjāmi, no ca kho tā devatā jānāmi 'imā devatā amukamhā vā amukamhā vā devanikāyā' ti.

[page 303]

4. Tassa mayhaṁ bhikkhave etad ahosi 'sace kho ahaṁ obhāsañ c'eva sañjāneyyaṁ rūpāni ca passeyyaṁ tāhi ca devatāhi saddhiṁ santiṭṭheyyaṁ sallapeyyaṁ sākacchaṁ samāpajjeyyaṁ tā ca devatā jāneyyaṁ "imā devatā amukamhā vā amukamhā vā devanikāyā" ti, evam me idaṁ ñāṇadassanaṁ parisuddhataraṁ assā' ti. So kho ahaṁ bhikkhave aparena samayena appamatto ātāpī pahitatto viharanto obhāsañ c'eva sañjānāmi rūpāni ca passāmi tāhi ca devatāhi saddhiṁ santiṭṭhāmi sallapāmi sākacchaṁ samāpajjāmi tā ca devatā jānāmi 'imā devatā amukamhā vā amukamhā vā devanikāyā' ti, no ca kho tā devatā jānāmi 'imā devatā imassa kammassa vipākena ito cutā tattha upapannā' ti tā ca devatā jānāmi 'imā devatā imassa kammassa vipākena ito cutā tattha upapannā' ti, no ca kho tā devatā jānāmi 'imā devatā evamāhārā evaṁsukhadukkhapaṭisaṁvediniyo' ti tā ca devatā jānāmi 'imā devatā evamāhārā evaṁsukhadukkhapaṭisaṁvediniyo' ti, no ca kho tā devatā jānāmi 'imā devatā evaṁdīghāyukā evañciraṭṭhitikā' ti tā ca devatā jānāmi 'imā devatā evaṁdīghāyukā evañciraṭṭhitikā' ti, no ca kho tā devatā jānāmi 'yadi vā me imāhi devatāhi saddhiṁ sannivutthapubbaṁ yadi vā na sannivutthapubban' ti.

5. Tassa mayhaṁ bhikkhave etad ahosi 'sace kho ahaṁ obhāsañ c'eva sañjāneyyaṁ rūpāni ca passeyyaṁ tāhi ca devatāhi saddhiṁ santiṭṭheyyaṁ sallapeyyaṁ sākacchaṁ samāpajjeyyaṁ,

[page 304]

tā ca devatā jāneyyaṁ "imā devatā amukamhā vā amukamhā vā devanikāyā" ti tā ca devatā jāneyyaṁ "imā devatā imassa kammassa vipākena ito cutā tattha upapannā" ti tā ca devatā jāneyyaṁ "imā devatā evamāhārā evaṁsukhadukkhapaṭisaṁvediniyo" ti tā ca devatā jāneyyaṁ "imā devatā evaṁdīghāyukā evañciraṭṭhitikā" ti tā ca devatā jāneyyaṁ "yadi vā me imāhi devatāhi saddhiṁ sannivutthapubbaṁ yadi vā na sannivutthapubban" ti, evam me idaṁ ñāṇadassanaṁ parisuddhataraṁ assā' ti. So kho ahaṁ bhikkhave aparena samayena appamatto ātāpī pahitatto viharanto obhāsañ c'eva sañjānāmi rūpāni ca passāmi tāhi ca devatāhi saddhiṁ santiṭṭhāmi sallapāmi sākacchaṁ samāpajjāmi tā ca devatā jānāmi 'imā devatā amukamhā vā amukamhā vā devanikāyā' ti tā ca devatā jānāmi 'imā devatā imassa kammassa vipākena ito cutā tattha upapannā' ti tā ca devatā jānāmi 'imā devatā evamāhārā evaṁsukhadukkhapaṭisaṁvediniyo' ti tā ca devatā jānāmi 'imā devatā evaṁdīghāyukā evañciraṭṭhitikā' ti tā ca devatā jānāmi 'yadi vā me tāhi devatāhi saddhiṁ sannivutthapubbaṁ yadi vā na sannivutthapubban' ti.

6. Yāva kīvañ ca me bhikkhave evaṁ aṭṭhaparivaṭṭhaṁ adhidevañāṇadassanaṁ na suvisuddhaṁ ahosi, neva tāvāhaṁ bhikkhave sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya anuttaraṁ sammāsambodhiṁ abhisambuddho paccaññāsiṁ.

Yato ca kho me bhikkhave evaṁ aṭṭhaparivaṭṭaṁ adhidevañāṇadassanaṁ suvisuddhaṁ ahosi, athāhaṁ bhikkhave sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya anuttaraṁ sammāsambodhiṁ abhisambuddho paccaññāsiṁ.

[page 305]

ñāṇañ ca pana me dassanaṁ udapādi 'akuppā me cetovimutti, ayam antimā jāti, natthi dāni punabbhavo' ti.

LXV.

1. Aṭṭh' imāni bhikkhave abhibhāyatanāni. Katamāni aṭṭha?

2. Ajjhattaṁ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni 'tāni abhibhuyya jānāmi passāmī' ti evaṁsaññī hoti. Idaṁ paṭhamaṁ abhibhāyatanaṁ.

3. Ajjhattaṁ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇāni 'tāni abhibhuyya jānāmi passāmī' ti evaṁsaññī hoti. Idaṁ dutiyaṁ abhibhāyatanaṁ.

4. Ajjhattaṁ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni 'tāni abhibhuyya jānāmi passāmī' ti evaṁsaññī hoti. Idaṁ tatiyaṁ abhibhāyatanaṁ.

5. Ajjhattaṁ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇāni 'tāni abhibhuyya jānāmi passāmī' ti evaṁsaññī hoti. Idaṁ catutthaṁ abhibhāyatanaṁ.

6. Ajjhattaṁ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati nīlāni nīlavaṇṇāni nīlanidassanāni nīlanibhāsāni 'tāni abhibhuyya jānāmi passāmī' ti evaṁsaññī hoti. Idaṁ pañcamaṁ abhibhāyatanaṁ.

7. Ajjhattaṁ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati pītāni pītavaṇṇāni pītanidassanāni pītanibhāsāni 'tāni abhibhuyya jānāmi passāmī' ti evaṁsaññī hoti. Idaṁ chaṭṭhaṁ abhibhāyatanaṁ.

[page 306]

... 8. Ajjhattaṁ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati lohitakāni lohitakavaṇṇāni lohitakanidassanāni lohitakanibhāsāni 'tāni abhibhuyya jānāmi passāmī' ti evaṁsaññī hoti. idaṁ sattamaṁ abhibhāyatanaṁ.

9. Ajjhattaṁ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati odātāni odātavaṇṇāni odātanidassanāni odātanibhāsāni 'tāni abhibhuyya jānāmi passāmī' ti evaṁsaññī hoti. Idaṁ aṭṭhamaṁ abhibhāyatanaṁ.

Imāni kho bhikkhave aṭṭha abhibhāyatanānī ti.

LXVI.

1. Aṭṭh' ime bhikkhave vimokhā. Katame aṭṭha?

2. Rūpī rūpāni passati, ayaṁ paṭhamo vimokho.

3. Ajjhattaṁ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati, ayaṁ dutiyo vimokho.

4. Subhan t' eva adhimutto hoti, ayaṁ tatiyo vimokho.

5. Sabbaso rūpasaññānaṁ samatikkamā paṭighasaññānaṁ atthaṅgamā nānattasaññānaṁ amanasikārā 'ananto ākāso' ti ākāsānañcāyatanaṁ upasampajja viharati, ayaṁ catuttho vimokho.

6. Sabbaso ākāsānañcāyatanaṁ samatikkamma 'anantaṁ viññāṇan' ti viññāṇañcāyatanaṁ upasampajja viharati, ayaṁ pañcamo vimokho.

7. Sabbaso viññāṇañcāyatanaṁ samatikkamma 'natthi kiñcī' ti ākiñcaññāyatanaṁ upasampajja viharati, ayaṁ chaṭṭho vimokho.

8. Sabbaso ākiñcaññāyatanaṁ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṁ upasampajja viharati, ayaṁ sattamo vimokho.

9. Sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṁ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṁ upasampajja viharati, ayaṁ aṭṭhamo vimokho.

Ime kho bhikkhave aṭṭha vimokhā ti.

[page 307]

LXVII.

1. Aṭṭh' ime bhikkhave anariyavohārā. Katame aṭṭha?

2. Adiṭṭhe diṭṭhavāditā, asute sutavāditā, amute mutavāditā, aviññāte viññātavāditā, diṭṭhe adiṭṭhavāditā, sute asutavāditā, mute amutavāditā, viññāte aviññātavāditā.

Ime kho bhikkhave aṭṭha anariyavohārā ti.

LXVIII.

1. Aṭṭh' ime bhikkhave ariyavohārā. Katame aṭṭha?

2. Adiṭṭhe adiṭṭhavāditā, asute asutavāditā, amute amutavāditā, aviññāte aviññātavāditā, diṭṭhe diṭṭhavāditā, sute sutavāditā, mute mutavāditā, viññāte viññātavāditā.

Ime kho bhikkhave aṭṭha ariyavohārā ti.

LXIX.

1. Aṭṭh' imā bhikkhave parisā. Katamā aṭṭha?

2. Khattiyaparisā, brāhmaṇaparisā, gahapatiparisā, samaṇaparisā, Cātummahārājikaparisā, Tāvatiṁsaparisā, Māraparisā, Brahmaparisā.

3. Abhijānāmi kho panāhaṁ bhikkhave anekasataṁ khattiyaparisaṁ upasaṅkamitvā. Tatra pi mayā sannisinnapubbañ c'eva sallapitapubbañ ca sākacchā ca samāpannapubbā, tattha yādisako tesaṁ vaṇṇo hoti, tādisako mayhaṁ vaṇṇo hoti, yādisako tesaṁ saro hoti, tādisako mayhaṁ saro hoti, dhammiyā ca kathāya sandassemi samādapemi samuttejemi sampahaṁsemi, bhāsamānañ ca maṁ na jānanti 'ko nu kho ayaṁ bhāsati devo vā manusso vā' ti? Dhammiyā ca kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṁsetvā antaradhāyāmi, antarahitañ ca maṁ na jānanti 'ko nu kho ayaṁ antarahito devo vā manusso vā' ti?

[page 308]

4. Abhijānāmi kho panāhaṁ bhikkhave anekasataṁ brāhmaṇaparisaṁ ... gahapatiparisaṁ ... samaṇaparisaṁ ... Cātummahārājikaparisaṁ ... Tāvatiṁsaparisaṁ ... Māraparisaṁ ... Brahmaparisaṁ upasaṅkamitvā. Tatra pi mayā sannisinnapubbañ c'eva sallapitapubbañ ca sākacchā ca samāpannapubbā, tattha yādisako tesaṁ vaṇṇo hoti, tādisako mayhaṁ vaṇṇo hoti, yādisako tesaṁ saro hoti, tādisako mayhaṁ saro hoti, dhammiyā ca kathāya sandassemi samādapemi samuttejemi sampahaṁsemi, bhāsamānañ ca maṁ na jānanti 'ko nu kho ayaṁ bhāsati devo vā manusso vā' ti? Dhammiyā ca kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṁsetvā antaradhāyāmi, antarahitañ ca maṁ na jānanti 'ko nu kho ayaṁ antarahito devo vā manusso vā' ti?

Imā kho bhikkhave aṭṭha parisā ti.

LXX.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Vesāliyaṁ viharati Mahāvane Kūṭāgārasālāyaṁ. Atha kho Bhagavā pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya Vesāliṁ piṇḍāya pāvisi.

Vesāliyaṁ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṁ piṇḍapātapaṭikkanto āyasmantaṁ ānandaṁ āmantesi:--

2. Gaṇhāhi ānanda nisīdanaṁ, yena Cāpālacetiyaṁ ten' upasaṅkamissāma divāvihārāyā ti. 'Evaṁ bhante' ti kho āyasmā Ānando Bhagavato paṭissutvā nisīdanaṁ ādāya Bhagavantaṁ piṭṭhito piṭṭhito anubandhi.

3. Atha kho Bhagavā yena Cāpālacetiyaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Nisajja kho Bhagavā āyasmantaṁ ānandaṁ āmantesi:--

[page 309]

4. Ramaṇīyā ānanda Vesālī, ramaṇīyaṁ Udenacetiyaṁ, ramaṇīyaṁ Gotamakacetiyaṁ, ramaṇīyaṁ Bahuputtakacetiyaṁ, ramanīyaṁ Sattambacetiyaṁ, ramanīyaṁ Sārandadacetiyaṁ, ramaṇīyaṁ Cāpālacetiyaṁ. Yassa kassaci ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, ākaṅkhamāno so ānanda kappaṁ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṁ vā. Tathāgatassa kho ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, ākaṅkhamāno ānanda Tathāgato kappaṁ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṁ vā ti. Evam pi kho āyasmā Ānando Bhagavatā oḷārike nimitte kayiramāne oḷārike obhāse kayiramāne nāsakkhi paṭivijjhituṁ, na Bhagavantaṁ yāci 'tiṭṭhatu bhante Bhagavā kappaṁ, tiṭṭhatu bhante Sugato kappaṁ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānan' ti, yathā taṁ Mārena pariyuṭṭhitacitto.

5. Dutiyam pi kho Bhagavā ... Tatiyam pi kho Bhagavā āyasmantaṁ ānandaṁ āmantesi:--

6. Ramaṇīyā ānanda Vesālī, ramaṇīyaṁ Udenacetiyaṁ, ramaṇīyaṁ Gotamakacetiyaṁ, ramaṇīyaṁ Bahuputtakacetiyaṁ, ramaṇīyaṁ Sattambacetiyaṁ, ramaṇīyaṁ Sārandadacetiyaṁ, ramaṇīyaṁ Cāpālacetiyaṁ. Yassa kassaci ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā ākaṅkhamāno so ānanda kappaṁ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṁ vā. Tathāgatassa kho ānanda cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, ākaṅkhamāno ānanda Tathāgato kappaṁ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṁ vā ti. Evam pi kho āyasmā Ānando Bhagavatā oḷārike nimitte kayiramāne oḷārike obhāse kayiramāne nāsakkhi paṭivijjhituṁ,

[page 310]

na Bhagavantaṁ yāci 'tiṭṭhatu bhante Sugato kappaṁ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānan' ti, yathā taṁ Mārena pariyuṭṭhitacitto.

7. Atha kho Bhagavā āyasmantaṁ ānandaṁ āmantesi 'gaccha tvaṁ ānanda, yassa dāni kālaṁ maññasī' ti. 'Evaṁ bhante' ti kho āyasmā Ānando Bhagavato paṭissutvā uṭṭhāyāsanā Bhagavantaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā Bhagavato avidūre aññatarasmiṁ rukkhamūle nisīdi.

8. Atha kho Māro pāpimā acirapakkante āyasmante ānande Bhagavantaṁ etad avoca 'parinibbātu dāni bhante Bhagavā parinibbātu Sugato, parinibbānakālo dāni bhante Bhagavato, bhāsitā kho pan' esā bhante Bhagavatā vācā ((na tāvāhaṁ pāpima parinibbāyissāmi, yāva me bhikkhū na sāvakā bhavissanti viyattā vinītā visāradā pattayogakkhemā bahussutā dhammadharā dhammānudhammapaṭipannā sāmīcipaṭipannā anudhammacārino sakaṁ ācariyakaṁ uggahetvā ācikkhissanti desissanti paññāpessanti paṭṭhapessanti vivarissanti vibhajissanti uttānīkarissanti, uppannaṁ parappavādaṁ sahadhammena suniggahītaṁ niggahetvā sappāṭihāriyaṁ dhammaṁ desissantī)) ti. Etarahi bhante bhikkhū Bhagavato sāvakā viyattā vinītā visāradā pattayogakkhemā bahussutā dhammadharā dhammānudhammapaṭipannā sāmīcipaṭipannā anudhammacārino sakaṁ ācariyakaṁ uggahetvā ācikkhanti desenti paññāpenti paṭṭhapenti vivaranti vibhajanti uttānīkaronti, uppannaṁ parappavādaṁ sahadhammena suniggahītaṁ niggahetvā sappāṭihāriyaṁ dhammaṁ desenti. Parinibbātu dāni bhante Bhagavā parinibbātu Sugato, parinibbānakālo dāni bhante Bhagavato, bhāsitā kho pan' esā bhante Bhagavatā vācā ((na tāvāhaṁ pāpima parinibbāyissāmi, yāva me bhikkhuniyo na sāvikā bhavissanti ... yāva me upāsakā na sāvakā bhavissanti .

[page 311]

... yāva me upāsikā na sāvikā bhavissanti viyattā vinītā visāradā pattayogakkhemā bahussutā dhammadharā dhammānudhammapaṭipannā sāmīcipaṭipannā anudhammacāriniyo sakaṁ ācariyakaṁ uggahetvā ācikkhissanti desissanti paññāpessanti paṭṭhapessanti vivarissanti vibhajissanti uttānīkarissanti, uppannaṁ parappavādaṁ sahadhammena suniggahītaṁ niggahetvā sappāṭihāriyaṁ dhammaṁ desissantī)) ti. Etarahi bhante upāsikā Bhagavato sāvikā viyattā vinītā visāradā pattayogakkhemā bahussutā dhammadharā dhammānudhammapaṭipannā sāmīcipaṭipannā anudhammacāriniyo sakaṁ ācariyakaṁ uggahetvā ācikkhanti desenti paññāpenti paṭṭhapenti vivaranti vibhajanti uttānīkaronti, uppannaṁ parappavādaṁ sahadhammena suniggahītaṁ niggahetvā sappāṭihāriyaṁ dhammaṁ desenti. Parinibbātu dāni bhante Bhagavā parinibbātu Sugato, parinibbānakālo dāni bhante Bhagavato, bhāsitā kho pan' esā bhante Bhagavatā vācā ((na tāvāhaṁ pāpima parinibbāyissāmi, yāva me idaṁ brahmacariyaṁ na iddhañ c'eva bhavissati phītañ ca vitthārikaṁ bāhujaññaṁ puthubhūtaṁ yāva devamanussehi suppakāsitan)) ti.

Etarahi bhante Bhagavato brahmacariyaṁ iddhañ c'eva phītañ ca vitthārikaṁ bāhujaññaṁ puthubhūtaṁ yāva devamanussehi suppakāsitaṁ. Parinibbātu dāni bhante Bhagavā parinibbātu Sugato, parinibbānakālo dāni bhante Bhagavato' ti. 'Appossukko tvaṁ pāpima hohi, na ciraṁ Tathāgatassa parinibbānaṁ bhavissati, ito tiṇṇaṁ māsānaṁ accayena Tathāgato parinibbāyissatī' ti.

9. Atha kho Bhagavā Cāpālacetiye sato sampajāno āyusaṅkhāraṁ ossaji. Ossaṭṭhe Bhagavatā āyusaṅkhāre mahābhūmicālo ahosi bhiṁsanako salomahaṁso, devadundubhiyo ca phaliṁsu. Atha kho Bhagavā etam atthaṁ viditvā tāyaṁ velāyaṁ imaṁ udānaṁ udānesi.

[page 312]

Tulam atulañ ca sambhavaṁ bhavasaṅkhāram avassaji muni

ajjhattarato samāhito abhindi kavacam iv' attasambhavan ti.

10. Atha kho āyasmato ānandassa etad ahosi 'mahā vatāyaṁ bhūmicālo, sumahā vatāyaṁ bhūmicālo bhiṁsanako salomahaṁso, devadundubhiyo ca phaliṁsu; ko nu kho hetu ko paccayo mahato bhūmicālassa pātubhāvāyā' ti? Atha kho āyasmā Ānando yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Ānando Bhagavantaṁ etad avoca 'mahā vatāyaṁ bhante bhūmicālo, sumahā vatāyaṁ bhante bhūmicālo bhiṁsanako salomahaṁso, devadundubhiyo ca phaliṁsu; ko nu kho bhante hetu ko paccayo mahato bhūmicālassa pātubhāvāyā' ti?

11. Aṭṭh' ime ānanda hetū aṭṭha paccayā mahato bhūmicālassa pātubhāvāya. Katame aṭṭha?

12. Yaṁ ānanda mahāpaṭhavī udake patiṭṭhitā, udakaṁ vāte patiṭṭhitaṁ, vāto ākāsaṭṭho hoti: so ānanda samayo, yaṁ mahāvātā vāyanti, mahāvātā vāyantā udakaṁ kampenti, udakaṁ kampitaṁ paṭhaviṁ kampeti. Ayaṁ ānanda paṭhamo hetu paṭhamo paccayo mahato bhūmicālassa pātubhāvāya.

13. Puna ca paraṁ ānanda samaṇo vā brāhmaṇo vā iddhimā cetovasippatto, devatā mahiddhikā mahānubhāvā; tassa parittā paṭhavīsaññā bhāvitā hoti appamāṇā āposaññā: so imaṁ paṭhaviṁ kampeti saṅkampeti sampakampeti. Ayaṁ ānanda dutiyo hetu dutiyo paccayo mahato bhūmicālassa pātubhāvāya.

14. Puna ca paraṁ ānanda yadā bodhisatto Tusitākāya cavitvā sato sampajāno mātukucchiṁ okkamati, tadāyaṁ paṭhavī kampati saṅkampati sampakampati.

[page 313]

Ayaṁ ānanda tatiyo hetu tatiyo paccayo mahato bhūmicālassa pātubhāvāya.

15. Puna ca paraṁ ānanda yadā bodhisatto sato sampajāno mātukucchismā nikkhamati, tadāyaṁ paṭhavī kampati saṅkampati sampakampati. Ayaṁ ānanda catuttho hetu catuttho paccayo mahato bhūmicālassa pātubhāvāya.

16. Puna ca paraṁ ānanda yadā Tathāgato anuttaraṁ sammāsambodhiṁ abhisambujjhati, tadāyaṁ paṭhavī kampati saṅkampati sampakampati. Ayaṁ ānanda pañcamo hetu pañcamo paccayo mahato bhūmicālassa pātubhāvāya.

17. Puna ca paraṁ ānanda yadā Tathāgato anuttaraṁ dhammacakkaṁ pavatteti, tadāyaṁ paṭhavī kampati saṅkampati sampakampati. Ayaṁ ānanda chaṭṭho hetu chaṭṭho paccayo mahato bhūmicālassa pātubhāvāya.

18. Puna ca paraṁ ānanda yadā Tathāgato sato sampajāno āyusaṅkhāraṁ ossajati, tadāyaṁ paṭhavī kampati saṅkampati sampakampati. Ayaṁ ānanda sattamo hetu sattamo paccayo mahato bhūmicālassa pātubhāvāya.

19. Puna ca paraṁ ānanda yadā Tathāgato anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, tadāyaṁ paṭhavī kampati saṅkampati sampakampati. Ayaṁ ānanda aṭṭhamo hetu aṭṭhamo paccayo mahato bhūmicālassa pātubhāvāya.

Ime kho ānanda aṭṭha hetū aṭṭha paccayā mahato bhūmicālassa pātubhāvāyā ti.

Bhūmicālavaggo sattamo

Tatr'uddānaṁ:

[page 314]

Icchā alañ ca saṅkhittaṁ Gayā abhibhūnā te saha
Vimokho dve ca vohārā parisā bhūmicālenā ti.

Yamaka-Vagga

LXXI.

1. Saddho ca bhikkhave bhikkhu hoti, no ca sīlavā.

Evaṁ so ten' aṅgena aparipūro hoti. Tena taṁ aṅgaṁ paripūretabbaṁ 'kintāhaṁ saddho ca assaṁ sīlavā cā' ti.

Yato ca kho bhikkhave bhikkhu saddho ca hoti sīlavā ca, evaṁ so ten' aṅgena paripūro hoti.

2. Saddho ca bhikkhave bhikkhu hoti sīlavā ca, no ca bahussuto. Evaṁ so ten' aṅgena aparipūro hoti. Tena taṁ aṅgaṁ paripūretabbaṁ 'kintāhaṁ saddho ca assaṁ sīlavā ca bahussuto cā' ti. Yato ca kho bhikkhave bhikkhu saddho ca hoti sīlavā ca bahussuto ca, evaṁ so ten' aṅgena paripūro hoti.

3. Saddho ca bhikkhave bhikkhu hoti sīlavā ca bahussuto ca, no ca dhammakathiko ... pe ... dhammakathiko ca, no ca parisāvacaro ... parisāvacaro ca, no ca visārado parisāya dhammaṁ deseti ... visārado ca parisāya dhammaṁ deseti, no ca catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī ... catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī, no ca āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh' eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati.

Evaṁ so ten' aṅgena aparipūro hoti. Tena taṁ aṅgaṁ paripūretabbaṁ 'kintāhaṁ saddho ca assaṁ sīlavā ca1

bahussuto ca dhammakathiko ca parisāvacaro ca visārado ca parisāya dhammaṁ deseyyaṁ,

[page 315]

catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī assaṁ akicchalābhī akasiralābhī, āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh' eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihareyyan' ti.

Yato ca kho bhikkhave bhikkhu saddho ca hoti sīlavā ca bahussuto ca dhammakathiko ca parisāvacaro ca visārado ca parisāya dhammaṁ deseti, catunnaṁ jhānānaṁ abhicetasikānaṁ diṭṭhadhammasukhavihārānaṁ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī, āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh' eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati. Evaṁ so ten' aṅgena paripūro hoti.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhahi dhammehi samannāgato bhikkhu samantapāsādiko ca hoti sabbākāraparipūro cā ti.

LXXII.

1. Saddho ca bhikkhave bhikkhu hoti, no ca sīlavā.

Evaṁ so ten' aṅgena aparipūro hoti. Tena taṁ aṅgaṁ paripūretabbaṁ 'kintāhaṁ saddho ca assaṁ sīlavā cā' ti.

Yato ca kho bhikkhave bhikkhu saddho ca hoti sīlavā ca, evaṁ so ten' aṅgena paripūro hoti.

2. Saddho ca bhikkhave bhikkhu hoti sīlavā ca, no ca bahussuto ... pe ... bahussuto ca, no ca dhammakathiko ... dhammakathiko ca, no ca parisāvacaro ... parisāvacaro ca, no ca visārado parisāya dhammaṁ deseti

[page 316]

... . . visārado ca parisāya dhammaṁ deseti, no ca ye te santā vimokhā atikkamma rūpe āruppā, te kāyena phusitvā viharati; ye te santā vimokhā atikkamma rūpe āruppā, te kāyena phusitvā viharati, no āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh' eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati. Evaṁ so ten' aṅgena aparipūro hoti. Tena taṁ aṅgaṁ paripūretabbaṁ 'kintāhaṁ saddho ca assaṁ sīlavā ca bahussuto ca dhammakathiko ca parisāvacaro ca visārado ca parisāya dhammaṁ deseyyaṁ; ye te santā vimokhā atikkamma rūpe āruppā, te kāyena phusitvā vihareyyaṁ, āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja vihareyyan' ti. Yato ca kho bhikkhave bhikkhu saddho ca hoti sīlavā ca bahussuto ca dhammakathiko ca parisāvacaro ca visārado ca parisāya dhammaṁ deseti; ye te santā vimokhā atikkamma rūpe āruppā, te kāyena phusitvā viharati, āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja viharati. Evaṁ so ten' aṅgena paripūro hoti.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhahi dhammehi samannāgato bhikkhu samantapāsādiko ca hoti sabbākāraparipūro cā ti.

LXXIII.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Nāṭike viharati Giñjakāvasathe. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi:--

[page 317]

Bhikkhavo ti. Bhadante ti te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ. Bhagavā etad avoca:--

2. Maraṇasati bhikkhave bhāvitā bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā. Bhāvetha no tumhe bhikkhave maraṇasatin ti.

3. Evaṁ vutte aññataro bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca 'ahaṁ kho bhante bhāvemi maraṇasatin' ti. 'Yathākathaṁ pana tvaṁ bhikkhu bhāvesi maraṇasatin' ti? 'Idha mayhaṁ bhante evaṁ hoti "aho vatāhaṁ rattindivaṁ jīveyyaṁ, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahuṁ vata me kataṁ assā" ti: evaṁ kho ahaṁ bhante bhāvemi maraṇasatin' ti.

4. Aññataro pi kho bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca 'aham pi kho bhante bhāvemi maraṇasatin' ti. 'Yathākathaṁ pana tvaṁ bhikkhu bhāvesi maraṇasatin' ti? 'Idha mayhaṁ bhante evaṁ hoti "aho vatāhaṁ divasaṁ jīveyyaṁ, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahuṁ vata me kataṁ assā" ti: evaṁ kho ahaṁ bhante bhāvemi maraṇasatin' ti.

5. Aññataro pi kho bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca 'aham pi kho bhante bhāvemi maraṇasatin' ti. 'Yathākathaṁ pana tvaṁ bhikkhu bhāvesi maraṇasatin' ti? 'Idha mayhaṁ bhante evaṁ hoti ((aho vatāhaṁ upaḍḍhadivasaṁ jīveyyaṁ, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahuṁ vata me kataṁ assā)) ti: evaṁ kho ahaṁ bhante bhāvemi maraṇasatin' ti.

6. Aññataro pi kho bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca 'aham pi kho bhante bhāvemi maraṇasatin' ti. Yathākathaṁ pana tvaṁ bhikkhu bhāvesi maraṇasatin' ti? 'Idha mayhaṁ bhante evaṁ hoti ((aho vatāhaṁ tadantaraṁ jīveyyaṁ yadantaraṁ ekaṁ piṇḍapātaṁ bhuñjāmi, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahuṁ vata me kataṁ assā)) ti: evaṁ kho ahaṁ bhante bhāvemi maraṇasatin' ti.

7. Aññataro pi kho bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca 'ahaṁ pi kho bhante bhāvemi maraṇasatin' ti. 'Yathākathaṁ pana tvaṁ bhikkhu bhāvesi maraṇasatin' ti? 'Idha mayhaṁ bhante evaṁ hoti "aho vatāhaṁ tadantaraṁ jīveyyaṁ yadantaraṁ upaḍḍhapiṇḍapātaṁ bhuñjāmi,

[page 318]

Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahuṁ vata me kataṁ assā" ti: evaṁ kho ahaṁ bhante bhāvemi maraṇasatin' ti.

8. Aññataro pi kho bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca 'aham pi kho bhante bhāvemi maraṇasatin' ti. 'Yathākathaṁ pana tvaṁ bhikkhu bhāvesi maraṇasatin' ti? 'Idha mayhaṁ bhante evaṁ hoti "aho vatāhaṁ tadantaraṁ jīveyyaṁ yadantaraṁ cattāro pañca ālope saṅkhāditvā ajjhoharāmi, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahuṁ vata me kataṁ assā" ti: evaṁ kho ahaṁ bhante bhāvemi maraṇasatin' ti.

9. Aññataro pi kho bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca 'aham pi kho bhante bhāvemi maraṇasatin' ti. 'Yathākathaṁ pana tvaṁ bhikkhu bhāvesi maraṇasatin' ti? 'Idha mayhaṁ bhante evaṁ hoti "aho vatāhaṁ tadantaraṁ jīveyyaṁ yadantaraṁ ekaṁ ālopaṁ saṅkhāditvā ajjhoharāmi, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahuṁ vata me kataṁ assā" ti: evaṅkho ahaṁ bhante bhāvemi maraṇasatin' ti.

10. Aññataro pi kho bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca 'aham pi kho bhante bhāvemi maraṇasatin' ti. 'Yathākathaṁ pana tvaṁ bhikkhu bhāvesi maraṇasatin' ti? 'Idha mayhaṁ bhante evaṁ hoti "aho vatāhaṁ tadantaraṁ jīveyyaṁ yadantaraṁ assasitvā vā passasāmi passasitvā vā assasāmi, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahuṁ vata me kataṁ assā" ti: evaṁ kho ahaṁ bhante bhāvemi maraṇasatin' ti.

11. Evaṁ vutte Bhagavā te bhikkhū etad avoca:--

Yvāyaṁ bhikkhave bhikkhu evaṁ maraṇasatiṁ bhāveti 'aho vatāhaṁ rattindivaṁ jīveyyaṁ, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahuṁ vata me kataṁ assā' ti. Yo pāyaṁ bhikkhave bhikkhu evaṁ maraṇasatiṁ bhāveti 'aho vatāhaṁ divasaṁ jīveyyaṁ,

[page 319]

Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahuṁ vata me kataṁ assā' ti. Yo pāyaṁ bhikkhave bhikkhu evaṁ maraṇasatiṁ bhāveti 'aho vatāhaṁ upaḍḍhadivasaṁ jīveyyaṁ, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahuṁ vata me kataṁ assā' ti. Yo pāyaṁ bhikkhave bhikkhu evaṁ maraṇasatiṁ bhāveti 'aho vatāhaṁ tadantaraṁ jīveyyaṁ yadantaraṁ ekaṁ piṇḍapātaṁ bhuñjāmi, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahuṁ vata me kataṁ assā' ti. Yo pāyaṁ bhikkhave bhikkhu evaṁ maraṇasatiṁ bhāveti 'aho vatāhaṁ tadantaraṁ jīveyyaṁ yadantaraṁ upaḍḍhapiṇḍapātaṁ bhuñjāmi, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahuṁ vata me kataṁ assā' ti. Yo pāyaṁ bhikkhave bhikkhu evaṁ maraṇasatiṁ bhāveti 'aho vatāhaṁ tadantaraṁ jīveyyaṁ yadantaraṁ cattāro pañca ālope saṅkhāditvā ajjhoharāmi, Bhagayato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahuṁ vata me kataṁ assā' ti.

Ime vuccanti bhikkhave bhikkhū pamattā viharanti, dandhaṁ maraṇasatiṁ bhāventi āsavānaṁ khayāya.

Yo ca khvāyaṁ bhikkhave bhikkhu evaṁ maraṇasatiṁ bhāveti 'aho vatāhaṁ tadantaraṁ jīveyyaṁ yadantaraṁ ekaṁ ālopaṁ saṅkhāditvā ajjhoharāmi, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahuṁ vata me kataṁ assā' ti. Yo pāyaṁ bhikkhave bhikkhu evaṁ maraṇasatiṁ bhāveti 'aho vatāhaṁ tadantaraṁ jīveyyaṁ yadantaraṁ assasitvā vā passasāmi passasitvā vā assasāmi, Bhagavato sāsanaṁ manasikareyyaṁ, bahuṁ vata me kataṁ assā' ti.

Ime vuccanti bhikkhave bhikkhū appamattā viharanti, tikkhaṁ maraṇasatiṁ bhāventi āsavānaṁ khayāya.

Tasmā ti ha bhikkhave evaṁ sikkhitabbaṁ:--

Appamattā viharissāma, tikkhaṁ maraṇasatiṁ bhāvessāma āsavānaṁ khayāyā ti.

Evaṁ hi vo bhikkhave sikkhitabban ti.

[page 320]

LXXIV.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Nāṭike viharati Giñjakāvasathe. Tatra kho Bhagavā bhikkhū āmantesi ... pe

... . . Maraṇasati bhikkhave bhāvitā bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā. Kathaṁ bhāvitā ca bhikkhave maraṇasati kathaṁ bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā?

2. Idha bhikkhave bhikkhu divase nikkhante rattiyā paṭihitāya iti paṭisañcikkhati 'bahukā kho me paccayā maraṇassa: ahi vā maṁ ḍaṁseyya, vicchikā vā maṁ ḍaṁseyya, satapadī vā maṁ ḍaṁseyya, tena me assa kālakiriyā, so mama assa antarāyo; upakkhalitvā vā papateyyaṁ, bhattaṁ vā me bhuttaṁ byāpajjeyya, pittaṁ vā me kuppeyya, semhaṁ vā me kuppeyya, satthakā vā me vātā kuppeyyaṁ, manussā vā maṁ upakkameyyuṁ, amanussā vā maṁ upakkameyyuṁ, tena me assa kālakiriyā, so mama assa antarāyo' ti. Tena bhikkhave bhikkhunā iti paṭisañcikkhitabbaṁ 'atthi nu kho me pāpakā akusalā dhammā appahīnā, ye me assu rattiṁ kālaṁ karontassa antarāyāyā' ti. Sace bhikkhave bhikkhu paccavekkhamāno evaṁ jānāti 'atthi me pāpakā akusalā dhammā appahīnā, ye me assu rattiṁ kālaṁ karontassa antarāyāyā' ti, tena bhikkhave bhikkhunā tesaṁ yeva pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya adhimatto chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī ca appaṭivānī ca sati ca sampajaññañ ca karaṇīyaṁ. Seyyathā pi bhikkhave ādittacelo vā ādittasīso vā tass' eva celassa vā sīsassa vā nibbāpanāya adhimattaṁ chandañ ca vāyāmañ ca ussāhañ ca ussoḷhiñ ca appaṭivāniñ ca satiñ ca sampajaññañ ca kareyya, evam eva kho bhikkhave tena bhikkhunā tesaṁ yeva pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya adhimatto chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī ca appaṭivānī ca sati ca sampajaññañ ca karaṇīyaṁ.

[page 321]

Sace pana bhikkhave bhikkhu paccavekkhamāno evaṁ jānāti 'natthi me pāpakā akusalā dhammā appahīnā, ye me assu rattiṁ kālaṁ karontassa antarāyāyā' ti, tena bhikkhave bhikkhunā ten' eva pītipāmojjena vihātabbaṁ ahorattānusikkhinā kusalesu dhammesu.

3. Idha pana bhikkhave bhikkhu rattiyā nikkhantāya divase paṭihite iti paṭisañcikkhati 'bahukā kho me paccayā maraṇassa: ahi vā maṁ ḍaṁseyya, vicchikā vā maṁ ḍaṁseyya, satapadī vā maṁ daṁseyya, tena me assa kālakiriyā, so mama assa antarāyo; upakkhalitvā vā papateyyaṁ, bhattaṁ vā me bhuttaṁ byāpajjeyya, pittaṁ vā me kuppeyya, semhaṁ vā me kuppeyya, satthakā vā me vātā kuppeyyuṁ, manussā vā maṁ upakkameyyuṁ, amanussā vā maṁ upakkameyyuṁ, tena me assa kālakiriyā, so mama assa antarāyo' ti. Tena bhikkhave bhikkhunā iti paṭisañcikkhitabbaṁ 'atthi nu kho me pāpakā akusalā dhammā appahīnā, ye me assu divā kālaṁ karontassa antarāyāyā' ti. Sace bhikkhave bhikkhu paccavekkhamāno evaṁ jānāti 'atthi me pāpakā akusalā dhammā appahīnā, ye me assu divā kālaṁ karontassa antarāyāyā' ti, tena bhikkhave bhikkhunā tesaṁ yeva pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya adhimatto chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī ca appaṭivānī ca sati ca sampajaññañ ca karaṇīyaṁ. Seyyathā pi bhikkhave ādittacelo vā ādittasīso vā tass' eva celassa vā sīsassa vā nibbāpanāya adhimattaṁ chandañ ca vāyāmañ ca ussāhañ ca ussoḷhiñ ca appaṭivāniñ ca satiñ ca sampajaññañ ca kareyya, evam eva kho bhikkhave tena bhikkhunā tesaṁ yeva pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya adhimatto chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī ca appaṭivānī ca sati ca sampajaññañ ca karaṇīyaṁ. Sace pana bhikkhave bhikkhu paccavekkhamāno evaṁ jānāti 'natthi me pāpakā akusalā dhammā appahīnā,

[page 322]

ye me assu divā kālaṁ karontassa antarāyāyā' ti, tena bhikkhave bhikkhunā ten' eva pītipāmojjena vihātabbaṁ ahorattānusikkhinā kusalesu dhammesu.

Evaṁ bhāvitā kho bhikkhave maraṇasati evaṁ bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā ti.

LXXV.

1. Aṭṭh' imā bhikkhave sampadā. Katamā aṭṭha?

2. Uṭṭhānasampadā, ārakkhasampadā, kalyāṇamittatā, samajīvitā, saddhāsampadā, sīlasampadā, cāgasampadā, paññāsampadā.

Imā kho bhikkhave aṭṭha sampadā ti.

Uṭṭhātā kammadheyyesu appamatto vidhānavā
samaṁ kappeti jīvitaṁ sambhataṁ anurakkhati,
saddho sīlena sampanno vadaññū vītamaccharo
niccaṁ maggaṁ visodheti sotthānaṁ samparāyikaṁ.
Icc' ete aṭṭha dhammā ca saddhassa gharam esino
akkhātā saccanāmena ubhayattha sukhāvahā,
diṭṭhadhammahitatthāya samparāyasukhāya ca:
evam etaṁ gahaṭṭhānaṁ cāgo puññaṁ pavaḍḍhatī ti.

LXXVI.

1. Aṭṭh' imā bhikkhave sampadā. Katamā aṭṭha?

2. Uṭṭhānasampadā, ārakkhasampadā, kalyāṇamittatā, samajīvitā, saddhāsampadā, sīlasampadā, cāgasampadā, paññāsampadā. Katamā ca bhikkhave uṭṭhānasampadā?

3. Idha bhikkhave kulaputto yena kammuṭṭhānenaḍ jīvikaṁ kappeti yadi kasiyā yadi vaṇijjāya yadi gorakkhena yadi issatthena yadi rājaporisena yadi sippaññatarena tattha dakkho hoti analaso tatrupāyāya vīmaṁsāya samannāgato alaṁ kātuṁ alaṁ saṁvidhātuṁ.

[page 323]

Ayaṁ vuccati bhikkhave uṭṭhānasampadā. Katamā ca bhikkhave ārakkhasampadā?

4. Idha bhikkhave kulaputtassa bhogā honti uṭṭhānaviriyādhigatā bāhābalaparicitā sedāvakkhittā dhammikā dhammaladdhā, te ārakkhena guttiyā sampādeti 'kint' ime bhoge neva rājāno hareyyuṁ, na corā hareyyuṁ, na aggi ḍaheyya, na udakaṁ vaheyya, na appiyā dāyādā hareyyun' ti. Ayaṁ vuccati bhikkhave ārakkhasampadā. Katamā ca bhikkhave kalyāṇamittatā?

5. Idha bhikkhave kulaputto yasmiṁ gāme vā nigame vā paṭivasati, tattha ye te honti gahapatī vā gahapatiputtā vā daharā vā vuddhasīlino vuddhā vā vuddhasīlino saddhāsampannā sīlasampannā cāgasampannā paññāsampannā, tehi saddhiṁ santiṭṭhati sallapati sākacchaṁ samāpajjati; yathārūpānaṁ saddhāsampannānaṁ saddhāsampadaṁ anusikkhati, yathārūpānaṁ sīlasampannānaṁ sīlasampadaṁ anusikkhati, yathārūpānaṁ cāgasampannānaṁ cāgasampadaṁ anusikkhati, yathārūpānaṁ paññāsampannānaṁ paññāsampadaṁ anusikkhati. Ayaṁ vuccati bhikkhave kalyāṇamittatā. Katamā ca bhikkhave samajīvitā?

6. Idha bhikkhave kulaputto āyañ ca bhogānaṁ viditvā vayañ ca bhogānaṁ viditvā samaṁ jīvikaṁ kappeti na accogāḷhaṁ na atihīnaṁ 'evaṁ me āyo vayaṁ pariyādāya ṭhassati, na ca me vayo āyaṁ pariyādāya ṭhassatī' ti. Seyyathā pi bhikkhave tulādhāro vā tulādhārantevāsī vā tulaṁ paggahetvā jānāti 'ettakena vā onataṁ ettakena vā unnatan' ti,

[page 324]

evam eva kho bhikkhave kulaputto āyañ ca bhogānaṁ viditvā vayañ ca bhogānaṁ viditvā samaṁ jīvikaṁ kappeti na accogāḷhaṁ na atihīnaṁ 'evaṁ me āyo vayaṁ pariyādāya ṭhassati, na ca me vayo āyaṁ pariyādāya ṭhassatī' ti. Sacāyaṁ bhikkhave kulaputto appāyo samāno uḷāraṁ jīvikaṁ kappeti, tassa bhavanti vattāro 'udumbarakhādikaṁ' vāyaṁ kulaputto bhoge khādatī' ti. Sace panāyaṁ bhikkhave kulaputto mahāyo samāno kasiraṁ jīvikaṁ kappeti, tassa bhavanti vattāro 'ajaddhumārikaṁ 'vāyaṁ kulaputto marissatī' ti. Yato ca khvāyaṁ bhikkhave kulaputto āyañ ca bhogānaṁ viditvā vayañ ca bhogānaṁ viditvā samaṁ jīvikaṁ kappeti na accogāḷhaṁ na atihīnaṁ 'evaṁ me āyo vayaṁ pariyādāya ṭhassati, na ca me vayo āyaṁ pariyādāya ṭhassatī' ti. Ayaṁ vuccati bhikkhave samajīvitā. Katamā ca bhikkhave saddhāsampadā?

7. Idha bhikkhave kulaputto saddho hoti, saddahati Tathāgatassa bodhiṁ 'iti pi so Bhagavā ... pe ... Satthā devamanussānaṁ buddho Bhagavā' ti. Ayaṁ vuccati bhikkhave saddhāsampadā. Katamā ca bhikkhave sīlasampadā?

8. Idha bhikkhave kulaputto pāṇātipātā paṭivirato hoti ... pe ... surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti. Ayaṁ vuccati bhikkhave sīlasampadā. Katamā ca bhikkhave cāgasampadā?

9. Idha bhikkhave kulaputto vigatamalamaccherena cetasā agāraṁ ajjhāvasati ... pe ... yācayogo dānasaṁvibhāgarato. Ayaṁ vuccati bhikkhave cāgasampadā.

Katamā ca bhikkhave paññāsampadā?

[page 325]

10. Idha bhikkhave kulaputto paññavā hoti ... pe ... sammādukkhakkhayagāminiyā. Ayaṁ vuccati bhikkhave paññāsampadā.

Imā kho bhikkhave aṭṭha sampadā ti.

LXXVII.

1. Tatra kho āyasmā Sāriputto bhikkhū āmantesi:--

āvuso bhikkhavo ti. āvuso ti kho te bhikkhū āyasmato Sāriputtassa paccassosuṁ. āyasmā Sāriputto etad avoca:--

2. Aṭṭh' ime āvuso puggalā santo saṁvijjamānā lokasmiṁ.

Katame aṭṭha?

3. Idh' āvuso bhikkhuno pavivittassa viharato nirāyattavuttino icchā uppajjati lābhāya. So uṭṭhahati ghaṭati vāyamati lābhāya. Tassa uṭṭhahato ghaṭato vāyamato lābhāya lābho n' uppajjati. So tena alābhena socati kilamati paridevati urattāḷiṁ kandati sammohaṁ āpajjati. Ayaṁ vuccat' āvuso bhikkhu iccho viharati lābhāya, uṭṭhahati ghaṭati vāyamati lābhāya,

[page 326]

na ca lābhī socicca paridevicca cuto ca saddhammā.

4. Idha panāvuso bhikkhuno pavivittassa viharato nirāyattavuttino icchā uppajjati lābhāya. So uṭṭhahati ghaṭati vāyamati lābhāya. Tassa uṭṭhahato ghaṭato vāyamato lābhāya lābho uppajjati. So tena lābhena majjati pamajjati madāpamādam āpajjati. Ayaṁ vuccat' āvuso bhikkhu iccho viharati lābhāya, uṭṭhahati ghaṭati vāyati lābhāya, lābhicca madicca pamādicca cuto ca saddhammā.

5. Idha panāvuso bhikkhuno pavivittassa viharato nirāyattavuttino icchā uppajjati lābhāya. So na uṭṭhahati na vāyamati lābhāya. Tassa anuṭṭhahato aghaṭato avāyamato lābhāya lābho n' uppajjati. So tena alābhena socati kilamati paridevati urattāḷiṁ kandati sammohaṁ āpajjati.

Ayaṁ vuccat' āvuso bhikkhu iccho viharati lābhāya, na uṭṭhahati na ghaṭati na vāyamati lābhāya, na ca lābhī socicca paridevicca cuto ca saddhammā.

6. Idha panāvuso bhikkhuno pavivittassa viharato nirāyattavuttino icchā uppajjati lābhāya. So na uṭṭhahati na ghaṭati na vāyamati lābhāya. Tassa anuṭṭhahato aghaṭato avāyamato lābhāya lābho uppajjati. So tena lābhena majjati pamajjati madāpamādam āpajjati. Ayaṁ vuccat' āvuso bhikkhu iccho viharati lābhāya, na uṭṭhahati na ghaṭati na vāyamati lābhāya, lābhicca madicca pamādicca cuto ca saddhammā.

7. Idha panāvuso bhikkhuno pavivittassa viharato nirāyattavuttino icchā uppajjati lābhāya. So uṭṭhahati ghaṭati vāyamati lābhāya. Tassa uṭṭhahato ghaṭato vāyamato lābhāya lābho n' uppajjati. So tena alābhena na socati na kilamati na paridevati na urattāḷiṁ kandati na sammohaṁ āpajjati.

[page 327]

Ayaṁ vuccat' āvuso bhikkhu iccho viharati lābhāya, uṭṭhahati ghaṭati vāyamati lābhāya, na ca lābhī na ca socī na ca paridevī accuto ca saddhammā.

8. Idha panāvuso bhikkhuno pavivittassa viharato nirāyattavuttino icchā uppajjati lābhāya. So uṭṭhahati ghaṭati vāyamati lābhāya. Tassa uṭṭhahato ghaṭato vāyamato lābhāya lābho uppajjati. So tena lābhena na majjati na ppamajjati na madam āpajjati. Ayaṁ vuccat' āvuso bhikkhu iccho viharati lābhāya, uṭṭhahati ghaṭati vāyamati lābhāya, lābhicca na ca madī na ca pamādī accuto ca saddhammā.

9. Idha panāvuso bhikkhuno pavivittassa viharato nirāyattavuttino icchā uppajjati lābhāya. So na uṭṭhahati na ghaṭati na vāyamati lābhāya. Tassa anuṭṭhahato aghaṭato avāyamato lābhāya lābho n' uppajjati. So tena alābhena na socati na kilamati na paridevati na urattāḷiṁ kandati na sammohaṁ āpajjati. Ayaṁ vuccat' āvuso bhikkhu iccho viharati lābhāya, na uṭṭhahati na ghaṭati na vāyamati lābhāya, na ca lābhī na ca socī na ca paridevī accuto ca saddhammā.

10. Idha panāvuso bhikkhuno pavivittassa viharato nirāyattavuttino icchā uppajjati lābhāya. So na uṭṭhahati na ghaṭati na vāyamati lābhāya. Tassa anuṭṭhahato aghaṭato avāyamato lābhāya lābho uppajjati. So tena lābhena na majjati na ppamajjati na madam āpajjati. Ayaṁ vuccat' āvuso bhikkhu iccho viharati lābhāya, na uṭṭhahati na ghaṭati na vāyamati lābhāya,

[page 328]

lābhicca na ca madī na ca pamādī accuto ca saddhammā.

Ime kho āvuso aṭṭha puggalā santo saṁvijjamānā lokasmin ti.

... LXXVIII.

1. Tatra kho āyasmā Sāriputto bhikkhū āmantesi ... pe ... Chah' āvuso dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ attano alaṁ paresaṁ. Katamehi chahi?

2. Idhāvuso bhikkhu khippanisanti ca hoti kusalesu dhammesu, sutānañ ca dhammānaṁ dhārakajātiko hoti, dhatānañ ca dhammānaṁ atthupaparikkhī hoti, attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno ca hoti, kalyāṇavāco ca hoti kalyāṇavākkaraṇo poriyā vācāya samannāgato vissaṭṭhāya anelagaḷāya atthassa viññāpaniyā, sandassako ca hoti samādapako samuttejako sampahaṁsako sabrahmacārīnaṁ.

Imehi kho āvuso chahi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ attano alaṁ paresaṁ.

3. pañcah' āvuso dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ attano alaṁ paresaṁ. Katamehi pañcahi?

4. Idhāvuso bhikkhu na h' eva kho khippanisanti ca hoti kusalesu dhammesu, sutānañ ca dhammānaṁ dhārakajātiko hoti, dhatānañ ca dhammānaṁ atthupaparikkhī hoti, attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno ca hoti, kalyāṇavāco ca hoti ... pe ... sandassako ca hoti ... pe ... sabrahmacārīnaṁ.

[page 329]

Imehi kho āvuso pañcahi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ attano alaṁ paresaṁ.

5. Catūh' āvuso dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ attano no paresaṁ. Katamehi catūhi?

6. Idhāvuso bhikkhu khippanisanti ca hoti kusalesu dhammesu, sutānañ ca dhammānaṁ dhārakajātiko hoti, dhatānañ ca dhammānaṁ atthupaparikkhī hoti, attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno ca hoti, no ca kalyāṇavāco hoti ... pe ... no ca sandassako hoti ... pe ... sabrahmacārīnaṁ.

Imehi kho āvuso catūhi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ attano no paresaṁ.

7. Catūh' āvuso dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ paresaṁ no attano. Katamehi catūhi?

8. Idhāvuso bhikkhu khippanisanti ca hoti kusalesu dhammesu, sutānañ ca dhammānaṁ dhārakajātiko hoti, no ca dhatānaṁ dhammānaṁ atthupaparikkhī hoti, no ca attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno hoti, kalyāṇavāco ca hoti ... pe ... sandassako ca hoti ... sabrahmacārīnaṁ.

Imehi kho āvuso catūhi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ paresaṁ no attano.

9. Tīh' āvuso dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ attano no paresaṁ. Katamehi tīhi?

10. Idhāvuso bhikkhu na h' eva kho khippanisanti ca hoti kusalesu dhammesu, sutānañ ca dhammānaṁ dhārakajātiko hoti,

[page 330]

dhatānañ ca dhammānaṁ atthupaparikkhī hoti, attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno ca hoti, no ca kalyāṇavāco hoti ... pe ... no ca sandassako hoti ... sabrahmacārīnaṁ.

Imehi kho āvuso tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ attano no paresaṁ.

11. Tīh' āvuso dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ paresaṁ no attano. Katamehi tīhi?

12. Idhāvuso bhikkhu na h' eva kho khippanisanti ca hoti kusalesu dhammesu, sutānañ ca dhammānaṁ dhārakajātiko hoti, no ca dhatānaṁ dhammānaṁ atthupaparikkhī hoti, no ca attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno hoti, kalyāṇavāco ca hoti ... pe ... sandassako ca hoti ... pe ... sabrahmacārīnaṁ.

Imehi kho āvuso tīhi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ paresaṁ no attano.

13. Dvīh' āvuso dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ attano no paresaṁ. Katamehi dvīhi?

14. Idhāvuso bhikkhu na h' eva kho khippanisanti ca hoti kusalesu dhammesu, sutānañ ca dhammānaṁ dhārakajātiko hoti, dhatānañ ca dhammānaṁ atthupaparikkhī hoti, attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno ca hoti, no ca kalyāṇavāco hoti ... pe ... no ca sandassako hoti ... pe ... sabrahmacārīnaṁ.

Imehi kho āvuso dvīhi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ attano no paresaṁ.

[page 331]

15. Dvīh' āvuso dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ paresaṁ no attano. Katamehi dvīhi?

16. Idhāvuso bhikkhu na h' eva kho khippanisanti ca hoti kusalesu dhammesu, no ca sutānaṁ dhammānaṁ dhārakajātiko hoti, no ca dhatānaṁ dhammānaṁ atthupaparikkhī hoti, no ca attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno hoti, kalyāṇavāco ca hoti kalyāṇavākkaraṇo poriyā vācāya samannāgato vissaṭṭhāya anelagaḷāya atthassa viññāpaniyā, sandassako ca hoti samādapako samuttejako sampahaṁsako sabrahmacārīnaṁ.

Imehi kho āvuso dvīhi dhammehi samannāgato bhikkhu alaṁ paresaṁ no attano ti.

LXXIX.

1. Aṭṭh' ime bhikkhave dhammā sekhassa bhikkhuno parihānāya saṁvattanti. Katame aṭṭha?

2. Kammārāmatā, bhassārāmatā, niddārāmatā, saṅgaṇikārāmatā, indriyesu aguttadvāratā, bhojane amattaññutā, saṁsaggārāmatā, papañcārāmatā.

Ime kho bhikkhave aṭṭha dhammā sekhassa bhikkhuno parihānāya saṁvattanti.

3. Aṭṭh' ime bhikkhave dhammā sekhassa bhikkhuno aparihānāya saṁvattanti. Katame aṭṭha?

4. Na kammārāmatā, na bhassārāmatā, na niddārāmatā, na saṅgaṇikārāmatā, indriyesu guttadvāratā, bhojane mattaññutā, asaṁsaggārāmatā, nippapañcārāmatā.

Ime kho bhikkhave aṭṭha dhammā sekhassa bhikkhuno aparihānāya saṁvattantī ti.

[page 332]

LXXX.

1. Aṭṭh' imāni bhikkhave kusītavatthūni. Katamāni aṭṭha?

2. Idha bhikkhave bhikkhunā kammaṁ kattabbaṁ hoti.

Tassa evaṁ hoti 'kammaṁ kho me kattabbaṁ bhavissati, kammaṁ kho pana me karontassa kāyo kilamissati, handāhaṁ nipajjāmī' ti. So nipajjati na viriyaṁ ārabhati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Idaṁ bhikkhave paṭhamaṁ kusītavatthuṁ.

3. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhunā kammaṁ kataṁ hoti. Tassa evaṁ hoti 'ahaṁ kho kammaṁ akāsiṁ, kammaṁ kho pana me karontassa kāyo kilanto, handāhaṁ nipajjāmī' ti. So nipajjati na viriyaṁ ārabhati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Idaṁ bhikkhave dutiyaṁ kusītavatthuṁ.

4. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhunā maggo gantabbo hoti. Tassa evaṁ hoti 'maggo kho me gantabbo bhavissati, maggaṁ kho pana me gacchantassa kāyo kilamissati, handāhaṁ nipajjāmī' ti. So nipajjati na viriyaṁ ārabhati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Idaṁ bhikkhave tatiyaṁ kusītavatthuṁ.

5. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhunā maggo gato hoti. Tassa evaṁ hoti 'ahaṁ kho maggaṁ agamāsiṁ, maggaṁ kho pana me gacchantassa kāyo kilanto, handāhaṁ nipajjāmī' ti. So nipajjati na viriyaṁ ārabhati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Idaṁ bhikkhave catutthaṁ kusītavatthuṁ.

6. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya caranto na labhati lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṁ pāripūriṁ. Tassa evaṁ hoti 'ahaṁ kho gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya caranto nālatthaṁ lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṁ pāripūriṁ,

[page 333]

tassa me kāyo kilanto akammañño, handāhaṁ nipajjāmī' ti. So nipajjati ... pe ... Idaṁ bhikkhave pañcamaṁ kusītavatthuṁ.

7. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya caranto labhati lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṁ pāripūriṁ. Tassa evaṁ hoti 'ahaṁ kho gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya caranto alatthaṁ lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṁ pāripūriṁ. Tassa me kāyo garuko akammañño māsācitaṁ maññe, handāhaṁ nipajjāmī' ti. So nipajjati ... pe ... Idaṁ bhikkhave chaṭṭhaṁ kusītavatthuṁ.

8. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhuno uppanno hoti appamattako ābādho. Tassa evaṁ hoti 'uppanno kho me ayaṁ appamattako ābādho, atthi kappo nipajjituṁ, handāhaṁ nipajjāmī' ti. So nipajjati ... pe ... Idaṁ bhikkhave sattamaṁ kusītavatthuṁ.

9. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu gilānā vuṭṭhito hoti aciravuṭṭhito gelaññā. Tassa evaṁ hoti 'ahaṁ kho gilānā vuṭṭhito aciravuṭṭhito gelaññā, tassa me kāyo dubbalo akammañño, handāhaṁ nipajjāmī' ti. So nipajjati na viriyaṁ ārabhati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Idaṁ bhikkhave aṭṭhamaṁ kusītavatthuṁ.

Imāni kho bhikkhave aṭṭha kusītavatthūnī ti.

[page 334]

10. Aṭṭh' imāni bhikkhave ārabbhavatthūni. Katamāni aṭṭha?

11. Idha bhikkhave bhikkhunā kammaṁ kattabbaṁ hoti.

Tassa evaṁ hoti 'kammaṁ kho me kattabbaṁ bhavissati, kammaṁ kho pana me karontena na sukaraṁ buddhānaṁ sāsanaṁ manasikātuṁ, handāhaṁ paṭigacc'eva viriyaṁ ārabhāmi appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāyā' ti. So viriyaṁ ārabhati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Idaṁ bhikkhave paṭhamaṁ ārabbhavatthuṁ.

12. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhunā kammaṁ kataṁ hoti. Tassa evaṁ hoti 'ahaṁ kho kammaṁ akāsiṁ, kammaṁ kho panāhaṁ karonto nāsakkhiṁ buddhānaṁ sāsanaṁ manasikātuṁ, handāhaṁ viriyaṁ ārabhāmi appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāyā' ti. So viriyaṁ ārabhati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya.

Idaṁ bhikkhave dutiyaṁ ārabbhavatthuṁ.

13. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhunā maggo gantabbo hoti. Tassa evaṁ hoti 'maggo kho me gantabbo bhavissati, maggaṁ kho pana me gacchantena na sukaraṁ buddhānaṁ sāsanaṁ manasikātuṁ, handāhaṁ paṭigacc'eva viriyaṁ ārabhāmi ... Idaṁ bhikkhave tatiyaṁ ārabbhavatthuṁ.

14. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhunā maggo gato hoti. Tassa evaṁ hoti 'ahaṁ kho maggaṁ agamāsiṁ, maggaṁ kho panāhaṁ gacchanto nāsakkhiṁ buddhānaṁ sāsanaṁ manasikātuṁ, handāhaṁ viriyaṁ ārabhāmi ... pe ... Idaṁ bhikkhave catutthaṁ ārabbhavatthuṁ.

[page 335]

15. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya caranto na labhati lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṁ pāripūriṁ. Tassa evaṁ hoti 'ahaṁ kho gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya caranto nālatthaṁ lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṁ pāripūriṁ. Tassa me kāyo lahuko kammañño, handāhaṁ viriyaṁ ārabhāmi ... pe ... Idaṁ bhikkhave pañcamaṁ ārabbhavatthuṁ.

16. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya caranto labhati lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṁ pāripūriṁ. Tassa evaṁ hoti 'ahaṁ kho gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya caranto alatthaṁ lūkhassa vā paṇītassa vā bhojanassa yāvadatthaṁ pāripūriṁ, tassa me kāyo balavā kammañño, handāhaṁ viriyaṁ ārabhāmi ... pe ... Idaṁ bhikkhave chaṭṭhaṁ ārabbhavatthuṁ.

17. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhuno uppanno hoti appamattako ābādho. Tassa evaṁ hoti 'uppanno kho me ayaṁ appamattako ābādho, ṭhānaṁ kho pan' etaṁ vijjati, yaṁ me ābādho pavaḍḍheyya, handāhaṁ paṭigacc'eva viriyaṁ ārabhāmi ... pe ... Idaṁ bhikkhave sattamaṁ ārabbhavatthuṁ.

18. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu gilānā vuṭṭhito hoti aciravuṭṭhito gelaññā. Tassa evaṁ hoti 'ahaṁ kho gilānā vuṭṭhito aciravuṭṭhito gelaññā, ṭhānaṁ kho pan' etaṁ vijjati, yaṁ me ābādho paccudāvatteyya, handāhaṁ paṭigacc'eva viriyaṁ ārabhāmi appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāyā' ti. So viriyaṁ ārabhati appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya. Idaṁ bhikkhave aṭṭhamaṁ ārabbhavatthuṁ.

... Imāni kho bhikkhave aṭṭha ārabbhavatthūnī ti.

Yamakavaggo aṭṭhamo

Tatr'uddānaṁ:

[page 336]

Dve saddhā dve maraṇasati dve sampadā athāpare
Icchā alaṁ parihānaṁ kusītaṁ ārabbhavatthunī ti.

Sati-Vagga

LXXXI.

1. Satisampajaññe bhikkhave asati satisampajaññavipannassa hatupanisaṁ hoti hirottappaṁ, hirottappe asati hirottappavipannassa hatupaniso hoti indriyasaṁvaro, indriyasaṁvare asati indriyasaṁvaravipannassa hatupanisaṁ hoti sīlaṁ, sīle asati sīlavipannassa hatupaniso hoti sammāsamādhi, sammāsamādhimhi asati sammāsamādhivipannassa hatupanisaṁ hoti yathābhūtañāṇadassanaṁ, yathābhūtañāṇadassane asati yathābhūtañāṇadassanavipannassa hatupaniso hoti nibbidāvirāgo, nibbidāvirāge asati nibbidāvirāgavipannassa hatupanisaṁ hoti vimuttiñāṇadassanaṁ.

Seyyathā pi bhikkhave rukkho sākhāpalāsavipanno, tassa papaṭikā pi na pāripūriṁ gacchati, taco pi pheggu pi sāro pi na pāripūriṁ gacchati, evam eva kho bhikkhave satisampajaññe asati satisampajaññavipannassa hatupanisaṁ hoti hirottappaṁ, hirottappe asati hirottappavipannassa hatupanisaṁ hoti ... pe ... vimuttiñāṇadassanaṁ.

2. Satisampajaññe bhikkhave sati satisampajaññasampannassa upanisasampannaṁ hoti hirottappaṁ, hirottappe sati hirottappasampannassa upanisasampanno hoti indriyasaṁvaro, indriyasaṁvare sati indriyasaṁvarasampannassa upanisasampannaṁ hoti sīlaṁ, sīle sati sīlasampannassa upanisasampanno hoti sammāsamādhi, sammāsamādhimhi sati sammāsamādhisampannassa upanisasampannaṁ hoti yathābhūtañāṇadassanaṁ, yathābhūtañāṇadassane sati yathābhūtañāṇadassanasampannassa upanisasampanno hoti nibbidāvirāgo,

[page 337]

nibbidāvirāge sati nibbidāvirāgasampannassa upanisasampannaṁ hoti vimuttiñāṇadassanaṁ. Seyyathā pi bhikkhave rukkho sākhāpalāsasampanno, tassa papaṭikā pi pāripūriṁ gacchati, taco pi pheggu pi sāro pi pāripūriṁ gacchati, evam eva kho bhikkhave satisampajaññe satisampajaññasampannassa upanisasampannaṁ hoti hirottappaṁ, hirottappe sati hirottappasampannassa upanisasampannaṁ hoti ... pe ... vimuttiñāṇadassanan ti.

LXXXII.

1. Atha kho āyasmā Puṇṇiyo yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā ... pe ... Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Puṇṇiyo Bhagavantaṁ etad avoca 'ko nu kho bhante hetu ko paccayo, yena app ekadā Tathāgataṁ dhammadesanā paṭibhāti, app ekadā na paṭibhātī' ti?

2. Saddho ca Puṇṇiya bhikkhu hoti, no ca upasaṅkamitā, neva tāva Tathāgataṁ dhammadesanā paṭibhāti.

Yato ca kho Puṇṇiya bhikkhu saddho ca hoti upasaṅkamitā ca, evaṁ Tathāgataṁ dhammadesanā paṭibhāti.

Saddho ca Puṇṇiya bhikkhu hoti upasaṅkamitā ca, no ca payirupāsitā ... pe ... Payirupāsitā ca, no ca paripucchitā ... Paripucchitā ca, no ca ohitasoto dhammaṁ suṇāti ... Ohitasoto ca dhammaṁ suṇāti, no ca sutvā dhammaṁ dhāreti ... Sutvā ca dhammaṁ dhāreti, no ca dhatānaṁ dhammānaṁ atthaṁ upaparikkhati ... Dhatānañ ca dhammānaṁ atthaṁ upaparikkhati, no ca attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno hoti, neva tāva Tathāgataṁ dhammadesanā paṭibhāti. Yato ca kho Puṇṇiya bhikkhu saddho ca hoti upasaṅkamitā ca payirupāsitā ca paripucchitā ca ohitasoto ca dhammaṁ suṇāti sutvā ca dhammaṁ dhāreti dhatānañ ca dhammānaṁ atthaṁ upaparikkhati attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipanno ca hoti,

[page 338]

evaṁ Tathāgataṁ dhammadesanā paṭibhāti.

Imehi kho Puṇṇiya dhammehi samannāgato ekantapaṭibhānaṁ Tathāgataṁ dhammadesanā hotī ti.

LXXXIII.

1. Sace bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā evaṁ puccheyyuṁ 'kiṁmūlakā āvuso sabbe dhammā, kiṁsambhavā sabbe dhammā, kiṁsamudayā sabbe dhammā, kiṁsamosaraṇā sabbe dhammā, kiṁ-pamukhā sabbe dhammā, kiṁ-ādhipateyyā sabbe dhammā, kiṁ-uttarā sabbe dhammā, kiṁsārā sabbe dhammā' ti: evaṁ puṭṭhā tumhe bhikkhave tesaṁ aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ kinti vyākareyyāthā ti?

2. Bhagavaṁmūlakā no bhante dhammā Bhagavaṁnettikā Bhagavaṁpaṭisaraṇā, sādhu bhante Bhagavantaṁ yeva paṭibhātu etassa bhāsitassa attho, Bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī ti. Tena hi bhikkhave suṇātha sādhukaṁ manasikarotha, bhāsissāmī ti. Evaṁ bhante ti kho te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ. Bhagavā etad avoca:--

3. Sace bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā evaṁ puccheyyuṁ 'kiṁmūlakā āvuso sabbe dhammā, kiṁsambhavā sabbe dhammā, kiṁsamudayā sabbe dhammā, kiṁsamosaraṇā sabbe dhammā, kiṁ-pamukhā sabbe dhammā, kiṁādhipateyyā sabbe dhammā,

[page 339]

kiṁ-uttarā sabbe dhammā, kiṁsārā sabbe dhammā' ti: evaṁ puṭṭhā tumhe bhikkhave tesaṁ aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ evaṁ vyākareyyātha 'chandamūlakā āvuso sabbe dhammā, manasikārasambhavā sabbe dhammā, phassasamudayā sabbe dhammā, vedanāsamosaraṇā sabbe dhammā, samādhipamukhā sabbe dhammā, satādhipateyyā sabbe dhammā, paññuttarā sabbe dhammā, vimuttisārā sabbe dhammā' ti: evaṁ puṭṭhā tumhe bhikkhave tesaṁ aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ evaṁ vyākareyyāthā ti.

LXXXIV.

1. Aṭṭhahi bhikkhave aṅgehi samannāgato mahācoro khippaṁ pariyāpajjati na ciraṭṭhitiko hoti. Katamehi aṭṭhahi?

2. Appaharantassa paharati, anavasesaṁ ādiyati, itthiṁ hanati, kumāriṁ dūseti, pabbajitaṁ vilumpati, rājakosaṁ vilumpati, accāsanne kammaṁ karoti, na ca nidhānakusalo hoti.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhah' aṅgehi samannāgato mahācoro khippaṁ pariyāpajjati na ciraṭṭhitiko hoti.

3. Aṭṭhahi bhikkhave aṅgehi samannāgato mahācoro na khippaṁ pariyāpajjati ciraṭṭhitiko hoti. Katamehi aṭṭhahi?

4. Na appaharantassa paharati, na anavasesaṁ ādiyati, na itthiṁ hanati, na kumāriṁ dūseti, na pabbajitaṁ vilumpati, na rājakosaṁ vilumpati, na accāsanne kammaṁ karoti, nidhānakusalo hoti.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhah' aṅgehi samannāgato mahācoro na khippaṁ pariyāpajjati ciraṭṭhitiko hotī ti.

[page 340]

LXXXV.

1. 'Samaṇo' ti bhikkhave Tathāgatass' etaṁ adhivacanaṁ arahato sammāsambuddhassa, 'brāhmaṇo' ti bhikkhave Tathāgatass' etaṁ adhivacanaṁ arahato sammāsambuddhassa, 'vedagū' ti bhikkhave Tathāgatass' etaṁ adhivacanaṁ arahato sammāsambuddhassa, 'bhisakko' ti bhikkhave Tathāgatass' etaṁ adhivacanaṁ arahato sammāsambuddhassa, 'nimmalo' ti bhikkhave Tathāgatass' etaṁ adhivacanaṁ arahato sammāsambuddhassa, 'vimalo' ti bhikkhave Tathāgatass' etaṁ adhivacanaṁ arahato sammāsambuddhassa, 'ñāṇī' ti bhikkhave Tathāgatass' etaṁ adhivacanaṁ arahato sammāsambuddhassa, 'vimutto' ti bhikkhave Tathāgatass' etaṁ adhivacanaṁ arahato sammāsambuddhassā ti.

Yaṁ samaṇena pattabbaṁ brāhmaṇena vusīmatā
yaṁ vedagunā pattabbaṁ bhisakkena anuttaraṁ
yaṁ nimmalena pattabbaṁ vimalena sucimatā
yaṁ ñāṇinā pattabbaṁ vimuttena anuttaraṁ,
so' haṁ vijitasaṅgāmo mutto mocemi bandhanā
nāgo 'mhi paramaṁ danto asekho parinibbuto ti.

LXXXVI.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Kosalesu cārikaṁ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṁ yena Icchānaṅgalaṁ nāma Kosalānaṁ brāhmaṇagāmo tad avasari.

Tatra sudaṁ Bhagavā Icchānaṅgale viharati Icchānaṅgalavanasaṇḍe.

2. Assosuṁ kho Icchānaṅgalakā brāhmaṇagahapatikā 'samaṇo khalu bho Gotamo Sakyaputto Sakyakulā pabbajito Icchānaṅgalaṁ anuppatto Icchānaṅgale viharati Icchānaṅgalavanasaṇḍe.

[page 341]

Taṁ kho pana bhavantaṁ Gotamaṁ evaṁ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato 'iti pi so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho ... pe ... sādhu kho pana tathārūpānaṁ arahataṁ dassanaṁ hotī' ti. Atha kho Icchānaṅgalakā brāhmaṇagahapatikā tassā rattiyā accayena pahūtaṁ khādaniyaṁ bhojaniyaṁ ādāya yena Icchānaṅgalavanasaṇḍo ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā bahi dvārakoṭṭhake aṭṭhaṁsu uccāsaddā mahāsaddā.

3. Tena kho pana samayena āyasmā Nāgito Bhagavato upaṭṭhāko hoti. Atha kho Bhagavā āyasmantaṁ Nāgitaṁ āmantesi:-- Ke pana te Nāgita uccāsaddā mahāsaddā, kevaṭṭā maññe macche vilope' ti? 'Ete bhante Icchānaṅgalakā brāhmaṇagahapatikā pahūtaṁ khādaniyaṁ bhojaniyaṁ ādāya bahi dvārakoṭṭhake ṭhitā Bhagavantaṁ yeva uddissa bhikkhusaṅghañ cā' ti. Māhaṁ Nāgita yasena samāgamaṁ mā ca mayā yaso; yo kho Nāgita na yimassa nekkhammasukhassa pavivekasukhassa upasamasukhassa sambodhasukhassa nikāmalābhī assa akicchalābhī akasiralābhī, yassāhaṁ nekkhammasukhassa pavivekasukhassa upasamasukhassa sambodhasukhassa nikāmalābhī assaṁ akicchalābhī akasiralābhī, so taṁ mīḷhasukhaṁ middhasukhaṁ lābhasakkārasilokasukhaṁ sādiyeyyā ti. 'Adhivāsetu dāni bhante Bhagavā adhivāsetu Sugato, adhivāsanakālo dāni bhante Bhagavato, yena yen' eva dāni bhante Bhagavā gamissati, tanninnā' va bhavissanti brāhmaṇagahapatikā negamā c'eva jānapadā ca. Seyyathā pi bhante thullaphusitake deve vassante yathāninnaṁ udakāni pavattanti,

[page 342]

evam eva kho bhante yena yen' eva dāni Bhagavā gamissati, tanninnā 'va bhavissanti brāhmaṇagahapatikā negamā c'eva jānapadā ca. Taṁ kissa hetu?

Tathā hi bhante Bhagavato sīlapaññāṇan' ti. Māhaṁ Nāgita yasena samāgamaṁ mā ca mayā yaso; yo kho Nāgita na yimassa nekkhammasukhassa pavivekasukhassa upasamasukhassa sambodhasukhassa nikāmalābhī assa akicchalābhī akasiralābhī, yassāhaṁ nekkhammasukhassa pavivekasukhassa upasamasukhassa sambodhasukhassa nikāmalābhī assaṁ akicchalābhī akasiralābhī, so taṁ mīḷhasukhaṁ middhasukhaṁ lābhasakkārasilokasukhaṁ sādiyeyya. Devatā pi kho Nāgita ekaccā na yimassa nekkhammasukhassa pavivekasukhassa upasamasukhassa sambodhasukhassa nikāmalābhiniyo assu akicchalābhiniyo akasiralābhiniyo, yassāhaṁ nekkhammasukhassa pavivekasukhassa upasamasukhassa sambodhasukhassa nikāmalābhī assaṁ akicchalābhī akasiralābhī. Tumhākam pi kho Nāgita saṅgamma samāgamma saṅgaṇikavihāraṁ anuyuttānaṁ viharataṁ evaṁ hoti: na ha nūna 'me āyasmanto imassa nekkhammasukhassa pavivekasukhassa upasamasukhassa sambodhasukhassa nikāmalābhino assu akicchalābhino akasiralābhino, yassāhaṁ nekkhammasukhassa pavivekasukhassa upasamasukhassa sambodhasukhassa nikāmalābhī assaṁ akicchalābhī akasiralābhī; tathā hi 'me āyasmanto saṅgamma samāgamma saṅgaṇikavihāraṁ anuyuttā viharanti.

[page 343]

4. Idhāhaṁ Nāgita bhikkhū passāmi aññamaññaṁ {aṅgulipatodakehi} sañjagghante saṅkīḷante. Tassa mayhaṁ Nāgita evaṁ hoti: na ha nūna 'me āyasmanto imassa nekkhammasukhassa pavivekasukhassa upasamasukhassa sambodhasukhassa nikāmalābhino assu akicchalābhino akasiralābhino, yassāhaṁ nekkhammasukhassa pavivekasukhassa upasamasukhassa sambodhasukhassa nikāmalābhī assaṁ akicchalābhī akasiralābhī; tathā hi 'me āyasmanto aññamaññaṁ aṅgulipatodakehi sañjagghanti saṅkīḷanti.

5. Idhāhaṁ Nāgita bhikkhū passāmi yāvadatthaṁ udarāvadehakaṁ bhuñjitvā seyyasukhaṁ phassasukhaṁ middhasukhaṁ anuyutte viharante. Tassa mayhaṁ Nāgita evaṁ hoti: na ha nūna 'me āyasmanto imassa nekkhammasukhassa pavivekasukhassa upasamasukhassa sambodhasukhassa nikāmalābhino assu akicchalābhino akasiralābhino, yassāhaṁ nekkhammasukhassa pavivekasukhassa upasamasukhassa sambodhasukhassa nikāmalābhī assaṁ akicchalābhī akasiralābhī; tathā hi 'me āyasmanto yavadatthaṁ udarāvadehakaṁ bhuñjitvā seyyasukhaṁ phassasukhaṁ middhasukhaṁ anuyuttā viharanti.

6. Idhāhaṁ Nāgita bhikkhuṁ passāmi gāmantavihāriṁ samāhitaṁ nisinnaṁ. Tassa mayhaṁ Nāgita evaṁ hoti 'idāni imaṁ āyasmantaṁ ārāmiko vā saccessati samaṇuddeso vā, taṁ tamhā samādhimhā cāvissatī' ti.

[page 344]

Tenāhaṁ Nāgita tassa bhikkhuno na attamano homi gāmantavihārena.

7. Idha panāhaṁ Nāgita bhikkhuṁ passāmi āraññakaṁ araññe pacalāyamānaṁ nisinnaṁ. Tassa mayhaṁ Nāgita evaṁ hoti 'idāni ayam āyasmā imaṁ niddākilamathaṁ paṭivinodetvā araññasaññaṁ yeva manasikarissati ekattan' ti. Tenāhaṁ Nāgita tassa bhikkhuno attamano homi araññavihārena.

8. Idha panāhaṁ Nāgita bhikkhuṁ passāmi āraññakaṁ araññe asamāhitaṁ nisinnaṁ. Tassa mayhaṁ Nāgita evaṁ hoti 'idāni ayam āyasmā asamāhitaṁ vā cittaṁ samādahissati samāhitaṁ vā cittaṁ anurakkhissatī' ti. Tenāhaṁ Nāgita tassa bhikkhuno attamano homi araññavihārena.

9. Idha panāhaṁ Nāgita bhikkhuṁ passāmi āraññakaṁ araññe samāhitaṁ nisinnaṁ. Tassa mayhaṁ Nāgita evaṁ hoti 'idāni ayam āyasmā avimuttaṁ vā cittaṁ vimuccissati vimuttaṁ vā cittaṁ anurakkhissatī' ti. Tenāhaṁ Nāgita tassa bhikkhuno attamano homi araññavihārena. Yasmāhaṁ Nāgita samaye addhānamaggapaṭipanno na kiñci passāmi purato vā pacchato vā, phāsu me Nāgita tasmiṁ samaye hoti antamaso uccārapassāvakammāyā ti.

LXXXVII.

1. Aṭṭhahi bhikkhave aṅgehi samannāgatassa upāsakassa ākaṅkhamāno saṅgho pattaṁ nikkujjeyya. Katamehi aṭṭhahi?

[page 345]

2. Bhikkhūnaṁ alābhāya parisakkati, bhikkhūnaṁ anatthāya parisakkati, bhikkhūnaṁ anāvāsāya parisakkati, bhikkhūnaṁ akkosati paribhāsati, bhikkhū bhikkhūhi vibhedeti, buddhassa avaṇṇaṁ bhāsati, dhammassa avaṇṇaṁ bhāsati, saṅghassa avaṇṇaṁ bhāsati.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhah' aṅgehi samannāgatassa upāsakassa ākaṅkhamāno saṅgho pattaṁ nikkujjeyya.

3. Aṭṭhahi bhikkhave aṅgehi samannāgatassa upāsakassa ākaṅkhamāno saṅgho pattaṁ ukkujjeyya. Katamehi aṭṭhahi?

4. Na bhikkhūnaṁ alābhāya parisakkati, na bhikkhūnaṁ anatthāya parisakkati, na bhikkhūnaṁ anāvāsāya parisakkati, na bhikkhūnaṁ akkosati paribhāsati, na bhikkhū bhikkhūhi vibhedeti, buddhassa vaṇṇaṁ bhāsati, dhammassa vaṇṇaṁ bhāsati, saṅghassa vaṇṇaṁ bhāsati.

Imehi kho bhikkhave aṭṭh' aṅgehi samannāgatassa upāsakassa ākaṅkhamāno saṅgho pattaṁ ukkujjeyyā ti.

LXXXVIII.

1. Aṭṭhahi bhikkhave dhammehi samannāgatassa bhikkhuno ākaṅkhamānā upāsakā appasādaṁ pavedeyyuṁ.

Katamehi aṭṭhahi?

2. Gihīnaṁ alābhāya parisakkati, gihīnaṁ anatthāya parisakkati, gihīnaṁ akkosati paribhāsati, gihī gihīhi vibhedeti, buddhassa avaṇṇaṁ bhāsati, dhammassa avaṇṇaṁ bhāsati, saṅghassa avaṇṇaṁ bhāsati, agocare ca naṁ passanti.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhahi dhammehi samannāgatassa bhikkhuno ākaṅkhamānā upāsakā appasādaṁ pavedeyyuṁ.

[page 346]

3. Aṭṭhahi bhikkhave dhammehi samannāgatassa bhikkhuno ākaṅkhamānā upāsakā pasādaṁ pavedeyyuṁ. Katamehi aṭṭhahi?

4. Na gihīnaṁ alābhāya parisakkati, na gihīnaṁ anatthāya parisakkati, na gihīnaṁ akkosati paribhāsati, na gihī gihīhi vibhedeti, buddhassa vaṇṇaṁ bhāsati, dhammassa vaṇṇaṁ bhāsati, saṅghassa vaṇṇaṁ bhāsati, gocare ca naṁ passanti.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhahi dhammehi samannāgatassa bhikkhuno ākaṅkhamānā upāsakā pasādaṁ pavedeyyun ti.

LXXXIX.

1. Aṭṭhahi bhikkhave dhammehi samannāgatassa bhikkhuno ākaṅkhamāno saṅgho paṭisāraṇīyakammaṁ kareyya.

Katamehi aṭṭhahi?

Imehi kho bhikkhave aṭṭhahi dhammehi samannāgatassa bhikkhuno ākaṅkhamāno saṅgho paṭisāraṇīyakammaṁ kareyya.

3. Aṭṭhahi bhikkhave dhammehi samannāgatassa bhikkhuno ākaṅkhamāno saṅgho paṭisāraṇīyakammaṁ paṭippassambheyya. Katamehi aṭṭhahi?

[page 347]

saṅghassa vaṇṇaṁ bhāsati, dhammikañ ca gihipaṭissavaṁ saccāpeti.

Imehi kho bhikkhave aṭṭhahi dhammehi samannāgatassa bhikkhuno ākaṅkhamāno saṅgho paṭisāraṇīyakammaṁ paṭippassambheyyā ti.

XC.

1. Tassapāpiyyasikākammakatena bhikkhave bhikkhunā aṭṭhasu dhammesu sammā vattitabbaṁ: na upasampādetabbaṁ, na nissayo dātabbo, na sāmaṇero upaṭṭhāpetabbo, na bhikkhuno vādakasammuti sāditabbā, sammatena pi bhikkhuniyo na ovaditabbā, na kāci saṅghasammuti sāditabbā, na kismiñci paccekaṭṭhāne ṭhapetabbo, na ca tena mūlena vuṭṭhāpetabbaṁ.

Tassapāpiyyasikākammakatena bhikkhave bhikkhunā imesu aṭṭhasu dhammesu sammā vattitabban ti.

Sativaggo navamo samatto

Tatr' uddānaṁ:

Sati Puṇṇiya-mūlena cora-samaṇena pañcamaṁ

Yaso patta-pasādena paṭisāraṇīyañ ca vattatī ti.

Bojjhā Sirimā Padumā Sudhanā Manujā Uttarā Muttā Khemā Somā Rūpī Cundī Bimbī Sumanā

[page 348]

Mallikā Tissā Tissāya mātā Soṇā Soṇāya mātā Kāṇā Kāṇāya mātā Uttarā Nandamātā Visākhā Migāramātā Khujjuttarā upāsikā Sāmavatī upāsikā Suppavāsā Koḷiyadhītā Suppiyā upāsikā Nakulamātā gahapatānī ti.

1. Rāgassa bhikkhave abhiññāya aṭṭha dhammā bhāvetabbā. Katame aṭṭha?

2. Sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammā-ājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhi.

Rāgassa bhikkhave abhiññāya ime aṭṭha dhammā bhāvetabbā ti.

1. Rāgassa bhikkhave abhiññāya aṭṭha dhammā bhāvetabbā. Katame aṭṭha?

2. Ajjhattaṁ rūpasaññī bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni. Tāni abhibhuyya jānāmi passāmī ti evaṁsaññī hoti.

3. Ajjhattaṁ rūpasaññī bahiddhā rūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇāni. Tāni abhibhuyya jānāmi passāmī ti evaṁsaññī hoti.

4. Ajjhattaṁ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni. Tāni abhibhuyya jānāmi passāmī ti evaṁsaññī hoti.

5. Ajjhattaṁ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇāni. Tāni abhibhuyya jānāmi passāmī ti evaṁsaññī hoti.

[page 349]

6. Ajjhattaṁ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati nīlāni nīlavaṇṇāni ... pe ... pītāni pītavaṇṇāni ... pe ... lohitakāni lohitakavaṇṇāni ... pe ... odātāni odātavaṇṇāni odātanidassanāni odātanibhāsāni. Tāni abhibhuyya jānāmi passāmī ti evaṁsaññī hoti.

Rāgassa bhikkhave abhiññāya ime aṭṭha dhammā bhāvetabbā ti.

1. Rāgassa bhikkhave abhiññāya aṭṭha dhammā bhāvetabbā. Katame aṭṭha?

2. Rūpī rūpāni passati, ajjhattaṁ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati, subhan t' eva adhimutto hoti, sabbaso rūpasaññānaṁ samatikkamā paṭighasaññānaṁ atthaṅgamā nānattasaññānaṁ amanasikārā 'ananto ākāso' ti ākāsānañcāyatanaṁ upasampajja viharati, sabbaso ākāsānañcāyatanaṁ samatikkamma 'anantaṁ viññāṇan' ti viññāṇañcāyatanaṁ upasampajja viharati, sabbaso viññāṇañcāyatanaṁ samatikkamma 'natthi kiñcī' ti ākiñcaññāyatanaṁ upasampajja viharati, sabbaso ākiñcaññāyatanaṁ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṁ upasampajja viharati, sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṁ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṁ upasampajja viharati.

Rāgassa bhikkhave abhiññāya ime aṭṭha dhammā bhāvetabbā.

3. Rāgassa bhikkhave pariññāya ... pari-k-khayāya ... pahānāya ... khayāya ... vayāya ... virāgāya ... nirodhāya ... cāgāya ... paṭinissaggāya ime aṭṭha dhammā bhāvetabbā ti.

1. Dosassa ... mohassa ... kodhassa ... upanāhassa ... makkhassa ... palāsassa ... issāya ... macchariyassa .

[page 350]

... māyāya ... sāṭheyyassa ... thambhassa ... sārambhassa ... mānassa ... atimānassa ... madassa ... pamādassa abhiññāya ... pariññāya ... pari-k-khayāya ... pahānāya ... khayāya ... vayāya ... virāgāya ... nirodhāya ... cāgāya ... paṭinissaggāya ime aṭṭha dhammā bhāvetabbā ti.

Aṭṭhakanipātaṁ samattaṁ

[page 351]

Navaka-Nipāta

Namo Tassa Bhagavato Arahato Sammāsambuddhassa

Sambodha-Vagga

I

2. Sace bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā evaṁ puccheyyuṁ: sambodhapakkhikānaṁ āvuso dhammānam kā upanisā bhāvanāyā ti? Evaṁ puṭṭhā tumhe bhikkhave tesaṁ aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ kinti vyākareyyāthā ti? 'Bhagavaṁmūlakā no bhante dhammā Bhagavaṁnettikā Bhagavaṁpaṭisaraṇā, sādhu vata bhante Bhagavantaṁ ñeva paṭibhātu etassa bhāsitassa attho, Bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī' ti. Tena hi bhikkhave suṇātha sādhukaṁ manasikarotha, bhāsissāmī ti. 'Evam bhante' ti kho te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ. Bhagavā etad avoca:--

3. Sace bhikkhave aññatitthiyā paribbājakā evaṁ puccheyyuṁ: sambodhapakkhikānaṁ āvuso dhammānaṁ kā upanisā bhāvanāyā ti? Evaṁ puṭṭhā tumhe bhikkhave tesaṁ aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ evaṁ vyākareyyāthā: idhāvuso bhikkhu kalyāṇamitto hoti kalyāṇasahāyo kalyāṇasampavaṅko.

[page 352]

Sambodhapakkhikānaṁ āvuso dhammānaṁ ayaṁ paṭhamā upanisā bhāvanāya.

4. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sīlavā hoti, pātimokkhasaṁvarasaṁvuto viharati ācāragocarasampanno, anumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu. Sambodhapakkhikānaṁ āvuso dhammānaṁ ayaṁ dutiyā upanisā bhāvanāya.

5. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu yāyaṁ kathā abhisallekhikā cetovivaraṇasappāyā, seyyathīdaṁ appicchakathā santuṭṭhikathā pavivekakathā asaṁsaggakathā viriyārambhakathā sīlakathā samādhikathā paññākathā vimuttikathā vimuttiñāṇadassanakathā, evarūpiyā kathāya nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī. Sambodhapakkhikānaṁ āvuso dhammānaṁ ayaṁ tatiyā upanisā bhāvanāya.

6. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu āraddhaviriyo viharati akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya, kusalānaṁ dhammānaṁ upasampadāya, thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. Sambodhapakkhikānaṁ āvuso dhammānaṁ ayaṁ catutthā upanisā bhāvanāya.

7. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu paññavā hoti, udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā. Sambodhapakkhikānaṁ āvuso dhammānaṁ ayaṁ pañcamī upanisā bhāvanāya.

8. Kalyāṇamittass' etaṁ bhikkhave bhikkhuno pāṭikaṅkhaṁ kalyāṇasahāyassa kalyāṇasampavaṅkassa: sīlavā bhavissati, pātimokkhasaṁvarasaṁvuto viharissati ācāragocarasampanno, anumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhissati sikkhāpadesu. Kalyāṇamittass' etaṁ bhikkhave bhikkhuno pāṭikaṅkhaṁ kalyāṇasahāyassa kalyāṇasampavaṅkassa: yāyaṁ kathā abhisallekhikā cetovivaraṇasappāyā, seyyathīdaṁ appicchakathā ... pe ... evarūpiyā kathāya nikāmalābhī bhavissati akicchalābhī akasiralābhī. Kalyāṇamittass' etaṁ bhikkhave bhikkhuno pāṭikaṅkhaṁ kalyāṇasahāyassa kalyāṇasampavaṅkassa: āraddhaviriyo viharissati akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya,

[page 353]

kusalānaṁ dhammānaṁ upasampadāya, thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. Kalyāṇamittass' etaṁ bhikkhave bhikkhuno pāṭikaṅkhaṁ kalyāṇasahāyassa kalyāṇasampavaṅkassa: paññavā bhavissati, udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā. Tena ca pana bhikkhave bhikkhunā imesu pañcasu dhammesu patiṭṭhāya cattāro dhammā uttariṁ bhāvetabbā: asubhā bhāvetabbā rāgassa pahānāya, mettā bhāvetabbā vyāpādassa pahānāya, ānāpānasati bhāvetabbā vitakkūpacchedāya, aniccasaññā bhāvetabbā asmimānasamugghātāya. Aniccasaññino bhikkhave bhikkhuno anattasaññā saṇṭhāti, anattasaññī asmimānasamugghātaṁ pāpuṇāti diṭṭh' eva dhamme nibbānan ti.

II.

1. Atha kho aññataro bhikkhu yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho so bhikkhu Bhagavantaṁ etad avoca 'nissayasampanno nissayasampanno ti bhante vuccati; kittāvatā nu kho bhante bhikkhu nissayasampanno hotī' ti?

2. Saddhañ ce bhikkhu nissāya akusalaṁ pajahati kusalaṁ bhāveti, pahīnam ev' assa taṁ akusalaṁ hoti.

Hiriñ ce bhikkhu nissāya ... pe ... Ottappañ ce bhikkhu nissāya ... Viriyañ ce bhikkhu nissāya ... Paññañ ce bhikkhu nissāya akusalaṁ pajahati kusalaṁ bhāveti, pahīnam ev' assa taṁ akusalaṁ hoti.

[page 354]

Taṁ hi 'ssa bhikkhuno akusalaṁ pahīnaṁ hoti suppahīnaṁ, yaṁsa ariyāya paññāya disvā pahīnaṁ.

Tena ca pana bhikkhu bhikkhunā imesu pañcasu dhammesu patiṭṭhāya cattāro dhammā upanissāya vihātabbā.

Katame cattāro?

3. Idha bhikkhu bhikkhu saṅkhāy' ekaṁ paṭisevati, saṅkhāy' ekaṁ adhivāseti, saṅkhāy' ekaṁ parivajjeti, saṅkhāy' ekaṁ vinodeti. Evaṁ kho bhikkhu bhikkhu nissayasampanno hotī ti.

III.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Cālikāyaṁ viharati Cālikāpabbate. Tena kho pana samayena āyasmā Meghiyo Bhagavato upaṭṭhāko hoti. Atha kho āyasmā Meghiyo yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhāsi. Ekamantaṁ ṭhito kho āyasmā Meghiyo Bhagavantaṁ etad avoca 'icchām' ahaṁ bhante Jantugāmaṁ piṇḍāya pavisitun' ti. 'Yassa dāni tvaṁ Meghiya kālaṁ maññasī' ti.

2. Atha kho āyasmā Meghiyo pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya Jantugāmaṁ piṇḍāya pāvisi, Jantugāme piṇḍāya caritvā pacchābhattaṁ piṇḍapātapaṭikkanto yena Kimikālāya nadiyā tīraṁ ten' upasaṅkami. Addasā kho āyasmā Meghiyo Kimikālāya nadiyā tīre jaṅghāvihāraṁ anucaṅkamamāno anuvicaramāno ambavanaṁ pāsādikaṁ ramaṇīyaṁ.

[page 355]

Disvān' assa etad ahosi 'pāsādikaṁ vat' idaṁ ambavanaṁ ramaṇīyaṁ, alaṁ vat' idaṁ kulaputtassa padhānatthikassa padhānāya, sace maṁ Bhagavā anujāneyya, āgaccheyyāhaṁ imaṁ ambavanaṁ padhānāyā' ti.

3. Atha kho āyasmā Meghiyo yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Meghiyo Bhagavantaṁ etad avoca 'idhāhaṁ bhante pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya Jantugāmaṁ piṇḍāya pāvisiṁ, Jantugāme piṇḍāya caritvā pacchābhattaṁ piṇḍapātapaṭikkanto yena Kimikālāya nadiyā tīraṁ ten' upasaṅkamiṁ, addasaṁ kho ahaṁ bhante Kimikālāya nadiyā tīre jaṅghāvihāraṁ anucaṅkamamāno anuvicaramāno ambavanaṁ pāsādikaṁ ramaṇīyaṁ; disvāna me etad ahosi "pāsādikam vat' idaṁ ambavanaṁ ramaṇīyaṁ, alaṁ vat' idaṁ kulaputtassa padhānatthikassa padhānāya, sace maṁ Bhagavā anujāneyya, āgaccheyyāhaṁ imaṁ ambavanaṁ padhānāyā" ti; sace maṁ Bhagavā anujāneyya, gaccheyyāhaṁ taṁ ambavanaṁ padhānāyā' ti. 'āgamehi tāva Meghiya, ekak' amhā tāva yāva añño pi koci bhikkhu dissatū' ti.

4. Dutiyam pi kho āyasmā Meghiyo Bhagavantaṁ etad avoca 'Bhagavato bhante natthi kiñci uttariṁ karaṇīyaṁ, natthi katassa paṭicayo, mayhaṁ kho pana bhante atthi uttariṁ karaṇīyaṁ, atthi katassa paṭicayo; sace maṁ Bhagavā anujāneyya, gaccheyyāhaṁ taṁ ambavanaṁ padhānāyā' ti. 'āgamehi tāva Meghiya, ekak' amhā tāva yāva añño pi koci bhikkhu dissatū' ti.

[page 356]

5. Tatiyam pi kho āyasmā Meghiyo Bhagavantaṁ etad avoca 'Bhagavato bhante natthi kiñci uttariṁ karaṇīyaṁ, natthi katassa paṭicayo, mayhaṁ kho pana bhante atthi uttariṁ karaṇīyaṁ, atthi katassa paṭicayo; sace maṁ Bhagavā anujāneyya, gaccheyyāhaṁ taṁ ambavanaṁ padhānāyā' ti. 'Padhānan ti kho Meghiya vadamānaṁ kinti vadeyyāma? Yassa dāni tvaṁ Meghiya kālaṁ maññasī' ti.

6. Atha kho āyasmā Meghiyo uṭṭhāyāsanā Bhagavantaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā yena taṁ ambavanaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā taṁ ambavanaṁ ajjhogāhetvā aññatarasmiṁ rukkhamūle divāvihāraṁ nisīdi. Atha kho āyasmato Meghiyassa tasmiṁ ambavane viharantassa yebhuyyena tayo pāpakā akusalā vitakkā samudācaranti, seyyathīdaṁ kāmavitakko vyāpādavitakko vihiṁsāvitakko.

Atha kho āyasmato Meghiyassa etad ahosi 'acchariyaṁ vata bho abbhutaṁ vata bho, saddhāya 'va tañ c' amhi agārasmā anagāriyaṁ pabbajito, atha ca pan' imehi tīhi pāpakehi akusalehi vitakkehi anvāsatto: kāmavitakkena vyāpādavitakkena vihiṁsāvitakkenā' ti.

7. Atha kho āyasmā Meghiyo yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Meghiyo Bhagavantaṁ etad avoca: idha mayhaṁ bhante tasmiṁ ambavane viharantassa yebhuyyena tayo pāpakā akusalā vitakkā samudācaranti, seyyathīdaṁ kāmavitakko vyāpādavitakko vihiṁsāvitakko; tassa mayhaṁ bhante etad ahosi 'acchariyaṁ vata bho abbhutaṁ vata bho, saddhāya 'va tañ c' amhi agārasmā anagāriyaṁ pabbajito, atha ca pan' imehi tīhi pāpakehi akusalehi vitakkehi anvāsatto:

[page 357]

kāmavitakkena vyāpādavitakkena vihiṁsāvitakkenā' ti.

Aparipakkāya Meghiya cetovimuttiyā pañca dhammā paripakkāya saṁvattanti. Katame pañca?

8. Idha Meghiya bhikkhu kalyāṇamitto hoti kalyāṇasahāyo kalyāṇasampavaṅko. Aparipakkāya Meghiya cetovimuttiyā ayaṁ paṭhamo dhammo paripakkāya saṁvattati.

9. Puna ca paraṁ Meghiya bhikkhu sīlavā hoti, pātimokkhasaṁvarasaṁvuto viharati ācāragocarasampanno, anumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu. Aparipakkāya Meghiya cetovimuttiyā ayaṁ dutiyo dhammo paripakkāya saṁvattati.

10. Puna ca paraṁ Meghiya bhikkhu yāyaṁ kathā abhisallekhikā cetovivaraṇasappāyā, seyyathīdaṁ appicchakathā santuṭṭhikathā pavivekakathā asaṁsaggakathā viriyārambhakathā sīlakathā samādhikathā paññākathā vimuttikathā vimuttiñāṇadassanakathā, evarūpiyā kathāya nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī. Aparipakkāya Meghiya cetovimuttiyā ayaṁ tatiyo dhammo paripakkāya saṁvattati.

11. Puna ca paraṁ Meghiya bhikkhu āraddhaviriyo viharati akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya, kusalānaṁ dhammānaṁ upasampadāya, thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. Aparipakkāya Meghiya cetovimuttiyā ayaṁ catuttho dhammo paripakkāya saṁvattati.

12. Puna ca paraṁ Meghiya bhikkhu paññavā hoti, udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā. Aparipakkāya Meghiya cetovimuttiyā ayaṁ pañcamo dhammo paripakkāya saṁvattati.

13. Kalyāṇamittass' etaṁ Meghiya bhikkhuno pāṭikaṅkhaṁ kalyāṇasahāyassa kalyāṇasampavaṅkassa: sīlavā bhavissati, pātimokkhasaṁvarasaṁvuto viharissati ācāragocarasampanno,

[page 358]

anumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhissati sikkhāpadesu. Kalyāṇamittass' etaṁ Meghiya bhikkhuno pātikaṅkhaṁ kalyāṇasahāyassa {kalyāṇasampavaṅkassa}: yāyaṁ kathā abhisallekhikā cetovivaraṇasappāyā, seyyathīdaṁ appicchakathā ... pe ... vimuttiñāṇadassanakathā, evarūpiyā kathāya nikāmalābhī bhavissati akicchalābhī akasiralābhī. Kalyāṇamittass' etaṁ Meghiya bhikkhuno pāṭikaṅkhaṁ kalyāṇasahāyassa kalyāṇasampavaṅkassa: āraddhaviriyo viharissati ... pe ... anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. Kalyāṇamittass' etaṁ Meghiya bhikkhuno pāṭikaṅkhaṁ kalyāṇasahāyassa kalyāṇasampavaṅkassa: paññavā bhavissati ... pe ... sammādukkhakkhayagāminiyā. Tena ca pana Meghiya bhikkhunā imesu pañcasu dhammesu patiṭṭhāya cattāro dhammā uttariṁ bhāvetabbā: asubhā bhāvetabbā rāgassa pahānāya, mettā bhāvetabbā vyāpādassa pahānāya, ānāpānasati bhāvetabbā vitakkūpacchedāya, aniccasaññā bhāvetabbā asmimānasamugghātāya. Aniccasaññino Meghiya anattasaññā saṇṭhāti, anattasaññī asmimānasamugghātaṁ pāpuṇāti diṭṭh' eva dhamme nibbānan ti.

IV.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena āyasmā Nandako upaṭṭhānasālāyaṁ bhikkhū dhammiyā kathāya sandasseti samādapeti samuttejeti sampahaṁseti.

2. Atha kho Bhagavā sāyaṇhasamayaṁ paṭisallānā vuṭṭhito yen' upaṭṭhānasālā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā bahi dvārakoṭṭhake aṭṭhāsi kathāpariyosānaṁ āgamayamāno.

Atha kho Bhagavā kathāpariyosānaṁ viditvā ukkāsitvā aggaḷaṁ ākoṭesi.

[page 359]

Vivariṁsu kho te bhikkhū Bhagavato dvāraṁ. Atha kho Bhagavā upaṭṭhānasālaṁ pavisitvā paññatte āsane nisīdi. Nisajja kho Bhagavā āyasmantaṁ Nandakaṁ etad avoca 'dīgho kho tyāyaṁ Nandaka dhammapariyāyo bhikkhūnaṁ paṭibhāsi, api me piṭṭhi āgilāyati bahi dvārakoṭṭhake ṭhitassa kathāpariyosānaṁ āgamayamānassā' ti.

3. Evaṁ vutte āyasmā Nandako sārajjamānarūpo Bhagavantaṁ etad avoca 'na kho mayaṁ bhante jānāma "Bhagavā bahi dvārakoṭṭhake ṭhito" ti, sace hi mayaṁ bhante jāneyyāma "Bhagavā bahi dvārakoṭṭhake ṭhito" ti, ettakaṁ pi no na ppaṭibhāseyyā' ti. Atha kho Bhagavā āyasmantaṁ Nandakaṁ sārajjamānarūpaṁ viditvā āyasmantaṁ Nandakaṁ etad avoca 'sādhu sādhu Nandaka, etaṁ kho Nandaka tumhākaṁ paṭirūpaṁ kulaputtānaṁ saddhāya agārasmā anagāriyaṁ pabbajitānaṁ, yaṁ tumhe dhammiyā kathāya sannisīdeyyātha; sannipatitānaṁ vo nandaka dvayaṁ karaṇīyaṁ: dhammī vā kathā ariyo vā tuṇhībhāvo. Saddho ca Nandaka bhikkhu hoti no ca sīlavā; evaṁ so ten' aṅgena aparipūro hoti, tena taṁ aṅgaṁ paripūretabbaṁ "kintāhaṁ saddho ca assaṁ sīlavā cā" ti?

[page 360]

Yato ca kho Nandaka bhikkhu saddho ca hoti sīlavā ca; evaṁ so ten' aṅgena paripūro hoti.

Saddho ca Nandaka bhikkhu hoti sīlavā ca, no ca lābhī ajjhattaṁ cetosamathassa; evaṁ so ten' aṅgena aparipūro hoti, tena taṁ aṅgaṁ paripūretabbaṁ "kintāhaṁ saddho ca assaṁ sīlavā ca lābhī ca ajjhattaṁ cetosamathassā" ti?

Yato ca kho Nandaka bhikkhu saddho ca hoti sīlavā ca lābhī ca ajjhattaṁ cetosamathassa; evaṁ so ten' aṅgena paripūro hoti. Saddho ca Nandaka bhikkhu hoti sīlavā ca lābhī ca ajjhattaṁ cetosamathassa, na lābhī adhipaññādhammavipassanāya; evaṁ so ten' aṅgena aparipūro hoti.

Seyyathā pi Nandaka pāṇako catuppādako, tassa assa eko pādo omako lāmako; evaṁ so ten' aṅgena aparipūro assa: evam eva kho Nandaka bhikkhu saddho ca hoti sīlavā ca lābhī ca ajjhattaṁ cetosamathassa, na lābhī adhipaññādhammavipassanāya; evaṁ so ten' aṅgena aparipūro hoti, tena taṁ aṅgaṁ paripūretabbaṁ "kintāhaṁ saddho ca assaṁ sīlavā ca lābhī ca ajjhattaṁ cetosamathassa lābhī ca adhipaññādhammavipassanāyā" ti? Yato ca kho Nandaka bhikkhu saddho ca hoti sīlavā ca lābhī ca ajjhattaṁ cetosamathassa lābhī ca adhipaññādhammavipassanāya; evaṁ so ten' aṅgena paripūro hotī' ti.

Idam avoca Bhagavā, idaṁ vatvāna Sugato uṭṭhāyāsanā vihāraṁ pāvisi.

4. Atha kho āyasmā Nandako acirapakkantassa Bhagavato bhikkhū āmantesi: idān' āvuso Bhagavā catūhi padehi kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ pakāsetvā uṭṭhāyāsanā vihāraṁ paviṭṭho 'saddho ca Nandaka bhikkhu hoti .

[page 361]

. .evaṁ so ten' aṅgena paripūro hotī' ti.

Pañc' ime āvuso ānisaṁsā kālena dhammasavane kālena dhammasākacchāya. Katame pañca?

5. Idhāvuso bhikkhu bhikkhūnaṁ dhammaṁ deseti ādikalyāṇaṁ majjhe kalyāṇaṁ pariyosānakalyāṇaṁ sātthaṁ savyañjanaṁ kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ pakāseti. Yathā yathāvuso bhikkhu bhikkhūnaṁ dhammaṁ deseti ādikalyāṇaṁ ... pe ... parisuddhaṁ brahmacariyaṁ pakāseti, tathā tathāssa Satthā 'va piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo ca. Ayaṁ āvuso paṭhamo ānisaṁso kālena dhammasavane kalena dhammasākacchāya.

6. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu bhikkhūnaṁ dhammaṁ deseti ādikalyāṇaṁ ... pe ... brahmacariyaṁ pakāseti.

Yathā yathāvuso bhikkhu bhikkhūnaṁ dhammaṁ deseti ādikalyāṇaṁ ... pe ... brahmacariyaṁ pakāseti, tathā tathā so tasmiṁ dhamme atthapaṭisaṁvedī ca hoti dhammapaṭisaṁvedī ca. Ayaṁ āvuso dutiyo ānisaṁso kālena dhammasavane kālena dhammasākacchāya.

7. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu bhikkhūnaṁ dhammaṁ deseti ādikalyāṇaṁ majjhe kalyāṇaṁ pariyosānakalyāṇaṁ sātthaṁ savyañjanaṁ kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ pakāseti. Yathā yathāvuso bhikkhu bhikkhūnaṁ dhammaṁ deseti ādikalyāṇaṁ ... pe ... brahmacariyaṁ pakāseti,

[page 362]

tathā tathā so tasmiṁ dhamme gambhīraṁ atthapadaṁ paññāya paṭivijjha passati. Ayaṁ āvuso tatiyo ānisaṁso kālena dhammasavane kālena dhammasākacchāya.

8. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu bhikkhūnaṁ dhammaṁ deseti ādikalyāṇaṁ ... pe ... brahmacariyaṁ pakāseti.

Yathā yathāvuso bhikkhu bhikkhūnaṁ dhammaṁ deseti ādikalyāṇaṁ ... pe ... brahmacariyaṁ pakāseti, tathā tathā naṁ sabrahmacārī uttariṁ sambhāventi 'addhā ayam āyasmā patto vā pajjati vā' ti. Ayaṁ āvuso catuttho ānisaṁso kālena dhammasavane kālena dhammasākacchāya.

9. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu bhikkhūnaṁ dhammaṁ deseti ādikalyānaṁ majjhe kalyāṇaṁ pariyosānakalyāṇaṁ sātthaṁ savyañjaṇaṁ kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ pakāseti. Yathā yathāvuso bhikkhu bhikkhūnaṁ dhammaṁ deseti ādikalyāṇaṁ majjhe kalyāṇaṁ pariyosānakalyāṇaṁ sātthaṁ savyañjanaṁ kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ pakāseti, tattha tattha ye te bhikkhū sekhā appattamānasā anuttaraṁ yogakkhemaṁ patthayamānā viharanti, te taṁ dhammaṁ sutvā viriyaṁ ārabhanti appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya; ye pana tattha bhikkhū arahanto khīṇāsavā vusitavanto katakaraṇīyā ohitabhārā anuppattasadatthā parikkhīṇabhavasaṅyojanā sammadaññāvimuttā, te taṁ dhammaṁ sutvā diṭṭhadhammasukhavihāraṁ yeva anuyuttā viharanti.

[page 363]

Ayaṁ āvuso pañcamo ānisaṁso kālena dhammasavane kālena dhammasākacchāya.

Ime kho āvuso pañca ānisaṁsā kālena dhammasavane kālena dhammasākacchāyā ti.

V.

1. Cattār' imāni bhikkhave balāni. Katamāni cattāri?

2. Paññābalaṁ viriyabalaṁ anavajjabalaṁ saṅgahabalaṁ.

Katamañ ca bhikkhave paññābalaṁ?

3. Ye dhammā akusalā akusalasaṅkhātā, ye dhammā kusalā kusalasaṅkhātā, ye dhammā sāvajjā sāvajjasaṅkhātā, ye dhammā anavajjā anavajjasaṅkhātā, ye dhammā Kaṇhā kaṇhasaṅkhātā, ye dhammā sukkā sukkasaṅkhātā, ye dhammā asevitabbā asevitabbasaṅkhātā, ye dhammā sevitabbā sevitabbasaṅkhātā, ye dhammā nālamariyā nālamariyasaṅkhātā, ye dhammā alamariyā alamariyasaṅkhātā: tyāssa dhammā paññāya vodiṭṭhā honti vocaritā honti.

Idaṁ vuccati bhikkhave paññābalaṁ. Katamañ ca bhikkhave viriyabalaṁ?

4. Ye dhammā akusalā akusalasaṅkhātā, ye dhammā sāvajjā sāvajjasaṅkhātā, ye dhammā kaṇhā kaṇhasaṅkhātā, ye dhammā asevitabbā asevitabbasaṅkhātā, ye dhammā nālamariyā nālamariyasaṅkhātā: tesaṁ dhammānaṁ pahānāya chandaṁ janeti vāyamati viriyaṁ ārabhati cittaṁ paggaṇhāti padahati. Ye dhammā kusalā kusalasaṅkhātā, ye dhammā anavajjā anavajjasaṅkhātā, ye dhammā sukkā sukkasaṅkhātā, ye dhammā sevitabbā sevitabbasaṅkhātā,

[page 364]

ye dhammā alamariyā alamariyasaṅkhātā: tesaṁ dhammānaṁ paṭilābhāya chandaṁ janeti vāyamati viriyaṁ ārabhati cittaṁ paggaṇhāti padahati. Idaṁ vuccati bhikkhave viriyabalaṁ. Katamañ ca bhikkhave anavajjabalaṁ?

5. Idha bhikkhave ariyasāvako anavajjena kāyakammena samannāgato hoti, anavajjena vacīkammena samannāgato hoti, anavajjena manokammena samannāgato hoti. Idaṁ vuccati bhikkhave anavajjabalaṁ. Katamañ ca bhikkhave saṅgahabalaṁ?

6. Cattār' imāni bhikkhave saṅgahavatthūni: dānaṁ peyyavajjaṁ atthacariyā samānattatā. Etad aggaṁ bhikkhave dānānaṁ, yad idaṁ dhammadānaṁ. Etad aggaṁ bhikkhave peyyavajjānaṁ, yad idaṁ atthikassa ohitasotassa punappunaṁ dhammaṁ deseti. Etad aggaṁ bhikkhave atthacariyānaṁ, yad idaṁ assaddhaṁ saddhāsampadāya samādapeti niveseti patiṭṭhāpeti, dussīlaṁ sīlasampadāya samādapeti niveseti patiṭṭhāpeti, maccariṁ cāgasampadāya samādapeti niveset patiṭṭhāpeti, duppaññaṁ paññāsampadāya samādapeti niveseti patiṭṭhāpeti. Etad aggaṁ bhikkhave samānattatānaṁ, yad idaṁ sotāpanno sotāpannassa samānatto sakadāgāmī sakadāgāmissa samānatto anāgāmī anāgāmissa samānatto arahaṁ arahato samānatto. Idaṁ vuccati bhikkhave saṅgahabalaṁ.

Imāni kho bhikkhave cattāri balānī ti.

7. Imehi kho bhikkhave catūhi balehi samannāgato ariyasāvako pañca bhayāni samatikkanto hoti. Katamāni pañca?

8. ājīvikabhayaṁ asilokabhayaṁ parisasārajjabhayaṁ maraṇabhayaṁ duggatibhayaṁ.

[page 365]

Sa kho so bhikkhave ariyasāvako iti paṭisañcikkhati:--

9. Nāhaṁ ājīvikabhayassa bhāyāmi. Kissāhaṁ ājīvikabhayassa bhāyissāmi? Atthi me cattāri balāni: paññābalaṁ viriyabalaṁ anavajjabalaṁ saṅgahabalaṁ. Duppañño kho ājīvikabhayassa bhāyeyya, kusīto ājīvikabhayassa bhāyeyya, sāvajjakāyakammanta-vacīkammanta - manokammanto ājīvikabhayassa bhāyeyya, asaṅgahako ājīvikabhayassa bhāyeyya. Nāhaṁ asilokabhayassa bhāyāmi ... pe ... Nāhaṁ parisasārajjabhayassa bhāyāmi ... Nāhaṁ maraṇabhayassa bhāyāmi ... Nāhaṁ duggatibhayassa bhāyāmi.

Kissāhaṁ duggatibhayassa bhāyissāmi? Atthi me cattāri balāni: paññābalaṁ viriyabalaṁ anavajjabalaṁ saṅgahabalaṁ. Duppañño kho duggatibhayassa bhāyeyya, kusīto duggatibhayassa bhāyeyya, sāvajjakāyakammanta-vacīkammanta-manokammanto duggatibhayassa bhāyeyya, asaṅgahako duggatibhayassa bhāyeyya.

Imehi kho bhikkhave catūhi balehi samannāgato ariyasāvako imāni pañca bhayāni samatikkanto hotī ti.

VI.

1. Tatra kho āyasmā Sāriputto bhikkhū āmantesi:--

āvuso bhikkhavo ti. āvuso ti kho te bhikkhū āyasmato Sāriputtassa paccassosuṁ. āyasmā Sāriputto etad avoca:--

2. Puggalo pi āvuso duvidhena veditabbo: sevitabbo pi asevitabbo pi; cīvaram pi āvuso duvidhena veditabbaṁ: sevitabbam pi asevitabbam pi; piṇḍapāto pi āvuso duvidhena veditabbo: sevitabbo pi asevitabbo pi; senāsanam pi āvuso duvidhena veditabbaṁ: sevitabbam pi asevitabbam pi; gāmanigamo pi āvuso duvidhena veditabbo: sevitabbo pi asevitabbo pi;

[page 366]

janapadapadeso pi āvuso duvidhena veditabbo: sevitabbo pi asevitabbo pi.

3. Puggalo pi āvuso duvidhena veditabbo: sevitabbo pi asevitabbo pī ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

Tattha yaṁ jaññā puggalaṁ 'imaṁ kho me puggalaṁ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti; ye ca kho me pabbajitena jīvitaparikkhārā samudānetabbā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārā, te ca kasirena samudāgacchanti; yassa c' amhi atthāya agārasmā anagāriyaṁ pabbajito, so ca me sāmaññattho na bhāvanāpāripūriṁ gacchatī 'ti, tenāvuso puggalena so puggalo rattibhāgaṁ vā divasabhāgaṁ vā anāpucchā pakkamitabbaṁ nānubandhitabbo Tattha yaṁ jaññā puggalaṁ 'imaṁ kho me puggalaṁ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti; ye ca kho me pabbajitena jīvitaparikkhārā samudānetabbā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārā, te ca appakasirena samudāgacchanti; yassa c' amhi atthāya agārasmā anagāriyaṁ pabbajito, so ca me sāmaññattho na bhāvanāpāripūriṁ gacchatī' ti, tenāvuso puggalena so puggalo saṅkhā pi āpucchā pakkamitabbaṁ nānubandhitabbo. Tattha yaṁ jaññā puggalaṁ 'imaṁ kho me puggalaṁ sevato akusalā dhammā parihāyanti,

[page 367]

kusalā dhammā abhivaḍḍhanti; ye ca kho me pabbajitena jīvitaparikkhārā samudānetabbā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārā, te ca appakasirena samudāgacchanti; yassa c' amhi atthāya agārasmā anagāriyaṁ pabbajito, so ca me sāmaññattho bhāvanāpāripūriṁ gacchatī 'ti, tenāvuso puggalena so puggalo saṅkhā pi anubandhitabbo na pakkamitabbaṁ. Tattha yaṁ jaññā puggalaṁ 'imaṁ kho me puggalaṁ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti; ye ca kho me pabbajitena jīvitaparikkhārā samudānetabbā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārā, te ca appakasirena samudāgacchanti; yassa c' amhi atthāya agārasmā anagāriyaṁ pabbajito, so ca me sāmaññattho bhāvanāpāripūriṁ gacchatī' ti, tenāvuso puggalena so puggalo yāvajīvaṁ anubandhitabbo na pakkamitabbaṁ api panujjamānena.

Puggalo pi āvuso duvidhena veditabbo: sevitabbo pi asevitabbo pī ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

4. Cīvaram pi āvuso duvidhena veditabbaṁ: sevitabbam pi asevitabbam pī ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

Tattha yaṁ jaññā cīvaraṁ 'idaṁ kho me cīvaraṁ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyantī' ti, evarūpaṁ cīvaraṁ na sevitabbaṁ. Tattha yaṁ jaññā cīvaraṁ 'idaṁ kho me cīvaraṁ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhantī' ti, evarūpaṁ cīvaraṁ sevitabbaṁ.

[page 368]

Cīvaram pi āvuso duvidhena veditabbaṁ: sevitabbam pi asevitabbam pī ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

5. Piṇḍapāto pi āvuso duvidhena veditabbo: sevitabbo pi asevitabbo pī ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

Tattha yaṁ jaññā piṇḍapātaṁ 'imaṁ kho me piṇḍapātaṁ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyantī' ti, evarūpo piṇḍapāto na sevitabbo.

Tattha yaṁ jaññā piṇḍapātaṁ 'imaṁ kho me piṇḍapātaṁ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhantī' ti, evarūpo piṇḍapāto sevitabbo.

Piṇḍapāto pi āvuso duvidhena veditabbo: sevitabbo pi asevitabbo pī ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

6. Senāsanam pi āvuso duvidhena veditabbaṁ: sevitabbam pi asevitabbam pī ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

Tattha yaṁ jaññā senāsanaṁ 'idaṁ kho me senāsanaṁ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyantī 'ti, evarūpaṁ senāsanaṁ na sevitabbaṁ. Tattha yaṁ jaññā senāsanaṁ 'idaṁ kho me senāsanaṁ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhantī' ti, evarūpaṁ senāsanaṁ sevitabbaṁ.

Senāsanam pi āvuso duvidhena veditabbaṁ: sevitabbam pi asevitabbam pī ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

7. Gāmanigamo pi āvuso duvidhena veditabbo: sevitabbo pi asevitabbo pī ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

Tattha yaṁ jaññā gāmanigamaṁ 'imaṁ kho me gāmanigamaṁ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyantī' ti, evarūpo gāmanigamo na sevitabbo.

Tattha yaṁ jaññā gāmanigamaṁ 'imaṁ kho me gāmanigamaṁ sevato akusalā dhammā parihāyanti,

[page 369]

kusalā dhammā abhivaḍḍhantī' ti, evarūpo gāmanigamo sevitabbo.

Gāmanigamo pi āvuso duvidhena veditabbo: sevitabbo pi asevitabbo pī ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

8. Janapadapadeso pi āvuso duvidhena veditabbo: sevitabbo pi asevitabbo pī ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

Tattha yaṁ jaññā janapadapadesaṁ 'imaṁ kho me janapadapadesaṁ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyantī' ti, evarūpo janapadapadeso na sevitabbo. Tattha yaṁ jaññā janapadapadesaṁ 'imaṁ kho me janapadapadesaṁ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhantī' ti, evarūpo janapadapadeso sevitabbo.

Janapadapadeso pi āvuso duvidhena veditabbo: sevitabbo pi asevitabbo pī ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttan ti.

VII.

1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Rājagahe viharati Gijjhakūṭe pabbate. Atha kho Sutavā paribbājako yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Sutavā paribbājako Bhagavantaṁ etad avoca:--

2. Ekam idaṁ bhante samayaṁ Bhagavā idh' eva Rājagahe viharati Giribbaje. Tatra me bhante Bhagavato sammukhā sutaṁ sammukhā paṭiggahītaṁ 'yo so Sutavā bhikkhu arahaṁ khīṇāsavo vusitavā katakaraṇīyo ohitabhāro anuppattasadattho parikkhīṇabhavasaṅyojano sammadaññāvimutto,

[page 370]

abhabbo so pañca ṭhānāni ajjhācarituṁ: abhabbo khīṇāsavo bhikkhu sañcicca pāṇaṁ jīvitā voropetuṁ, abhabbo khīṇāsavo bhikkhu adinnaṁ theyyasaṅkhātaṁ ādātuṁ, abhabbo khīṇāsavo bhikkhu methunaṁ dhammaṁ paṭisevituṁ, abhabbo khīṇāsavo bhikkhu sampajānamusā bhāsituṁ, abhabbo khīṇāsavo bhikkhu sannidhikārake kāme paribhuñjituṁ seyyathā pi pubbe agāriyabhūto' ti. Kacci me taṁ bhante Bhagavato sussutaṁ suggahītaṁ sumanasikataṁ sūpadhāritan ti?

3. Taggha te taṁ Sutavā sussutaṁ suggahītaṁ sumanasikataṁ sūpadhāritaṁ. Pubbe cāhaṁ Sutavā etarahi ca evaṁ vadāmi: yo so bhikkhu arahaṁ khīṇāsavo vusitavā katakaraṇīyo ohitabhāro anuppattasadattho parikkhīṇabhavasaṅyojano sammadaññāvimutto, abhabbo so nava ṭhānāni ajjhācarituṁ: abhabbo khīṇāsavo bhikkhu sañcicca pāṇaṁ jīvitā voropetuṁ, abhabbo khīṇāsavo bhikkhu adinnaṁ theyyasaṅkhātaṁ ādātuṁ, abhabbo khīṇāsavo bhikkhu methunaṁ dhammaṁ paṭisevituṁ, abhabbo khīṇāsavo bhikkhu sampajānamusā bhāsituṁ, abhabbo khīṇāsavo bhikkhu sannidhikārake kāme paribhuñjituṁ seyyathā pi pubbe agāriyabhūto, abhabbo khīṇāsavo bhikkhu chandāgatiṁ gantuṁ, abhabbo khīṇāsavo bhikkhu dosāgatiṁ gantuṁ, abhabbo khīṇāsavo bhikkhu mohāgatiṁ gantuṁ, abhabbo khīṇāsavo bhikkhu bhayāgatiṁ gantuṁ.

[page 371]

Pubbe cāhaṁ Sutavā etarahi ca evaṁ vadāmi: yo so bhikkhu arahaṁ khīṇāsavo vusitavā katakaraṇīyo ohitabhāro anuppattasadattho parikkhīṇabhavasaṅyojano sammadaññāvimutto, abhabbo so imāni nava ṭhānāni ajjhācaritun ti.

VIII.

1. Evaṁ me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Rājagahe viharati Gijjhakūṭe pabbate. Atha kho Sajjho paribbājako yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Sajjho paribbājako Bhagavantaṁ etad avoca:--

2. Ekam idaṁ bhante samayaṁ Bhagavā idh' eva Rājagahe viharati Giribbaje. Tatra me bhante Bhagavato sammukhā sutaṁ sammukhā paṭiggahītaṁ 'yo so Sajjha bhikkhu arahaṁ khīṇāsavo vusitavā katakaraṇīyo ohitabhāro anuppattasadattho parikkhīṇabhavasaṅyojano sammadaññāvimutto, abhabbo so pañca ṭhānāni ajjhācarituṁ: abhabbo khīṇāsavo bhikkhu sañcicca pāṇaṁ jīvitā voropetuṁ, abhabbo khīṇāsavo bhikkhu adinnaṁ theyyasaṅkhātaṁ ādātuṁ, abhabbo khīṇāsavo bhikkhu methunaṁ dhammaṁ paṭisevituṁ, abhabbo khīṇāsavo bhikkhu sampajānamusā bhāsituṁ, abhabbo khīṇāsavo bhikkhu sannidhikārake kāme paribhuñjituṁ seyyathā pi pubbe agāriyabhūto' ti. Kacci me taṁ bhante Bhagavato sussutaṁ suggahītaṁ sumanasikataṁ sūpadhāritan ti?

[page 372]

3. Taggha te taṁ Sajjha sussutaṁ suggahītaṁ sumanasikataṁ sūpadhāritaṁ. Pubbe cāhaṁ Sajjha etarahi ca evaṁ vadāmi: yo so bhikkhu arahaṁ khīṇāsavo vusitavā katakaraṇīyo ohitabhāro anuppattasadattho parikkhīṇabhavasaṅyojano sammadaññāvimutto, abhabbo so nava ṭhānāni ajjhācarituṁ: abhabbo khīṇāsavo bhikkhu sañcicca pāṇaṁ jīvitā voropetuṁ ... pe ... abhabbo khīṇāsavo bhikkhu sannidhikārake kāme paribhuñjituṁ seyyathā pi pubbe agāriyabhūto, abhabbo khīṇāsavo bhikkhu buddhaṁ paccakkhātuṁ, abhabbo khīṇāsavo bhikkhu dhammaṁ paccakkhātuṁ, abhabbo khīṇāsavo bhikkhu saṅghaṁ paccakkhātuṁ, abhabbo khīṇāsavo bhikkhu sikkhaṁ paccakkhātuṁ. Pubbe cāhaṁ Sajjha etarahi ca evaṁ vadāmi: yo so bhikkhu arahaṁ khīṇāsavo vusitavā katakaraṇīyo ohitabhāro anuppattasadattho parikkhīṇabhavasaṅyojano sammadaññāvimutto, abhabbo so imāni nava ṭṭhānāni ajjhācaritun ti.

IX.

1. Nava yime bhikkhave puggalā santo saṁvijjamānā lokasmiṁ. Katame nava?

2. Arahā, arahattāya paṭipanno, anāgāmī, anāgāmiphalasacchikiriyāya paṭipanno, sakadāgāmī, sakadāgāmiphalasacchikiriyāya paṭipanno, sotāpanno, sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno, puthujjano.

Ime kho bhikkhave nava puggalā santo saṁvijjamānā lokasmin ti.

[page 373]

X.

1. Nava yime bhikkhave puggalā āhuneyyā pāhuneyyā dakkhiṇeyyā añjalikaraṇīyā anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassa. Katame nava?

Ime kho bhikkhave nava puggalā āhuneyyā ... pe ... anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā ti.

Sambodhavaggo paṭhamo

Tatr'uddānaṁ:

Sambodhi nissayo c'eva Meghiyaṁ Nandakaṁ balaṁ
Sevanā Sutavā Sajjho puggalo āhuneyyo cā ti.

Sīhanāda-Vagga

XI.

1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme.

Atha kho āyasmā Sāriputto yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Sāriputto Bhagavantaṁ etad avoca 'vuttho me bhante Sāvatthiyaṁ vassāvāso, icchām' ahaṁ bhante janapadacārikaṁ pakkamitun' ti. 'Yassa dāni tvaṁ Sāriputta kālaṁ maññasī' ti. Atha kho āyasmā Sāriputto uṭṭhāyāsanā Bhagavantaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā pakkāmi.

[page 374]

2. Atha kho aññataro bhikkhu acirapakkante āyasmante Sāriputte Bhagavantaṁ etad avoca 'āyasmā maṁ bhante Sāriputto āsajja appaṭinissajja cārikaṁ pakkanto' ti. Atha kho Bhagavā aññataraṁ bhikkhuṁ āmantesi 'ehi tvaṁ bhikkhu, mama vacanena Sāriputtaṁ āmantehi: Satthā taṁ āvuso Sāriputta āmantetī' ti. 'Evaṁ bhante' ti kho so bhikkhu Bhagavato paṭissutvā yenāyasmā Sāriputto ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṁ Sāriputtaṁ etad avoca 'Satthā taṁ āvuso Sāriputta āmantetī' ti. 'Evam āvuso' ti kho āyasmā Sāriputto tassa bhikkhuno paccassosi.

Tena kho pana samayena āyasmā ca Mahāmoggallāno āyasmā ca Ānando avāpuraṇaṁ ādāya vihārena vihāraṁ anvāhiṇḍanti 'abhikkhamathāyasmanto abhikkhamathāyasmanto, idān' āyasmā Sāriputto Bhagavato sammukhā sīhanādaṁ nadissatī' ti.

3. Atha kho āyasmā Sāriputto yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho āyasmantaṁ Sāriputtaṁ Bhagavā etad avoca 'idha te Sāriputta aññataro sabrahmacārī khīyadhammaṁ āpanno: āyasmā maṁ bhante Sāriputto āsajja appaṭinissajja cārikaṁ pakkanto' ti.

4. Yassa nūna bhante kāye kāyagatā sati anupaṭṭhitā assa, so idha aññataraṁ sabrahmacāriṁ āsajja appaṭinissajja cārikaṁ pakkameyya.

Seyyathā pi bhante paṭhaviyaṁ sucim pi nikkhipanti asucim pi nikkhipanti gūthagatam pi nikkhipanti muttagatam pi nikkhipanti kheḷagatam pi nikkhipanti pubbagatam pi nikkhipanti lohitagatam pi nikkhipanti, na ca tena paṭhavī aṭṭhiyati vā harāyati vā jigucchati vā: evam eva kho ahaṁ bhante paṭhavīsamena cetasā viharāmi vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena.

[page 375]

Yassa nūna bhante kāye kāyagatā sati anupaṭṭhitā assa, so idha aññataraṁ sabrahmacāriṁ āsajja appaṭinissajja cārikaṁ pakkameyya.

Seyyathā pi bhante āpasmiṁ sucim pi dhovanti asucim pi dhovanti gūthagatam pi dhovanti muttagatam pi dhovanti kheḷagatam pi dhovanti pubbagatam pi dhovanti lohitagatam pi dhovanti, na ca tena āpo aṭṭiyati vā harāyati vā jigucchati vā: evam eva kho ahaṁ bhante āposamena cetasā vihārāmi vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena. Yassa nūna bhante kāye kāyagatā sati anupaṭṭhitā assa, so idha aññataraṁ sabrahmacāriṁ āsajja appaṭinissajja cārikaṁ pakkameyya.

Seyyathā pi bhante tejo sucim pi ḍahati asucim pi ḍahati gūthagatam pi ... muttagatam pi ... kheḷagatam pi ... pubbagatam pi ... lohitagatam pi ḍahati, na ca tena tejo aṭṭiyati vā harāyati vā jigucchati vā: evam eva kho ahaṁ bhante tejosamena cetasā viharāmi vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena. Yassa nūna bhante kāye kāyagatā sati anupaṭṭhitā assa, so idha aññataraṁ sabrahmacāriṁ āsajja appaṭinissajja cārikaṁ pakkameyya.

Seyyathā pi bhante vāyo sucim pi upavāyati asucim pi upavāyati gūthagatam pi upavāyati muttagatam pi upavāyati kheḷagatam pi upavāyati pubbagatam pi upavāyati lohitagatam pi upavāyati, na ca tena vāyo aṭṭiyati vā harāyati vā jigucchati vā: evam eva kho ahaṁ bhante vāyosamena cetasā viharāmi vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena. Yassa nūna bhante kāye kāyagatā sati anupaṭṭhitā assa, so idha aññataraṁ sabrahmacāriṁ āsajja appaṭinissajja cārikaṁ pakkameyya.

[page 376]

Seyyathā pi bhante rajoharaṇaṁ sucim pi puñchati asucim pi puñchati gūthagatam pi puñchati muttagatam pi puñchati kheḷagatam pi puñchati pubbagatam pi puñchati lohitagatam pi puñchati, na ca tena rajoharaṇaṁ aṭṭiyati vā harāyati vā jigucchati vā: evam eva kho ahaṁ bhante rajoharaṇasamena cetasā viharāmi vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena. Yassa nūna bhante kāye kāyagatā sati anupaṭṭhitā assa, so idha aññataraṁ sabrahmacāriṁ āsajja appaṭinissajja cārikaṁ pakkameyya.

Seyyathā pi bhante caṇḍālakumārako vā caṇḍālakumārikā vā kaḷopihattho nantikavāsī gāmaṁ vā nigamaṁ vā pavisanto nīcacittaṁ yeva upaṭṭhapetvā pavisati: evam eva kho ahaṁ bhante caṇḍālakumārakasamena cetasā viharāmi vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena. Yassa nūna bhante kāye kāyagatā sati anupaṭṭhitā assa, so idha aññataraṁ sabrahmacāriṁ āsajja appaṭinissajja cārikaṁ pakkameyya.

Seyyathā pi bhante usabho chinnavisāṇo sorato sudanto suvinīto rathiyāya rathiyaṁ siṅghāṭakena siṅghāṭakaṁ anvāhiṇḍanto na kiñci hiṁsati pādena vā visāṇena vā: evam eva kho ahaṁ bhante usabhachinnavisāṇasamena cetasā viharāmi vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena. Yassa nūna bhante kāye kāyagatā sati anupaṭṭhitā assa, so idha aññataraṁ sabrahmacāriṁ āsajja appaṭinissajja cārikaṁ pakkameyya.

Seyyathā pi bhante itthi vā puriso vā daharo vā yuvā vā maṇḍanakajātiko sīsaṁ nahāto ahikuṇapena vā kukkurakuṇapena vā manussakuṇapena vā kaṇṭhe āsattena aṭṭiyeyya harāyeyya jiguccheyya:

[page 377]

evam eva kho ahaṁ bhante iminā pūtikāyena aṭṭiyāmi harāyāmi jigucchāmi.

Yassa nūna bhante kāye kāyagatā sati anupaṭṭhitā assa, so idha aññataraṁ sabrahmacāriṁ āsajja appaṭinissajja cārikaṁ pakkameyya.

Seyyathā pi bhante puriso medakathālikaṁ parihareyya chiddaṁ vichiddaṁ uggharantaṁ paggharantaṁ: evam eva kho ahaṁ bhante imaṁ kāyaṁ pariharāmi chiddaṁ vichiddaṁ uggharantaṁ paggharantaṁ. Yassa nūna bhante kāye kāyagatā sati anupaṭṭhitā assa, so idha aññataraṁ sabrahmacāriṁ āsajja appaṭinissajja cārikaṁ pakkameyyā ti.

5. Atha kho so bhikkhu uṭṭhāyāsanā ekaṁsaṁ uttarāsaṅgaṁ karitvā Bhagavato pādesu sirasā nipatitvā Bhagavantaṁ etad avoca 'accayo maṁ bhante accagamā yathābālaṁ yathāmūḷhaṁ yathā-akusalaṁ, yo 'haṁ āyasamantaṁ Sāriputtaṁ asatā tucchā musā abhūtena abbhācikkhiṁ; tassa me bhante Bhagavā accayaṁ accayato paṭiggaṇhātu āyatiṁ saṁvarāyā' ti. 'Taggha tvaṁ bhikkhu accayo accagamā yathābālaṁ yathāmūḷhaṁ yathāakusalaṁ, yo tvaṁ Sāriputtaṁ asatā tucchā musā abhūtena abbhācikkhi; yato ca kho tvaṁ bhikkhu accayaṁ accayato disvā yathādhammaṁ paṭikarosi, tan te mayaṁ paṭiggaṇhāma, vuḍḍhi h' esā bhikkhu ariyassa vinaye yo accayaṁ accayato disvā yathādhammaṁ paṭikaroti āyatiṁ saṁvaraṁ āpajjatī' ti.

[page 378]

6. Atha kho Bhagavā āyasmantaṁ Sāriputtaṁ āmantesi 'khama Sāriputta imassa moghapurisassa, purāssa tatth' eva sattadhā muddhā phalissatī' ti. 'Khamām' ahaṁ bhante tassa āyasmato, sace maṁ so āyasmā evam āha: khamatu ca me so āyasmā' ti.

XII.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho āyasmā Sāriputto pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya Sāvatthiṁ piṇḍāya pāvisi. Atha kho āyasmato Sāriputtassa etad ahosi 'atippago kho tāva Sāvatthiyaṁ piṇḍāya carituṁ, yan nūnāhaṁ yena aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ ārāmo ten' upasaṅkameyyan' ti. Atha kho āyasmā Sāriputto yena aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ ārāmo ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā tehi aññatitthiyehi paribbājakehi saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi.

2. Tena kho pana samayena tesaṁ aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ sannisinnānaṁ sannipatitānaṁ ayam antarākathā udapādi 'yo hi koci āvuso sa-upādiseso kālaṁ karoti, sabbo so aparimutto nirayā aparimutto tiracchānayoniyā aparimutto pittivisayā aparimutto apāyaduggativinipātā' ti.

3. Atha kho āyasmā Sāriputto tesaṁ aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ bhāsitaṁ neva abhinandi na ppaṭikkosi, anabhinanditvā appaṭikkositvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi 'Bhagavato santike etassa bhāsitassa atthaṁ ājānissāmī' ti.

Atha kho āyasmā Sāriputto Sāvatthiyaṁ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṁ piṇḍapātapaṭikkanto yena Bhagavā ten' upasaṅkami,

[page 379]

upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Sāriputto Bhagavantaṁ etad avoca: Idhāhaṁ bhante pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya Sāvatthiṁ piṇḍāya pāvisiṁ; tassa mayhaṁ bhante etad ahosi 'atippago kho tāva Sāvatthiyaṁ piṇḍāya carituṁ, yan nūnāhaṁ yena aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ ārāmo ten' upasaṅkameyyan' ti; atha khvāhaṁ bhante yena aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ ārāmo ten' upasaṅkamiṁ, upasaṅkamitvā tehi aññatitthiyehi paribbājakehi saddhiṁ sammodiṁ, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdiṁ; tena kho pana bhante samayena tesaṁ aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ sannisinnānaṁ sannipatitānaṁ ayam antarākathā udapādi 'yo hi koci āvuso sa-upādiseso kālaṁ karoti, sabbo so aparimutto nirayā aparimutto tiracchānayoniyā aparimutto pittivisayā aparimutto apāyaduggativinipātā' ti; atha khvāhaṁ bhante tesaṁ aññatitthiyānaṁ paribbājakānaṁ bhāsitaṁ neva abhinandiṁ na ppaṭikkosiṁ; anabhinanditvā appaṭikkositvā uṭṭhāyāsanā pakkāmiṁ 'Bhagavato santike etassa bhāsitassa atthaṁ ājānissāmī' ti.

4. Keci Sāriputta aññatitthiyā paribbājakā bālā avyattā, keci sa-upādisesaṁ vā sa-upādiseso ti jānissanti, anupādisesaṁ vā anupādiseso ti jānissanti. Nava yime Sāriputta puggalā sa-upādisesā kālaṁ kurumānā parimuttā nirayā parimuttā tiracchānayoniyā parimuttā pittivisayā parimuttā apāyaduggativinipātā. Katame nava?

[page 380]

5. Idha Sāriputta ekacco puggalo sīlesu paripūrakārī hoti samādhismiṁ paripūrakārī, paññāyā na paripūrakārī. So pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā antarāparinibbāyī hoti. Ayaṁ Sāriputta paṭhamo puggalo sa-upādiseso kālaṁ kurumāno parimutto nirayā parimutto tiracchānayoniyā parimutto pittivisayā parimutto apāyaduggativinipātā.

6. Puna ca paraṁ Sāriputta idh' ekacco puggalo sīlesu paripūrakārī hoti samādhismiṁ paripūrakārī, paññāya na paripūrakārī. So pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā upahaccaparinibbāyī hoti ... asaṅkhāraparinibbāyī hoti ... sasaṅkhāraparinibbāyī hoti ... uddhaṁsoto hoti akaniṭṭhagāmī. Ayaṁ Sāriputta pañcamo puggalo sa-upādiseso kālaṁ kurumāno parimutto nirayā parimutto tiracchānayoniyā parimutto pittivisayā parimutto apāyaduggativinipātā.

7. Puna ca paraṁ Sāriputta idh' ekacco puggalo sīlesu paripūrakārī hoti, samādhismiṁ na paripūrakārī paññāya na paripūrakārī. So tiṇṇaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā rāgadosamohānaṁ tanuttā sakadāgāmī hoti, sakid eva imaṁ lokaṁ āgantvā dukkhass' antaṁ karoti. Ayaṁ Sāriputta chaṭṭho puggalo sa-upādiseso kālaṁ kurumāno parimutto nirayā ... pe ... parimutto apāyaduggativinipātā.

8. Puna ca paraṁ Sāriputta idh' ekacco puggalo sīlesu paripūrakārī hoti, samādhismiṁ na paripūrakārī paññāya na paripūrakārī. So tiṇṇaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā ekabījī hoti, ekaṁ yeva mānusakaṁ bhavaṁ nibbattetvā dukkhass' antaṁ karoti.

[page 381]

Ayaṁ Sāriputta sattamo puggalo sa-upādiseso kālaṁ kurumāno parimutto nirayā ... pe ... parimutto apāyaduggativinipātā.

9. Puna ca paraṁ Sāriputta idh' ekacco puggalo sīlesu paripūrakārī hoti samādhismiṁ mattasokārī paññāya mattasokārī. So tiṇṇaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā kolaṅkolo hoti, dve vā tīṇi vā kulāni sandhāvitvā saṁsaritvā dukkhass' antaṁ karoti. Ayaṁ Sāriputta aṭṭhamo puggalo sa-upādiseso kālaṁ kurumāno parimutto nirayā ... pe ... parimutto apāyaduggativinipātā.

10. Puna ca paraṁ Sāriputta idh' ekacco puggalo sīlesu paripūrakārī hoti samādhismiṁ mattasokārī paññāya mattasokārī. So tiṇṇaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā sattakkhattuparamo hoti; sattakkhattuparamaṁ deve ca manusse ca sandhāvitvā saṁsaritvā dukkhass' antaṁ karoti. Ayaṁ Sāriputta navamo puggalo sa-upādiseso kālaṁ kurumāno parimutto nirayā parimutto tiracchānayoniyā parimutto pittivisayā parimutto apāyaduggativinipātā.

Keci Sāriputta aññatitthiyā paribbājakā bālā avyattā, keci sa-upādisesaṁ vā sa-upādiseso ti jānissanti, anupādisesaṁ vā anupādiseso ti jānissanti.

Ime kho Sāriputta nava puggalā sa-upādisesā kālaṁ kurumānā parimuttā nirayā parimuttā tiracchānayoniyā parimuttā pittivisayā parimuttā apāyaduggativinipātā. Na tāvāyaṁ Sāriputta dhammapariyāyo paṭibhāsi bhikkhūnaṁ bhikkhunīnaṁ upāsakānaṁ upāsikānaṁ. Taṁ kissa hetu?

Mā yimaṁ dhammapariyāyaṁ sutvā pamādaṁ āhariṁsu, api ca mayā Sāriputta dhammapariyāyo pañhādhippāyena bhāsito ti.

[page 382]

XIII.

1. Atha kho āyasmā Mahākoṭṭhito yenāyasmā Sāriputto ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmatā Sāriputtena saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sāraṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Mahākoṭṭhito āyasmantaṁ Sāriputtaṁ etad avoca: kin nu kho āvuso Sāriputta 'yaṁ kammaṁ diṭṭhadhammavedaniyaṁ, taṁ me kammaṁ samparāyavedaniyaṁ hotū' ti etassa atthāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti? No h' idaṁ āvuso. -- Kiṁ panāvuso Sāriputta 'yaṁ kammaṁ samparāyavedaniyaṁ, taṁ me kammaṁ diṭṭhadhammavedaniyaṁ hotū' ti etassa atthāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti? No h' idaṁ āvuso. -- Kin nu kho āvuso Sāriputta 'yaṁ kammaṁ sukhavedaniyaṁ, taṁ me kammaṁ dukkhavedaniyaṁ hotū' ti etassa atthāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti? No h' idaṁ āvuso. -- Kiṁ panāvuso Sāriputta 'yaṁ kammaṁ dukkhavedaniyaṁ, taṁ me kammaṁ sukhavedaniyaṁ hotū' ti etassa atthāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti? No h' idaṁ āvuso. -- Kin nu kho āvuso Sāriputta 'yaṁ kammaṁ paripakkavedaniyaṁ, taṁ me kammaṁ aparipakkavedaniyaṁ hotū' ti etassa atthāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti? No h' idaṁ āvuso. -- Kiṁ panāvuso Sāriputta 'yaṁ kammaṁ aparipakkavedaniyaṁ, taṁ me kammaṁ paripakkavedaniyaṁ hotū' ti etassa atthāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti? No h' idaṁ āvuso. -- Kin nu kho āvuso Sāriputta 'yaṁ kammaṁ bahuvedaniyaṁ, taṁ me kammaṁ appavedaniyaṁ hotū' ti etassa atthāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti? No h' idaṁ āvuso. -- Kiṁ panāvuso Sāriputta 'yaṁ kammaṁ appavedaniyaṁ,

[page 383]

taṁ me kammaṁ bahuvedaniyaṁ hotū' ti etassa atthāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti? No h' idaṁ āvuso. -- Kin nu kho āvuso Sāriputta 'yaṁ kammaṁ vedaniyaṁ, taṁ me kammaṁ avedaniyaṁ hotū' ti etassa atthāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti? No h' idaṁ āvuso. -- Kiṁ panāvuso Sāriputta 'yaṁ kammaṁ avedaniyaṁ, taṁ me kammaṁ vedaniyaṁ hotū' ti etassa atthāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti? No h' idaṁ āvuso.

2. Kin nu kho āvuso Sāriputta 'yaṁ kammaṁ diṭṭhadhammavedaniyaṁ, taṁ me kammaṁ samparāyavedaniyaṁ hotū' ti etassa atthāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti: iti puṭṭho samāno 'no h' idaṁ āvuso' ti vadesi. Kiṁ panāvuso Sāriputta 'yaṁ kammaṁ samparāyavedaniyaṁ, taṁ me kammaṁ diṭṭhadhammavedaniyaṁ hotū' ti etassa atthāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti: iti puṭṭho samāno 'no h' idaṁ āvuso' ti vadesi. Kin nu kho āvuso Sāriputta 'yaṁ kammaṁ sukhavedaniyaṁ, taṁ me kammaṁ dukkhavedaniyaṁ hotū' ti etassa atthāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti: iti puṭṭho samāno 'no h' idaṁ āvuso' ti vadesi. Kiṁ panāvuso Sāriputta 'yaṁ kammaṁ dukkhavedaniyaṁ, taṁ me kammaṁ sukhavedaniyaṁ hotū' ti etassa atthāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti: iti puṭṭho samāno 'no h' idaṁ āvuso' ti vadesi. Kin nu kho āvuso Sāriputta 'yaṁ kammaṁ paripakkavedaniyaṁ, taṁ me kammaṁ aparipakkavedaniyaṁ hotū' ti etassa atthāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti: iti puṭṭho samāno 'no h' idaṁ āvuso' ti vadesi. Kiṁ panāvuso Sāriputta 'yaṁ kammaṁ aparipakkavedaniyaṁ, taṁ me kammaṁ paripakkavedaniyaṁ hotū' ti etassa atthāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti:

[page 384]

iti puṭṭho samāno 'no h' idaṁ āvuso' ti vadesi. Kin nu kho āvuso Sāriputta 'yaṁ kammaṁ bahuvedaniyaṁ, taṁ me kammaṁ appavedaniyaṁ hotū' ti etassa atthāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti: iti puṭṭho samāno 'no h' idaṁ āvuso' ti vadesi. Kiṁ panāvuso Sāriputta 'yaṁ kammaṁ appavedaniyaṁ, taṁ me kammaṁ bahuvedaniyaṁ hotū' ti etassa atthāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti: iti puṭṭho samāno 'no h' idaṁ āvuso' ti vadesi. Kin nu kho āvuso Sāriputta 'yaṁ kammaṁ vedaniyaṁ, taṁ me kammaṁ avedaniyaṁ hotū' ti etassa atthāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti: iti puṭṭho samāno 'no h' idaṁ āvuso' ti vadesi. Kiṁ panāvuso Sāriputta 'yaṁ kammaṁ avedaniyaṁ, taṁ me kammaṁ vedaniyaṁ hotū' ti etassa atthāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti: iti puṭṭho samāno 'no h' idaṁ āvuso' ti vadesi. Atha kim atthaṁ carah' āvuso Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti?

3. Yaṁ khvassa āvuso aññātaṁ adiṭṭhaṁ appattaṁ asacchikataṁ anabhisametaṁ, tassa ñāṇāya dassanāya pattiyā sacchikiriyāya abhisamayāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti. Kim pan' assa āvuso aññātaṁ adiṭṭhaṁ appattaṁ asacchikataṁ anabhisametaṁ, yassa ñāṇāya dassanāya pattiyā sacchikiriyāya abhisamayāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti? 'Idaṁ dukkhan' ti khvassa āvuso aññātaṁ adiṭṭhaṁ appattaṁ asacchikataṁ anabhisametaṁ, tassa ñāṇāya dassanāya pattiyā sacchikiriyāya abhisamayāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti.

[page 385]

'Ayaṁ dukkhasamudayo' ti khvassa āvuso ... pe ... 'Ayaṁ dukkhanirodho' ti khvassa āvuso ... 'Ayaṁ dukkhanirodhagāminī paṭipadā' ti khvassa āvuso aññātaṁ adiṭṭhaṁ appattaṁ asacchikataṁ anabhisametaṁ, tassa ñāṇāya dassanāya pattiyā sacchikiriyāya abhisamayāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti.

Idaṁ khvassa āvuso aññātaṁ adiṭṭhaṁ appattaṁ asacchikataṁ anabhisametaṁ, tassa ñāṇāya dassanāya pattiyā sacchikiriyāya abhisamayāya Bhagavati brahmacariyaṁ vussatī ti.

XIV.

1. Atha kho āyasmā Samiddhi yenāyasamā Dāriputto ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṁ Sāriputtaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho āyasmantaṁ Samiddhiṁ āyasmā Sāriputto etad avoca 'kimārammaṇā Samiddhi purisassa saṅkappavitakkā uppajjantī' ti? 'Nāmarūpārammaṇā bhante' ti. 'Te pana Samiddhi kva nānattaṁ gacchantī' ti? 'Dhātūsu bhante ti. 'Te pana Samiddhi kiṁsamudayā' ti? 'Phassasamudayā bhante' ti. 'Te pana Samiddhi kiṁsamosaraṇā' ti? 'Vedanāsamosaraṇā bhante' ti. 'Te pana Samiddhi kiṁpamukhā' ti? 'Samādhipamukhā bhante' ti. 'Te pana Samiddhi kiṁ-adhipateyyā' ti? 'Satādhipateyyā bhante' ti. 'Te pana Samiddhi kiṁ-uttarā' ti? 'Paññuttarā bhante' ti. 'Te pana Samiddhi kiṁsārā' ti? 'Vimuttisārā bhante' ti. 'Te pana Samiddhi kiṁ-ogadhā' ti? 'Amatogadhā bhante' ti.

2. 'Kimārammaṇā Samiddhi purisassa saṅkappavitakkā uppajjantī' ti iti puṭṭho samāno 'nāmarūpārammaṇā bhante' ti vadesi, 'te pana Samiddhi kva nānattaṁ gacchantī' ti iti puṭṭho samāno 'dhātūsu bhante' ti vadesi,

[page 386]

'te pana Samiddhi kiṁsamudayā' ti iti puṭṭho samāno 'phassasamudayā bhante' ti vadesi, 'te pana Samiddhi kiṁsamosaraṇā' ti iti puṭṭho samāno 'vedanāsamosaraṇā bhante' ti vadesi, 'te pana Samiddhi kiṁpamukhā' ti iti puṭṭho samāno 'samādhipamukhā bhante' ti vadesi, 'te pana Samiddhi kiṁ-adhipateyyā' ti iti puṭṭho samāno 'satādhipateyyā bhante' ti vadesi, 'te pana Samiddhi kiṁ-uttarā' ti iti puṭṭho samāno 'paññuttarā bhante' ti vadesi, 'te pana Samiddhi kiṁsārā' ti iti puṭṭho samāno 'vimuttisārā bhante' ti vadesi, 'te pana Samiddhi kiṁ-ogadhā' ti iti puṭṭho samāno 'amatogadhā bhante' ti vadesi. Sādhu sādhu Samiddhi, sādhu kho tvaṁ Samiddhi pañhaṁ puṭṭho vissajjesi, tena ca mā maññī ti.

XV.

1. Seyyathā pi bhikkhave gaṇḍo anekavassagaṇiko, tass' assu nava vaṇamukhāni nava abhedanamukhāni, tato yaṁ kiñci pagghareyya, asuci yeva pagghareyya, duggandhaṁ yeva pagghareyya, jegucchiyaṁ yeva pagghareyya, yaṁ kiñci pasaveyya, asuci yeva pasaveyya, duggandhaṁ yeva pasaveyya, jegucchiyaṁ yeva pasaveyya.

2. Gaṇḍo ti kho bhikkhave imass' etaṁ cātummahābhūtikassa kāyassa adhivacanaṁ mātāpettikasambhavassa odanakummāsupacayassa aniccucchādanaparimaddanabhedanaviddhaṁsanadhammassa, tassa nava vaṇamukhāni nava abhedanamukhāni, tato yaṁ kiñci paggharati, asuci yeva paggharati, duggandhaṁ yeva paggharati, jegucchiyaṁ yeva paggharati,

[page 387]

yaṅkiñci pasavati, asuci yeva pasavati, duggandhaṁ yeva pasavati, jegucchiyaṁ yeva pasavati.

Tasmā ti ha bhikkhave imasmiṁ kāye nibbindathā ti.

XVI.

1. Nava yimā bhikkhave saññā bhāvitā bahulīkatā mahapphalā honti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā. Katamā nava?

2. Asubhasaññā, maraṇasaññā, āhāre paṭikkūlasaññā, sabbaloke anabhiratasaññā, aniccasaññā, anicce dukkhasaññā, dukkhe anattasaññā, pahānasaññā, virāgasaññā.

Imā kho bhikkhave nava saññā bhāvitā bahulīkatā mahapphalā honti mahānisaṁsā amatogadhā amatapariyosānā ti.

XVII.

1. Navahi bhikkhave aṅgehi samannāgataṁ kulaṁ anupagantvā vā nālaṁ upagantuṁ, upagantvā vā nālaṁ nisīdituṁ. Katamehi navahi?

2. Na manāpena paccuṭṭhenti, na manāpena abhivādenti, na manāpena āsanaṁ denti, santam assa parigūhanti, bahukam pi thokaṁ denti, paṇītam pi lūkhaṁ denti, asakkaccaṁ denti no sakkaccaṁ, na upanisīdanti dhammasavanāya, bhāsitassa na rasīyanti.

Imehi kho bhikkhave navah' aṅgehi samannāgataṁ kulaṁ anupagantvā vā nālaṁ upagantuṁ, upagantvā vā nālaṁ nisīdituṁ.

3. Navahi bhikkhave aṅgehi samannāgataṁ kulaṁ anupagantvā vā alaṁ upagantuṁ, upagantvā vā alaṁ nisīdituṁ. Katamehi navahi?

4. Manāpena paccuṭṭhenti, manāpena abhivādenti, manāpena āsanaṁ denti, santam assa na parigūhanti, bahukam pi bahukaṁ denti,

[page 388]

paṇītam pi paṇītaṁ denti, sakkaccaṁ denti no asakkaccaṁ, upanisīdanti dhammasavanāya, bhāsitassa rasīyanti.

Imehi kho bhikkhave navah' aṅgehi samannāgataṁ kulaṁ anupagantvā vā alaṁ upagantuṁ, upagantvā vā alaṁ nisīditun ti.

XVIII.

1. Navah' aṅgehi samannāgato bhikkhave uposatho upavuttho mahapphalo hoti mahānisaṁso mahājutiko mahāvipphāro. Kathaṁ upavuttho ca bhikkhave navah' aṅgehi samannāgato uposatho mahapphalo hoti mahānisaṁso mahājutiko mahāvipphāro?

2. Idha bhikkhave ariyasāvako iti paṭisañcikkhati 'yāvajīvaṁ arahanto pāṇātipātaṁ pahāya pāṇātipātā paṭiviratā nihitadaṇḍā nihitasatthā lajjī dayāpannā sabbapāṇabhūtahitānukampī viharanti, aham p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ pāṇātipātaṁ pahāya pāṇātipātā paṭivirato nihitadaṇḍo nihitasattho lajjī dayāpanno sabbapāṇabhūtahitānukampī viharāmi, iminā p' aṅgena arahataṁ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā paṭhamena aṅgena samannāgato hoti.

3. ... 'yāvajīvaṁ arahanto adinnādānaṁ pahāya adinnādānā paṭiviratā dinnādāyī dinnapāṭikhaṅkhī athenena sucibhūtena attanā viharanti, aham p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ adinnādānaṁ pahāya adinnādānā paṭivirato dinnādāyī dinnapāṭikhaṅkhī athenena sucibhūtena attanā viharāmi, iminā p' aṅgena arahataṁ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā dutiyena aṅgena samannāgato hoti.

[page 389]

4. ... 'yāvajīvaṁ arahanto abrahmacariyaṁ pahāya brahmacārī ārācāraviratā methunā gāmadhammā, aham p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ abrahmacariyaṁ pahāya brahmacārī ārācāravirato methunā gāmadhammā, iminā p' aṅgena arahataṁ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā tatiyena aṅgena samannāgato hoti.

5. ... 'yāvajīvaṁ arahanto musāvādaṁ pahāya musāvādā paṭiviratā saccavādī saccasandhā thetā paccayikā avisaṁvādakā lokassa, aham p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ musāvādaṁ pahāya musāvādā paṭivirato saccavādī saccasandho theto paccayiko avisaṁvādako lokassa, iminā p' aṅgena arahataṁ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā catutthena aṅgena samannāgato hoti.

6. ... 'yāvajīvaṁ arahanto surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṁ pahāya surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭiviratā, aham p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṁ pahāya surāmeravamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato, iminā p' aṅgena arahataṁ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā pañcamena aṅgena samannāgato hoti.

7. ... 'yāvajīvaṁ arahanto ekabhattikā rattūparatā vikālabhojanā, aham p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ ekabhattiko rattūparato vikālabhojano, iminā p' aṅgena arahataṁ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā chaṭṭhena aṅgena samannāgato hoti.

8. ... 'yāvajīvaṁ arahanto naccagītavāditavisūkadassanamālāgandhavilepanadhāraṇamaṇḍanavibhūsanaṭṭhānā paṭiviratā, aham p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ naccagītavāditavisūkadassanamālāgandhavilepanadhāraṇamaṇḍanavibhūsanaṭṭhānā paṭivirato, iminā p' aṅgena arahataṁ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā sattamena aṅgena samannāgato hoti.

9. ... 'yāvajīvaṁ arahanto uccāsayanamahāsayanaṁ pahāya uccāsayanamahāsayanā paṭiviratā nīcaseyyaṁ kappenti mañcake vā tiṇasanthārake vā,

[page 390]

aham p' ajja imañ ca rattiṁ imañ ca divasaṁ uccāsayanamahāsayanaṁ pahāya uccāsayanamahāsayanā paṭivirato nīcaseyyaṁ kappemi mañcake vā tiṇasanthārake vā, iminā p' aṅgena arahataṁ anukaromi, uposatho ca me upavuttho bhavissatī' ti. Iminā aṭṭhamena aṅgena samannāgato hoti.

10. Idha bhikkhave ariyasāvako mettāsahagatena cetasā ekaṁ disaṁ pharitvā viharati, tathā dutiyaṁ ... tathā tatiyaṁ ... tathā catutthaṁ ... iti uddham adho tiriyaṁ sabbadhi sabbatthatāya sabbāvantaṁ lokaṁ mettāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena pharitvā viharati, iminā navamena aṅgena samannāgato hoti.

Evañ ca upavuttho kho bhikkhave navaṅgasamannāgato uposatho mahapphalo hoti mahānisaṁso mahājutiko mahāvipphāro ti.

XIX.

1. Imañ ca bhikkhave rattiṁ sambahulā devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaṁ Jetavanaṁ obhāsetvā yenāhaṁ ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā maṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhaṁsu. Ekamantaṁ ṭhitā kho bhikkhave tā devatā maṁ etad avocuṁ 'upasaṅkamiṁsu no bhante pubbe manussabhūtānaṁ pabbajitā agārāni, tā mayaṁ bhante paccuṭṭhimha, no ca kho abhivādimha, tā mayaṁ bhante aparipuṇṇakammantā vippaṭisāriniyo pacchānutāpiniyo hīnaṁ kāyaṁ upapannā' ti.

[page 391]

2. Aparā pi maṁ bhikkhave sambahulā devatā upasaṅkamitvā etad avocuṁ 'upasaṅkamiṁsu no bhante pubbe manussabhūtānaṁ pabbajitā agārāni, tā mayaṁ bhante paccuṭṭhimha abhivādimha, no ca kho āsanaṁ adamha, tā mayaṁ bhante aparipuṇṇakammantā vippaṭisāriniyo pacchānutāpiniyo hīnaṁ kāyaṁ upapannā' ti.

3. Aparā pi maṁ bhikkhave sambahulā devatā upasaṅkamitvā etad avocuṁ 'upasaṅkamiṁsu no bhante pubbe manussabhūtānaṁ pabbajitā agārāni, tā mayaṁ bhante paccuṭṭhimha ca abhivādimha ca āsanañ ca adamha, no ca kho yathāsattiṁ yathābalaṁ saṁvibhajimha ... pe ... yathāsattiṁ yathābalaṁ saṁvibhajimha, no ca kho upanisīdimha dhammasavanāya ... upanisīdimha dhammasavanāya, no ca kho ohitasotā dhammaṁ suṇimha ... ohitasotā dhammaṁ suṇimha, no ca kho sutvā dhammaṁ dārayimha ... sutvā ca dhammaṁ dhārayimha, no ca kho dhatānaṁ dhammānaṁ atthaṁ upaparikkhimha ... dhatānañ ca dhammānaṁ atthaṁ upaparikkhimha, no ca kho attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipajjimha, tā mayaṁ bhante aparipuṇṇakammantā vippaṭisāriniyo pacchānutāpiniyo hīnaṁ kāyaṁ upapannā' ti.

4. Aparā pi maṁ bhikkhave sambahulā devatā upasaṅkamitvā etad avocuṁ 'upasaṅkamiṁsu no bhante pubbe manussabhūtānaṁ pabbajitā agārāni, tā mayaṁ bhante paccuṭṭhimha abhivādimha āsanaṁ adamha, yathāsattiṁ yathābalaṁ saṁvibhajimha upanisīdimha dhammasavanāya,

[page 392]

ohitasotā ca dhammaṁ suṇimha, sutvā ca dhammaṁ dhārayimha, dhatānañ ca dhammānaṁ atthaṁ upaparikkhimha, attham aññāya dhammam aññāya dhammānudhammapaṭipajjimha, tā mayaṁ bhante paripuṇṇakammantā avippaṭisāriniyo apacchānutāpiniyo paṇītaṁ kāyaṁ upapannā' ti.

Etāni bhikkhave rukkhamūlāni etāni suññāgārāni, jhāyatha bhikkhave mā pamādatha, mā pacchā vippaṭisārino ahuvattha, seyyathā pi tā purimikā devatā ti.

XX.

1. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho Anāthapiṇḍiko gahapati yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Anāthapiṇḍikaṁ gahapatiṁ Bhagavā etad avoca: api nu te gahapati kule dānaṁ diyyatī ti? Diyyati me bhante kule dānaṁ, tañ ca kho lūkhaṁ kaṇājakaṁ bilaṅgadutiyan ti.

2. Lūkhañ ce pi gahapati dānaṁ deti paṇītaṁ vā, tañ ca asakkaccaṁ deti, acittikatvā deti, asahatthā deti, apaviddhaṁ deti, anāgamanadiṭṭhiko deti; yattha yattha tassa tassa dānassa vipāko nibbattati, na uḷārāya bhattabhogāya cittaṁ namati, na uḷārāya vatthabhogāya cittaṁ namati, na uḷārāya yānabhogāya cittaṁ namati, na uḷāresu pañcasu kāmaguṇesu bhogāya cittaṁ namati; ye pi 'ssa te honti puttā ti vā dārā ti vā dāsā ti vā pessā ti vā kammakarā ti vā,

[page 393]

te pi na sussusanti na sotaṁ odahanti na aññācittaṁ upaṭṭhapenti. Taṁ kissa hetu? Evaṁ h' etaṁ gahapati hoti asakkaccakatānaṁ kammānaṁ vipāko.

3. Lūkhañ ce pi gahapati dānaṁ deti paṇītaṁ vā, tañ ca sakkaccaṁ deti, cittikatvā deti. sahatthā deti, anapaviddhaṁ deti, āgamanadiṭṭhiko deti; yattha yattha tassa tassa dānassa vipāko nibbattati, uḷārāya bhattabhogāya cittaṁ namati, ulārāya vatthabhogāya cittaṁ namati, uḷārāya yānabhogāya cittaṁ namati, uḷāresu pañcasu kāmaguṇesu bhogāya cittaṁ namati; ye pi 'ssa te honti puttā ti vā dārā ti vā dāsā ti vā pessā ti vā kammakarā ti vā, te pi sussusanti sotaṁ odahanti aññācittaṁ upaṭṭhapenti.

Taṁ kissa hetu? Evaṁ h' etaṁ gahapati hoti sakkaccakatānaṁ kammānaṁ vipāko.

4. Bhūtapubbaṁ gahapati Velāmo nāma brāhmaṇo ahosi.

So evarūpaṁ dānaṁ adāsi mahādānaṁ: caturāsīti suvaṇṇapātisahassāni adāsi rūpiyapūrāni, caturāsīti rūpiyapātisahassāni adāsi suvaṇṇapūrāni, caturāsīti kaṁsapātisahassāni adāsi hiraññapūrāni, caturāsīti hatthisahassāni adāsi sovaṇṇālaṅkārāni sovaṇṇadhajāni hemajālasañchannāni, caturāsīti rathasahassāni adāsi sīhacammaparivārāni vyagghacammaparivārāni dipicammaparivārāni paṇḍukambalaparivārāni sovaṇṇālaṅkārāni sovaṇṇadhajāni hemajālasañchannāni, caturāsīti dhenusahassāni adāsi dukūlasanthanāni kaṁsūpadhāraṇāni, caturāsīti kaññāsahassāni adāsi āmuttamaṇikuṇḍalāyo, caturāsīti pallaṅkasahassāni adāsi gonakatthatāni paṭikatthatāni paṭalikatthatāni kadalimigapavarapaccattharaṇāni sa-uttaracchadāni ubhato lohitakūpadhānāni,

[page 394]

caturāsīti vatthakoṭisahassāni adāsi khomasukhumānaṁ koseyyasukhumānaṁ kambalasukhumānaṁ kappāsikasukhumānaṁ; ko pana vādo annassa pānassa khajjassa bhojjassa leyyassa peyyassa najjo maññe vissandati.

5. Siyā kho pana te gahapati evam assa 'añño nūna tena samayena Velāmo brāhmaṇo ahosi, so taṁ dānaṁ adāsi mahādānan' ti. Na kho pan' etaṁ gahapati evaṁ daṭṭhabbaṁ. Ahaṁ tena samayena Velāmo brāhmaṇo ahosiṁ, ahaṁ taṁ dānaṁ adāsiṁ mahādānaṁ. Tasmiṁ kho pana gahapati dāne na koci dakkhiṇeyyo ahosi, na taṁ koci dakkhiṇaṁ visodheti. Yaṁ gahapati Velāmo brāhmaṇo dānaṁ adāsi mahādānaṁ, yo c' ekaṁ diṭṭhisampannaṁ bhojeyya, idaṁ tato mahapphalataraṁ. Yañ ca gahapati Velāmo brāhmaṇo dānaṁ adāsi mahādānaṁ, yo ca sataṁ diṭṭhisampannānaṁ bhojeyya yo c' ekaṁ sakadāgāmiṁ bhojeyya, idaṁ tato mahapphalataraṁ. Yañ ca gahapati Velāmo brāhmaṇo dānaṁ adāsi mahādānaṁ, yo ca sataṁ sakadāgāmīnaṁ bhojeyya yo c' ekaṁ anāgāmiṁ bhojeyya ... yo ca sataṁ anāgāmīnaṁ bhojeyya yo c' ekaṁ arahantaṁ bhojeyya ... yo ca sataṁ arahantānaṁ bhojeyya yo c' ekaṁ paccekabuddhaṁ bhojeyya .

[page 395]

... yo ca sataṁ paccekabuddhānaṁ bhojeyya yo ca Tathāgataṁ arahantaṁ sammāsambuddhaṁ bhojeyya ... yo ca buddhapamukhaṁ bhikkhusaṅghaṁ bhojeyya yo ca cātuddisaṁ saṅghaṁ uddissa vihāraṁ kārāpeyya ... yo ca pasannacitto buddhañ ca dhammañ ca saṅghañ ca saraṇaṁ gaccheyya yo ca pasannacitto sikkhāpadāni samādiyeyya: pāṇātipātā veramaṇiṁ adinnādānā veramaṇiṁ kāmesu micchācārā veramaṇiṁ musāvādā veramaṇiṁ surāmerayamajjapamādaṭṭhānā veramaṇiṁ ... yo ca pasannacitto sikkhāpadāni samādiyeyya: pāṇātipātā veramaṇiṁ ... pe ... surāmerayamajjapamādaṭṭhānā veramaṇiṁ yo ca antamaso gaddūhanamattam pi mettacittaṁ bhāveyya, idaṁ tato mahapphalataraṁ. Yañ ca gahapati Velāmo brāhmaṇo dānaṁ adāsi mahādānaṁ, yo c' ekaṁ diṭṭhisampannaṁ bhojeyya ... yo ca sataṁ diṭṭhisampannānaṁ bhojeyya yo c' ekaṁ sakadāgāmiṁ bhojeyya ... yo ca sataṁ sakadāgāmīnaṁ bhojeyya yo c' ekaṁ anāgāmiṁ bhojeyya ... yo ca sataṁ anāgāmīnaṁ bhojeyya yo c' ekaṁ arahantaṁ bhojeyya ... yo ca sataṁ arahantānaṁ bhojeyya yo c' ekaṁ paccekabuddhaṁ bhojeyya ... yo ca sataṁ paccekabuddhānaṁ bhojeyya yo ca Tathāgaṭaṁ arahantaṁ sammāsambuddhaṁ bhojeyya ... yo ca buddhapamukhaṁ bhikkhusaṅghaṁ bhojeyya yo ca cātuddisaṁ saṅghaṁ uddissa vihāraṁ kārāpeyya ... yo ca pasannacitto buddhañ ca dhammañ ca saṅghañ ca saraṇaṁ gaccheyya yo ca pasannacitto sikkhāpadāni samādiyeyya: pāṇātipātā veramaṇiṁ ... pe ... surāmerayamajjapamādaṭṭhānā veramaṇiṁ ... yo ca antamaso gaddūhanamattam pi mettacittaṁ bhāveyya yo ca accharāsaṅghātamattam pi aniccasaññaṁ bhāveyya,

[page 396]

idaṁ tato mahapphalataran ti.

Sīhanādavaggo dutiyo

Tatr'uddānaṁ:

Vuttho sa-upādiseso ca Koṭṭhitena Samiddhinā
Gaṇḍasaññā kule mettā devatā Velāmena cā ti.

Sattāvāsa-Vagga

XXI.

1. Tīhi bhikkhave ṭhānehi Uttarakurukā manussā deve ca Tāvatiṁse adhigaṇhanti Jambudīpake ca manusse.

Katamehi tīhi?

2. Amamā apariggahā niyatāyukā visesabhuno

Imehi kho bhikkhave tīhi ṭhānehi Uttarakurukā manussā deve ca Tāvatiṁse adhigaṇhanti Jambudīpake ca manusse.

3. Tīhi bhikkhave ṭhānehi devā Tāvatiṁsā Uttarakuruke ca manusse adhigaṇhanti Jambudīpake ca manusse.

Katamehi tīhi?

4. Dibbena āyunā dibbena vaṇṇena dibbena sukhena.

Imehi kho bhikkhave tīhi ṭhānehi devā Tāvatiṁsā Uttarakuruke ca manusse adhigaṇhanti Jambudīpake ca manusse.

5. Tīhi bhikkhave ṭhānehi Jambudīpake manussā Uttarakuruke ca manusse adhigaṇhanti deve ca Tāvatiṁse.

Katamehi tīhi?

Surā satimanto idhabrahmacariyavāso.

Imehi kho bhikkhave tīhi ṭhānehi Jambudīpakā manussā Uttarakuruke ca manusse adhigaṇhanti deve ca Tāvatiṁse ti.

[page 397]

XXII.

1. Tayo ca bhikkhave assakhaḷuṅke desessāmi tayo ca purisakhaḷuṅke tayo ca assasadasse tayo ca purisasadasse tayo ca bhadde assājānīye tayo ca bhadde purisājānīye.

Taṁ suṇātha sādhukaṁ manasikarotha, bhāsissāmī ti.

Evam bhante ti kho te bhikkhū Bhagavato paccassosuṁ.

Bhagavā etad avoca:--

2. Katame ca bhikkhave tayo assakhaḷuṅkā?

Idha bhikkhave ekacco assakhaḷuṅko javasampanno hoti na vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno. Idha pana bhikkhave ekacco assakhaḷuṅko javasampanno hoti vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno. Idha pana bhikkhave ekacco assakhaḷuṅko javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca.

Ime kho bhikkhave tayo assakhaḷuṅkā.

3. Katame ca bhikkhave tayo purisakhaḷuṅkā?

Idha bhikkhave ekacco purisakhaḷuṅko javasampanno hoti na vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno. Idha pana bhikkhave ekacco purisakhaḷuṅko javasampanno hoti vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno. Idha pana bhikkhave ekacco purisakhaḷuṅko javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca.

4. Kathañ ca bhikkhave purisakhaḷuṅko javasampanno hoti na vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno?

Idha bhikkhave bhikkhu 'idaṁ dukkhan' ti yathābhūtaṁ pajānāti, 'ayaṁ dukkhasamudayo' ti yathābhūtaṁ pajānāti, 'ayaṁ dukkhanirodho' ti yathābhūtaṁ pajānāti, 'ayaṁ dukkhanirodhagāminī paṭipadā' ti yathābhūtaṁ pajānāti.

[page 398]

Idam assa javasmiṁ vadāmi. Abhidhamme kho pana abhivinaye pañhaṁ puṭṭho saṁsādeti, no vissajjeti. Idam assa na vaṇṇasmiṁ vadāmi. Na kho pana lābhī hoti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṁ. Idam assa na ārohapariṇāhasmiṁ vadāmi. Evaṁ kho bhikkhave purisakhaḷuṅko javasampanno hoti na vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno.

5. Kathañ ca bhikkhave purisakhaḷuṅko javasampanno hoti vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno?

Idha bhikkhave bhikkhu 'idaṁ dukkhan' ti yathābhūtaṁ pajānāti ... pe ... 'ayaṁ dukkhanirodhagāminī paṭipadā' ti yathābhūtaṁ pajānāti. Idam assa javasmiṁ vadāmi. Abhidhamme kho pana abhivinaye pañhaṁ puṭṭho vissajjeti, no saṁsādeti. Idam assa vaṇṇasmiṁ vadāmi.

Na kho pana lābhī hoti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṁ. Idam assa na ārohapariṇāhasmiṁ vadāmi. Evaṁ kho bhikkhave purisakhaḷuṅko javasampanno hoti vaṇṇasampanno na ārohapariṇāhasampanno.

6. Kathañ ca bhikkhave purisakhaḷuṅko javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca?

[page 399]

Lābhī kho pana hoti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṁ. Idam assa ārohapariṇāhasmiṁ vadāmi. Evaṁ kho bhikkhave purisakhaḷuṅko javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca.

Ime kho bhikkhave tayo purisakhaḷuṅkā.

7. Katame ca bhikkhave tayo assasadassā?

Idha bhikkhave ekacco assasadasso ... pe ... javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca.

Ime kho bhikkhave tayo assa sadassā.

8. Katame ca bhikkhave tayo purisasadassā?

Idha bhikkhave ekacco purisasadasso ... pe ... javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca.

9. Kathañ ca bhikkhave purisasadasso javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca?

Idha bhikkhave bhikkhu pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā opapātiko hoti, tattha parinibbāyī anāvattidhammo tasmā lokā. Idam assa javasmiṁ vadāmi. Abhidhamme kho pana abhivinaye pañhaṁ puṭṭho vissajjeti, no saṁsādeti. Idam assa vaṇṇasmiṁ vadāmi.

Lābhī kho pana hoti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṁ. Idam assa ārohapariṇāhasmiṁ vadāmi. Evaṁ kho bhikkhave purisasadasso javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca.

Ime kho bhikkhave tayo purisasadassā.

10. Katame ca bhikkhave tayo bhaddā assājānīyā?

Idha bhikkhave ekacco bhaddo assājānīyo ... pe ... javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca.

[page 400]

Ime kho bhikkhave tayo bhaddā assājānīyā.

11. Katame ca bhikkhave tayo bhaddā purisājānīyā?

Idha bhikkhave ekacco bhaddo purisājānīyo ... pe

... javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapari-

ṇāhasampanno ca.

12. Kathañ ca bhikkhave bhaddo purisājānīyo ... pe ... javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca?

Idha bhikkhave bhikkhu āsavānaṁ khayā anāsavaṁ cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ diṭṭh' eva dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati. Idam assa javasmiṁ vadāmi. Abhidhamme kho pana abhivinaye pañhaṁ puṭṭho vissajjeti, no saṁsādeti. Idam assa vaṇṇasmiṁ vadāmi. Lābhī kho pana hoti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṁ. Idaṁ assa ārohapariṇāhasmiṁ vadāmi. Evaṁ kho bhikkhave bhaddo purisājānīyo javasampanno ca hoti vaṇṇasampanno ca ārohapariṇāhasampanno ca.

Ime kho bhikkhave tayo bhaddā purisājānīyā ti.

XXIII.

1. Nava bhikkhave taṇhāmūlake dhamme desessāmi.

Taṁ suṇātha ... pe ... Katame ca bhikkhave nava taṇhāmūlakā dhammā?

2. Taṇhaṁ paṭicca pariyesanā, pariyesanaṁ paṭicca lābho, lābhaṁ paṭicca vinicchayo, vinicchayaṁ paṭicca chandarāgo, chandarāgaṁ paṭicca ajjhosānaṁ, ajjhosānaṁ paṭicca pariggaho, pariggahaṁ paṭicca macchariyaṁ, macchariyaṁ paṭicca ārakkhādhikaraṇaṁ, daṇḍādānasatthādānakalahaviggahavivādā tuvaṁtuvaṁpesuññamusāvādā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti.

[page 401]

Ime kho bhikkhave nava taṇhāmūlakā dhammā ti.

XXIV.

1. Nava yime bhikkhave sattāvāsā. Katame nava?

2. Santi bhikkhave sattā nānattakāyā nānattasaññino, seyyathā pi manussā ekacce ca devā ekacce ca vinipātikā: ayaṁ paṭhamo sattāvāso.

3. Santi bhikkhave sattā nānattakāyā ekattasaññino, seyyathā pi devā Brahmakāyikā paṭhamābhinibbattā: ayaṁ dutiyo sattāvāso.

4. Santi bhikkhave sattā ekattakāyā nānattasaññino, seyyathā pi devā ābhassarā: ayaṁ tatiyo sattāvāso.

5. Santi bhikkhave sattā ekattakāyā ekattasaññino, seyyathā pi devā Subhakiṇhā: ayaṁ catuttho sattāvāso.

6. Santi bhikkhave sattā asaññino appaṭisaṁvedino, seyyathā pi devā Asaññasattā: ayaṁ pañcamo sattāvāso.

7. Santi bhikkhave sattā sabbaso rūpasaññānaṁ samatikkamā paṭighasaññānaṁ atthaṅgamā nānattasaññānaṁ amanasikārā 'ananto ākāso' ti ākāsānañcāyatanūpagā: ayaṁ chaṭṭho sattāvāso.

8. Santi bhikkhave sattā sabbaso ākāsānañcāyatanaṁ samatikkamma 'anantaṁ viññāṇan' ti viññāṇañcāyatanūpagā: ayaṁ sattamo sattāvāso.

9. Santi bhikkhave sattā sabbaso viññāṇañcāyatanaṁ samatikkamma 'natthi kiñcī' ti ākiñcaññāyatanūpagā: ayaṁ aṭṭhamo sattāvāso.

10. Santi bhikkhave sattā sabbaso ākiñcaññāyatanaṁ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanūpagā: ayaṁ navamo sattāvāso.

Ime kho bhikkhave nava sattāvāsā ti.

[page 402]

XXV.

1. Yato kho bhikkhave bhikkhuno paññāya cittaṁ suparicitaṁ hoti, tass' etaṁ bhikkhave bhikkhuno kallaṁ vacanāya 'khīṇā jāti, vusitaṁ brahmacariyaṁ, kataṁ karaṇīyaṁ, nāparaṁ itthattāyā ti pajānāmī' ti. Kathañ ca bhikkhave bhikkhuno paññāya cittaṁ suparicitaṁ hoti?

2. 'Vītarāgaṁ me cittan' ti paññāya cittaṁ suparicitaṁ hoti, 'vītadosaṁ me cittan' ti paññāya cittaṁ suparicitaṁ hoti, 'vītamohaṁ me cittan' ti paññāya cittaṁ suparicitaṁ hoti, 'asarāgadhammaṁ me cittan' ti paññāya cittaṁ suparicitaṁ hoti, 'asadosadhammaṁ me cittan' ti paññāya cittaṁ suparicitaṁ hoti, 'asamohadhammaṁ me cittan' ti paññāya cittaṁ suparicitaṁ hoti, 'anāvattidhammaṁ me cittaṁ kāmabhavāyā' ti paññāya cittaṁ suparicitaṁ hoti, 'anāvattidhammaṁ me cittaṁ rūpabhavāyā' ti paññāya cittaṁ suparicitaṁ hoti, 'anāvattidhammaṁ me cittaṁ arūpabhavāyā' ti paññāya cittaṁ suparicitaṁ hoti.

Yato kho bhikkhave bhikkhuno paññāya cittaṁ suparicitaṁ hoti, tass' etaṁ bhikkhave bhikkhuno kallaṁ vacanāya 'khīṇā jāti, vusitaṁ brahmacariyaṁ, kataṁ karaṇīyaṁ, nāparaṁ itthattāyā ti pajānāmī' ti.

XXVI.

1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ āyasmā ca Sāriputto āyasmā ca Candikāputto Rājagahe viharanti Veḷuvane Kalandakanivāpe. Tatra kho āyasmā Candikāputto bhikkhū āmantesi: Devadatto āvuso bhikkhūnaṁ evaṁ dhammaṁ deseti 'yato kho āvuso bhikkhuno cetasā cittaṁ suparicitaṁ hoti, tass' etaṁ bhikkhuno kallaṁ veyyākaraṇāya:

[page 403]

khīṇā jāti, vusitaṁ brahmacariyaṁ, kataṁ karaṇīyaṁ, nāparaṁ itthattāyā ti pajānāmī' ti.

2. Evaṁ vutte āyasmā Sāriputto āyasmantaṁ Candikāputtaṁ etad avoca: na kho āvuso Candikāputta Devadatto bhikkhūnaṁ evaṁ dhammaṁ deseti 'yato kho āvuso bhikkhuno cetasā cittaṁ suparicitaṁ hoti, tass' etaṁ bhikkhuno kallaṁ veyyākaraṇāya: khīṇā jāti, vusitaṁ brahmacariyaṁ, kataṁ karaṇīyaṁ, nāparaṁ itthattāyā ti pajānāmī' ti, evañ ca kho āvuso Candikāputta Devadatto bhikkhūnaṁ dhammaṁ deseti 'yato kho āvuso bhikkhuno cetasā cittaṁ suparicitaṁ hoti, tass' etaṁ bhikkhuno kallaṁ veyyākaraṇāya: khīṇā jāti, vusitaṁ brahmacariyaṁ, kataṁ karaṇīyaṁ, nāparaṁ itthattāyā ti pajānāmī' ti.

3. Dutiyam pi kho ... pe ... tatiyam pi kho āyasmā Candikāputto bhikkhū āmantesi: Devadatto āvuso bhikkhūnaṁ evaṁ dhammaṁ deseti 'yato kho āvuso bhikkhuno cetasā cittaṁ suparicitaṁ hoti, tass' etaṁ bhikkhuno veyyākaraṇāya: khīṇā jāti, vusitaṁ brahmacariyaṁ, kataṁ karaṇīyaṁ, nāparaṁ itthattāyā ti pajānāmī' ti. Tatiyam pi kho āyasmā Sāriputto āyasmantaṁ Candikāputtaṁ etad avoca: na kho āvuso Candikāputta Devadatto bhikkhūnaṁ evaṁ dhammaṁ deseti 'yato kho āvuso bhikkhuno cetasā cittaṁ suparicitaṁ hoti, tass' etaṁ bhikkhuno kallaṁ veyyākaraṇāya: khīṇā jāti, vusitaṁ brahmacariyaṁ, kataṁ karaṇīyaṁ, nāparaṁ itthattāyā ti pajānātī' ti, evañ ca kho āvuso Candikāputta Devadatto bhikkhūnaṁ dhammaṁ deseti 'yato kho āvuso bhikkhuno cetasā cittaṁ suparicitaṁ hoti, tass' etaṁ bhikkhuno kallaṁ veyyākaraṇāya: khīṇā jāti, vusitaṁ brahmacariyaṁ, kataṁ karaṇīyaṁ, nāparaṁ itthattāyā ti pajānāmī' ti.

4. Kathañ ca āvuso bhikkhuno cetasā cittaṁ suparicitaṁ hoti?

[page 404]

'Vītarāgaṁ me cittan' ti cetasā cittaṁ suparicitaṁ hoti, 'vītadosaṁ me cittan' ti cetasā cittaṁ suparicitaṁ hoti, 'vītamohaṁ me cittan' ti cetasā cittaṁ suparicitaṁ hoti, 'asarāgadhammaṁ me cittan' ti cetasā cittaṁ suparicitaṁ hoti, 'asadosadhammaṁ me cittan' ti cetasā cittaṁ suparicitaṁ hoti, 'asamohadhammaṁ me cittan' ti cetasā cittaṁ suparicitaṁ hoti, 'anāvattidhammaṁ me cittaṁ kāmabhavāyā' ti cetasā cittaṁ suparicitaṁ hoti, 'anāvattidhammaṁ me cittaṁ rūpabhavāyā' ti cetasā cittaṁ suparicitaṁ hoti, 'anāvattidhammaṁ me cittaṁ arūpabhavāyā' ti cetasā cittaṁ suparicitaṁ hoti.

5. Evaṁ sammāvimuttacittassa kho āvuso bhikkhuno bhusā ce pi cakkhuviññeyyā rūpā cakkhussa āpāthaṁ āgacchanti, nev' assa cittaṁ pariyādiyanti, amissīkatam ev' assa cittaṁ hoti ṭhitaṁ ānejjappattaṁ, vayaṁ c' assānupassati; bhusā ce pi sotaviññeyyā saddā ... ghānaviññeyyā gandhā ... jivhāviññeyyā rasā ... kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā ... manoviññeyyā dhammā manassa āpāthaṁ āgacchanti, nev' assa cittaṁ pariyādiyanti, amissīkatam ev' assa cittaṁ hoti ṭhitaṁ ānejjappattaṁ, vayaṁ c' assānupassati. Sevyathā pi āvuso silāyūpo soḷasakukkuko, tassa assu aṭṭha kukkū heṭṭhā nemassa aṭṭha kukkū upari nemassa; atha puratthimāya ce pi disāya āgaccheyya bhusā vātavuṭṭhi, neva naṁ kampeyya na samkampeyya na sampavedheyya;

[page 405]

atha pacchimāya ... atha uttarāya ... atha dakkhiṇāya ce pi disāya āgaccheyya bhusā vātavuṭṭhi, neva naṁ kampeyya na samkampeyya na sampavedheyya. Taṁ kissa hetu? Gambhīrattā āvuso nemassa sunikhātattā silāyūpassa. Evam eva kho āvuso evaṁ sammāvimuttacittassa bhikkhuno bhusā ce pi cakkhuviññeyyā rūpā cakkhussa āpāthaṁ āgacchanti, nev' assa cittaṁ pariyādiyanti, amissīkatam ev' assa cittaṁ hoti ṭhitaṁ ānejjappattaṁ, vayaṁ c' assānupassati; bhusā ce pi sotaviññeyyā saddā ... ghānaviññeyyā gandhā ... jivhāviññeyyā rasā ... kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā ... manoviññeyyā dhammā manassa āpāthaṁ āgacchanti, nev' assa cittaṁ pariyādiyanti, amissīkatam ev' assa cittaṁ hoti ṭhitaṁ ānejjappattaṁ, vayaṁ c' assānupassatī ti.

XXVII.

1. Atha kho Anāthapiṇḍiko gahapati yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Anāthapiṇḍikaṁ gahapatiṁ Bhagavā etad avoca:--

2. Yato kho gahapati ariyasāvakassa pañca bhayāni verāni vūpasantāni hoti, catūhi ca sotāpattiyaṅgehi samannāgato hoti, so ākaṅkhamāno attanā 'va attānaṁ vyākareyya: khīṇanirayo 'mhi khīṇatiracchānayoni khīṇapittivisayo khīṇāpāyaduggativinipāto, sotāpanno 'ham asmi avinipātadhammo niyato sambodhiparāyano.

[page 406]

3. Katamāni pañca bhayāni verāni vūpasantāni honti?

Yaṁ gahapati pāṇātipātī pāṇātipātapaccayā diṭṭhadhammikam pi bhayaṁ veraṁ pasavati, samparāyikam pi bhayaṁ veraṁ pasavati, cetasikam pi dukkhaṁ domanassaṁ paṭisaṁvedeti; pāṇātipātā paṭivirato neva diṭṭhadhammikam pi bhayaṁ veraṁ pasavati, na samparāyikam pi bhayaṁ veraṁ pasavati, na cetasikam pi dukkhaṁ domanassaṁ paṭisaṁvedeti. Pāṇātipātā paṭiviratassa evaṁ taṁ bhayaṁ veraṁ vūpasantaṁ hoti.

Yaṁ gahapati adinnādāyī ... pe ... kāmesu micchācārī ... musāvādī ... surāmerayamajjapamādaṭṭhāyī surāmerayamajjapamādaṭṭhānapaccayā diṭṭhadhammikam pi bhayaṁ veraṁ pasavati, samparāyikam pi bhayaṁ veraṁ pasavati, cetasikam pi dukkhaṁ domanassaṁ paṭisaṁvedeti; surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato neva diṭṭhadhammikam pi bhayaṁ veraṁ pasavati, na samparāyikam pi bhayaṁ veraṁ pasavati, na cetasikam pi dukkhaṁ domanassaṁ paṭisaṁvedeti. Surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭiviratassa evaṁ taṁ bhayaṁ veraṁ vūpasantaṁ hoti.

Imāni pañca bhayāni verāni vūpasantāni honti.

4. Katamehi catūhi sotāpattiyaṅgehi samannāgato hoti?

Idha gahapati ariyasāvako buddhe aveccappasādena samannāgato hoti 'iti pi so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi Satthā devamanussānaṁ buddho Bhagavā' ti; dhamme aveccappasādena samannāgato hoti 'svākkhāto Bhagavatā dhammo sandiṭṭhiko akāliko ehipassiko opanayiko paccattaṁ veditabbo viññūhī' ti; saṅghe aveccappasādena samannāgato hoti 'supaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho, ujupaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho, ñāyapaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho,

[page 407]

sāmīcipaṭipanno Bhagavato sāvakasaṅgho, yad idaṁ cattāri purisayugāni aṭṭha purisapuggalā, esa Bhagavato sāvakasaṅgho āhuneyyo pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṁ puññakkhettaṁ lokassā' ti; ariyakantehi sīlehi samannāgato hoti akhaṇḍehi acchiddehi asabalehi akammāsehi bhujissehi viññuppasatthehi aparāmaṭṭhehi samādhisaṁvattanikehi.

Imehi catūhi sotāpattiyaṅgehi samannāgato hoti.

5. Yato kho gahapati ariyasāvakassa imāni pañca bhayāni verāni vūpasantāni honti, imehi ca catūhi sotāpattiyaṅgehi samannāgato hoti, so ākaṅkhamāno attanā 'va attānaṁ vyākareyya: khīṇanirayo 'mhi khīṇatiracchānayoni khīṇapittivisayo khīṇāpāyaduggativinipāto, sotāpanno 'ham asmi avinipātadhammo niyato sambodhiparāyano ti.

XXVIII.

1. Yato kho bhikkhave ariyasāvakassa pañca bhayāni verāni vūpasantāni honti, catūhi ca sotāpattiyaṅgehi samannāgato hoti, so ākaṅkhamāno attanā 'va attānaṁ vyākareyya: khīṇanirayo 'mhi khīṇatiracchānayoni khīṇapittivisayo khīṇāpāyaduggativinipāto, sotāpanno 'ham asmi avinipātadhammo niyato sambodhiparāyano.

2. Katamāni pañca bhayāni verāni vūpasantāni honti? ... pe ... Imāni pañca bhayāni verāni vūpasantāni honti.

3. Katamehi catūhi sotāpattiyaṅgehi samannāgato hoti?

... .9 Imehi catūhi sotāpattiyaṅgehi samannāgato hoti.

[page 408]

4. Yato kho bhikkhave ariyasāvakassa imāni pañca bhayāni verāni vūpasantāni honti, imehi ca catūhi sotāpattiyaṅgehi samannāgato hoti, so ākaṅkhamāno attanā 'va attānaṁ vyākareyya: khīṇanirayo 'mhi khīṇatiracchānayoni khīṇapittivisayo khīṇāpāyaduggativinipāto, sotāpanno 'ham asmi avinipātadhammo niyato sambodhiparāyano ti.

XXIX.

1. Nava yimāni bhikkhave āghātavatthūni. Katamāni nava?

2. 'Anatthaṁ me acarī' ti āghātaṁ bandhati, 'anatthaṁ me caratī' ti āghātaṁ bandhati, 'anatthaṁ me carissatī' ti āghātaṁ bandhati, 'piyassa me manāpassa anatthaṁ acari ... anatthaṁ carati ... anatthaṁ carissatī' ti āghātaṁ bandhati, 'appiyassa me amanāpassa atthaṁ acari ... atthaṁ carati ... atthaṁ carissatī' ti āghātaṁ bandhati.

Imāni kho bhikkhave nava āghātavatthūnī ti.

XXX.

1. Nava yime bhikkhave āghātapaṭivinayā. Katame nava?

2. 'Anatthaṁ me acari, taṁ kut' ettha labbhā' ti āghātaṁ paṭivineti, 'anatthaṁ me carati, taṁ kut' ettha labbhā' ti āghātaṁ paṭivineti, 'anatthaṁ me carissati, taṁ kut' ettha labbhā' ti āghātaṁ paṭivineti, 'piyassa me manāpassa anatthaṁ acari ...anatthaṁ carati ... anatthaṁ carissati,

[page 409]

taṁ kut' ettha labbhā' ti āghātaṁ paṭivineti, 'appiyassa me amanāpassa atthaṁ cari ... atthaṁ carati ...atthaṁ carissati, taṁ kut' ettha labbhā' ti āghātaṁ paṭivineti.

Ime kho bhikkhave nava āghātapaṭivinayā ti.

XXXI.

1. Nava yime bhikkhave anupubbanirodhā. Katame nava?

2. Paṭhamaṁ jhānaṁ samāpannassa kāmasaññā niruddhā hoti, dutiyaṁ jhānaṁ samāpannassa vitakkavicārā niruddhā honti, tatiyaṁ jhānaṁ samāpannassa pīti niruddhā hoti, catutthaṁ jhānaṁ samāpannassa assāsapassāsā niruddhā honti, ākāsānañcāyatanaṁ samāpannassa rūpasaññā niruddhā hoti, viññāṇañcāyatanaṁ samāpannassa ākāsānañcāyatanasaññā niruddhā hoti, ākiñcaññāyatanaṁ samāpannassa viññāṇañcāyatanasaññā niruddhā hoti, nevasaññānāsaññāyatanaṁ samāpannassa ākiñcaññāyatanasaññā niruddhā hoti, saññāvedayitanirodhaṁ samāpannassa saññā ca vedanā ca niruddhā honti.

Ime kho bhikkhave nava anupubbanirodhā ti.

Sattāvāsavaggo tatiyo

Tatr'uddānaṁ:

ṭhānakhaḷuṅko taṇhā ca satta-saññā silāyūpo
Dve verā dve āghātāni anupubbanirodhena cā ti.

[page 410]

Mahā-Vagga

XXXII.

1. Nava yime bhikkhave anupubbavihārā. Katame nava?

2. Idha bhikkhave bhikkhu vicicc'eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṁ savicāraṁ vivekajaṁ pītisukhaṁ paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, vitakkavicārānaṁ vūpasamā ajjhattaṁ sampasādanaṁ cetaso ekodibhāvaṁ avitakkaṁ avicāraṁ samādhijaṁ pītisukhaṁ dutiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, pītiyā ca virāgā

... tatiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, sukhassa ca

pahānā dukkhassa ca pahānā pubb' eva somanassadomanassānaṁ atthaṅgamā adukkhamasukhaṁ upekhāsatipārisuddhiṁ catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati ... pe ... sabbaso rūpasaññānaṁ samatikkamā paṭighasaññānaṁ atthaṅgamā nānattasaññānaṁ amanasikārā 'ananto ākāso' ti ākāsānañcāyatanaṁ upasampajja viharati, sabbaso ākāsānañcāyatanaṁ samatikkamma 'anantaṁ viññāṇan' ti viññāṇañcāyatanaṁ upasampajja viharati, sabbaso viññāṇañcāyatanaṁ samatikkamma 'natthi kiñcī' ti ākiñcaññāyatanaṁ upasampajja viharati, sabbaso ākiñcaññāyatanaṁ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṁ upasampajja viharati, sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṁ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṁ upasampajja viharati.

Ime kho bhikkhave nava anupubbavihārā ti.

XXXIII.

1. Nava yimā bhikkhave anupubbavihārasamāpattiyo desessāmi, taṁ suṇātha ... pe ... Katamā ca bhikkhave nava anupubbavihārasamāpattiyo?

2. Yattha kāmā nirujjhanti, ye ca kāme nirodhetvā nirodhetvā viharanti, addhā te āyasmanto nicchātā nibbutā tiṇṇā pāragatā tadaṅgenā ti vadāmi.

[page 411]

Kattha kāmā nirujjhanti, ke ca kāme nirodhetvā nirodhetvā viharanti? Aham etaṁ na jānāmi, aham etaṁ na passāmī ti iti yo evaṁ vadeyya, so evam assa vacanīyo 'idhāvuso bhikkhu vivicc'eva kāmehi ... pe ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati; ettha kāmā nirujjhanti, te ca kāme nirodhetvā nirodhetvā viharantī' ti. Addhā bhikkhave asaṭho amāyāvī sādhū ti bhāsitaṁ abhinandeyya anumodeyya, sādhū ti bhāsitaṁ abhinanditvā anumoditvā namassamāno pañjaliko payirupāseyya.

3. Yattha vitakkavicārā nirujjhanti, ye ca vitakkavicāre nirodhetvā nirodhetvā viharanti, addhā te āyasmanto nicchātā nibbutā tiṇṇā pāragatā tadaṅgenā ti vadāmi.

Kattha vitakkavicārā nirujjhanti, ke ca vitakkavicāre nirodhetvā nirodhetvā viharanti? Aham etaṁ na jānāmi, aham etaṁ na passāmī ti iti yo evaṁ vadeyya, so evam assa vacanīyo 'idhāvuso bhikkhu vitakkavicārānaṁ vūpasamā ... pe ... dutiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati; ettha vitakkavicārā nirujjhanti, te ca vitakkavicāre nirodhetvā nirodhetvā viharantī' ti. Addhā bhikkhave asaṭho amāyāvī sādhū ti bhāsitaṁ abhinandeyya anumodeyya, sādhū ti bhāsitaṁ abhinanditvā anumoditvā namassamāno pañjaliko payirupāseyya.

4. Yattha pīti nirujjhati, ye ca pītiṁ nirodhetvā nirodhetvā viharanti, addhā te āyasmanto nicchātā nibbutā tiṇṇā pāragatā tadaṅgenā ti vadāmi. Kattha pīti nirujjhati, ke ca pītiṁ nirodhetvā nirodhetvā viharanti?

Aham etaṁ na jānāmi, aham etaṁ na passāmī ti iti yo evaṁ vadeyya, so evam assa vacanīyo 'idhāvuso bhikkhu pītiyā ca virāgā ... pe ... tatiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati; ettha pīti nirujjhati, te ca pītiṁ nirodhetvā nirodhetvā viharantī' ti.

[page 412]

Addhā bhikkhave asaṭho amāyāvī sādhū ti bhāsitaṁ abhinandeyya anumodeyya, sādhū ti bhāsitaṁ abhinanditvā anumoditvā namassamāno pañjaliko payirupāseyya.

5. Yattha upekhāsukhaṁ nirujjhati, ye ca upekhāsukhaṁ nirodhetvā nirodhetvā viharanti, addhā te āyasmanto nicchātā nibbutā tiṇṇā pāragatā tadaṅgenā ti vadāmi. Kattha upekhāsukhaṁ nirujjhati, ke ca upekhāsukhaṁ nirodhetvā nirodhetvā viharanti? Aham etaṁ na jānāmi, aham etaṁ na passāmī ti iti yo evaṁ vadeyya, so evam assa vacanīyo 'idhāvuso bhikkhu sukhassa ca pahānā ... pe ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati; ettha upekhāsukhaṁ nirujjhati, te ca upekhāsukhaṁ nirodhetvā nirodhetvā viharantī' ti. Addhā bhikkhave asaṭho amāyāvī sādhū ti bhāsitaṁ abhinandeyya anumodeyya, sādhū ti bhāsitaṁ abhinanditvā anumoditvā namassamāno pañjaliko payirupāseyya.

6. Yattha rūpasaññā nirujjhanti, ye ca rūpasaññā nirodhetvā nirodhetvā viharanti, addhā te āyasmanto nicchātā nibbutā tiṇṇā pāragatā tadaṅgenā ti vadāmi. Kattha rūpasaññā nirujjhanti, ke ca rūpasaññā nirodhetvā nirodhetvā viharanti? Aham etaṁ na jānāmi, aham etaṁ na passāmī ti iti yo evaṁ vadeyya, so evam assa vacanīyo 'idhāvuso bhikkhu sabbaso rūpasaññānaṁ samatikkamā paṭighasaññānaṁ atthaṅgamā nānattasaññānaṁ amanasikārā "ananto ākāso" ti ākāsānañcāyatanaṁ upasampajja viharati; ettha rūpasaññā nirujjhanti, te ca rūpasaññā nirodhetvā nirodhetvā viharantī' ti. Addhā bhikkhave asaṭho amāyāvī sādhū ti bhāsitaṁ abhinandeyya anumodeyya, sādhū ti bhāsitaṁ abhinanditvā anumoditvā namassamāno pañjaliko payirupāseyya.

[page 413]

7. Yattha ākāsānañcāyatanasaññā nirujjhati, ye ca ākāsānañcāyatanasaññaṁ nirodhetvā nirodhetvā viharanti, addhā te āyasmanto nicchātā nibbutā tiṇṇā pāragatā tadaṅgenā ti vadāmi. Kattha ākāsānañcāyatanasaññā nirujjhati, ke ca ākāsānañcāyatanasaññaṁ nirodhetvā nirodhetvā viharanti? Aham etaṁ na jānāmi, aham etaṁ na passāmī ti iti yo evaṁ vadeyya, so evam assa vacanīyo 'idhāvuso bhikkhu sabbaso ākāsānañcāyatanaṁ samatikkamma "anantaṁ viññāṇan" ti viññāṇañcāyatanaṁ upasampajja viharati; ettha ākāsānañcāyatanasaññā nirujjhati, te ca ākāsānañcāyatanasaññaṁ nirodhetvā nirodhetvā viharantī 'ti. Addhā bhikkhave asaṭho amāyāvī sādhū ti bhāsitaṁ abhinandeyya anumodeyya, sādhū ti bhāsitaṁ abhinanditvā anumoditvā namassamāno pañjaliko payirupāseyya.

8. Yattha viññāṇañcāyatanasaññā nirujjhati, ye ca viññāṇañcāyatanasaññaṁ nirodhetvā nirodhetvā viharanti, addhā te āyasmanto nicchātā nibbutā tiṇṇā pāragatā tadaṅgenā ti vadāmi. Kattha viññāṇañcāyatanasaññā nirujjhati, ke ca viññāṇañcāyatanasaññaṁ nirodhetvā nirodhetvā viharanti? Aham etaṁ na jānāmi, aham etaṁ na passāmī ti iti yo evaṁ vadeyya, so evam assa vacanīyo 'idhāvuso bhikkhu sabbaso viññāṇañcāyatanaṁ samatikkamma "natthi kiñcī" ti ākiñcaññāyatanaṁ upasampajja viharati; ettha viññāṇañcāyatanasaññā nirujjhati, te ca viññāṇañcāyatanasaññaṁ nirodhetvā nirodhetvā viharantī' ti. Addhā bhikkhave asaṭho amāyāvī ... pe ... namassamāno pañjaliko payirupāseyya.

9. Yattha ākiñcaññāyatanasaññā nirujjhati, ye ca ākiñcaññāyatanasaññaṁ nirodhetvā nirodhetvā viharanti, addhā te āyasmanto nicchātā nibbutā tiṇṇā pāragatā tadaṅgenā ti vadāmi. Kattha ākiñcaññāyatanasaññā nirujjhati, ke ca ākiñcaññāyatanasaññaṁ nirodhetvā nirodhetvā viharanti?

[page 414]

Aham etaṁ na jānāmi, aham etaṁ na passāmī ti iti yo.

evaṁ vadeyya, so evam assa vacanīyo 'idhāvuso bhikkhu sabbaso ākiñcaññāyatanaṁ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṁ upasampajja viharati; ettha ākiñcaññāyatanasaññā nirujjhati, te ca ākiñcaññāyatanasaññaṁ nirodhetvā nirodhetvā viharantī' ti. Addhā bhikkhave asaṭho amāyāvī ... pe ... namassamāno pañjaliko payirupāseyya.

10. Yattha nevasaññānāsaññāyatanasaññā nirujjhati, ye ca nevasaññānāsaññāyatanasaññaṁ nirodhetvā nirodhetvā viharanti, addhā te āyasmanto nicchātā nibbutā tiṇṇā pāragatā tadaṅgenā ti vadāmi. Kattha nevasaññānāsaññāyatanasaññā nirujjhati, ke ca nevasaññānāsaññāyatanasaññaṁ nirodhetvā nirodhetvā viharanti? Aham etaṁ na jānāmi, aham etaṁ na passāmī ti iti yo evaṁ vadeyya, so evam assa vacanīyo 'idhāvuso bhikkhu sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṁ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṁ upasampajja viharati; ettha nevasaññānāsaññāyatanasaññā nirujjhati, te ca nevasaññānāsaññāyatanasaññaṁ nirodhetvā nirodhetvā viharantī' ti. Addhā bhikkhave asaṭho amāyāvī sādhū ti bhāsitaṁ abhinandeyya anumodeyya, sādhū ti bhāsitaṁ abhinanditvā anumoditvā namassamāno pañjaliko payirupāseyya.

Imā kho bhikkhave nava anupubbavihārasamāpattiyo ti

XXXIV.

1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ āyasmā Sāriputto Rājagahe viharati Veḷuvane Kalandakanivāpe. Tatra kho āyasmā Sāriputto bhikkhū āmantesi 'sukham idaṁ āvuso nibbānaṁ, sukham idaṁ āvuso nibbānan' ti.

2. Evaṁ vutte āyasmā Udāyi āyasmantaṁ Sāriputtaṁ etad avoca:--

[page 415]

Kiṁ pan' ettha āvuso Sāriputta sukhaṁ, yad ettha natthi vedayitan ti?

3. Etad eva khv ettha āvuso sukhaṁ, yad ettha natthi vedayitaṁ. Pañc' ime āvuso kāmaguṇā. Katame pañca?

Cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṁhitā rajanīyā, sotaviññeyyā saddā ... pe ... ghānaviññeyyā gandhā ... jivhāviññeyyā rasā ... kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṁhitā rajanīyā.

Ime kho āvuso pañca kāmaguṇā. Yaṁ kho āvuso ime pañca kāmaguṇe paṭicca uppajjati sukhaṁ somanassaṁ, idaṁ vuccat' āvuso kāmasukhaṁ.

4. Idhāvuso bhikkhu vivicc'eva kāmehi ... pe ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. Tassa ce āvuso bhikkhuno iminā vihārena viharato kāmasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa hoti ābādho. Seyyathā pi āvuso sukhino dukkhaṁ uppajjeyya yāva-d-eva ābādhāya, evam ev' assa te kāmasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa hoti ābādho. Yo kho panāvuso ābādho, dukkham etaṁ vuttaṁ Bhagavatā. Iminā pi kho etaṁ āvuso pariyāyena veditabbaṁ yathāsukhaṁ nibbānaṁ.

5. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu vitakkavicārānaṁ vūpasamā ... pe ... dutiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati.

Tassa ce āvuso bhikkhuno iminā vihārena viharato vitakkasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa hoti ābādho. Seyyathā pi āvuso sukhino dukkhaṁ uppajjeyya yāva-d-eva ābādhāya, evam ev' assa te vitakkasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti,

[page 416]

svāssa hoti ābādho. Yo kho panāvuso ābādho, dukkham etaṁ vuttaṁ Bhagavatā.

Iminā pi kho etaṁ āvuso pariyāyena veditabbaṁ yathāsukhaṁ nibbānaṁ.

6. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu pītiyā ca virāgā ... pe ... tatiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. Tassa ce āvuso bhikkhuno iminā vihārena viharato pītisahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa hoti ābādho.

Seyyathā pi āvuso sukhino dukkhaṁ uppajjeyya yāva-d-eva ābādhāya, evam ev' assa te pītisahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa hoti ābādho. Yo kho panāvuso ābādho, dukkham etaṁ vuttaṁ Bhagavatā. Iminā pi kho etaṁ āvuso pariyāyena veditabbaṁ yathāsukhaṁ nibbānaṁ.

7. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sukhassa ca pahānā ... pe ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. Tassa ce āvuso bhikkhuno iminā vihārena viharato upekhāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa hoti ābādho.

Seyyathā pi āvuso sukhino dukkhaṁ uppajjeyya yāva-d-eva ābādhāya, evam ev' assa te upekhāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa hoti ābādho. Yo kho panāvuso ābādho, dukkham etaṁ vuttaṁ Bhagavatā. Iminā pi kho etaṁ āvuso pariyāyena veditabbaṁ yathāsukhaṁ nibbānaṁ.

8. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sabbaso rūpasaññānaṁ samatikkamā paṭighasaññānaṁ atthaṅgamā nānattasaññānaṁ amanasikārā 'ananto ākāso' ti ākāsānañcāyatanaṁ upasampajja viharati. Tassa ce āvuso bhikkhuno iminā vihārena viharato rūpasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa hoti ābādho. Seyyathā pi āvuso sukhino dukkhaṁ uppajjeyya yāva-d-eva ābādhāya, evam ev' assa te rūpasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti,

[page 417]

svāssa hoti ābādho. Yo kho panāvuso ābādho, dukkham etaṁ vuttaṁ Bhagavatā. Iminā pi kho etaṁ āvuso pariyāyena veditabbaṁ yathāsukhaṁ nibbānaṁ.

9. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sabbaso ākāsānañcāyatanaṁ samatikkamma 'anantaṁ viññāṇan' ti viññāṇañcāyatanaṁ upasampajja viharati. Tassa ce āvuso bhikkhuno iminā vihārena viharato ākāsānañcāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa hoti ābādho. Seyyathā pi āvuso sukhino dukkhaṁ uppajjeyya yāva-d-eva ābādhāya, evam ev' assa te ākāsānañcāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa hoti ābādho. Yo kho panāvuso ābādho, dukkham etaṁ vuttaṁ Bhagavatā. Iminā pi kho etaṁ āvuso pariyāyena veditabbaṁ yathāsukhaṁ nibbānaṁ.

10. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sabbaso viññāṇañcāyatanaṁ samatikkamma 'natthi kiñcī' ti ākiñcaññāyatanaṁ upasampajja viharati. Tassa ce āvuso bhikkhuno iminā vihārena viharato viññāṇañcāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa hoti ābādho. Seyyathā pi āvuso sukhino dukkhaṁ uppajjeyya yāva-d-eva ābādhāya, evam ev' assa te viññāṇañcāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa hoti ābādho. Yo kho panāvuso ābādho, dukkham etaṁ vuttaṁ Bhagavatā. Iminā pi kho etaṁ āvuso pariyāyena veditabbaṁ yathāsukhaṁ nibbānaṁ.

11. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sabbaso ākiñcaññāyatanaṁ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṁ upasampajja viharati. Tassa ce āvuso bhikkhuno iminā vihārena viharato ākiñcaññāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa hoti ābādho. Seyyathā pi āvuso sukhino dukkhaṁ uppajjeyya yāva-d-eva ābādhāya, evam ev' assa te ākiñcaññāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa hoti ābādho. Yo kho panāvuso ābādho, dukkham etaṁ vuttaṁ Bhagavatā. Iminā pi kho etaṁ āvuso pariyāyena veditabbaṁ yathāsukhaṁ nibbānaṁ.

[page 418]

12. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṁ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṁ upasampajja viharati, paññāya c' assa disvā āsavā parikkhīṇā honti. Iminā pi kho etaṁ āvuso pariyāyena veditabbaṁ yathāsukhaṁ nibbānan ti.

XXXV.

1. Seyyathā pi bhikkhave gāvī pabbateyyā bālā avyattā akhettaññū akusalā visame pabbate carituṁ, tassā evam assa 'yan nūnāhaṁ agatapubbañ c'eva disaṁ gaccheyyaṁ, akhāditapubbāni ca tiṇāni khādeyyaṁ, apītapubbāni ca pānīyāni piveyyan' ti; sā purimaṁ pādaṁ na suppatiṭṭhitaṁ patiṭṭhāpetvā pacchimaṁ pādaṁ uddhareyya, sā na c'eva agatapubbaṁ disaṁ gaccheyya, na ca akhāditapubbāni tiṇāni khādeyya, na ca apītapubbāni pānīyāni piveyya; yasmiṁ c' assā pāde ṭhitāya evam assa 'yan nūnāhaṁ agatapubbañ c'eva disaṁ gaccheyyaṁ, akhāditapubbāni ca tiṇāni khādeyyaṁ, apītapubbāni ca pānīyāni piveyyan' ti, tañ ca padesaṁ na sotthinā paccāgaccheyya. Taṁ kissa hetu? Tattha hi sā bhikkhave gāvī pabbateyyā bālā avyattā akhettaññū akusalā visame pabbate carituṁ. Evam eva kho bhikkhave idh' ekacco bhikkhu bālo avyatto akhettaññū akusalo vivicc'eva kāmehi ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharituṁ; so taṁ nimittaṁ na āsevati na bhāveti na bahulīkaroti na svādhiṭṭhitaṁ adhiṭṭhāti, tassa evaṁ hoti 'yan nūnāhaṁ vitakkavicārānaṁ vūpasamā ... pe ... dutiyaṁ jhānaṁ upasampajja vihareyyan' ti;

[page 419]

so na sakkoti vitakkavicārānaṁ vūpasamā ... dutiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharituṁ; tassa evaṁ hoti 'yan nūnāhaṁ vivicc'eva kāmehi ... pe ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja vihareyyan' ti; so na sakkoti vivicc'eva kāmehi ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharituṁ. Ayaṁ vuccati bhikkhave bhikkhu ubhato bhaṭṭho ubhato parihīno, seyyathā pi sā gāvī pabbateyyā bālā avyattā akhettaññū akusalā visame pabbate carituṁ.

2. Seyyathā pi bhikkhave gāvī pabbateyyā paṇḍitā vyattā khettaññū kusalā visame pabbate carituṁ, tassā evam assa 'yan nūnāhaṁ agatapubbañ c'eva disaṁ gaccheyyaṁ, akhāditapubbāni ca tiṇāni khādeyyaṁ, apītapubbāni ca pānīyāni piveyyan' ti; sā purimaṁ pādaṁ suppatiṭṭhitaṁ patiṭṭhāpetvā pacchimaṁ pādaṁ uddhareyya, sā agatapubbañ c'eva disaṁ gaccheyya, akhāditapubbāni ca tiṇāni khādeyya, apītapubbāni ca pānīyāni piveyya; yasmiṁ c' assā pāde ṭhitāya evam assa 'yan nūnāhaṁ agatapubbañ c'eva disaṁ gaccheyyaṁ, akhāditapubbāni ca tiṇāni khādeyyaṁ, apītapubbāni ca pānīyāni piveyyan' ti, tañ ca padesaṁ sotthinā paccāgaccheyya. Taṁ kissa hetu? Tathā hi sā bhikkhave gāvī pabbateyyā paṇḍitā vyattā khettaññū kusalā visame pabbate carituṁ. Evam eva kho bhikkhave idh' ekacco bhikkhu paṇḍito vyatto khettaññū kusalo vivicc'eva kāmehi ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharituṁ; so taṁ nimittaṁ āsevati bhāveti bahulīkaroti svādhiṭṭhitaṁ adhiṭṭhāti, tassa evaṁ hoti 'yan nūnāhaṁ vitakkavicārānaṁ vūpasamā ... dutiyaṁ jhānaṁ upasampajja vihareyyan' ti; so dutiyaṁ jhānaṁ anabhihiṁsamāno vitakkavicārānaṁ vūpasamā ... dutiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati; so taṁ nimittaṁ āsevati bhāveti bahulīkaroti svādhiṭṭhitaṁ adhiṭṭhāti, tassa evaṁ hoti 'yan nūnāhaṁ pītiyā ca virāgā

[page 420]

... tatiyaṁ jhānaṁ upasampajja vihareyyan' ti; so tatiyaṁ jhānaṁ anabhihiṁsamāno pītiyā ca virāgā ... tatiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati; so taṁ nimittaṁ āsevati bhāveti bahulīkaroti svādhiṭṭhitaṁ adhiṭṭhāti, tassa evaṁ hoti 'yan nūnāhaṁ sukhassa ca pahānā ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja vihareyyan' ti; so catutthaṁ jhānaṁ anabhihiṁsamāno sukhassa ca pahānā ... pe ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati; so taṁ nimittaṁ āsevati bhāveti bahulīkaroti svādhiṭṭhitaṁ adhiṭṭhāti, tasa evaṁ hoti 'yan nūnāhaṁ sabbaso rūpasaññānaṁ samatikkamā patighasaññānaṁ atthaṅgamā nānattasaññānaṁ amanasikārā "ananto ākāso" ti ākāsānañcāyatanaṁ upasampajja vihareyyan' ti; so ākāsānañcāyatanaṁ anabhihiṁsamāno sabbaso rūpasaññānaṁ samatikkamā ... pe ... ākāsānañcāyatanaṁ upasampajja viharati; so taṁ nimittaṁ āsevati bhāveti bahulīkaroti svādhiṭṭhitaṁ adhiṭṭhāti, tassa evaṁ hoti 'yan nūnāhaṁ sabbaso ākāsānañcāyatanaṁ samatikkamma "anantaṁ viññāṇan" ti viññāṇañcāyatanaṁ upasampajja vihareyyan' ti; so viññāṇañcāyatanaṁ anabhihiṁsamāno sabbaso ākāsānañcāyatanaṁ samatikkamma 'anantaṁ viññāṇan' ti viññāṇañcāyatanaṁ upasampajja viharati; so taṁ nimittaṁ āsevati bhāveti bahulīkaroti svādhiṭṭhitaṁ adhiṭṭhāti, tassa evaṁ hoti 'yan nūnāhaṁ sabbaso viññāṇañcāyatanaṁ samatikkamma "natthi kiñcī" ti ākiñcaññāyatanaṁ upasampajja vihareyyan' ti; so ākiñcaññāyatanaṁ anabhihiṁsamāno sabbaso viññāṇañcāyatanaṁ samatikkamma 'natthi kiñcī' ti ākiñcaññāyatanaṁ upasampajja viharati; so taṁ nimittaṁ āsevati bhāveti bahulīkaroti svādhiṭṭhitaṁ adhiṭṭhāti, tassa evaṁ hoti 'yan nūnāhaṁ sabbaso ākiñcaññāyatanaṁ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṁ upasampajja vihareyyan' ti; so nevasaññānāsaññāyatanaṁ anabhihiṁsamāno sabbaso ākiñcaññāyatanaṁ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṁ upasampajja viharati; so taṁ nimittaṁ āsevati bhāveti bahulīkaroti svādhiṭṭhitaṁ adhiṭṭhāti,

[page 421]

tassa evaṁ hoti 'yan nūnāhaṁ sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṁ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṁ upasampajja vihareyyan' ti; so saññāvedayitanirodhaṁ anabhihiṁsamāno sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṁ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṁ upasampajja viharati.

3. Yato kho bhikkhave bhikkhu taṁ tad eva samāpattiṁ samāpajjati pi vuṭṭhāti pi, tassa mudu cittaṁ hoti kammaññaṁ, mudunā cittena kammaññena appamāṇo samādhi hoti subhāvito, so appamāṇena samādhinā subhāvitena yassa yassa abhiññā sacchikaraṇīyassa dhammassa cittaṁ abhininnāmeti abhiññā sacchikiriyāya, tatra tatr' eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane. So sace ākaṅkhati 'anekavihitaṁ iddhividhaṁ paccanubhaveyyaṁ: eko pi hutvā bahudhā assaṁ ... pe ... yāva Brahmalokā pi kāyena 'va saṁvatteyyan' ti, tatra tatr' eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane. So sace ākaṅkhati 'dibbāya sotadhātuyā ... pe ... sati sati āyatane. So sace ākaṅkhati 'parasattānaṁ parapuggalānaṁ cetasā ceto paricca pajāneyyaṁ: sarāgaṁ vā cittaṁ sarāgaṁ cittan ti pajāneyyaṁ ... pe ... vimuttaṁ vā cittaṁ vimuttaṁ cittan ti pajāneyyaṁ, avimuttaṁ vā cittaṁ avimuttaṁ cittan ti pajāneyyan' ti. tatra tatr' eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane. So sace ākaṅkhati 'anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussareyyaṁ, seyyathīdaṁ ekam pi jātiṁ dve pi jātiyo ... pe ... iti sākāraṁ sa-uddesaṁ anekavihitaṁ pubbenivāsaṁ anussareyyan' ti, tatra tatr' eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane.

[page 422]

So sace āhaṅkhati 'dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena ... pe ... yathākammūpage satte pajāneyyan' ti, tatra tatr' eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇati sati sati āyatane. So sace ākaṅkhati 'āsavānaṁ khayā ... pe ... sacchikatvā upasampajja vihareyyan' ti, tatra tatr' eva sakkhibhabbataṁ pāpuṇāti sati sati āyatane ti.

XXXVI.

1. Paṭhamam p' ahaṁ bhikkhave jhānaṁ nissāya āsavānaṁ khayaṁ vadāmi, dutiyam p' ahaṁ bhikkhave jhānaṁ nissāya āsavānaṁ khayaṁ vadāmi, tatiyam p' ahaṁ bhikkhave jhānaṁ nissāya āsavānaṁ khayaṁ vadāmi, catutthaṁ p' ahaṁ bhikkhave jhānaṁ nissāya āsavānaṁ khayaṁ vadāmi, ākāsānañcāyatanam p' ahaṁ bhikkhave nissāya āsavānaṁ khayaṁ vadāmi, viññāṇañcāyatanaṁ p' ahaṁ bhikkhave nissāya āsavānaṁ khayaṁ vadāmi, ākiñcaññāyatanaṁ p' ahaṁ bhikkhave nissāya āsavānaṁ khayaṁ vadāmi ... pe ... nevasaññānāsaññāyatanam p' ahaṁ bhikkhave nissāya āsavānaṁ khayaṁ vadāmi.

2. Paṭhamam p' ahaṁ bhikkhave jhānaṁ nissāya āsavānaṁ khayaṁ vadāmī ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

Idha bhikkhave bhikkhu vivicc'eva kāmehi ... pe ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. So yad eva tattha hoti rūpagataṁ vedanāgataṁ saññāgataṁ saṅkhāragataṁ viññāṇagataṁ, te dhamme aniccato dukkhato rogato gaṇḍato sallato aghato ābādhato parato palokato suññato anattato samanupassati.

[page 423]

So tehi dhammehi cittaṁ paṭivāpeti, so tehi dhammehi cittaṁ paṭivāpetvā amatāya dhātuyā cittaṁ upasaṁharati 'etaṁ santaṁ etaṁ paṇītaṁ, yad idaṁ sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānan' ti. So tattha ṭhito āsavānaṁ khayaṁ pāpuṇāti, no ce āsavānaṁ khayaṁ pāpuṇāti, ten' eva dhammarāgena tāya dhammanandiyā pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā opapātiko hoti tattha parinibbāyī anāvattidhammo tasmā lokā. Seyyathā pi bhikkhave issāso vā issāsantevāsī vā tiṇapurisake vā mattikāpuñje vā yoggaṁ karitvā so aparena samayena dūre pāti ca hoti akkhaṇavedhi ca mahato ca kāyassa padāletā: evam eva kho bhikkhave bhikkhu vivicc'eva kāmehi ... pe ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati; so yad eva tattha hoti rūpagataṁ vedanāgataṁ saññāgataṁ saṅkhāragataṁ viññāṇagataṁ, te dhamme aniccato dukkhato rogato gaṇḍato sallato aghato ābādhato parato palokato suññato anattato samanupassati; so tehi dhammehi cittaṁ paṭivāpeti, so tehi dhammehi cittaṁ paṭivāpetvā amatāya dhātuyā cittaṁ upasaṁharati 'etaṁ santaṁ etaṁ paṇītaṁ, yad idaṁ sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānan' ti; so tattha ṭhito āsavānaṁ khayaṁ pāpuṇāti, no ce āsavānaṁ khayaṁ pāpuṇāti, ten' eva dhammarāgena tāya dhammanandiyā pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā opapātiko hoti tattha parinibbāyī anāvattidhammo tasmā lokā.

[page 424]

Paṭhamam p' ahaṁ bhikkhave jhānaṁ nissāya āsavānaṁ khayaṁ vadāmī ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

3. Dutiyam p' ahaṁ bhikkhave jhānaṁ nissāya ... pe ... tatiyam p' ahaṁ bhikkhave jhānaṁ nissāya ... pe ... catuttham p' ahaṁ bhikkhave jhānaṁ nissāya āsavānaṁ khayaṁ vādāmī ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

Idha bhikkhave bhikkhu sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubb' eva somanassadomanassānaṁ atthaṅgamā adukkhamasukhaṁ upekhāsatipārisuddhiṁ catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. So yad eva tattha hoti rūpagataṁ vedanāgataṁ saññāgataṁ saṅkhāragataṁ viññāṇagataṁ, te dhamme aniccato dukkhato rogato gaṇḍato sallato aghato ābādhato parato palokato suññato anattato samanupassati. So tehi dhammehi cittaṁ paṭivāpeti, so tehi dhammehi cittaṁ paṭivāpetvā amatāya dhātuyā cittaṁ upasaṁharati 'etaṁ santaṁ etaṁ paṇītaṁ, yad idam sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānan' ti. So tattha ṭhito āsavānaṁ khayaṁ pāpuṇāti, no ce āsavānaṁ khayaṁ pāpuṇāti, ten' eva dhammarāgena tāya dhammanandiyā pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā opapātiko hoti tattha parinibbāyī anāvattidhammo tasmā lokā. Seyyathā pi bhikkhave issāso vā issāsantevāsī vā tiṇapurisake vā mattikāpuñje vā yoggaṁ karitvā, so aparena samayena dūre pāti ca hoti akkhaṇavedhi ca mahato ca kāyassa padāletā: evam eva kho bhikkhave bhikkhu sukhassa ca pahānā ... pe ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati; so yad eva tattha hoti rūpagataṁ vedanāgataṁ ... pe ... anāvattidhammo tasmā lokā.

[page 425]

Catuttham p' ahaṁ bhikkhave jhānaṁ nissāya āsavānaṁ khayaṁ vadāmī ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

4. ākāsānañcāyatanam p' ahaṁ bhikkhave jhānaṁ nissāya āsāvānaṁ khayaṁ vadāmī ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

Idha bhikkhave bhikkhu sabbaso rūpasaññānaṁ samatikkamā paṭighasaññānaṁ atthaṅgamā nānattasaññānaṁ amanasikārā 'ananto ākāso' ti ākāsānañcāyatanaṁ upasampajja viharati. So yad eva tattha hoti vedanāgataṁ saññāgataṁ saṅkhāragataṁ ... So ... pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā opapātiko hoti tattha parinibbāyī anāvattidhammo tasmā lokā. Seyyathā pi bhikkhave issāso vā issāsantevāsī vā tiṇapurisake vā mattikāpuñje vā yoggaṁ karitvā so aparena samayena dūre pāti ca hoti akkhaṇavedhi ca mahato ca kāyassa padāletā: evam eva kho bhikkhave bhikkhu sabbaso rūpasaññānaṁ samatikkamā paṭighasaññānaṁ atthaṅgamā nānattasaññānaṁ amanasikārā 'ananto ākāso' ti ākāsānañcāyatanaṁ upasampajja viharati; so yad eva tattha hoti vedanāgataṁ saññāgataṁ ... pe ... anāvattidhammo tasmā lokā.

ākāsānañcāyatanam p' ahaṁ bhikkhave nissāya āsavānaṁ khayaṁ vadāmī ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

5. Viññāṇañcāyatanam p' aham bhikkhave nissāya ... pe ... ākiñcaññāyatanam p' ahaṁ bhikkhave nissāya āsavānaṁ khayaṁ vadāmī ti iti kho pan' etaṁ vuttaṁ, kiñ c' etaṁ paṭicca vuttaṁ?

[page 426]

Idha bhikkhave bhikkhu sabbaso viññāṇañcāyatanaṁ samatikkamma 'natthi kiñcī' ti ākiñcaññāyatanaṁ upasampajja viharati. So yad eva tattha hoti vedanāgataṁ saññāgataṁ ... pe ... So ... pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ tasmā lokā ...

ākiñcaññāyatanam p' ahaṁ bhikkhave nissāya āsavānaṁ khayaṁ vadāmī ti iti yan taṁ vuttaṁ, idam etaṁ paṭicca vuttaṁ.

Iti kho bhikkhave yāvatā saññāsamāpatti, tāvatā aññāpaṭivedho. Yāni ca kho imāni bhikkhave āyatanāni: nevasaññānāsaññāyatanasamāpatti ca saññāvedayitanirodho ca, jhāyī h' ete bhikkhave bhikkhūhi samāpattikusalehi samāpattivuṭṭhānakusalehi samāpajjitvā vuṭṭhahitvā samakkhātabbānī ti vadāmī ti.

XXXVII.

1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ āyasmā Ānando Kosambīyaṁ viharati Ghositārāme. Tatra kho āyasmā Ānando bhikkhū āmantesi:-- āvuso bhikkhavo ti.

āvuso ti kho te bhikkhū āyasmato ānandassa paccassosuṁ. āyasmā Ānando etad avoca:--

2. Acchariyaṁ āvuso abbhutaṁ āvuso, yāvañ c' idaṁ tena Bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena sambādhe okāsādhigamo anubuddho sattānaṁ visuddhiyā sokaparidevānaṁ samatikkamāya dukkhadomanassānaṁ atthaṅgamāya ñāyassa adhigamāya nibbānassa sacchikiriyāya, tad eva nāma cakkhuṁ bhavissati, te rūpā tañ cāyatanaṁ no paṭisaṁvedissati;

[page 427]

tad eva nāma sotaṁ bhavissati, te saddā tañ cāyatanaṁ no paṭisaṁvedissati; tad eva nāma ghānaṁ bhavissati, te gandhā tañ cāyatanaṁ no paṭisaṁvedissati; sā ca nāma jivhā bhavissati, te rasā tañ cāyatanaṁ no paṭisaṁvedissati; so ca nāma kāyo bhavissati, te phoṭṭhabbā tañ cāyatanaṁ no paṭisaṁvedissatī ti.

3. Evaṁ vutte āyasmā Udāyi āyasamantaṁ ānandaṁ etad avoca 'saññī-m-eva nu kho āvuso ānanda tad āyatanaṁ no paṭisaṁvedeti, udāhu asaññī' ti? 'Saññī-meva kho āvuso tad āyatanaṁ no paṭisaṁvedeti, no asaññī' ti. 'Kiṁsaññī panāvuso tad āyatanaṁ no paṭisaṁvedetī' ti?

4. Idhāvuso bhikkhu sabbaso rūpasaññānaṁ samatikkamā paṭighasaññānaṁ atthaṅgamā nānattasaññānaṁ amanasikārā 'ananto ākāso' ti ākāsānañcāyatanaṁ upasampajja viharati. Evaṁsaññī pi kho āvuso tad āyatanaṁ no paṭisaṁvedeti.

5. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sabbaso ākāsānañcāyatanaṁ samatikkamma 'anantaṁ viññāṇan' ti viññāṇañcāyatanaṁ upasampajja viharati. Evaṁsaññī pi kho āvuso tad āyatanaṁ no paṭisaṁvedeti.

6. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sabbaso viññāṇañcāyatanaṁ samatikkamma 'natthi kiñcī' ti ākiñcaññāyatanaṁ upasampajja viharati. Evaṁsaññī pi kho āvuso tad āyatanaṁ no paṭisaṁvedeti.

7. Ekam idāhaṁ āvuso samayaṁ Sākete viharāmi Añjanavane Migadāye. Atha kho āvuso Jaṭilāgāhiyā bhikkhunī yenāhaṁ ten' upasaṅkami,

[page 428]

upasaṅkamitvā maṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhāsi. Ekamantaṁ ṭhitā kho āvuso Jaṭilāgāhiyā bhikkhunī maṁ etad avoca 'yāyaṁ bhante ānanda samādhi na cābhinato na cāpanato na sasaṅkhāraniggayhavāritavato vimuttattā ṭhito ṭhitattā santusito santusitattā no paritassati, ayaṁ bhante ānanda samādhi kimphalo vutto Bhagavatā' ti? Evaṁ vutte ahaṁ āvuso Jaṭilāgāhiyaṁ bhikkhuniṁ etad avocaṁ 'yāyaṁ bhagini samādhi na cābhinato na cāpanato na sasaṅkhāraniggayhavāritavato vimuttattā ṭhito ṭhitattā santusito santusitattā no paritassati, ayaṁ bhagini samādhi aññāphalo vutto Bhagavatā' ti.

Evaṁsaññī pi kho āvuso tad āyatanaṁ no paṭisaṁvedetī ti.

XXXVIII.

1. Atha kho dve lokāyatikā brāhmaṇā yena Bhagavā ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṁ sammodiṁsu, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdiṁsu. Ekamantaṁ nisinnā kho te {brāhmaṇā} Bhagavantaṁ etad avocuṁ:--

2. Pūraṇo bho Gotama Kassapo sabbaññū sabbadassāvī aparisesañāṇadassanaṁ paṭijānāti 'carato ca me tiṭṭhato ca suttassa ca jāgarassa ca satataṁ samitaṁ ñāṇadassanaṁ paccupaṭṭhitan' ti. So evam āha 'ahaṁ anantena ñāṇena antavantaṁ lokaṁ jānaṁ passaṁ viharāmī' ti.

[page 429]

Ayam pi bho Gotama Nigaṇṭho Nāṭaputto sabbaññū sabbadassāvī aparisesaññāṇadassanaṁ paṭijānāti 'carato ca me tiṭṭhato ca suttassa ca jāgarassa ca satataṁ samitaṁ ñāṇadassanaṁ paccupaṭṭhitan' ti. So evam āha 'ahaṁ antavantena ñāṇena antavantaṁ lokaṁ jānaṁ passaṁ viharāmī' ti. Imesaṁ bho Gotama ubhinnaṁ ñāṇavādānaṁ ubhinnaṁ aññamaññaṁ vipaccanīkavādānaṁ ko saccaṁ āha ko musā ti?

3. Alaṁ brāhmaṇā, tiṭṭhat' etaṁ: imesaṁ ubhinnaṁ ñāṇavādānaṁ ubhinnaṁ aññamaññaṁ vipaccanīkavādānaṁ ko saccaṁ āha ko musā ti. Dhammaṁ vo brāhmaṇā desissāmi, taṁ suṇātha sādhukaṁ manasikarotha, bhāsissāmī ti. 'Evaṁ bho' ti kho te brāhmaṇā Bhagavato paccassosuṁ. Bhagavā etad avoca:--

4. Seyyathā pi brāhmaṇā cattāro purisā catuddisā ṭhitā paramāya gatiyā ca javena ca samannāgatā paramena ca padavītihārena, te evarūpena javena samannāgatā assu; seyyathā pi nāma daḷhadhammo dhanuggaho sikkhito katahattho katupāsano lahukena asanena appakasirena tiriyaṁ tālacchātiṁ atipāteyya, evarūpena ca padavītihārena; seyyathā pi nāma puratthimā samuddā pacchimo samuddo, atha puratthimāya disāya ṭhito puriso evaṁ vadeyya 'ahaṁ gamanena lokassa antaṁ pāpuṇissāmī' ti, so aññatr' eva asitapītakhāyitasāyitā aññatra uccārapassāvakammā aññatra niddākilamathapaṭivinodanā vassasatāyuko vassasatajīvī vassasataṁ gantvā appatvā 'va lokassa antaṁ antarā kālaṁ kareyya,

[page 430]

atha pacchimāya disāya ... pe ... atha uttarāya disāya ...atha dakkhiṇāya disāya ṭhito puriso evaṁ vadeyya 'ahaṁ gamanena lokassa antaṁ pāpuṇissāmī' ti, so aññatr' eva asitapītakhāyitasāyitā aññatra uccārapassāvakammā aññatra niddākilamathapaṭivinodanā vassasatāyuko vassasatajīvī vassasataṁ gantvā appatvā 'va lokassa antaṁ antarā kālaṁ kareyya. Taṁ kissa hetu?

Nāhaṁ brāhmaṇā evarūpāya sandhāvanikāya lokassa antaṁ ñātayyaṁ daṭṭhayyaṁ pattayyan ti vadāmi. Na cāhaṁ brāhmaṇā appatvā' va lokassa antaṁ dukkhass' antakiriyaṁ vadāmi.

5. Pañc' ime brāhmaṇā kāmaguṇā ariyassa vinaye loko ti vuccati. Katame pañca?

6. Cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasañhitā rajaniyā, sotaviññeyyā saddā ... pe ... ghānaviññeyyā gandhā ... jivhāviññeyyā rasā ... kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasañhitā rajaniyā.

Ime kho brāhmaṇā pañca kāmaguṇā ariyassa vinaye loko ti vuccati.

7. Idha brāhmaṇā bhikkhu vivicc'eva kāmehi ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. Ayaṁ vuccati brāhmaṇā bhikkhu lokassa antaṁ āgamma lokassa ante viharati. Tam aññe evam āhaṁsu 'ayam pi lokapariyāpanno, ayam pi anissaṭo lokamhā' ti. Aham pi brāhmaṇā evaṁ vadāmi 'ayam pi lokapariyāpanno, ayam pi anissato lokamhā' ti.

[page 431]

8. Puna ca paraṁ brāhmaṇā bhikkhu vitakkavicārānaṁ vūpasamā ... pe ... dutiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati ... tatiyaṁ jhānaṁ ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. Ayaṁ vuccati brāhmaṇā bhikkhu lokassa antam āgamma lokassa ante viharati. Tam aññe evam āhaṁsu 'ayam pi lokapariyāpanno, ayam pi anissaṭo lokamhā' ti. Aham pi brāhmaṇā evaṁ vadāmi 'ayam pi lokapariyāpanno, ayam pi anissaṭo lokamhā' ti.

9. Puna ca paraṁ brāhmaṇā bhikkhu sabbaso rūpasaññānaṁ samatikkamā paṭighasaññānaṁ atthaṅgamā nānattasaññānaṁ amanasikārā 'ananto ākāso' ti ākāsānañcāyatanaṁ upasampajja viharati. Ayaṁ vuccati brāhmaṇā bhikkhu lokassa antam āgamma lokassa ante viharati. Tam aññe evam āhaṁsu 'ayam pi lokapariyāpanno, ayam pi anissaṭo lokamhā' ti. Aham pi brāhmaṇā evaṁ vadāmi 'ayam pi lokapariyāpanno, ayam pi anissaṭo lokamhā' ti.

10. Puna ca paraṁ brāhmaṇā bhikkhu sabbaso ākāsānañcāyatanaṁ samatikkamma 'anantaṁ viññāṇan' ti viññāṇañcāyatanaṁ upasampajja viharati ... pe ... sabbaso viññāṇañcāyatanaṁ samatikkamma 'natthi kiñcī' ti ākiñcaññāyatanaṁ upasampajja viharati ... sabbaso ākiñcaññāyatanaṁ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṁ upasampajja viharati. Ayaṁ vuccati brāhmaṇā bhikkhu lokassa antam āgamma lokassa ante viharati. Tam aññe evam āhaṁsu 'ayam pi lokapariyāpanno, ayam pi anissaṭo lokamhā' ti. Aham pi brāhmaṇā evaṁ vadāmi 'ayam pi lokapariyāpanno, ayam pi anissaṭo lokamhā' ti.

11. Puna ca paraṁ brāhmaṇā bhikkhu sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṁ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṁ upasampajja viharati, paññāya c' assa disvā āsavā parikkhīṇā honti. Ayaṁ vuccati brāhmaṇā bhikkhu lokassa antam āgamma lokassa ante viharati tiṇṇo loke visattikan ti.

[page 432]

XXXIX.

1. Bhūtapubbaṁ bhikkhave devāsurasaṅgāmo samupabbūḷho ahosi. Tasmiṁ kho pana bhikkhave saṅgāme asurā jiniṁsu, devā parājiyiṁsu. Parājitā ca bhikkhave devā apayiṁsveva, uttarenābhimukhā abhiyiṁsu asurā.

Atha kho bhikkhave devānaṁ etad ahosi 'abhiyant' eva kho asurā, yan nūna mayaṁ dutiyam pi asurehi saṅgāmeyyāmā' ti.

2. Dutiyam pi kho bhikkhave devā asurehi saṅgāmesuṁ.

Dutiyam pi kho bhikkhave asurā 'va jiniṁsu, devā parājiyiṁsu. Parājitā ca bhikkhave devā bhītā apayiṁsveva, uttarenābhimukhā abhiyiṁsu asurā. Atha kho bhikkhave devānaṁ etad ahosi 'abhiyant' eva kho asurā, yan nūna mayaṁ tatiyam pi asurehi saṅgāmeyyāmā' ti.

3. Tatiyam pi kho bhikkhave devā asurehi saṅgāmesuṁ.

Tatiyam pi kho bhikkhave asurā 'va jiniṁsu, devā parājiyiṁsu. Parājitā ca bhikkhave devā bhītā devapuraṁ yeva pavisiṁsu. Devapuragatānañ ca pana bhikkhave devānaṁ etad ahosi 'bhīruttānagatena kho dāni mayaṁ etarahi attanā viharāma akaraṇīyā asurehī' ti.

[page 433]

Asurānam pi bhikkhave etad ahosi 'bhīruttānagatena kho dāni devā etarahi attanā viharanti akaraṇīyā amhehī' ti.

4. Bhūtapubbaṁ bhikkhave devāsurasaṅgāmo samupabbūḷho ahosi. Tasmiṁ kho pana bhikkhave saṅgāme devā jiniṁsu, asurā parājiyiṁsu. Parājitā ca bhikkhave asurā apayiṁsveva, dakkhiṇenābhimukhā abhiyiṁsu devā.

Atha kho bhikkhave asurānaṁ etad ahosi 'abhiyant' eva kho devā, yan nūna mayaṁ dutiyam pi devehi saṅgāmeyyāmā' ti.

5. Dutiyam pi kho bhikkhave asurā devehi saṅgāmesuṁ.

Dutiyam pi kho bhikkhave devā 'va jiniṁsu, asurā parājiyiṁsu. Parājitā ca bhikkhave asurā apayiṁsveva, dakkhiṇenābhimukhā abhiyiṁsu devā. Atha kho bhikkhave asurānaṁ etad ahosi 'abhiyant' eva kho devā, yan nūna mayaṁ tatiyam pi devehi saṅgāmeyyāmā' ti.

6. Tatiyam pi kho bhikkhave asurā devehi saṅgāmesuṁ. Tatiyam pi kho bhikkhave devā jiniṁsu, asurā parājiyiṁsu. Parājitā ca bhikkhave asurā bhītā asurapuraṁ yeva pavisiṁsu, asurapuragatānañ ca pana bhikkhave asurānaṁ etad ahosi 'bhīruttānagatena kho dāni mayaṁ etarahi attanā viharāma akaraṇīyā devehī' ti. Devānam pi bhikkhave etad ahosi 'bhīruttānagatena kho dāni asurā etarahi attanā viharanti akaraṇīyā amhehī' ti.

7. Evam eva kho bhikkhave yasmiṁ samaye bhikkhu vivicc'eva kāmehi ... pe ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, tasmiṁ bhikkhave samaye bhikkhussa evaṁ hoti 'bhīruttānagatena kho dānāhaṁ etarahi attanā viharāmi akaraṇīyo Mārassā' ti,

[page 434]

Mārassāpi bhikkhave pāpimato evaṁ hoti 'bhīruttānagatena kho dāni bhikkhu etarahi attanā viharati akaraṇīyo mayhan' ti.

8. Yasmiṁ bhikkhave samaye bhikkhu vitakkavicārānaṁ vūpasamā ... pe ... dutiyaṁ jhānaṁ ... tatiyaṁ jhānaṁ ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, tasmiṁ bhikkhave samaye bhikkhussa evaṁ hoti 'bhīruttānagatena kho dānāhaṁ etarahi attanā viharāmi akaraṇīyo Mārassā' ti, Mārassāpi bhikkhave pāpimato evaṁ hoti 'bhīruttānagatena kho dāni bhikkhu etarahi attanā viharati akaraṇīyo mayhan' ti.

9. Yasmiṁ bhikkhave samaye bhikkhu sabbaso rūpasaññānaṁ samatikkamā paṭighasaññānaṁ atthaṅgamā nānattasaññānaṁ amanasikārā 'ananto ākāso' ti ākāsānañcāyatanaṁ upasampajja viharati: ayaṁ vuccati bhikkhave bhikkhu antam akāsi Māraṁ apadaṁ vadhitvā Māracakkhuṁ adassanaṁ gato pāpimato.

10. Yasmiṁ bhikkhave samaye bhikkhu sabbaso ākāsānañcāyatanaṁ samatikkamma 'anantaṁ viññāṇan' ti viññāṇañcāyatanaṁ upasampajja viharati ... sabbaso viññāṇañcāyatanaṁ samatikkamma 'natthi kiñcī' ti ākiñcaññāyatanaṁ upasampajja viharati ... sabbaso ākiñcaññāyatanaṁ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṁ upasampajja viharati ... sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṁ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṁ upasampajja viharati, paññāya c' assa disvā āsavā parikkhīṇā honti: ayaṁ vuccati bhikkhave bhikkhu antam akāsi Māraṁ apadaṁ vadhitvā Māracakkhuṁ adassanaṁ gato pāpimato tiṇṇo loke visattikan ti.

[page 435]

XL.

1. Yasmiṁ bhikkhave samaye āraññakassa nāgassa gocarapasutassa hatthī pi hatthiniyo pi hatthikalabhā pi hatthicchāpā pi purato purato gantvā tiṇaggāṇi chindanti, tena bhikkhave āraññako nāgo aṭṭīyati harāyati jigucchati; yasmiṁ bhikkhave samaye āraññakassa nāgassa gocarapasutassa hatthī pi hatthiniyo pi hatthikalabhā pi hatthicchāpā pi obhaggobhaggaṁ sākhābhaṅgaṁ khādanti, tena bhikkhave āraññako nāgo aṭṭīyati harāyati jigucchati; yasmiṁ bhikkhave samaye āraññakassa nāgassa ogāhaṁ otiṇṇassa hatthī pi hatthiniyo pi hatthikalabhā pi hatthicchāpā pi purato purato gantvā soṇḍāya udakaṁ āloḷenti, tena bhikkhave āraññako nāgo aṭṭīyati harāyati jigucchati; yasmiṁ bhikkhave samaye āraññakassa nāgassa ogāhaṁ otiṇṇassa hatthiniyo kāyaṁ upanighaṁsantiyo gacchanti, tena bhikkhave āraññako nāgo aṭṭīyati harāyati jigucchati.

2. Tasmiṁ bhikkhave samaye āraññakassa nāgassa evaṁ hoti 'ahaṁ kho etarahi ākiṇṇo viharāmi hatthīhi hatthinīhi hatthikalabhehi hatthicchāpehi, chinnaggāni c'eva tiṇāni khādāmi, obhaggobhaggañ ca me sākhābhaṅgaṁ khādanti, āvilāni ca pānīyāni pivāmi, ogāhañ ca me otiṇṇassa hatthiniyo kāyaṁ upanighaṁsantiyo gacchanti; yan nūnāhaṁ eko gaṇasmā vūpakaṭṭho vihareyyan' ti. So aparena samayena eko gaṇasmā vūpakaṭṭho viharati, acchinnaggāni c'eva tiṇāni khādati, obhaggobhaggañ c' assa sākhābhaṅgaṁ na khādanti,

[page 436]

anāvilāni ca pānīyāni pivati, ogāhañ c' assa otiṇṇassa na hatthiniyo kāyaṁ upanighaṁsantiyo gacchanti. Tasmiṁ bhikkhave samaye āraññakassa nāgassa evaṁ hoti 'ahaṁ kho pubbe ākiṇṇo vihāsiṁ hatthīhi hatthinīhi hatthikalabhehi hatthicchāpehi, chinnaggāni c'eva tiṇāni khādiṁ, obhaggobhaggañ ca me sākhābhaṅgaṁ khādiṁsu, āvilāni ca pānīyāni apāyiṁ, ogāhañ ca me otiṇṇassa hatthiniyo kāyaṁ upanighaṁsantiyo agamaṁsu; so 'haṁ etarahi eko gaṇasmā vūpakaṭṭho viharāmi, acchinnaggāni c'eva tiṇāni khādāmi, obhaggobhaggañ ca me sākhābhaṅgaṁ na khādanti, anāvilāni ca pānīyāni pivāmi, ogāhañ ca me otiṇṇassa na hatthiniyo kāyaṁ upanighaṁsantiyo gacchantī' ti. So soṇḍāya sākhābhaṅgaṁ bhañjitvā sākhābhaṅgena kāyaṁ parimadditvā attamano kaṇḍuṁ saṁhanti.

3. Evam eva kho bhikkhave yasmiṁ samaye bhikkhu ākiṇṇo viharati bhikkhūhi bhikkhunīhi upāsakehi upāsikāhi raññā rājamahāmattehi titthiyehi titthiyasāvakehi, tasmiṁ bhikkhave samaye bhikkhussa evaṁ hoti 'ahaṁ kho etarahi ākiṇṇo viharāmi bhikkhūhi bhikkhunīhi upāsakehi upāsikāhi raññā rājamahāmattehi titthiyehi titthiyasāvakehi, yan nūnāhaṁ eko gaṇasmā vūpakaṭṭho vihareyyan' ti. So vivittaṁ senāsanaṁ bhajati araññaṁ rukkhamūlaṁ pabbataṁ kandaraṁ giriguhaṁ susānaṁ vanapatthaṁ abbhokāsaṁ palālapuñjaṁ,

[page 437]

so araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā nisīdati pallaṅkaṁ ābhujitvā ujuṁ kāyaṁ paṇidhāya parimukhaṁ satiṁ upaṭṭhapetvā; so abhijjhaṁ loke pahāya vigatābhijjhena cetasā viharati, abhijjhāya cittaṁ parisodheti; vyāpādapadosaṁ pahāya avyāpannacitto viharati, sabbapāṇabhūtahitānukampī vyāpādapadosā cittaṁ parisodheti; thīnamiddhaṁ pahāya vigatathīnamiddho viharati, ālokasaññī sato sampajāno thīnamiddhā cittaṁ parisodheti; uddhaccakukkuccaṁ pahāya anuddhato viharati, ajjhattaṁ vūpasantacitto uddhaccakukkuccā cittaṁ parisodheti; vicikicchaṁ pahāya tiṇṇavicikiccho viharati, akathaṅkathī kusalesu dhammesu vicikicchāya cittaṁ parisodheti. So ime pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese paññāya dubbalīkaraṇe vivicc'eva kāmehi ... pe ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, so attamano kaṇḍuṁ saṁhanti; vitakkavicārānaṁ vūpasamā ... pe ... dutiyaṁ jhānaṁ ... tatiyaṁ jhānaṁ ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, so attamano kaṇḍuṁ saṁhanti; sabbaso rūpasaññānaṁ samatikkamā paṭighasaññānaṁ atthaṅgamā nānattasaññānaṁ amanasikārā 'ananto ākāso' ti ākāsānañcāyatanaṁ upasampajja viharati, so attamano kaṇḍuṁ saṁhanti; sabbaso ākāsānañcāyatanaṁ samatikkamma 'anantaṁ viññāṇan' ti viññāṇañcāyatanaṁ upasampajja viharati ... sabbaso viññāṇañcāyatanaṁ samatikkamma 'natthi kiñcī' ti ākiñcaññāyatanaṁ upasampajja viharati ... sabbaso ākiñcaññāyatanaṁ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṁ upasampajja viharati ... sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṁ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṁ upasampajja viharati,

[page 438]

paññāya c' assa disvā āsavā parikkhīṇā honti, so attamano kaṇḍuṁ saṁhantī ti.

XLI.

1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Mallesu viharati Uruvelokappaṁ nāma Mallānaṁ nigamo. Atha kho Bhagavā pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaram ādāya Uruvelakappaṁ piṇḍāya pāvisi. Uruvelakappe piṇḍāya caritvā pacchābhattaṁ piṇḍapātapaṭikkanto āyasmantaṁ ānandaṁ āmantesi 'idh' eva tāva tvaṁ ānanda hohi, yāvāhaṁ Mahāvanaṁ ajjhogāhāmi divāvihārāyā' ti. 'Evaṁ bhante' ti kho āyasmā Ānando Bhagavato paccassosi.

Atha kho Bhagavā Mahāvanaṁ ajjhogāhetvā aññatarasmiṁ rukkhamūle divāvihāraṁ nisīdi.

2. Atha kho Tapusso gahapati yenāyasmā Ānando ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṁ ānandaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Tapusso gahapati āyasmantaṁ ānandaṁ etad avoca 'mayaṁ bhante ānanda gihī kāmabhogī kāmārāmā kāmaratā kāmasammuditā, tesaṁ no bhante amhākaṁ gihīnaṁ kāmabhogīnaṁ kāmārāmānaṁ kāmaratānaṁ kāmasammuditānaṁ papāto viya khāyati yad idaṁ nekkhammaṁ; sutam me taṁ bhante: imasmiṁ dhammavinaye daharānaṁ daharānaṁ bhikkhūnaṁ nekkhamme cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati "etaṁ santan" ti passato; tayidaṁ bhante imasmiṁ dhammavinaye bhikkhūnaṁ bahunā janena visabhāgo yad idaṁ nekkhamman' ti.

[page 439]

'Atthi kho etaṁ gahapati kathāpābhataṁ, Bhagavantaṁ dassanāya āyāma gahapati, yena Bhagavā ten' upasaṅkamissāma, upasaṅkamitvā Bhagavato etam atthaṁ ārocessāma; yathā no Bhagavā vyākarissati, tathā tam dhāressāmā' ti. 'Evaṁ bhante' ti kho Tapusso gahapati āyasmato ānandassa paccassosi.

3. Atha kho āyasmā Ānando Tapussena gahapatinā saddhiṁ yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ ... pe ... Bhagavantaṁ etad avoca 'ayaṁ bhante Tapusso gahapati evam āha: mayaṁ bhante ānanda gihī kāmabhogī kāmārāmā kāmaratā kāmasammuditā, tesaṁ no bhante amhākaṁ gihīnaṁ kāmabhogīnaṁ kāmārāmānaṁ kāmaratānaṁ kāmasammuditānaṁ papāto viya khāyati yad idaṁ nekkhammaṁ; sutam me taṁ bhante: imasmiṁ dhammavinaye daharānaṁ daharānaṁ bhikkhūnaṁ nekkhamme cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati "etaṁ santan" ti passato; tayidaṁ bhante imasmiṁ dhammavinaye bhikkhūnaṁ bahunā janena visabhāgo yad idaṁ nekkhamman' ti.

4. Evam etaṁ ānanda evam etaṁ ānanda, mayham pi kho ānanda pubb' eva sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattass' eva sato etad ahosi: sādhu nekkhammaṁ sādhu pavineko ti. Tassa mayhaṁ ānanda nekkhamme cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: ko nu kho hetu ko paccayo yena me nekkhamme cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato? Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: kāmesu kho me ādīnavo adiṭṭho, so ca me abahulīkato, nekkhamme ānisaṁso anadhigato, so ca me anāsevito;

[page 440]

tasmā me nekkhamme cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: sace kho ahaṁ kāmesu ādīnavaṁ disvā taṁ bahulīkareyyaṁ, nekkhamme ānisaṁsaṁ adhigamma tam āseveyyaṁ; ṭhānaṁ kho pan' etaṁ vijjati, yaṁ me nekkhamme cittaṁ pakkhandeyya pasīdeyya santiṭṭheyya vimucceyya 'etaṁ santan' ti passato. So kho ahaṁ ānanda aparena samayena kāmesu ādīnavaṁ disvā taṁ bahulam akāsiṁ, nekkhamme ānisaṁsaṁ adhigamma tam āseviṁ. Tassa mayhaṁ ānanda nekkhamme cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati 'etam santan' ti passato. So kho ahaṁ ānanda aparena samayena vivicc'eva kāmehi ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharāmi. Tassa mayhaṁ ānanda iminā vihārena viharato kāmasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa me hoti ābādho.

Seyyathā pi ānanda sukhino dukkhaṁ uppajjeyya yāva-deva ābādhāya, evam ev' assa me kāmasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa me hoti ābādho.

5. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: yan nūnāhaṁ vitakkavicārānaṁ vūpasamā ... pe ... dutiyaṁ jhānaṁ upasampajja vihareyyan ti. Tassa mayhaṁ ānanda avitakke cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: ko nu kho hetu ko paccayo yena me avitakke cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato? Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: vitakkesu kho me ādīnavo adiṭṭho, so ca me abahulīkato, avitakke ānisaṁso anadhigato, so ca me anāsevito;

[page 441]

tasmā me avitakke cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: sace kho ahaṁ vitakkesu ādīnavaṁ disvā taṁ bahulīkareyyaṁ, avitakke ānisaṁsaṁ adhigamma tam āseveyyaṁ; ṭhānaṁ kho pan' etaṁ vijjati, yaṁ me avitakke cittaṁ pakkhandeyya pasīdeyya santiṭṭheyya vimucceyya 'etaṁ santan' ti.

passato. So kho ahaṁ ānanda aparena samayena vitakkesu ādīnavaṁ disvā taṁ bahulam akāsiṁ, avitakke ānisaṁsaṁ adhigamma tam āseviṁ. Tassa mayhaṁ ānanda avitakke cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati 'etaṁ santan' ti passato. So kho ahaṁ ānanda aparena samayena vitakkavicārānaṁ vūpasamā ... pe ... dutiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharāmi. Tassa mayhaṁ ānanda iminā vihārena viharato vitakkasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa me hoti ābādho.

Seyyathā pi ānanda sukhino dukkhaṁ uppajjeyya yāva-d-eva ābādhāya, evam ev' assa me vitakkasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa me hoti ābādho.

6. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: yan nūnāhaṁ pītiyā ca virāgā ... tatiyaṁ jhānaṁ upasampajja vihareyyan ti. Tassa mayhaṁ ānanda nippītike cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi 'ko nu kho hetu ko paccayo yena me nippītike cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato? Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: pītiyā kho me ādīnavo adiṭṭho, so ca me abahulīkato, nippītike ānisaṁso anadhigato, so ca me anāsevito; tasmā me nippītike cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato.

[page 442]

Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: sace kho ahaṁ pītiyā ādīnavaṁ disvā taṁ bahulīkareyyaṁ, nippītike ānisaṁsaṁ adhigamma tam āseveyyaṁ; ṭhānaṁ kho pan' etaṁ vijjati, yaṁ me nippītike cittaṁ pakkhandeyya pasīdeyya santiṭṭheyya vimucceyya 'etaṁ santan' ti passato. So kho ahaṁ ānanda aparena samayena pītiyā ādīnavaṁ disvā taṁ bahulam akāsiṁ, nippītike ānisaṁsaṁ adhigamma tam āseviṁ. Tassa mayhaṁ ānanda nippītike cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati 'etaṁ santan' ti passato. So kho ahaṁ ānanda aparena samayena pītiyā ca virāgā ... pe ... tatiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharāmi. Tassa mayhaṁ ānanda iminā vihārena viharato pītisahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa me hoti ābādho. Seyyathā pi ānanda sukhino dukkhaṁ uppajjeyya yāva-d-eva ābādhāya, evam ev' assa me pītisahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa me hoti ābādho.

7. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: yan nūnāhaṁ sukhassa ca pahānā ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja vihareyyan ti. Tassa mayhaṁ ānanda adukkhamasukhe cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: ko nu kho hetu ko paccayo yena me adukkhamasukhe cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato? Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi 'upekhāsukhe kho me ādīnavo adiṭṭho, so ca me abahulīkato, adukkhamasukhe ānisaṁso anadhigato, so ca me anāsevito; tasmā me adukkhamasukhe cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: sace kho ahaṁ upekhāsukhe ādīnavaṁ disvā taṁ bahulīkareyyaṁ,

[page 443]

adukkhamasukhe ānisaṁsaṁ adhigamma tam āseveyyaṁ; ṭhānaṁ kho pan' etaṁ vijjati, yaṁ me adukkhamasukhe cittaṁ pakkhandeyya pasīdeyya santiṭṭheyya vimucceyya 'etaṁ santan' ti passato. So kho ahaṁ ānanda aparena samayena upekhāsukhe ādīnavaṁ disvā taṁ bahulam akāsiṁ, adukkhamasukhe ānisaṁsaṁ adhigamma tam āseviṁ. Tassa mayhaṁ ānanda adukkhamasukhe cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati 'etaṁ santan' ti passato. So kho ahaṁ ānanda aparena samayena sukhassa ca pahānā ... pe ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharāmi. Tassa mayham ānanda iminā vihārena viharato upekhāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa me hoti ābādho. Seyyathā pi ānanda sukhino dukkhaṁ uppajjeyya yāva-d-eva ābādhāya, evam ev' assa me upekhāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa me hoti ābādho.

8. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: yan nūnāhaṁ sabbaso rūpasaññānaṁ samatikkamā paṭighasaññānaṁ atthaṅgamā nānattasaññānaṁ amanasikārā 'ananto ākāso' ti ākāsānañcāyatanaṁ upasampajja vihareyyan ti. Tassa mayhaṁ ānanda ākāsānañcāyatane cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: ko nu kho hetu ko paccayo yena me ākāsānañcāyatane cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato? Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: rūpesu kho me ādīnavo adiṭṭho, so ca me abahulīkato, ākāsānañcāyatane ānisaṁso anadhigato, so ca me anāsevito; tasmā me ākāsānañcāyatane cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato.

[page 444]

Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: sace kho ahaṁ rūpesu ādīnavaṁ disvā taṁ bahulīkareyyaṁ, ākāsānañcāyatane ānisaṁsaṁ adhigamma tam āseveyyaṁ; ṭhānaṁ kho pan' etaṁ vijjati, yaṁ me ākāsānañcāyatane cittaṁ pakkhandeyya pasīdeyya santiṭṭheyya vimucceyya 'etaṁ santan' ti passato. So kho ahaṁ ānanda aparena samayena rūpesu ādīnavaṁ disvā taṁ bahulam akāsiṁ, ākāsānañcāyatane ānisaṁsaṁ adhigamma tam āseviṁ.

Tassa mayhaṁ ānanda ākāsanañcāyatane cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati 'etaṁ santan' ti passato.

So kho ahaṁ ānanda aparena samayena sabbaso rūpasaññānaṁ samatikkamā paṭighasaññānaṁ atthaṅgamā nānattasaññānaṁ amanasikārā 'ananto ākāso' ti ākāsānañcāyatanaṁ upasampajja viharāmi. Tassa mayhaṁ ānanda iminā vihārena viharato rūpasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa me hoti ābādho. Seyyathā pi ānanda sukhino dukkhaṁ uppajjeyya yāva-d-eva ābādhāya, evam ev' assa me rūpasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa me hoti ābādho.

9. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: yan nūnāhaṁ sabbaso ākāsānañcāyatanaṁ samatikkamma 'anantaṁ viññāṇan' ti viññāṇañcāyatanaṁ upasampajja vihareyyan ti.

Tassa mayhaṁ ānanda viññāṇañcāyatane cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: ko nu kho hetu ko paccayo yena me viññāṇañcāyatane cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato? Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: ākāsānañcāyatane kho me ādīnavo adiṭṭho, so ca me abahulīkato, viññāṇañcāyatane ānisaṁso anadhigato, so ca me anāsevito; tasmā me viññāṇañcāyatane cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: sace kho ahaṁ ākāsānañcāyatane ādīnavaṁ disvā taṁ bahulīkareyyaṁ,

[page 445]

viññāṇañcāyatane ānisaṁsaṁ adhigamma tam āseveyyaṁ; ṭhānaṁ kho pan' etaṁ vijjati, yaṁ me viññāṇañcāyatane cittaṁ pakkhandeyya pasīdeyya santiṭṭheyya vimucceyya 'etaṁ santan' ti passato. So kho ahaṁ ānanda aparena samayena ākāsānañcāyatane ādīnavaṁ disvā taṁ bahulam akāsiṁ, viññāṇañcāyatane ānisaṁsaṁ adhigamma tam āseviṁ. Tassa mayhaṁ ānanda viññāṇañcāyatane cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati 'etaṁ santan ti passato. So kho ahaṁ ānanda aparena samayena sabbaso ākāsānañcāyatanaṁ samatikkamma 'anantaṁ viññāṇan' ti viññāṇañcāyatanaṁ upasampajja viharāmi. Tassa mayhaṁ ānanda iminā vihārena viharato ākāsānañcāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa me hoti ābādho. Seyyathā pi ānanda sukhino dukkhaṁ uppajjeyya yāva-d-eva ābādhāya, evam ev' assa me ākāsānañcāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa me hoti ābādho.

10. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: yan nūnāhaṁ sabbaso viññāṇañcāyatanaṁ samatikkamma 'natthi kiñcī' ti ākiñcaññāyatanaṁ upasampajja vihareyyan ti. Tassa mayhaṁ ānanda ākiñcaññāyatane cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santa' ti passato. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: ko no kho hetu ko paccayo yena me ākiñcaññāyatane cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato? Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: viññāṇañcāyatane kho me ādinavo adiṭṭho, so ca me abahulīkato, ākiñcaññāyatane ānisaṁso anadhigato, so ca me anāsevito; tasmā me ākiñcaññāyatane cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: sace kho ahaṁ viññāṇañcāyatane ādīnavaṁ disvā taṁ bahulīkareyyaṁ, ākiñcaññāyatane ānisaṁsaṁ adhigamma tam āseveyyaṁ; ṭhānaṁ kho pan' etaṁ vijjati, yaṁ me ākiñcaññāyatane cittaṁ pakkhandeyya pasīdeyya santiṭṭheyya vimucceyya 'etaṁ santan' ti passato.

[page 446]

So kho ahaṁ ānanda aparena samayena viññāṇañcāyatane ādīnavaṁ disvā taṁ bahulam akāsiṁ, ākiñcaññāyatane ānisaṁsaṁ adhigamma tam āseviṁ. Tassa mayhaṁ ānanda ākiñcaññāyatane cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati 'etaṁ santan' ti passato. So kho ahaṁ ānanda aparena samayena sabbaso viññāṇañcāyatanaṁ samatikkamma 'natthi kiñcī' ti ākiñcaññāyatanaṁ upasampajja viharāmi. Tassa mayhaṁ ānanda iminā vihārena viharato viññāṇañcāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa me hoti ābādho. Seyyathā pi ānanda sukhino dukkhaṁ uppajjeyya yāva-d-eva ābādhāya, evam ev' assa me viññāṇañcāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa me hoti ābādho.

11. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: yan nūnāhaṁ sabbaso ākiñcaññāyatanaṁ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṁ upasampajja vihareyyan ti. Tassa mayhaṁ ānanda nevasaññānāsaññāyatane cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: ko nu kho hetu ko paccayo yena me nevasaññānāsaññāyatane cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato? Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: ākiñcaññāyatane kho me ādīnavo adiṭṭho, so ca me abahulīkato, nevasaññānāsaññāyatane ānisaṁso anadhigato, so ca me anāsevito; tasmā me nevasaññānāsaññāyatane cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: sace kho ahaṁ ākiñcaññāyatane ādīnavaṁ disvā taṁ bahulīkareyyaṁ, nevasaññānāsaññāyatane ānisaṁsaṁ adhigamma tam āseveyyaṁ; ṭhānaṁ kho pan' etaṁ vijjati, yaṁ me nevasaññānāsaññāyatane cittaṁ pakkhandeyya pasīdeyya santiṭṭheyya vimucceyya 'etaṁ santan' ti passato.

[page 447]

So kho ahaṁ ānanda aparena samayena ākiñcaññāyatane ādīnavaṁ disvā taṁ bahulam akāsiṁ, nevasaññānāsaññāyatane ānisaṁsaṁ adhigamma tam āseviṁ. Tassa mayhaṁ ānanda nevasaññānāsaññāyatane cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati 'etaṁ santan' ti passato. So kho ahaṁ ānanda aparena samayena sabbaso ākiñcaññāyatanaṁ samatikkamma nevasaññāṇāsaññāyatanaṁ upasampajja viharāmi. Tassa mayhaṁ ānanda iminā vihārena viharato ākiñcaññāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa me hoti ābādho. Seyyathā pi ānanda sukhino dukkhaṁ uppajjeyya yāva-d-eva ābādhāya, evam ev' assa me ākiñcaññāyatanasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti, svāssa me hoti ābādho.

12. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: yan nūnāhaṁ sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṁ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṁ upasamapajja vihareyyan ti. Tassa mayhaṁ ānanda saññāvedayitanirodhe cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: ko nu kho hetu ko paccayo yena me saññāvedayitanirodhe cittaṁ na pakkhandati na passīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato? Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: nevasaññānāsaññāyatane kho me ādīnavo adiṭṭho, so ca me abahulīkato, saññāvedayitanirodhe ānisaṁso anadhigato, so ca me anāsevito; tasmā me saññāvedayitanirodhe cittaṁ na pakkhandati na ppasīdati na santiṭṭhati na vimuccati 'etaṁ santan' ti passato. Tassa mayhaṁ ānanda etad ahosi: sace kho ahaṁ nevasaññānāsaññāyatane ādīnavaṁ disvā taṁ bahulīkareyyaṁ, saññāvedayitanirodhe ānisaṁsaṁ adhigamma tam āseveyyaṁ; ṭhānaṁ kho pan' etaṁ vijjati, yaṁ me saññāvedayitanirodhe cittaṁ pakkhandeyya pasīdeyya santiṭṭheyya vimucceyya 'etaṁ santan' ti passato. So kho ahaṁ ānanda aparena samayena nevasaññānāsaññāyatane ādīnavaṁ disvā taṁ bahulam akāsiṁ,

[page 448]

saññāvedayitanirodhe ānisaṁsaṁ adhigamma tam āseviṁ. Tassa mayhaṁ ānanda saññāvedayitanirodhe cittaṁ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati 'etaṁ santan' ti passati. So kho ahaṁ ānanda aparena samayena sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṁ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṁ upasampajja viharāmi, paññāya ca me disvā āsavā parikkhayaṁ agamaṁsu.

13. Yāvakīvañ cāhaṁ ānanda imā nava anupubbavihārasamāpattiyo na evaṁ anulomapaṭilomaṁ samāpajjim pi vuṭṭhahiṁ pi, neva tāvāhaṁ ānanda sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya anuttaraṁ sammāsambodhiṁ abhisambuddho paccaññāsiṁ. Yato ca kho ahaṁ ānanda imā nava anupubbavihārasamāpattiyo evaṁ anulomapaṭilomaṁ samāpajjim pi vuṭṭhahim pi, athāhaṁ ānanda sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya anuttaraṁ sammāsambodhiṁ abhisambuddho paccaññāsiṁ. ñāṇañ ca pana me dassanaṁ udapādi 'akuppā me cetovimutti, ayam antimā jāti, natthi dāni punabbhavo' ti.

Mahāvaggo catuttho

Tatr'uddānaṁ:

Dve ca vihārā nibbānaṁ gāvī jhānena pañcamaṁ
Ānando brāhmaṇā devā nāgena Tapussena cā ti.

[page 449]

Pañcāla-Vagga

XLII.

1. Evaṁ me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ āyasmā Ānando Kosambīyaṁ viharati Ghositārāme. Atha kho āyasmā Udāyi yenāyasmā Ānando ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmatā ānandena saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho āyasmā Udāyi āyasmantaṁ ānandaṁ etad avoca 'vuttam idaṁ āvuso Pañcālacaṇḍena devaputtena:

Sambādhe gataṁ okāsaṁ avidā bhūrimedhaso

yo jhānam abujjhi buddho pātilīnanisabho munī ti.

Katamo nu kho āvuso sambādho, katamo sambādhe okāsādhigamo vutto Bhagavatā' ti?

2. Pañc' ime āvuso kāmaguṇā sambādho, vutto Bhagavatā. Katame pañca?

Cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyārūpā kāmūpasaṁhitā rajanīyā, sotaviññeyyā saddā ... ghānaviññeyyā gandhā ... jivhāviññeyyā rasā ... kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṁhitā rajanīyā.

Ime kho āvuso pañca kāmaguṇā sambādho vutto Bhagavatā.

3. Idhāvuso bhikkhu vivicc' ev kāmehi ... pe ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. Ettāvatā pi kho āvuso sambādhe okāsādhigamo vutto Bhagavatā pariyāyena. Tattha p' atthi sambādho, kiñ ca tattha sambādho?

[page 450]

Yad eva tattha vitakkavicārā aniruddhā honti, ayam ettha sambādho.

4. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu vitakkavicārānaṁ vūpasamā ... pe ... dutiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. Ettāvatā pi kho āvuso sambādhe okāsādhigamo vutto Bhagavatā pariyāyena. Tattha p' atthi sambādho, kiñ ca tattha sambādho?

Yad eva tattha pīti aniruddhā hoti, ayam ettha sambādho

5. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu pītiyā ca virāgā ... pe ... tatiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. Ettāvatā pi kho āvuso sambādhe okāsādhigamo vutto Bhagavatā pariyāyena. Tattha p' atthi sambādho, kiñ ca tattha sambādho?

Yad eva tattha upekhāsukhaṁ aniruddhaṁ hoti, ayam ettha sambādho.

6. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sukhassa ca pahānā ... pe ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati.

Ettāvatā pi kho āvuso sambādhe okāsādhigamo vutto Bhagavatā pariyāyena. Tattha p' atthi sambādho, kiñ ca tattha sambādho?

Yad eva tattha rūpasaññā aniruddhā hoti, ayam ettha sambādho.

7. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sabbaso rūpasaññānaṁ samatikkamā paṭighasaññānaṁ atthaṅgamā nānattasaññānaṁ amanasikārā 'ananto ākāso' ti ākāsānañcāyatanaṁ upasampajja viharati. Ettāvatā pi kho āvuso sambādhe okāsādhigamo vutto Bhagavatā pariyāyena. Tattha p' atthi sambādho, kiñ ca tattha sambādho?

Yad eva tattha ākāsānañcāyatanasaññā aniruddhā hoti, ayam ettha sambādho.

8. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sabbaso ākāsānañcāyatanaṁ samatikkamma 'anataṁ viññāṇan' ti viññāṇañcāyatanaṁ upasampajja viharati.

[page 451]

Ettāvatā pi kho āvuso sambādhe okāsādhigamo vutto Bhagavatā pariyāyena.

Tattha p' atthi sambādho, kiñ ca tattha sambādho?

Yad eva tattha viññāṇañcāyatanasaññā aniruddhā hoti, ayam ettha sambādho.

9. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sabbaso viññāṇañcāyatanaṁ samatikkamma 'natthi kiñcī' ti ākiñcaññāyatanaṁ upasampajja viharati. Ettāvatā pi kho āvuso sambādhe okāsādhigamo vutto Bhagavatā pariyāyena. Tattha p' atthi sambādho, kiñ ca tattha sambādho?

Yad eva tattha ākiñcaññāyatanasaññā aniruddhā hoti, ayam ettha sambādho.

10. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sabbaso ākiñcaññāyatanaṁ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṁ upasampajja viharati. Ettāvatā pi kho āvuso sambādhe okāsādhigamo vutto Bhagavatā pariyāyena. Tattha p' atthi sambādho, kiñ ca tattha sambādho?

Yad eva tattha nevasaññānāsaññāyatanasaññā aniruddhā hoti, ayam ettha sambādho.

11. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṁ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṁ upasampajja viharati, paññāya c' assa disvā āsavā parikkhīṇā honti. Ettāvatā pi kho āvuso sambādhe okāsādhigamo vutto Bhagavatā nippariyāyenā ti.

XLIII.

1. 'Kāyasakkhī kāyasakkhī' ti āvuso vuccati. Kittāvatā nu kho āvuso kāyasakkhī vutto Bhagavatā ti?

2. Idhāvuso bhikkhu vivicc'eva kāmehi ... pe ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, yathā yathā ca tad āyatanaṁ tathā tathā naṁ kāyena phassitvā viharati. Ettāvatā pi kho āvuso kāyasakkhī vutto Bhagavatā pariyāyena.

[page 452]

3. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu vitakkavicārānaṁ vūpasamā ... pe ... dutiyaṁ jhānaṁ ... tatiyaṁ jhānaṁ ... catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, yathā yathā ca tad āyatanaṁ tathā tathā naṁ kāyena phassitvā viharati. Ettāvatā pi kho āvuso kāyasakkhī vutto Bhagavatā pariyāyena.

4. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sabbaso rūpasaññānaṁ samatikkamā paṭighasaññānaṁ atthaṅgamā nānatthasaññānaṁ amanasikārā 'ananto ākāso' ti ākāsānañcāyatanaṁ upasampajja viharati, yathā yathā ca tad āyatanaṁ tathā tathā naṁ kāyena phassitvā viharati. Ettāvatā pi kho āvuso kāyasakkhī vutto Bhagavatā pariyāyena ... pe ...

5. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṁ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṁ upasampajja viharati, paññāya c' assa disvā āsavā parikkhīṇā honti, yathā yathā ca tad āyatanaṁ tathā tathā naṁ kāyena phassitvā viharati. Ettāvatā pi kho āvuso kāyasakkhī vutto Bhagavatā nippariyāyenā ti.

XLIV.

1. 'Paññāvimutto paññāvimutto' ti āvuso vuccati. Kittāvatā nu kho āvuso paññāvimutto vutto Bhagavatā ti?

2. Idhāvuso bhikkhu vivicc'eva kāmehi ... pe ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, paññāya ca naṁ pajānāti. Ettāvatā pi kho āvuso paññāvimutto vutto Bhagavatā pariyāyena ... pe ...

[page 453]

3. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṁ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṁ upasampajja viharati, paññāya c' assa disvā āsavā parikkhīṇā honti, paññāya ca naṁ pajānāti. Ettāvatā pi kho āvuso paññāvimutto vutto Bhagavatā nippariyāyenā ti.

XLV.

1. 'Ubhatobhāgavimutto ubhatobhāgavimutto' ti āvuso vuccati. Kittāvatā nu kho āvuso ubhatobhāgavimutto vutto Bhagavatā ti?

2. Idhāvuso bhikkhu vivicc'eva kāmehi ... pe ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati, yathā yathā ca tad āyatanaṁ tathā tathā naṁ kāyena phassitvā viharati, paññāya ca naṁ pajānāti. Ettāvatā pi kho āvuso ubhatobhāgavimutto vutto Bhagavatā pariyāyena ... pe ...

3. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṁ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṁ upasampajja viharati, paññāya c' assa disvā āsavā parikkhīṇā honti, yathā yathā ca tad āyatanaṁ tathā tathā naṁ kāyena phassitvā viharati, paññāya ca naṁ pajānāti.

Ettāvatā pi kho āvuso ubhatobhāgavimutto vutto Bhagavatā nippariyāyenā ti.

XLVI.

'Sandiṭṭhiko dhammo sandiṭṭhiko dhammo' ti āvuso vuccati ...

XLVII.

'Sandiṭṭhikaṁ nibbānaṁ sandiṭṭhikaṁ nibbānan' ti āvuso vuccati ...

[page 454]

XLVIII.

'Nibbānaṁ nibbānan' ti āvuso vuccati ...

XLIX.

'Parinibbānaṁ parinibbānan' ti āvuso vuccati ...

L.

'Tadaṅganibbānaṁ tadaṅganibbānan' ti āvuso vuccati ...

LI.

1. 'Diṭṭhadhammanibbānaṁ diṭṭhadhammanibbānan' ti āvuso vuccati. Kittāvatā nu kho āvuso diṭṭhadhammanibbānaṁ vuttaṁ Bhagavatā ti?

2. Idhāvuso bhikkhu vivicc'eva kāmehi ... pe ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. Ettāvatā pi kho āvuso diṭṭhadhammanibbānaṁ vuttaṁ Bhagavatā pariyāyena ... pe ...

3. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṁ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṁ upasampajja viharati, paññāya c' assa disvā āsavā parikkhīṇā honti. Ettāvatā pi kho āvuso diṭṭhadhammanibbānaṁ vuttaṁ Bhagavatā nippariyāyenā ti.

Pañcālavaggo pañcamo

Tatr'uddānaṁ:

[page 455]

Pañcālo kāyasakkhi ca ubho sandiṭṭhikā dve
Nibbānaṁ parinibbānaṁ tadaṅgadiṭṭhadhammikena cā ti.

Navakanipāte paṭhamaṁ paṇṇāsakaṁ samattaṁ.

Khema-Vagga

LII.

'Khemaṁ kheman' ti āvuso vuccati ...

LIII.

'Khemappatto khemappatto' ti āvuso vuccati ...

LIV.

'Amatam amatan' ti āvuso vuccati ...

LV.

'Amatappatto amatappatto' ti āvuso vuccati ...

LVI.

'Abhayaṁ abhayan' ti āvuso vuccati ...

LVII.

'Abhayappatto abhayappatto' ti āvuso vuccati ...

LVIII.

'Passaddhi passaddhī' ti āvuso vuccati ...

[page 456]

LIX.

'Anupubbapassaddhi anupubbapassaddhī' ti āvuso vuccati ...

LX.

'Nirodho nirodho' ti āvuso vuccati ...

LXI.

1. 'Anupubbanirodho anupubbanirodho' ti āvuso vuccati.

Kittāvatā nu kho āvuso anupubbanirodho vutto Bhagavatā ti?

2. Idhāvuso bhikkhu vivicc'eva kāmehi ... pe ... paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati. Ettāvatā pi kho āvuso anupubbanirodho vutto Bhagavatā pāriyāyena ... pe ...

3. Puna ca paraṁ āvuso bhikkhu sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṁ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṁ upasampajja viharati, paññāya c' assa disvā āsavā parikkhīṇā honti. Ettāvatā pi kho āvuso anupubbanirodho vutto Bhagavatā nippariyāyenā ti.

LXII.

1. Nava bhikkhave dhamme appahāya abhabbo arahattaṁ sacchikātuṁ. Katame nava?

2. Rāgaṁ dosaṁ mohaṁ kodhaṁ upanāhaṁ makkhaṁ palāsaṁ issaṁ macchariyaṁ.

Ime kho bhikkhave nava dhamme appahāya abhabbo arahattaṁ sacchikātuṁ.

3. Nava bhikkhave dhamme pahāya bhabbo arahattaṁ sacchikātuṁ. Katame nava?

4. Rāgaṁ dosaṁ mohaṁ kodhaṁ upanāhaṁ makkhaṁ palāsaṁ issaṁ macchariyaṁ.

Khemavaggo chaṭṭho

[page 457]

Tatr'uddānaṁ:

Khemo ca amataṁ c'eva abhayaṁ passaddhiyena ca
Nirodho anupubbo c'eva dhammaṁ pahāya bhabbena cā ti.

Satipaṭṭhāna-Vagga

LXIII.

1. Pañc' imāni bhikkhave sikkhādubbalyāni. Katamāni pañca?

2. Pāṇātipāto, adinnādānaṁ, kāmesu micchācāro, musāvādo, surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṁ.

Imāni kho bhikkhave pañca sikkhādubbalyāni.

3. Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ sikkhādubbalyānaṁ pahānāya cattāro satipaṭṭhānā bhāvetabbā. Katame cattāro?

4. Idha bhikkhave bhikkhu kāye kāyānupassī viharati, ātāpi sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṁ; vedanāsu vedanānupassī viharati ... pe ... citte cittānupassī viharati ... dhammesu dhammānupassī viharati, ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṁ.

Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ sikhādubbalyānaṁ pahānāya ime cattāro satipaṭṭhānā bhāvetabbā ti.

LXIV.

1. Pañc' imāni bhikkhave nīvaraṇāni. Katamāni pañca?

2. Kāmacchandanīvaraṇaṁ, vyāpādanīvaraṇaṁ, thīnamiddhanīvaraṇaṁ,

[page 458]

uddhaccakukkuccanīvaraṇaṁ, vicikicchānīvaraṇaṁ.

Imāni kho bhikkhave pañca nīvaraṇāni.

3. Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ nīvaraṇānaṁ pahānāya cattāro satipaṭṭhānā bhāvetabbā. Katame cattāro?

4. Idha bhikkhave bhikkhu kāye kāyānupassī viharati, ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṁ; vedanāsu ... pe ... citte ... dhammesu dhammānupassī viharati, ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṁ.

Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ nīvaraṇānaṁ pahānāya ime cattāro satipaṭṭhānā bhāvetabbā ti.

LXV.

1. Pañc' ime bhikkhave kāmaguṇā. Katame pañca?

2. Cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṁhitā rajanīyā, sotaviññeyyā saddā ... pe ... ghānaviññeyyā gandhā ... jivhāviññeyyā rasā ... kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṁhitā rajanīyā.

Ime kho bhikkhave pañca kāmaguṇā.

3. Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ kāmaguṇānaṁ pahānāya ... ime cattāro satipaṭṭhānā bhāvetabbā ti.

LXVI.

1. Pañc' ime bhikkhave upādānakkhandhā. Katame pañca?

2. Rūpūpādānakkhandho, vedanūpādānakkhandho, saññūpādānakkhandho, saṅkhārūpādānakkhandho, viññāṇūpādānakkhandho.

[page 459]

Ime kho bhikkhave pañc' upādānakkhandhā.

3. Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ upādānakkhandhānaṁ pahānāya ... ime cattāro satipaṭṭhānā bhāvetabbā ti.

LXVII.

1. Pañc' imāni bhikkhave orambhāgiyāni saṅyojanāni.

Katamāni pañca?

2. Sakkāyadiṭṭhi, vicikicchā, sīlabbataparāmāso, kāmacchando, byāpādo.

Imāni kho bhikkhave pañc' orambhāgiyāni saṅyojanāni.

3. Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pahānāya ... ime cattāro satipaṭṭhānā bhāvetabbā ti.

LXVIII.

1. Pañc' imā bhikkhave gatiyo. Katamā pañca?

2. Nirayo, tiracchānayoni, pittivisayo, manussā, devā.

Imā kho bhikkhave pañca gatiyo.

3. Imāsaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ gatīnaṁ pahānāya ... ime cattāro satipaṭṭhānā bhāvetabbā ti.

LXIX.

1. Pañc' imāni bhikkhave macchariyāni. Katamāni pañca?

2. āvāsamacchariyaṁ, kulamacchariyaṁ, lābhamacchariyaṁ, vaṇṇamacchariyaṁ, dhammamacchariyaṁ.

Imāni kho bhikkhave pañca macchariyāni.

3. Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ macchariyānaṁ pahānāya ... cattāro satipaṭṭhānā bhāvetabbā ti.

[page 460]

LXX.

1. Pañc' imāni bhikkhave uddhambhāgiyāni saṅyojanāni.

Katamāni pañca.

2. Rūparāgo, arūparāgo, māno, uddhaccaṁ, avijjā.

Imāni kho bhikkhave pañc' uddhambhāgiyāni saṅyojanāni.

3. Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ uddhambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pahānāya ... ime cattāro satipaṭṭhānā bhāvetabbā ti.

LXXI.

1. Pañc' ime bhikkhave cetokhilā. Katame pañca?

2. Idha bhikkhave bhikkhu Satthari kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati. Yo so bhikkhave bhikkhu Satthari kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati, tassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sātacchāya padhānāya. Yassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sātacchāya padhānāya, ayaṁ paṭhamo cetokhilo.

3. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu dhamme kaṅkhati ... pe ... saṅghe kaṅkhati ... sikkhāya kaṅkhati ... sabrahmacārīsu kupito hoti anattamano āhatacitto khilajāto. Yo so bhikkhave bhikkhu sabrahmacārīsu kupito hoti anattamano āhatacitto khilajāto, tassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sātacchāya padhānāya. Yassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sātacchāya padhānāya, ayaṁ pañcamo cetokhilo.

Ime kho bhikkhave pañca cetokhilā.

4. Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ cetokhilānaṁ pahānāya ... ime cattāro satipaṭṭhānā bhāvetabbā ti.

[page 461]

LXXII.

1. Pañc' ime bhikkhave cetaso vinibandhā. Katame pañca?

2. Idha bhikkhave bhikkhu kāmesu avītarāgo hoti avītacchando avītapemo avītapipāso avītapariḷāho avītataṇho.

Yo so bhikkhave bhikkhu kāmesu avītarāgo hoti avītacchando avītapemo avītapipāso avītapariḷāho avītataṇho, tassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sātacchāya padhānāya. Yassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sātacchāya padhānāya, ayaṁ paṭhamo cetaso vinibandho.

3. Puna ca paraṁ bhikkhave bhikkhu kāye avītarāgo hoti ... rūpe avītarāgo hoti ... yāvadatthaṁ udarāvadehakaṁ bhuñjitvā seyyasukhaṁ passasukhaṁ middhasukhaṁ anuyutto viharati ... aññataraṁ devanikāyaṁ paṇidhāya brahmacariyaṁ carati 'imināhaṁ sīlena vā vatena vā tapena vā brahmacariyena vā devo vā bhavissāmi devaññataro vā' ti. Yo so bhikkhave bhikkhu aññataraṁ devanikāyaṁ paṇidhāya brahmacariyaṁ carati 'imināhaṁ sīlena vā vatena vā tapena vā brahmacariyena vā devo vā bhavissāmi devaññataro vā' ti, tassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sātacchāya padhānāya. Yassa cittaṁ na namati ātappāya anuyogāya sātacchāya padhānāya, ayaṁ pañcamo cetaso vinibandho.

Ime kho bhikkhave pañca cetaso vinibandhā.

4. Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ cetaso vinibandhānaṁ pahānāya ... ime cattāro satipaṭṭhānā bhāvetabbā ti.

Satipaṭṭhānavaggo sattamo

Tatr'uddānaṁ:

[page 462]

Sikkhā nīvaraṇā kāmā khandhā ca orambhāgiyā
Gati maccheraṁ c'eva uddhambhāgiyā aṭṭhamaṁ
Cetokhila-vinibandhā ti.

Sammappadhāna-Vagga

LXXIII-LXXXI.

1. Pañc' imāni bhikkhave sikkhādubbalyāni. Katamāni pañca?

2. Pāṇātipāto ... pe ... surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṁ.

Imāni kho bhikkhave pañca sikkhādubbalyāni.

3. Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ sikkhādubbalyānaṁ pahānāya cattāro sammappadhānā bhāvetabbā. Katame cattāro?

4. Idha bhikkhave bhikkhu anuppannānaṁ pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ anuppādāya chandaṁ janeti vāyamati viriyaṁ ārabhati cittaṁ paggaṇhāti padahati, uppannānaṁ pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya chandaṁ janeti vāyamati viriyaṁ ārabhati cittaṁ paggaṇhāti padahati, anuppannānaṁ kusalānaṁ dhammānaṁ uppādāya chandaṁ janeti vāyamati viriyaṁ ārabhati cittaṁ paggaṇhāti padahati, uppannānaṁ kusalānaṁ dhammānaṁ ṭhitiyā asammosāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā chandaṁ janeti vāyamati viriyaṁ ārabhati cittaṁ paggaṇhāti padahati.

Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ sikkhādubbalyānaṁ pahānāya ime cattāro sammappadhānā bhāvetabbā.

... (Yāva vaggā sammappadhānavasena vitthārenti.)

[page 463]

LXXXII.

1. Pañc' ime bhikkhave cetaso vinibandhā. Katame pañca?

2. Idha bhikkhave bhikkhu kāmesu avītarāgo hoti ... pe ...

Ime kho bhikkhave pañca cetaso vinibandhā.

3. Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ cetaso vinibandhānaṁ pahānāya cattāro sammappadhānā bhāvetabbā. Katame cattāro?

4. Idha bhikkhave bhikkhu anuppannānaṁ pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ anuppādāya chandaṁ janeti vāyamati viriyaṁ ārabhati cittaṁ paggaṇhāti padahati, uppannānaṁ pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya ... anuppannānaṁ kusalānaṁ dhammānaṁ uppādāya ... uppannānaṁ kusalānaṁ dhammānaṁ ṭhitiyā asammosāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā chandaṁ janeti vāyamati viriyaṁ ārabhati cittaṁ paggaṇhāti padahati.

Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ cetaso vinibandhānaṁ pahānāya ime cattāro sammappadhānā bhāvetabbā ti.

Sammappadhānavaggo aṭṭhamo

Iddhipāda-Vagga

LXXXIII-XCI.

1. Pañc' imāni bhikkhave sikkhādubbalyāni. Katamāni pañca?

2. Pāṇātipāto ... pe ... surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṁ.

Imāni kho bhikkhave pañca sikkhādubbalyāni.

3. Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ sikkhādubbalyānaṁ pahānāya cattāro iddhipādā bhāvetabbā. Katame cattāro?

[page 464]

4. Idha bhikkhave bhikkhu chandasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgataṁ iddhipādaṁ bhāveti, viriyasamādhi. . .cittasamādhi- ...vīmaṁsāsamādhipadhānasaṅkhārasamannāgataṁ iddhipādaṁ bhāveti.

Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ sikkhādubbalyānaṁ pahānāya ime cattāro iddhipādā bhāvetabbā ti.

... (Sesaṁ iddhipādavasena vitthāretabbaṁ.)

XCII.

1. Pañc' ime bhikkhave cetaso vinibandhā. Katame pañca?

2. Idha bhikkhave bhikkhu kāmesu avītarāgo hoti ... pe ...

Ime kho bhikkhave pañca cetaso vinibandhā.

3. Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ cetaso vinibandhānaṁ pahānāya ime cattāro iddhipādā bhāvetabbā. Katame cattāro?

4. Idha bhikkhave bhikkhu chandasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgataṁ iddhipādaṁ bhāveti, viriyasamādhi. . . cittasamādhi- ... vīmaṁsāsamādhipadhānasaṅkhārasamannāgataṁ iddhipādaṁ bhāveti.

Imesaṁ kho bhikkhave pañcannaṁ cetaso vinibandhānaṁ pahānāya ime cattāro iddhipādā bhāvetabbā ti.

Iddhipādavaggo navamo

Cattāro satipaṭṭhānā padhānā caturo pade

Cattāro iddhipādā pi purimehi ca yojaye ti.

[page 465]

XCIII

1. Rāgassa bhikkhave abhiññāya nava dhammā bhāvetabbā. Katame nava?

2. Asubhasaññā, maraṇasaññā, āhāre paṭikūlasaññā, sabbaloke anabhiratasaññā, aniccasaññā, anicce dukkhasaññā, dukkhe anattasaññā, pahānasaññā, virāgasaññā.

Rāgassa bhikkhave abhiññāya ime nava dhammā bhāvetabbā ti.

XCIV.

1. Rāgassa bhikkhave abhiññāya nava dhammā bhāvetabbā. Katame nava?

Paṭhamaṁ jhānaṁ, dutiyaṁ jhānaṁ, tatiyaṁ jhānaṁ, catutthaṁ jhānaṁ, ākāsānañcāyatanaṁ, viññāṇañcāyatanaṁ, ākiñcaññāyatanaṁ, nevasaññānāsaññāyatanaṁ, saññāvedayitanirodho.

Rāgassa bhikkhave abhiññāya ime nava dhammā bhāvetabbā ti.

XCV-C.

1. Rāgassa bhikkhave pariññāya ... parikkhāya ... pahānāya ...khayāya ...vayāya ...virāgāya ... nirodhāya ... cāgāya ...paṭinissaggāya ime nava dhammā bhāvetabbā.

2. Dosassa ... mohassa kodhassa upanāhassa makkhassa palāsassa issāya macchariyassa māyāya sāṭheyyassa thambhassa sārambhassa mānassa atimānassa madassa pamādassa abhiññāya ... pariññāya ... pari-k-khayāya ... pahānāya ... khayāya ... vayāya ... virāgāya ... nirodhāya .

[page 466]

... cāgāya ... paṭinissaggāya ime nava dhammā bhāvetabbā ti.

Idam avoca Bhagavā. Attamanā te bhikkhū Bhagavato bhāsitaṁ abhinandun ti.

Navakanipātaṁ samattaṁ.

Aṅguttara-Nikāya of the Sutta-Pitaka Part IV. Sattakanipata, Atthakanipata, Navakanipata

Aṅguttara-Nikāya

Book IV

Dhana-Vagga

Anusaya-Vagga

Vajjī-Vagga

Devatā-Vagga

Mahāyañña-Vagga

Avyākata-Vagga

Mahā-Vagga

Vinaya-Vagga

[Vaggasaṅgahitā Suttanta

Mettā-Vagga

Mahā-Vagga

Gahapati-Vagga

Dāna-Vagga

Uposatha-Vagga

Sa-ādhāna-Vagga

Aṅguttara-Nikāya of the Sutta-Pitaka
Part IV. Sattakanipata, Atthakanipata, Navakanipata