Dīgha Nikāya

Volume I

Suttas 1-13

Based on the edition by
T.W. Rhys Davids and J.E. Carpenter,
London: Pali Text Society 1890

This work is © Copyright the Pali Text Society and the Dhammakaya Foundation, 2015

This work is licensed under a
Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
For details see Terms of Use.

Input by the Dhammakaya Foundation, Thailand, 1989-1996

Namo tassa Bhagavato arahato Sammā-sambuddhassa

NOTICE: These files are provided by courtesy of the Pali Text Society for scholarly purposes only. In principle they represent a digital edition (without revision or correction) of the printed editions of the complete set of Pali canonical texts published by the PTS. While they have been subject to a process of checking, it should not be assumed that there is no divergence from the printed editions and it is strongly recommended that they are checked against the printed editions before quoting.

ALTERATIONS: Superficial re-formatting of headers, sutta titles, and page numbers adding 'ids,' and tag changes to make the file conform to HTML 5 standards. The lower-case mg [ṁ] has been substituted throughout for the lowercase m-underdot [ṁ]; the lower-case ng [ṅ] has been substituted throughout for the lowercase n-overdot [º]. Content straddling page breaks has been moved to the preceding page. The notice of this change that appeared in the originals has been deleted. Both left- and right-hand-page Running heads have been eliminated as page numbers and internal headings make these redundant. Otherwise the internal text of the suttas remains untouched.

I. Brahmajāla Sutta

1.1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā antarā ca Rājagahaṁ antarā ca Nāḷandaṁ addhāna-magga-paṭipanno hoti mahatā bhikkhu-saṅghena saddhiṁ pañcamattehi bhikkhu-satehi. Suppiyo pi kho paribbājako antarā ca Rājagahaṁ antarā ca Nāḷandaṁ addhāna-maggapaṭipanno hoti saddhiṁ antevāsinā Brahmadattena māṇavena. Tatra sudaṁ Suppiyo paribbājako aneka-pariyāyena Buddhassa avaṇṇaṁ bhāsati Dhammassa avaṇṇaṁ bhāsati Saṅghassa avaṇṇaṁ bhāsati, Suppiyassa pana paribbājakassa antevāsī Brahmadatto māṇavo aneka-pariyāyena Buddhassa vaṇṇaṁ bhāsati Dhammassa vaṇṇaṁ bhāsati Saṅghassa vaṇṇaṁ bhāsati. Iti ha te ubho ācariyantevāsī aññamaññassa uju-vipaccanīka-vādā Bhagavantaṁ piṭṭhito piṭṭhito anubaddhā honti bhikkhu-saṅghañ ca.

2. Atha kho Bhagavā Ambalaṭṭhikāyaṁ rājāgārake eka-ratti-vāsaṁ upagañchi saddhiṁ bhikkhu-saṅghena.

Suppiyo pi kho paribbājako Ambalaṭṭhikāyaṁ rājāgārake eka-ratti-vāsaṁ upagañchi saddhiṁ antevāsinā Brahmadattena māṇavena. Tatra pi sudaṁ Suppiyo paribbājako aneka-pariyāyena Buddhassa avaṇṇaṁ bhāsati Dhammassa avaṇṇaṁ bhāsati Saṅghassa avaṇṇaṁ bhāsati, Suppiyassa pana paribbājakassa antevāsī Brahmadatto māṇavo anekapariyāyena Buddhassa vaṇṇaṁ bhāsati Dhammassa vaṇṇaṁ bhāsati Saṅghassa vaṇṇaṁ bhāsati.

[page 002]

Iti ha te ubho ācariyantevāsī aññamaññassa uju-vipaccanīka-vādā Bhagavantaṁ piṭṭhito piṭṭhito anubaddhā honti bhikkhusaṅghañ ca.

3. Atha kho sambahulānaṁ bhikkhūnam rattiyā paccūsasamayaṁ paccuṭṭhitānaṁ maṇḍala-māle sannisinnānaṁ sannipatitānaṁ ayaṁ saṅkhiyā-dhammo udapādi: 'Acchariyaṁ āvuso abbhutaṁ āvuso yāvañ c' idaṁ tena Bhagavatā jānatā passatā arahatā sammā-sambuddhena sattānaṁ nānādhimuttikatā suppaṭividitā. Ayaṁ hi Suppiyo paribbājako aneka-pariyāyena Buddhassa avaṇṇaṁ bhāsati Dhammassa avaṇṇaṁ bhāsati Saṅghassa avaṇṇaṁ bhāsati, Suppiyassa pana paribbājakassa antevāsī Brahmadatto māṇavo aneka-pariyāyena Buddhassa vaṇṇaṁ bhāsati Dhammassa vaṇṇaṁ bhāsati Saṅghassa vaṇṇaṁ bhāsati.

Iti ha 'me ubho ācariyantevāsī aññamaññassa uju-vipaccanīka-vādā Bhagavantaṁ piṭṭhito piṭṭhito anubaddhā honti {bhikkhu-saṅghañ} cāti.'

4. Atha kho Bhagavā tesaṁ bhikkhūnaṁ imaṁ saṅkhiyādhammaṁ viditvā, yena maṇḍala-mālo ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Nisajja kho Bhagavā bhikkhū āmantesi: 'Kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā, kā ca pana vo antarākathā vippakatā ti?' Evaṁ vutte te bhikkhū Bhagavantaṁ etad avocuṁ: 'Idha bhante amhākaṁ rattiyā paccūsa-samayaṁ paccuṭṭhitānaṁ maṇḍala-māle sannisinnānaṁ sannipatitānaṁ ayaṁ saṅkhiyā-dhammo udapādi "Acchariyaṁ ... pe (3) ... anubaddhā honti bhikkhu-saṅghañ cāti." Ayaṁ kho no bhante antarā kathā vippakatā atha Bhagavā anuppatto ti.'

5. 'Mamaṁ vā bhikkhave pare avaṇṇaṁ bhāseyyuṁ Dhammassa vā avaṇṇaṁ bhāseyyuṁ Saṅghassa vā avaṇṇaṁ bhāseyyuṁ,

[page 003]

tatra tumhehi na āghāto na appaccayo na cetaso anabhiraddhi karaṇīyā. Mamaṁ vā bhikkhave pare avaṇṇaṁ bhāseyyuṁ Dhammassa vā avaṇṇaṁ bhāseyyuṁ Saṅghassa vā avaṇṇaṁ bhāseyyum, tatra ce tumhe assatha kupitā vā anattamanā vā tumhaṁ yev' assa tena antarāyo. Mamaṁ vā bhikkhave pare avaṇṇaṁ bhāseyyuṁ Dhammassa vā avaṇṇaṁ bhāseyyum Saṅghassa vā avaṇṇaṁ bhāseyyum, tatra ce tumhe assatha kupitā vā anattamanā vā api nu tumhe paresaṁ subhāsitaṁ dubbhāsitaṁ ājāneyyāthāti?'

'No h' etaṁ bhante.'

'Mamaṁ vā bhikkhave pare avaṇṇaṁ bhāseyyuṁ Dhammassa vā avaṇṇaṁ bhāseyyuṁ Saṅghassa vā avaṇṇaṁ bhāseyyuṁ, tatra tumhehi abhūtaṁ abhūtato nibbeṭhetabbaṁ: "Iti pi etaṁ abhūtaṁ, iti pi etaṁ atacchaṁ, n' atthi c' etaṁ amhesu, na ca pan' etaṁ amhesu saṁvijjatīti."'

6. 'Mamaṁ vā bhikkhave pare vaṇṇaṁ bhāseyyuṁ Dhammassa vā vaṇṇaṁ bhāseyyuṁ Saṅghassa vā vāṇṇaṁ bhāseyyuṁ, tatra tumhe na ānando na somanassaṁ na cetaso ubbillāvitattaṁ karaṇīyaṁ. Mamaṁ vā bhikkhave pare vaṇṇaṁ bhāseyyuṁ Dhammassa vā vaṇṇaṁ bhāseyyuṁ Saṅghassa vā vaṇṇaṁ bhāseyyuṁ, tatra ce tumhe assatha ānandino sumanā ubbillāvitā tumhaṁ yev' assa tena antarāyo. Mamaṁ vā bhikkhave pare vaṇṇaṁ bhāseyyuṁ Dhammassa vā vaṇṇaṁ bhāseyyuṁ Saṅghassa vā vaṇṇaṁ bhāseyyuṁ, tatra tumhehi bhūtaṁ bhūtato paṭijānitabbaṁ: "Iti p' etaṁ bhūtaṁ, iti p' etaṁ tacchaṁ, atthi c' etaṁ amhesu, saṁvijjati ca pan' etaṁ amhesūti."'

7. 'Appamattakaṁ kho pan' etaṁ bhikkhave oramattakaṁ sīlamattakaṁ yena puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya. Katamañ ca taṁ bhikkhave appamattakaṁ oramattakaṁ sīlamattakaṁ yena puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya?'

[page 004]

8.1 "'Pāṇātipātaṁ pahāya pāṇātipātā paṭivirato Samaṇo Gotamo nihita-daṇḍo nihita-sattho lajjī dayāpanno sabbapāṇa-bhūta-hitānukampī viharatīti." Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

"'Adinnādānaṁ pahāya adinnādānā paṭivirato Samaṇo Gotamo dinnādāyī dinna-pāṭikaṅkhī athenena suci-bhūtena attanā viharatīti." Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

"'Abrahmacariyaṁ pahāya brahmacārī Samaṇo Gotamo ārā-cārī virato methunā gāma-dhammā ti." Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

9. "'Musā-vādaṁ pahāya musā-vādā paṭivirato Samaṇo Gotamo sacca-vādī sacca-sandho theto paccayiko avisaṁvādako lokassāti." Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

"'{Pisuṇā-} vācaṁ pahāya {pisuṇāya} vācāya paṭivirato Samaṇo Gotamo, ito sutvā na amutra akkhātā imesaṁ bhedāya, amutra vā sutvā na imesaṁ akkhātā amūsaṁ bhedāya. Iti bhinnānaṁ va sandhātā sahitānaṁ va anuppādātā samaggārāmo samagga-rato samagga-nandī samagga-karaṇiṁ vācam bhāsitā ti." Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

"'Pharusā-vācaṁ pahāya pharusāya vācāya paṭivirato Samaṇo Gotamo, Yā sā vācā nelā kaṇṇa-sukhā pemanīyā hadayaṁ-gamā porī bahujana-kantā bahujana-manāpā tathā-rūpiṁ vācam bhāsitā ti." Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

"'Samphappalāpaṁ pahāya samphappalāpā paṭivirato Samaṇo Gotamo kāla-vādī bhūta-vādī attha-vādī dhammavādī vinaya-vādī nidhānavatiṁ vācam bhāsitā kālena sāpadesaṁ pariyantavatiṁ attha-saṁhitan ti."

[page 005]

Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

10. "'Bījagāma-bhūtagāma-samārambhā paṭivirato Samaṇo Gotamo. Eka-bhattiko Samaṇo Gotamo rattūparato, vikāla-bhojanā paṭivirato Samaṇo Gotamo. Nacca-gītavādita-visūka-dassanā paṭivirato Samaṇo Gotamo. Mālāgandha-vilepana-dhāraṇa-maṇḍana-vibhūsana-ṭṭhānā paṭivirato Samaṇo Gotamo. Uccāsayana-mahāsayanā paṭivirato Samaṇo Gotamo. Jātarūpa-rajata-paṭiggahaṇā paṭivirato Samaṇo Gotamo. Āmaka-dhañña-paṭiggahaṇā paṭivirato Samaṇo {Gotamo}. Āmaka-{maṁsa}-paṭiggahaṇā paṭivirato Samaṇo Gotamo. Itthi-kumārika-paṭiggahaṇā paṭivirato Samaṇo Gotamo. Dāsi-dāsa-paṭiggahaṇā paṭivirato Samaṇo Gotamo. {Ajeḷaka-paṭiggahaṇā} paṭivirato Samaṇo Gotamo. Kukkuṭa-sūkara-paṭiggahaṇā paṭivirato Samaṇo Gotamo. Hatthi-gavāssa-vaḷavā-paṭiggahaṇā paṭivirato Samaṇo Gotamo. Khetta-vatthu-paṭiggahaṇā paṭivirato Samaṇo Gotamo. Dūteyya-pahiṇa-gamanānuyogā paṭivirato Samaṇo Gotamo. Kaya-vikkayā paṭivirato Samaṇo Gotamo. Tulākūṭa-kaṅsakūṭa-mānakūṭā paṭivirato Samaṇo Gotamo. Ukkoṭana-vañcana-nikatisāci-yogā paṭivirato Samaṇo Gotamo. Chedana-vadhabandhana-viparāmosa-ālopa-sahasākārā paṭivirato Samaṇo Gotamo ti." Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

Cūla-Sīlaṁ niṭṭhitaṁ.

11. "'Yathā va pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpaṁ bījagāma-bhūtagāma-samārambhaṁ anuyuttā viharanti -- seyyathīdaṁ {mūla-bījaṁ} khandha-bījaṁ phalu-bījaṁ agga-bījaṁ {bījabījam} eva pañcamaṁ -- iti evarūpā bījagāma-bhūtagāmasamārambhā paṭivirato Samaṇo Gotamo ti." Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

[page 006]

12. "'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpaṁ sannidhikāra-paribhogaṁ anuyuttā viharanti -- seyyathīdaṁ annasannidhiṁ pāna-sannidhiṁ vattha-sannidhiṁ yāna-sannidhiṁ sayana-sannidhiṁ gandha-sannidhiṁ āmisa-sannidhiṁ -- iti vā iti evarūpā sannidhi-kāra-paribhogā paṭivirato Samaṇo Gotamo ti." Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

13. "'Yathā va pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te {evarūpaṁ} visūkadassanaṁ anuyuttā viharanti -- seyyathīdaṁ naccaṁ gītaṁ vāditaṁ pekkhaṁ akkhānaṁ pāṇissaraṁ vetālaṁ kumbhathūṇaṁ Sobha-nagarakaṁ caṇḍālaṁ {vaṁsaṁ} dhopanaṁ hatthi-yuddhaṁ assa-yuddhaṁ mahisa-yuddhaṁ usabhayuddhaṁ aja-yuddhaṁ meṇḍaka-yuddhaṁ kukkuṭa-yuddhaṁ vaṭṭaka-yuddhaṁ daṇḍa-yuddhaṁ muṭṭhi-yuddhaṁ nibbuddhaṁ uyyodhikaṁ balaggaṁ senā-byūham anīkadassanaṁ -- iti vā iti evarūpā visūka-dassanā paṭivirato Samaṇo Gotamo ti." Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

14. "'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpaṁ jūta-pamādaṭṭhānānuyogaṁ anuyuttā viharanti -- seyyathīdaṁ aṭṭhapadaṁ dasa-padaṁ ākāsaṁ parihāra-pathaṁ santikaṁ khalikaṁ ghaṭikaṁ salāka-hatthaṁ akkhaṁ paṅgacīraṁ vaṅkakaṁ mokkhacikaṁ ciṅgulikaṁ pattāḷhakaṁ rathakaṁ dhanukaṁ akkharikaṁ manesikaṁ yathā-vajjaṁ -- iti vā iti evarūpā jūta-pamāda-ṭṭhānānuyogā paṭivirato Samaṇo Gotamo ti."

[page 007]

Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

15. "'Yathā va pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpam uccāsayana-mahāsayanaṁ anuyuttā viharanti -- seyyathīdaṁ āsandiṁ pallaṅkaṁ gonakaṁ cittakaṁ paṭikaṁ paṭalikaṁ tūlikaṁ vikatikaṁ udda-lomiṁ ekanta-lomiṁ kaṭṭhissaṁ koseyyaṁ kuttakaṁ hatthattharaṁ assattharaṁ rathattharaṁ ajina-ppaveṇiṁ kadali-miga-pavara-paccattharaṇam sa-uttara-cchadaṁ ubhato-lohitakūpadhānaṁ -- iti vā iti evarūpā uccāsayana-mahāsayanā paṭivirato Samaṇo Gotamo ti." Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

16. "'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpaṁ maṇḍanavibhūsana-ṭṭhānānuyogaṁ anuyuttā viharanti -- seyyathīdaṁ ucchādanaṁ parimaddanaṁ nahāpanaṁ sambāhanaṁ ādāsaṁ añjanaṁ mālā-vilepanaṁ {mukha}-cuṇṇakaṁ {mukhalepanaṁ} hattha-bandhaṁ sikhā-bandhaṁ daṇḍakaṁ nāḷikam khaggaṁ chattaṁ citrupāhanaṁ {uṇhīsaṁ} maṇim vāla-vījaniṁ odātāni vatthāni dīgha-dasāni -- iti vā iti evarūpā maṇḍana-vibhūsana-ṭṭhānānuyogā paṭivirato Samaṇo Gotamo ti." Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

17. "'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni {bhuñjitvā} te evarūpaṁ tiracchāna-kathaṁ anuyuttā viharanti -- {seyyathīdaṁ} rājakathaṁ cora-kathaṁ mahāmatta-kathaṁ senā-kathaṁ bhaya-kathaṁ yuddha-kathaṁ anna-kathaṁ pāna-kathaṁ vattha-kathaṁ sayana-kathaṁ mālā-kathaṁ gandhakathaṁ ñāti-kathaṁ yāna-kathaṁ gāma-kathaṁ nigamakathaṁ nagara-kathaṁ janapada-kathaṁ itthi-kathaṁ [purisa-kathaṁ] sūra-kathaṁ visikhā-kathaṁ {kumbhaṭṭhāna}-kathaṁ pubba-peta-kathaṁ nānatta-kathaṁ lokakkhāyikaṁ {samudda-kkhāyikaṁ} itibhavābhava-kathaṁ -- iti vā iti evarūpāya tiracchāna-kathāya {paṭivirato} Samaṇo Gotamo ti."

[page 008]

Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

18. "'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpaṁ viggāhikakathaṁ anuyuttā viharanti -- seyyathīdaṁ: 'Na tvaṁ imaṁ dhamma-vinayaṁ ājānāsi, ahaṁ imaṁ dhamma-{vinayaṁ} ājānāmi, kiṁ tvaṁ imaṁ dhamma-vinayaṁ ājānissasi? -Micchā-paṭipanno tvam asi, aham asmi sammā-paṭipanno -- Sahitam me, asahitan te -- Pure vacanīyaṁ pacchā avaca, pacchā vacanīyaṁpure avaca -- Aviciṇṇan te viparāvattaṁ -{Āropito} te vādo, niggahīto 'si -- Cara {vāda-ppamokkhāya,} nibbeṭhehi vā sace pahosīti' -- iti vā iti evarūpāya viggāhikakathāya paṭivirato Samaṇo Gotamo ti." Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

19. "'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpaṁ dūteyyapahiṇa-gamanānuyogaṁ anuyuttā viharanti -- seyyathīdaṁ raññaṁ rāja-mahāmattānaṁ khattiyānaṁ {brāhmaṇānaṁ} gahapatikānaṁ {kumārānaṁ} -- 'Idha gaccha, amutrāgaccha, idaṁ hara, amutra idaṁ āharāti' -- iti vā iti evarūpā dūteyyapahiṇa-gamanānuyogā paṭivirato Samaṇo Gotamo ti." Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

20. "'Yathā va pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni {bhojanāni} bhuñjitvā te kuhakā ca honti lapakā ca nemittikā ca nippesikā ca lābhena ca lābhaṁ nijigiṁsitāro -- iti evarūpā kuhana-lapanā paṭivirato Samaṇo Gotamo ti." Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

Majjhima-Sīlaṁ Niṭṭhitaṁ.

[page 009]

21. "'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te {evarūpāya} tiracchānavijjāya micchājīvenajīvikaṁ kappenti -- seyyathīdaṁ aṅgaṁ nimittaṁ uppādaṁ supinaṁ lakkhaṇaṁ mūsikācchinnaṁ aggi-homaṁ dabbi-homaṁ thusa-homaṁ kaṇa-homaṁ taṇḍula-homaṁ sappi-homaṁ tela-homaṁ mukha-homaṁ lohita-homaṁ aṅga-vijjā vatthu-vijjā khatta-vijjā sivavijjā bhūta-vijjā bhūri-vijjā ahi-vijjā visa-vijjā vicchika-vijjā mūsika-vijjā sakuṇa-vijjā vāyasa-vijjā pakkajjhānaṁ saraparittānaṁ miga-cakkaṁ -- iti vā iti evarūpāya tiracchānavijjāya paṭivirato Samaṇo Gotamo ti." Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

22. "'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpāya tiracchāna-vijjāya micchājīvena jīvikaṁ kappenti -- seyyathīdaṁ maṇi-lakkhaṇaṁ daṇḍa-lakkhaṇaṁ vattha-lakkhaṇaṁ asilakkhaṇaṁ usu-lakkhaṇaṁ dhanu-lakkhaṇaṁ āyudhalakkhaṇaṁ itthi-lakkhaṇaṁ purisa-lakkhaṇaṁ kumāralakkhaṇaṁ kumāri-lakkhaṇaṁ dāsa-lakkhaṇaṁ dāsi-lakkhaṇaṁ hatthi-lakkhaṇaṁ assa-lakkhaṇaṁ mahisa-lakkhaṇaṁ usabha-lakkhaṇaṁ go-lakkhaṇaṁ aja-lakkhaṇaṁ meṇḍa-lakkhaṇaṁ kukkuṭa-lakkhaṇaṁ vaṭṭaka-lakkhaṇaṁ godhā-lakkhaṇaṁ kaṇṇikā-lakkhaṇaṁ kacchapalakkhaṇaṁ miga-lakkhaṇaṁ -- iti vā iti evarūpāya tiracchana-vijjāya paṭivirato Samaṇo Gotamo ti." Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

23. "'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpāya tiracchāna-vijjāya micchājīvena jīvikaṁ kappenti -- seyyathīdaṁ 'Raññaṁ niyyānaṁ bhavissati, raññaṁ aniyyānaṁ bhavissati -- Abbhantarānaṁ raññaṁ upayānaṁ bhavissati, bāhirānaṁ raññaṁ apayānaṁ bhavissati -- {Bāhirānaṁ} raññaṁ upayānaṁ bhavissati,

[page 010]

abbhantarānaṁ raññaṁ apayānaṁ bhavissati -- Abbhantarānaṁ raññaṁ jayo bhavissati, bāhirānaṁ raññaṁ parājayo bhavissati -- Bāhirānaṁ raññaṁ jayo bhavissati, abbhantarānaṁ raññaṁ parājayo bhavissati -- Iti imassa jayo bhavissati, imassa parājayo bhavissati' -- iti vā iti evarūpāya tiracchāna-vijjāya micchājīvā paṭivirato Samaṇo Gotamo ti." Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

24. "'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpāya tiracchāna-vijjāya micchājīvena jīvikaṁ kappenti -- seyyathīdaṁ 'Canda-ggāho bhavissati, suriya-ggāho bhavissati, nakkhatta-ggāho bhavissati. Candima-suriyānaṁ patha-gamanaṁ bhavissati, candima-suriyānaṁ uppatha-gamanaṁ bhavissati, nakkhattānaṁ patha-gamanaṁ bhavissati, nakkhattānaṁ uppatha-gamanaṁ bhavissati. Ukkā-pāto bhavissati. Disā-ḍāho bhavissati. Bhūmi-cālo bhavissati.

Deva-dundubhi bhavissati. Candima-suriya-nakkhattānaṁ uggamanaṁ ogamanaṁ saṅkilesaṁ vodānaṁ bhavissati. Evaṁ-vipāko canda-ggāho bhavissati, evaṁvipāko suriya-ggāho bhavissati, evaṁ-vipāko nakkhattaggāho bhavissati, evaṁ-vipāko candima-suriyānaṁ pathagamanaṁ bhavissati, evaṁ-vipāko candima-suriyānaṁ uppatha-gamanaṁ bhavissati, evaṁ-vipāko nakkhattānaṁ patha-gamanaṁ bhavissati, evaṁ-vipāko nakkhattānaṁ uppatha-gamanaṁ bhavissati, evaṁ-vipāko ukkāpāto bhavissati, evaṁ-vipāko disā-ḍāho bhavissati, evaṁ-vipāko bhūmi-cālo bhavissati, evaṁ-vipāko deva-dundubhi bhavissati, evaṁ-vipākaṁ candima-suriya-nakkhattānaṁ uggamanaṁ ogamanaṁ saṅkilesaṁ vodānaṁ bhavissati' -- iti vā iti evarūpāya tiracchāna-vijjāya micchājīvā paṭivirato Samaṇo Gotamo ti."

[page 011]

Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

25. "'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpāya tiracchāna-vijjāya micchājīvena jīvikaṁ kappenti -- seyyathīdaṁ: 'Subbuṭṭhikā bhavissati, dubbuṭṭhikā bhavissati, subhikkhaṁ bhavissati, dubbhikkhaṁ bhavissati, khemaṁ bhavissati, bhayaṁ bhavissati, rogo bhavissati, ārogyaṁ bhavissati,' muddā, gaṇanā, saṅkhānaṁ, kāveyyaṁ, lokāyataṁ -- iti vā iti evarūpāya tiracchāna-vijjāya micchājīvā paṭivirato Samaṇo Gotamo ti." Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

26. "'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-{brāhmaṇā} {saddhā-deyyāni} bhojanāni bhuñjitvā te evarūpāya tiracchānavijjāya micchājīvena jīvikaṁ kappenti -- seyyathīdaṁ āvāhanaṁ vivāhanaṁ saṁvadanaṁ vivadanaṁ saṅkiraṇaṁ vikiraṇaṁ subhaga-karaṇaṁ dubbhaga-karaṇaṁ viruddha-gabbha-karaṇaṁ jivhā-nittaddanaṁ hanusaṁhananaṁ hatthābhijappanaṁ kaṇṇa-jappanaṁ ādāsapañhaṁ kumāri-pañhaṁ deva-pañhaṁ ādiccupaṭṭhānaṁ Mahat-upaṭṭhānaṁ abbhujjalanaṁ Sir' -avhāyanaṁ -- iti vā iti evarūpāya tiracchāna-vijjāya micchājīvā paṭivirato Samaṇo Gotamo ti." Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa {vaṇṇaṁ} vadamāno vadeyya.

[page 012]

27. "'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpāya tiracchāna-vijjāya micchājīvena jīvikaṁ kappenti -- seyyathīdaṁ santi-kammaṁ paṇidhi-kammaṁ bhūri-kammaṁ vassa-kammaṁ vossa-kammaṁ vatthu-kammaṁ vatthu-parikiraṇaṁ ācamanaṁ nahāpanaṁ juhanaṁ vamanaṁ virecanaṁ uddha-virecanaṁ adho-virecanaṁ sīsa-virecanaṁ kaṇṇa-telaṁ netta-tappaṇaṁ natthukammaṁ añjanaṁ paccañjanaṁ sālākiyaṁ sallakattikaṁ dāraka-tikicchā mūla-bhesajjānaṁ anuppādānaṁ osadhīnaṁ paṭimokkho -- iti vā iti evarūpāya tiracchāna-vijjāya micchājīvā paṭivirato Samaṇo Gotamo ti." Iti vā hi bhikkhave puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

'Idaṁ kho taṁ bhikkhave appamattakaṁ oramattakaṁ sīlamattakaṁ yena puthujjano Tathāgatassa vaṇṇaṁ vadamāno vadeyya.

Mahā-Sīlaṁ niṭṭhitaṁ.

28. 'Atthi bhikkhave aññ' eva dhammā gambhīrā duddasā duranubodhā santā paṇītā atakkāvacarā nipuṇā paṇḍita-vedanīyā, ye Tathāgato sayaṁ abhiññā sacchikatvā pavedeti, yehi Tathāgatassa yathā-bhuccaṁ vaṇṇaṁ sammā vadamānā vadeyyuṁ.

'Katame ca pana te bhikkhave dhammā gambhīrā duddasā duranubodhā santā paṇītā atakkāvacarā nipuṇā paṇḍita-vedanīyā, ye Tathāgato sayaṁ abhiññā sacchikatvā pavedeti, yehi Tathāgatassa yathā-bhuccaṁ vaṇṇaṁ sammā vadamānā vadeyyuṁ?

29. 'Santi bhikkhave eke samaṇa-brāhmaṇā pubbantakappikā pubbantānudiṭṭhino, pubbantaṁ ārabbha anekavihitāni adhivutti-padāni abhivadanti {aṭṭhādasahi} vatthūhi.

[page 013]

Te ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha pubbanta-kappikā pubbantānudiṭṭhino pubbantaṁ ārabbha aneka-vihitāni adhivutti-padāni abhivadanti {aṭṭhādasahi} vatthūhi?

30. 'Santi bhikkhave eke samaṇa-brāhmaṇā sassatavādā, sassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti catūhi vatthūhi. Te ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha sassata-vādā sassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti catuhi vatthūhi?

31. 'Idha bhikkhave ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā ātappam anvāya padhānam anvāya anuyogam anvāya appamādam anvāya sammā-manasikāram anvāya tathārūpaṁ ceto-samādhiṁ phusati yathā samāhite citte anekavihitaṁ pubbe nivāsaṁ anussarati -- seyyathīdaṁ ekam pi jātiṁ dve pi jātiyo tisso pi jātiyo catasso pi jātiyo pañca pi jātiyo dasa pi jātiyo vīsatim pi jātiyo tiṁsam pi jātiyo {cattārīsam} pi jātiyo paññāsam pi jātiyo jāti-satam pi jātisahassam pi jāti-sata-sahassam pi anekāni pi jāti-satāni anekāni pi jāti-sahassāni anekāni pi jāti-sata-sahassāni. "Amutrāsiṁ evaṁ-nāmo evaṁ-gotto evaṁ-vaṇṇo evamāhāro evaṁ-sukha-{dukkha}-paṭisaṁvedī evam-āyu-pariyanto.

So tato cuto amutra upapādiṁ. Tatrāpāsiṁ evaṁ-nāmo evaṁ-gotto evaṁ-vaṇṇo evam-āhāro evaṁ-sukha-dukkhapaṭisaṁvedī evam-āyu-pariyanto. So tato cuto idhūpapanno" ti iti sākāraṁ sa-uddesaṁ aneka-vihitaṁ pubbe nivāsaṁ anussarati.

[page 014]

So evam āha: "Sassato attā ca loko ca vañjho kūṭaṭṭho esikaṭṭhāyiṭṭhito, te ca sattā sandhāvanti saṁsaranti cavanti upapajjanti, atthi tveva sassatisamaṁ. Tam kissa hetu? Ahaṁ hi ātappam anvāya padhānam anvāya anuyogam anvāya appamādam anvāya sammā manasikāram anvāya tathā-rūpaṁ ceto-samādhiṁ phusāmi yathā samāhite citte aneka-vihitaṁ pubbe nivāsaṁ anussarāmi -- seyyathīdaṁ ekam pi jātiṁ ... pe ... anekāni pi jāti-sata-sahassāni. Amutrāsim evaṁ-nāmo ... pe ... idhūpapanno ti iti sākāraṁ sa-uddesaṁ aneka-vihitaṁ pubbe nivāsaṁ anussarāmi. Iminā p' ahaṁ etaṁ jānāmi: yathā sassato attā ca loko ca vañjho kūṭaṭṭho esikaṭṭhāyiṭṭhito, te ca sattā sandhāvanti saṁsaranti cavanti upapajjanti, atthi tveva sassati-saman ti."

Idaṁ bhikkhave paṭhamaṁ ṭhānaṁ yam āgamma yam ārabbha ekacce samaṇa-brāhmaṇā sassata-vādā sassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti.

32. 'Dutiye ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim ārabbha kim āgamma sassata-vādā sassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti?

[page 015]

So tato cuto amutra upapādiṁ. Tatrāpāsiṁ evaṁ-nāmo evaṁ-gotto evaṁ-vaṇṇo evam-āhāro evaṁ-sukha-dukkha-paṭisaṁvedī evam-āyu-pariyanto. So tato cuto idhūpapanno" ti iti {sākāraṁ} sa-uddesaṁ aneka-vihitaṁ pubbe nivāsaṁ anussarati. So evam āha: "Sassato attā ca loko ca vañjho kūṭaṭṭho esikaṭṭhāyiṭṭhito, te ca sattā sandhāvanti saṁsaranti cavanti upapajjanti, atthi tveva sassata-samaṁ.

Taṁ kissa hetu? Ahaṁ hi ātappam anvāya ... pe ... tathā-rūpaṁ ceto-samādhiṁ phusāmi yathā samāhite citte aneka-vihitaṁ pubbe nivāsaṁ anussarāmi -- seyyathīdaṁ ekam pi ... pe ... dasa pi saṁvaṭṭa-vivaṭṭāni. Amutrāsiṁ evaṁ-nāmo ... pe ... idhūpapanno ti iti sākāraṁ sa-uddesaṁ aneka-vihitaṁ pubbe nivāsaṁ anussarāmi.

Iminā p' ahaṁ etaṁ jānāmi: yathā sassato attā ca loko ca vañjho kūtaṭṭho esikaṭṭhāyiṭṭhito, te ca sattā sandhāvanti saṁsaranti cavanti upapajjanti, atthi tveva sassata-saman ti."

'Idaṁ bhikkhave dutiyaṁ ṭhānaṁ yam āgamma yam ārabbha eke samaṇa-brāhmaṇā sassata-vādā sassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti.

33. 'Tatiye ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha sassata-vādā sassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti?

'Idha bhikkhave ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā ātappam anvāya padhānam anvāya anuyogam anvāya appamādam anvāya sammā-manasikāram anvāya tathārūpaṁ ceto-samādhiṁ phusati yathā samāhite citte aneka-vihitaṁ pubbe nivāsaṁ anussarati -- seyyathīdaṁ dasa pi saṁvaṭṭa-vivaṭṭāni vīsatim pi saṁvaṭṭa-vivaṭṭāni tiṁsam pi saṁvaṭṭa-vivaṭṭāni cattārīsam pi saṁvaṭṭavivaṭṭāni. "Amutrāsiṁ evaṁ-nāmo evaṁ-gotto evaṁvaṇṇo evam-āhāro evaṁ-sukha-dukkha-{paṭisaṁvedī} evamāyu-pariyanto. So tato cuto amutra upapādiṁ. Tatrāpāsiṁ evaṁ-nāmo evaṁ-gotto evaṁ-vaṇṇo evam-āhāro evaṁ-sukha-dukkha-paṭisaṁvedī evam-āyu-pariyanto. So tato cuto idhūpapanno" ti iti sākāraṁ sa-uddesaṁ pubbe nivāsaṁ anussarati. So evam āha: "Sassato attā ca loko ca vañjho kūṭaṭṭho esikaṭṭhāyiṭṭhito,

[page 016]

te ca sattā sandhāvanti saṁsaranti cavanti upapajjanti, atthi tveva sassati-samaṁ. Tam kissa hetu? Ahaṁ hi ātappam anvāya ... pe ... tathā-rūpaṁ ceto-samādhiṁ phusāmi yathā samāhite citte aneka-vihitaṁ pubbe nivāsaṁ anussarāmi -- seyyathīdaṁ dasa pi saṁvaṭṭa-vivaṭṭāni ... pe ... cattārīsam pi saṁvaṭṭa-vivaṭṭāni. Amutrāsiṁ evaṁ-nāmo ... pe ... idhūpapanno ti iti sākāram sauddesaṁ aneka-vihitaṁ pubbe nivāsaṁ anussarāmi. Iminā p' ahaṁ etaṁ jānāmi: yathā sassato attā ca loko ca vañjho kūṭaṭṭho esikaṭṭhāyiṭṭhito, te ca sattā sandhāvanti saṁsaranti cavanti upapajjanti, atthitveva sassati-saman ti."

'Idaṁ bhikkhave tatiyaṁ ṭhānaṁ yam āgamma yam ārabbha eke samaṇa-brāhmaṇā sassata-vādā sassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti.

34. 'Catutthe ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha sassatā-vādā sassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti?

'Idha bhikkhave ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā takkī hoti vīmaṅsī. So takka-pariyāhataṁ vīmaṅsānucaritaṁ sayaṁ-paṭibhānaṁ evam āha: "Sassato attā ca loka ca vañjho kūṭaṭṭho esikaṭṭhāyiṭṭhito, te ca sattā sandhāyanti saṁsaranti cavanti upapajjanti, atthitveva sassati-saman ti."

'Idaṁ bhikkhave catutthaṁ ṭhānaṁ yam āgamma yam ārabbha eke samaṇa-brāhmaṇā sassata-vādā sassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti.

35. 'Ime kho te bhikkhave samaṇa-brāhmaṇā sassatavādā sassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti catuhi vatthūhi. Ye hi keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā sassata-vādā sassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti, sabbe te imeh' eva catuhi vatthūhi etesaṁ vā aññatarena, n' atthi ito bahiddhā.

36. 'Tayidaṁ bhikkhave Tathāgato pajānāti: "Ime diṭṭhiṭṭhānā evaṁ-gahitā evaṁ-parāmaṭṭhā evaṁ-gatikā bhavissanti evam-abhisamparāyā ti." Tañ ca Tathāgato pajānāti, tato ca uttaritaraṁ pajānāti, tañ ca pajānanaṁ na parāmasati,

[page 017]

aparāmasato c' assa paccattaṁ yeva nibbuti viditā, vedanānaṁ samudayañ ca atthagamañ ca assādañ ca ādīnavañ ca nissaraṇañ ca yathā-bhūtaṁ viditvā anupādā vimutto, bhikkhave, Tathāgato.

37. 'Ime kho te bhikkhave dhammā gambhīrā duddasā duranubodhā santā paṇītā atakkāvacarā nipuṇā paṇḍitavedanīyā ye Tathāgato sayaṁ abhiññā sacchi-katvā pavedeti, yehi Tathāgatassa yathā-bhuccaṁ vaṇṇaṁ sammā vadamānā vadeyyuṁ.

Paṭhama-bhāṇavāraṁ.

2.1. 'Santi, bhikkhave, eke samaṇa-brāhmaṇā ekaccasassatikā ekacca-asassatikā, ekaccaṁ sassataṁ ekaccaṁ asassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti catuhi vatthūhi.

Te ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha ekacca-sassatikā ekacca-asassatikā ekaccaṁ sassataṁ ekaccaṁ asassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti catuhi vatthūhi?

2. 'Hoti kho so, bhikkhave, samayo yaṁ kadāci karahaci dīghassa addhuno accayena ayaṁ loko saṁvaṭṭati. Saṁvaṭṭamāno loko yebhuyyena sattā Ābhassara-saṁvaṭṭanikā honti. Te tattha honti manomayā pīti-bhakkhā sayaṁpabhā antalikkha-carā subhaṭṭhāyino, cīraṁ dīghaṁ addhānaṁ tiṭṭhanti.

3. 'Hoti kho so, bhikkhave, samayo yaṁ kadāci karahaci dīghassa addhuno accayena ayaṁ loko vivaṭṭati. Vivaṭṭamāne loke suññaṁ Brahma-vimānaṁ pātu-bhavati. Ath' aññataro satto āyukkhayā vā {puñña-kkhayā} vā Ābhassarakāyā cavitvā suññaṁ Brahma-vimānaṁ upapajjati. So tattha hoti manomayo pīti-bhakkho sayaṁ-pabho antalikkha-caro subhaṭṭhāyī, cīraṁ dīghaṁ addhānaṁ tiṭṭhati.

4. 'Tassa tattha ekakassa dīgha-rattaṁ nibbusitattā anabhirati paritassanā uppajjati: "Aho vata aññe pi sattā itthattaṁ āgaccheyyun" ti. Atha aññatare pi sattā āyukkhayā vā {puñña-kkhayā} vā Ābhassara-kāyā cavitvā Brahmavimānaṁ upapajjanti tassa sattassa sahavyataṁ.

[page 018]

Te pi tattha honti manomayā pīti-bhakkhā sayaṁ-pabhā antalikkhacarā subhaṭṭhāyino, cīraṁ dīghaṁ addhānaṁ tiṭṭhanti.

5. 'Tatra, bhikkhave, yo so satto paṭhamaṁ upapanno tassa evaṁ hoti: "Aham asmi Brahmā Mahā-brahmā abhibhū anabhibhūto {aññadatthu}-daso vasavattī issaro kattā nimmātā seṭṭho sañjitā vasī pitā bhūta-bhavyānaṁ. Mayā ime sattā nimmitā. Taṁ kissa hetu? Mamaṁ hi pubbe etad ahosi: 'Aho vata aññe pi sattā itthattaṁ āgaccheyyun {ti.} Iti mamañ ca mano-paṇidhi, ime ca sattā itthattaṁ āgatā" ti. Ye pi te sattā pacchā upapannā tesam pi evaṁ hoti: "Ayaṁ kho bhavaṁ Brahmā Mahābrahmā abhibhū anabhibhūto {aññadatthu}-daso vasavattī issaro kattā nimmātā seṭṭho sañjitā vasī pitā bhūtabhavyānaṁ. Iminā mayaṁ bhotā Brahmunā nimmitā.

Taṁ kissa hetu? Imaṁ mayaṁ hi addasāma idha paṭhamaṁ upapannaṁ, mayaṁ pana amhā pacchā upapannā ti."

6. 'Tatra, bhikkhave, yo so satto paṭhamaṁ upapanno so dīghāyukataro ca hoti vaṇṇavantataro ca mahesakkhataro ca. Ye pana te sattā pacchā upapannā te appāyukatarā ca honti dubbaṇṇatarā ca appesakkhatarā ca. Ṭhānaṁ kho pan' etaṁ, bhikkhave, vijjati yaṁ aññataro satto tamhā kāyā cavitvā itthattaṁ āgacchati. Itthattaṁ āgato samāno agārasmā anagāriyaṁ pabbajati. Agārasmā anagāriyaṁ pabbajito samāno ātappam anvāya padhānam anvāya anuyogam anvāya appamādam anvāya sammāmanasi-kāram anvāya tathā-rūpaṁ ceto-samādhiṁ phusati yathā samāhite citte taṁ pubbe nivāsaṁ anussarati, tato paraṁ nānussarati. So evam āha: "Yo kho so bhavaṁ Brahmā Mahā-brahmā abhibhū anabhibhūto {aññadatthu}daso vasavattī issaro kattā nimmātā seṭṭho sañjitā vasī pitā bhūta-bhavyānaṁ yena mayaṁ bhotā Brahmunā nimmitā, so nicco dhuvo sassato avipariṇāma-dhammo sassatisamaṁ tath' eva ṭhassati. Ye pana mayaṁ ahumha tena Brahmunā nimmitā te mayaṁ aniccā addhuvā appāyukā cavana-dhammā itthattaṁ āgatā ti."

[page 019]

'Idaṁ, bhikkhave, paṭhamaṇ ṭhānaṁ yam āgamma yam ārabbha eke samaṇa-{brāhmaṇā} ekacca-sassatikā ekaccaasassatikā ekaccaṁ sassataṁ ekaccaṁ asassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti.

7. 'Dutiye ca bhonto samaṇa-{brāhmaṇā} kim āgamma kim ārabbha ekacca-sassatikā ekacca-asassatikā ekaccaṁ sassataṁ ekaccaṁ asassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti?

'Santi, bhikkhave, Khiḍḍā-padosikā nāma devā. Te ativelaṁ hassa-khiḍḍā-rati-dhamma-samāpannā viharanti.

Tesaṁ ativelaṁ hassa-khiḍḍā-rati-dhamma-samāpannānaṁ viharataṁ sati mussati, satiyā sammosā te devā tamhā kāyā cavanti.

8. 'Ṭhānaṁ kho pan' etaṁ, bhikkhave, vijjati yaṁ aññataro satto tamhā kāyā cavitvā itthattaṁ āgacchati, itthattaṁ āgato samāno agārasmā {anagāriyaṁ} pabbajati. Agārasmā anagāriyaṁ pabbajito samāno ātappam anvāya padhānam anvāya anuyogam anvāya appamādam anvāya sammāmanasi-kāram anvāya tathā-rūpaṁ ceto-samādhiṁ phusati yathā samāhite citte taṁ pubbe nivāsaṁ anussarati, tato paraṁ nānussarati.

9. 'So evam āha: "Ye kho te bhonto devā na Khiḍḍāpadosikā te na ativelaṁ hassa-khiḍḍā-rati-dhamma-samāpannā viharanti. Tesaṁ na ativelaṁ hassa-khiḍḍā-ratidhamma-samāpannānaṁ viharataṁ sati na mussati, satiyā asammosā te devā tamhā kāyā na cavanti, niccā dhuvā sassatā avipariṇāma-dhammā sassati-samaṁ tath' eva ṭhassanti.

[page 020]

Ye pana mayaṁ ahumha Khiḍḍā-padosikā te mayaṁ ativelaṁ hassa-khiḍḍā-rati-dhamma-samāpannā viharimha. Tesaṁ no ativelaṁ hassa-khiḍḍā-rati-dhammasamāpannānaṁ viharataṁ sati mussati, satiyā sammosā eva mayaṁ tamhā kāyā cutā aniccā addhuvā appāyukā cavana-dhammā itthattaṁ āgatā ti."

'Idaṁ, bhikkhave, dutiyaṁ ṭhānaṁ yam āgamma yam ārabbha eke samaṇa-brāhmaṇā ekacca-sassatikā ekaccaasassatikā ekaccaṁ sassataṁ ekaccaṁ asassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti.

10. 'Tatiye ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha ekacca-sassatikā ekacca-asassatikā ekaccaṁ sassataṁ ekaccaṁ asassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti?

'Santi, bhikkhave, Mano-padosikā nāma devā. Te ativelaṁ aññamaññaṁ upanijjhāyanti. Te ativelaṁ aññamaññaṁ upanijjhāyantā aññamaññamhi cittāni padūsenti. Te aññamaññamhi paduṭṭha-cittā kilanta-kāyā kilantacittā. Te devā tamhā kāyā cavanti.

11. 'Ṭhānaṁ kho pan' etaṁ, bhikkhave, vijjati yaṁ aññataro satto tamhā kāyā cavitvā itthattaṁ āgacchati, itthattaṁ āgato samāno agārasmā anagāriyaṁ pabbajati. Agārasmā anagāriyaṁ pabbajito samāno ātappam anvāya padhānam {anvāya} anuyogam anvāya appamādam anvāya sammā-manasikāram anvāya tathā-rūpaṁ ceto-samādhiṁ phusati yathā samāhite citte taṁ pubbe nivāsaṁ anussarati, tato paraṁ nānussarati.

12. 'So evam āha: "Ye kho te bhonto devā na Manopadosikā te na ativelaṁ aññamaññaṁ upanijjhāyanti, Te na ativelaṁ aññamaññaṁ upanijjhāyantā aññamaññamhi cittāni nappadūsenti. Te aññamaññamhi apaduṭṭha-cittā akilanta-kāyā akilanta-cittā. Te devā tamhā kāyā na cavanti, niccā dhuvā sassatā avipariṇāma-dhammā sassati-samaṁ tath' eva ṭhassanti.

[page 021]

Ye pana mayaṁ ahumha Mano-padosikā te mayaṁ ativelaṁ aññamaññam upanijjhāyimha. Te mayaṁ ativelaṁ aññamaññam upanijjhāyantā aññamaññamhi cittāni padūsimha. Te mayaṁ aññamaññamhi paduṭṭha-cittā kilanta-kāyā kilanta-cittā eva. Mayaṁ tamhā kāyā cutā aniccā addhuvā appāyukā cavana-dhammā itthattaṁ āgatā ti."

'Idam, bhikkhave, tatiyaṁ ṭhānaṁ yam āgamma yam ārabbha eke samaṇa-brāhmaṇā ekacca-sassatikā ekaccaasassatikā ekaccaṁ sassataṁ ekaccaṁ asassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti.

13. 'Catutthe ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha ekacca-sassatikā ekacca-asassatikā ekaccaṁ sassataṁ ekaccaṁ asassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti?

'Idha, bhikkhave, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā takkī hoti vīmaṅsī. So takka-pariyāhataṁ vīmaṅsānucaritaṁ sayaṁ-{paṭibhānaṁ} evam āha: "Yaṁ kho idaṁ vuccati cakkhun ti pi sotan ti pi ghānan ti pi jivhā ti pi kāyo ti pi ayaṁ attā anicco addhuvo asassato vipariṇāma-dhammo.

Yañ ca kho idaṁ vuccati cittan ti vā mano ti vā viññāṇan ti vā ayaṁ attā nicco dhuvo sassato avipariṇāma-dhammo sassati-samaṁ tath' eva ṭhassatīti."

'Idam, bhikkhave, catutthaṁ ṭhānaṁ yam āgamma yam ārabbha eke samaṇa-{brāhmaṇā} ekacca-sassatikā ekaccaasassatikā ekaccaṁ sassataṁ ekaccaṁ asassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti.

14. 'Ime kho te, bhikkhave, samaṇa-{brāhmaṇā} ekaccasassatikā ekacca-asassatikā ekaccaṁ sassataṁ ekaccaṁ asassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti catuhi vatthūhi.

Ye hi keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā ekaccasassatikā ekacca-asassatikā ekaccaṁ sassataṁ ekaccaṁ asassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti, sabbe te imeh' eva catuhi vatthūhi etesaṁ vā aññatarena, n' atthi ito bahiddhā.

15. 'Tayidaṁ, bhikkhave, Tathāgato pajānāti: "Ime diṭṭhiṭṭhānā evaṁ-gahitā evaṁ-parāmaṭṭhā evaṁ-gatikā bhavissanti evam-abhisamparāyā ti."

[page 022]

Tañ ca Tathāgato pajānāti, tato ca uttaritaraṁ pajānāti, tañ ca pajānanaṁ na parāmasati, aparāmasato c' assa paccattaṁ yeva nibbuti viditā, vedanānaṁ samudayañ ca {atthagamañ} ca assādañ ca ādīnavañ ca nissaraṇañ ca yathā-bhūtaṁ viditvā anupādā vimutto, bhikkhave, Tathāgato.

'Ime kho te, bhikkhave, dhammā gambhīrā duddasā duranubodhā santā paṇītā atakkāvacarā nipuṇā paṇḍitavedanīyā ye Tathāgato sayaṁ abhiññā sacchi-katvā pavedeti, yehi Tathāgatassa yathā-bhuccaṁ vaṇṇaṁ sammā vadamānā vadeyyuṁ.

16. 'Santi, bhikkhave, eke samaṇa-brāhmaṇā antānantikā, antānantaṁ lokassa paññāpenti catūhi vatthūhi. Te ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha antānantikā antānantaṁ lokaṁ paññāpenti catuhi vatthūhi?

17. 'Idha, bhikkhave, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā ātappam anvāya padhānam anvāya anuyogam anvāya appamādam anvāya sammā-{manasīkāram} anvāya tathārūpaṁ ceto-samādhiṁ phusati yathā samāhite citte antasaññī lokasmiṁ viharati. So evam āha: "Antavā ayaṁ loko parivaṭumo. Taṁ kissa hetu? Ahaṁ hi ātappam anvāya ... pe ... tathā-rūpaṁ ceto-samādhiṁ phusāmi yathā samāhite citte anta-saññī lokasmiṁ viharāmi.

{Iminā pāhaṁ} etam jānāmi: yathā antavā ayaṁ loko parivaṭumo ti."

'Idaṁ, bhikkhave, paṭhamaṁ ṭhānaṁ yam āgamma yam ārabbha eke samaṇa-brāhmaṇā antānantikā antānantaṁ lokassa paññāpenti.

18. 'Dutiye ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha antānantikā antānantaṁ lokassa paññāpenti?

[page 023]

So evam aha: "Ananto ayaṁ loko apariyanto. Ye te samaṇa-brāhmaṇā evam āhaṁsu: 'Antavā ayaṁ loko parivaṭumo' ti tesaṁ musā. Ananto ayaṁ loko apariyanto. Taṁ kissa hetu? Ahaṁ hi ātappam anvāya ... pe ... tathā-rūpaṁ ceto-samādhiṁ phusāmi yathā samāhite citte ananta-saññī lokasmiṁ viharāmi. {Iminā pāhaṁ} etaṁ jānāmi: yathā ananto ayaṁ loko apariyanto ti."

'Idaṁ, bhikkhave, dutiyaṁ ṭhānaṁ yam āgamma yam ārabbha eke samaṇa-brāhmaṇā antānantikā antānantaṁ lokassa paññāpenti.

19. 'Tatiye ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha antānantikā antānantaṁ lokassa paññāpenti?

'Idha, bhikkhave, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā ātappam anvāya padhānam anvāya anuyogam anvāya appamādam anvāya sammā-manasi-kāram anvāya tathā-rūpaṁ ceto-samādhiṁ phusati yathā samāhite citte uddham-adho anta-saññī lokasmiṁ viharati, tiriyaṁ ananta-saññī. So evam āha: "Antavā ca ayaṁ loko ananto ca. Ye te samaṇa-brāhmaṇā evam āhaṁsu: 'Antavā ayaṁ loko parivaṭumo' ti tesaṁ musā. Ye pi te samaṇa-brāhmaṇā evam āhaṁsu: 'Ananto ayaṁ loko apariyanto' ti tesam pi musā.

Antavā ca ayaṁ loko ananto ca. Taṁ kissa hetu? Ahaṁ hi ātappam anvāya ... pe ... tathā rūpaṁ ceto-samādhiṁ phusāmi yathā {samāhite} citte uddham-adho anta-saññī lokasmiṁ viharāmi, tiriyaṁ ananta-saññī. Iminā {pāhaṁ} etaṁ jānāmi: yathā antavā ca ayaṁ loko ananto cāti."

'Idaṁ, bhikkhave, tatiyaṁ ṭhānaṁ yam āgamma yam ārabbha eke samaṇa-brāhmaṇā antānantikā antānantaṁ lokassa paññāpenti.

20. 'Catutthe ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha antānantikā antānantaṁ lokassa paññāpenti?

'Idha, bhikkhave, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā takkī hoti vīmaṅsī. So takka-pariyāhataṁ vīmaṅsānucaritaṁ sayaṁ-paṭibhānaṁ evam āha: "N' evāyaṁ loko antavā na panānanto. Ye te samaṇa-brāhmaṇā evam āhaṁsu: 'Antavā ayaṁ loko parivaṭumo' ti tesaṁ musā. Ye pi te samaṇabrāhmaṇā evam āhaṁsu:

[page 024]

'Ananto ayaṁ loko apariyanto' ti tesam pi musā. Ye pi te samaṇa-brāhmaṇā evam āhaṁsu: 'Antavā ca ayaṁ loko ananto cāti' tesam pi musā. N' evāyaṁ loko antavā na panānanto ti."

'Idaṁ, bhikkhave, catutthaṁ ṭhānaṁ yam āgamma yam ārabbha eke samaṇa-brāhmaṇā antānantikā antānantaṁ lokassa paññāpenti.

21. 'Ime kho te, bhikkhave, samaṇa-brāhmaṇā antānantikā antānantaṁ lokassa paññāpenti catuhi vatthūhi. Ye hi keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā antānantikā antānantaṁ lokassa paññāpenti, sabbe te imeh' eva catuhi vatthūhi etesaṁ vā aññatarena, n' atthi ito bahiddhā.

22. 'Tayidaṁ, bhikkhave, Tathāgato pajānāti: "Ime diṭṭhiṭṭhānā evaṁ-gahitā evaṁ-parāmaṭṭhā evaṁ-gatikā bhavissanti evam-abhisamparāyā ti." Tañ ca Tathāgato pajānāti, tato ca uttaritaraṁ pajānāti, tañ ca pajānanaṁ na parāmasati, aparāmasato c' assa paccattaṁ yeva nibbuti viditā, vedanānaṁ samudayañ ca atthagamañ ca assādañ ca ādīnavañ ca nissaraṇañ ca yathā-bhūtaṁ viditvā anupādā vimutto, bhikkhave, Tathāgato.

'Ime kho te, bhikkhave, dhammā gambhīrā duddasā duranubodhā santā paṇīta atakkāvacarā nipuṇā paṇḍitavedanīyā ye Tathāgato sayaṁ abhiññā sacchi-katvā pavedeti, yehi Tathāgatassa yathā-bhuccaṁ vaṇṇaṁ sammā vadamānā vadeyyuṁ.

23. 'Santi, bhikkhave, eke samaṇa-brāhmaṇā amarāvikkhepikā, tattha tattha pañhaṁ puṭṭhā samānā vācāvikkhepaṁ āpajjanti amarā-vikkhepaṁ catuhi vatthūhi. Te ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha amarā-vikkhepikā tattha tattha pañhaṁ puṭṭhā samānā vācā-vikkhepaṁ āpajjanti amarā-vikkhepaṁ catuhi vatthūhi?

24. 'Idha, bhikkhave, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā idaṁ kusalan ti yathā-bhūtaṁ nappajānāti, idaṁ akusalan ti yathā-bhūtaṁ nappajānāti. Tassa evaṁ hoti: "Ahaṁ kho idaṁ kusalan ti yathā-bhūtaṁ nappajānāmi, idaṁ akusalan ti yathā-bhūtaṁ nappajānāmi.

[page 025]

Ahañ c' eva kho pana idaṁ kusalan ti yathā-bhūtaṁ appajānanto, idaṁ akusalan ti yathā-bhūtaṁ appajānanto, idaṁ kusalan ti vā vyākareyyaṁ idaṁ akusalan ti vā vyākareyyaṁ, tattha me assa chando vā rāgo vā doso vā paṭigho vā. Yattha me assa chando vā rāgo vā doso vā paṭigho vā taṁ mam' assa musā. Yaṁ mam' assa musā so mam' assa vighāto. Yo mam' assa vighāto so mam' assa antarāyo ti." Iti so musā-vāda-bhayā musā-vāda-parijegucchā n' ev' idaṁ kusalan ti vyākaroti, na pana idaṁ akusalan ti vyākaroti, tattha tattha pañhaṁ puṭṭho samāno vācā-vikkhepaṁ āpajjati amarā-vikkhepaṁ: "Evam pi me no. Tathā ti pi me no. Aññathā ti pi me no. No ti pi me no. No no ti pi me no ti."

'Idaṁ, bhikkhave, paṭhamaṁ ṭhānaṁ yam āgamma yam ārabbha eke samaṇa-brāhmaṇā amarā-vikkhepikā tattha tattha pañhaṁ puṭṭhā samānā vācā-vikkhepaṁ āpajjanti amarā-vikkhepaṁ.

25. 'Dutiye ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha amarā-vikkhepikā tattha tattha pañhaṁ puṭṭhā samānā vācā-vikkhepaṁ āpajjanti amarā-vikkhepaṁ?

'Idha, bhikkhave, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā idaṁ kusalan ti yathā-bhūtaṁ nappajānāti, idaṁ akusalan ti yathā-{bhūtaṁ} nappajānāti. Tassa {evaṁ} hoti: "Ahaṁ kho idaṁ kusalan ti yathā-bhūtaṁ nappajānāmi, idaṁ akusalan ti yathā-bhūtaṁ nappajānāmi. Ahañ c' eva kho pana idaṁ kusalan ti yathā-bhūtaṁ appajānanto, idaṁ akusalan ti yathā-bhūtaṁ appajānanto, idaṁ kusalan ti vā vyākareyyaṁ idaṁ akusalan ti vā vyākareyyaṁ, tattha me assa chando vā rāgo vā doso vā paṭigho vā. Yattha me assa chando vā rāgo vā doso vā paṭigho vā taṁ mam' assa upādānaṁ. Yaṁ mam' assa upādānaṁ, so mam' assa vighāto. Yo mam' assa vighāto so mam' assa antarāyo ti." Iti so upādāna-bhayā upādāna-parijegucchā n' ev' idaṁ kusalan ti vyākaroti na pana idaṁ akusalan ti vyākaroti,

[page 026]

tattha tattha pañham puṭṭho samāno vācā-vikkhepaṁ āpajjati amarā-vikkhepaṁ: "Evam pi me no. Tathā ti pi me no. Aññathā ti pi me no. No ti pi me no. No no ti pi me no ti."

'Idaṁ, bhikkhave, dutiyaṁ ṭhānaṁ yam āgamma yam ārabbha eke samaṇa-brāhmaṇā amarā-vikkhepikā tattha tattha pañhaṁ puṭṭha samānā vācā-vikkhepaṁ āpajjanti amarā-vikkhepaṁ.

26. 'Tatiye ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha amarā-vikkhepikā tattha tattha pañhaṁ puṭṭhā samānā vācā-vikkhepaṁ āpajjanti amarā-vikkhepaṁ?

'Idha, bhikkhave, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā idaṁ kusalan ti yathā-bhūtaṁ nappajānati, idaṁ akusalan ti yathā-bhūtaṁ {na ppajānāti.} Tassa evaṁ hoti: "Ahaṁ kho idaṁ kusalan ti yathā-bhūtaṁ nappajānāmi, idaṁ akusalan ti yathā-bhūtaṁ nappajānāmi. Ahañ c' eva kho pana idaṁ kusalan ti yathā-bhūtaṁ appajānanto, idaṁ akusalan ti yathā-bhūtaṁ appajānanto, idaṁ kusalan ti vā vyākareyyaṁ idaṁ akusalan ti vā vyākareyyaṁ -- santi hi kho pana samaṇa-brāhmaṇā paṇḍitā nipuṇā kata-parappavādā vāla-vedhi-rūpā vobhindantā maññe caranti paññāgatena diṭṭhi-gatāni -- te maṁ tattha samanuyuñjeyyuṁ samanugāheyyuṁ samanubhāseyyuṁ. Ye maṁ tattha samanuyuñjeyyuṁ samanugāheyyuṁ samanubhāseyyuṁ tesāhaṁ na sampāyeyyaṁ. Yesāhaṁ na sampāyeyyaṁ so mam' assa vighāto. Yo mam' assa vighāto so mam' assa antarāyo" ti. Iti so anuyoga-bhayā anuyoga-parijegucchā n' ev' idaṁ kusalan ti vyākaroti, na pan' idaṁ akusalan ti vyākaroti, tattha tattha pañhaṁ puṭṭho samāno vācā-vikkhepaṁ āpajjati amarā-vikkhepaṁ: "Evam pi me no.

Tathā ti pi me no. Aññathā ti pi me no. No ti pi me no.

No no ti pi me no ti."

'Idaṁ, bhikkhave, tatiyaṁ ṭhānaṁ yaṁ āgamma yam ārabbha eke samaṇa-brāhmaṇā amarā-vikkhepikā tattha tattha pañhaṁ puṭṭhā samānā vācā-vikkhepaṁ āpajjanti amarā-vikkhepaṁ.

[page 027]

27. 'Catutthe ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha amarā-vikkhepikā tattha tattha pañhaṁ puṭṭhā samānā vācā-vikkhepaṁ āpajjanti amarā-vikkhepaṁ?

'Idha, bhikkhave, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā mando hoti momūho. So mandattā momūhattā tattha tattha pañhaṁ puṭṭho samāno vācā-vikkhepaṁ āpajjati amarā-vikkhepaṁ: "'Atthi paro loko?' ti iti ce maṁ pucchasi, 'Atthi paro loko' ti iti ce me assa, 'atthi paro loko' ti iti te naṁ vyākareyyaṁ. Evam pi me no. Tathā ti pi me no. Aññathā ti pi me no. No ti pi me no. No no ti pi me no. 'N' atthi paro loko?' ti ... pe ... 'Atthi ca n' atthi ca paro loko? N' ev' atthi na n' atthi paro loko? -- Atthi sattā opapātikā? N' atthi sattā opapātikā?

Atthi ca n' atthi ca sattā opapātikā? N' ev' atthi na n' atthi sattā opapātikā? -- Atthi sukata-dukkatānaṁ kammānaṁ phalaṁ vipāko? N' atthi sukata-dukkatānaṁ kammānaṁ phalaṁ vipāko? Atthi ca n' atthi ca sukatadukkatānaṁ kammānaṁ phalaṁ vipāko? N' ev' atthi na n' atthi sukata-dukkatānaṁ kammānaṁ phalaṁ vipāko? -Hoti Tathāgato param maraṇā? Na hoti Tathāgato param maraṇā? Hoti ca na hoti ca Tathāgato param maraṇā?

N' eva hoti na na hoti Tathāgato param maraṇā?' ti iti ce maṁ pucchasi, 'n' eva hoti na na hoti Tathāgato param maraṇā' ti iti ce me assa, 'n' eva hoti na na hoti Tathāgato param {maraṇā'} ti iti te naṁ vyākareyyaṁ. Evam pi me no. Tathā ti pi me no. Aññathā ti pi me no. No ti pi me no. No no ti pi me no ti."

'Idam, bhikkhave, catutthaṁ ṭhānaṁ yam āgamma yam ārabbha eke samaṇa-brāhmaṇā amarā-vikkhepikā tattha tattha pañhaṁ puṭṭhā samānā vācā-vikkhepaṁ āpajjanti amarā-vikkhepaṁ.

28. Ime kho te, bhikkhave, samaṇa-brāhmaṇā amarāvikkhepikā tattha tattha pañhaṁ puṭṭhā samānā vācā-vikkhepaṁ āpajjanti amarā-vikkhepaṁ catuhi vatthūhi.

[page 028]

Ye hi keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā amarā-vikkhepikā tattha tattha pañhaṁ puṭṭhā samānā vācā-vikkhepaṁ āpajjanti amarā-vikkhepaṁ, sabbe te imeh' eva catuhi vatthūhi etesaṁ vā aññatarena, n' atthi ito bahiddhā.

29. 'Tayidaṁ, bhikkhave, Tathāgato pajānāti: "Ime diṭṭhiṭṭhānā evaṁ-gahitā evaṁ-parāmaṭṭhā evaṁ-gatikā bhavissanti evam-abhisamparāyā ti." Tañ ca Tathāgato pajānāti, tato ca uttaritaraṁ pajānāti, tañ ca pajānanaṁ na parāmasati, aparāmasato c' assa paccattaṁ yeva nibbuti viditā, vedanānaṁ samudayañ ca atthagamañ ca assādañ ca ādīnavañ ca nissaraṇañ ca yathā-bhūtaṁ viditvā anupādā vimutto, bhikkhave, Tathāgato.

30. Santi, bhikkhave, eke samaṇa-brāhmaṇā adhiccasamuppannikā, adhicca-samuppannaṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti dvīhi vatthūhi. Te ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha adhicca-samuppannikā adhicca-samuppannaṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti?

31. 'Santi, bhikkhave, Asañña-sattā nāma devā, {saññuppādā} ca pana te devā tamhā kāyā cavanti. Ṭhānaṁ kho pan' etaṁ, bhikkhave, vijjati yaṁ aññataro satto tamhā kāyā cavitvā itthattaṁ āgacchati, itthattaṁ āgato samāno agārasmā anagāriyaṁ pabbajati. Agārasmā anagāri{yaṁ} pabbajito samāno ātappam anvāya padhānam anvāya anuyogam anvāya appamādam anvāya sammāmanasi-kāram anvāya tathā-rūpaṁ ceto-samādhiṁ phusati yathā samāhite citte saññuppādam anussarati, tato paraṁ nānussarati.

[page 029]

So evam āha: "Adhicca-samuppanno attā ca loko ca. Taṁ kissa hetu? Ahaṁ hi pubbe nāhosiṁ, so 'mhi etarahi ahutvā sattattāya pariṇato ti."

'Idaṁ, bhikkhave, paṭhamaṁ ṭhānaṁ yam āgamma yam ārabbha eke samaṇa-brāhmaṇā adhicca-samuppannikā adhicca-samuppannaṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti.

32. Dutiye ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha adhicca-samuppannikā adhicca-{samuppannaṁ} attānañ ca lokañ ca paññāpenti?

'Idha, bhikkhave, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā takkī hoti vīmaṅsī. So takka-pariyāhataṁ vīmaṅsānucaritaṁ sayaṁ-paṭibhānaṁ evam āha: "Adhicca-samuppanno attā ca loko cāti."

'Idaṁ, bhikkhave, dutiyaṁ ṭhānaṁ yam āgamma yam ārabbha eke samaṇa-brāhmaṇā adhicca-samuppannikā adhicca-samuppannaṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti.

33. Ime kho te, bhikkhave, samaṇa-brāhmaṇā adhiccasamuppannikā adhicca-samuppannaṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti dvīhi vatthūhi. Ye hi keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā adhicca-samuppannikā adhiccasamuppannaṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti, sabbe te imeh' eva dvīhi vatthūhi etesaṁ vā aññatarena, n' atthi ito bahiddhā.

34. 'Tayidaṁ, bhikkhave, Tathāgato pajānāti: "Ime diṭṭhiṭṭhānā evaṁ-gahitā evaṁ-parāmaṭṭhā evaṁ-gatikā bhavissanti evaṁ-abhisamparāyā ti." Tañ ca Tathāgato pajānāti, tato ca uttaritaraṁ pajānāti, tañ ca pajānanaṁ na parāmasati, aparāmasato c' assa paccattaṁ yeva nibbuti viditā, vedanānaṁ samudayañ ca atthagamañ ca assādañ ca ādīnavañ ca nissaraṇañ ca yathā-bhūtaṁ viditvā anupādā vimutto, bhikkhave, Tathāgato.

'Ime kho te, bhikkhave, dhammā gambhīrā duddasā duranubodhā santā paṇītā atakkāvacarā nipuṇā paṇḍitavedanīyā ye Tathāgato sayaṁ abhiññā sacchi-katvā pavedeti,

[page 030]

yehi Tathāgatassa yathā-bhuccaṁ vaṇṇaṁ sammā vadamānā vadeyyuṁ.

35. 'Ime kho te, bhikkhave, samaṇa-brāhmaṇā pubbanta-kappikā pubbantānudiṭṭhino pubbantaṁ ārabbha aneka-vihitāni adhivutti-padāni abhivadanti aṭṭhādasahi vatthūhi. Ye hi keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā pubbanta-kappikā pubbānudiṭṭhino pubbantaṁ ārabbha aneka-vihitāni adhivutti-padāni abhivadanti, sabbe te imeh' eva aṭṭhādasahi vatthūhi etesaṁ vā aññatarena, n' atthi ito bahiddhā.

36. 'Tayidaṁ, bhikkhave, Tathāgato pajānāti: "Ime diṭṭhiṭṭhānā evaṁ-gahitā evaṁ-parāmaṭṭhā evaṁ-gatikā bhavissanti evaṁ-abhisamparāyā ti." Tañ ca Tathāgato pajānāti, tato ca uttaritaraṁ pajānāti, tañ ca pajānanaṁ na parāmasati, aparāmasato c' assa paccattaṁ yeva nibbuti viditā, vedanānaṁ samudayañ ca atthagamañ ca assādañ ca ādīnavañ ca nissaraṇañ ca yathā-bhūtaṁ viditvā anupādā vimutto, bhikkhave, Tathāgato.

37. 'Santi, bhikkhave, eke samaṇa-brāhmaṇā aparantakappikā aparantānudiṭṭhino, aparantaṁ ārabbha anekavihitāni adhivutti-padāni abhivadanti catu-cattārīsāya vatthūhi. Te ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha aparanta-kappikā aparantānudiṭṭhino aparantaṁ ārabbha aneka-vihitāni adhivutti-padāni abhivadanti catu-cattārīsāya vatthūhi?

38. 'Santi, bhikkhave, eke samaṇa-brāhmaṇā uddhamāghatanikā saññi-vādā,

[page 031]

uddham āghatanā saññiṁ attānaṁ paññāpenti soḷasahi vatthūhi. Te ca bhonto samaṇabrāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha uddham-āghatanikā saññi-vādā uddham āghatanā saññiṁ attānaṁ paññāpenti soḷasahi vatthūhi?

"'Rūpi attā hoti arogo param maraṇā saññī" ti naṁ paññāpenti. "Arūpī attā hoti arogo param maraṇā {saññī}" ti naṁ paññāpenti. "Rūpī ca arūpī ca ... pe ... "N' eva rūpī nārūpī ... "Antavā attā hoti ... "Anantavā ... "Antavā ca anantavā ca ... "N' ev' antavā nānantavā ... "Ekatta-saññī attā hoti ... "Nānattasaññī ... "Parittā-saññī ... "Appamāṇā-saññī ... "Ekanta-sukhī attā hoti ... "Ekanta-dukkhī ... "Sukha-dukkhī ... "Adukkham-asukhī attā hoti arogo param maraṇā saññī" ti naṁ paññāpenti.

39. 'Ime kho te, bhikkhave, samaṇa-brāhmaṇā uddhamāghatanikā saññi-vādā uddham āghatanā saññiṁ attānaṁ paññāpenti soḷasahi vatthūhi. Ye hi keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā uddham-āghatanikā saññi-vādā uddham āghatanā saññiṁ attānaṁ paññāpenti, sabbe te imeh' eva soḷasahi vatthūhi etesaṁ vā aññatarena, n' atthi ito bahiddhā.

40. 'Tayidaṁ, bhikkhave, Tathāgato pajānāti: "Ime diṭṭhiṭṭhānā evaṁ-gahitā evaṁ-parāmaṭṭhā evaṁ-gatikā bhavissanti evam-abhisamparāyā ti." Tañ ca Tathāgato pajānāti, tato ca uttaritaraṁ pajānāti, tañ ca pajānanaṁ na parāmasati, aparāmasato c' assa paccattaṁ yeva nibbuti viditā, vedanānaṁ samudayañ ca atthagamañ ca assādañ ca ādīnavañ ca nissaraṇañ ca yathā-bhūtaṁ viditvā anupādā vimutto, bhikkhave, Tathāgato.

'Ime kho te, bhikkhave, dhammā gambhīrā duddasā duranubodhā santā paṇītā atakkāvacarā nipuṇā paṇḍitavedanīyā ye Tathāgato sayaṁ abhiññā sacchi-katvā pavedeti,

[page 032]

yehi Tathāgatassa yathā-bhuccaṁ vaṇṇaṁ sammā vadamānā vadeyyuṁ.

Dutiya-bhāṇavāraṁ.

3.1. 'Santi, bhikkhave eke samaṇa-brāhmaṇā uddhamāghatanikā asaññi-vādā, uddham āghatanā asaññiṁ {attānaṁ} paññāpenti aṭṭhahi vatthūhi. Te ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha uddhamāghatanikā asaññi-vādā uddham āghatanā {asaññiṁ} attānaṁ paññāpenti aṭṭhahi vatthūhi?

2. "'Rūpī attā hoti arogo param maraṇā asaññī" ti naṁ paññāpenti. "Arūpī ... pe ... "Rūpī ca arūpī ca ... "N' eva rūpī nārūpī ... "Antavā ca ... "Anantavā ... "Antavā ca anantavā ca ... "N' ev' antavā nānantavā attā hoti arogo param maraṇā asaññī ti" naṁ paññāpenti.

3. 'Ime kho te, bhikkhave, samaṇa-brāhmaṇā uddhamāghatanikā asaññi-vādā uddham āghatanā asaññiṁ attānaṁ paññāpenti aṭṭhahi vatthūhi. Ye hi keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā uddham-āghatanikā asaññi-vādā uddham āghatanā asaññiṁ attānaṁ paññāpenti, sabbe te imeh' eva aṭṭhahi vatthūhi etesaṁ vā aññatarena, n' atthi ito bahiddhā.

4. 'Tayidaṁ, bhikkhave, Tathāgato pajānāti: "Ime diṭṭhiṭṭhānā evaṁ-gahitā evaṁ-parāmaṭṭhā evaṁ-gatikā bhavissanti evam-abhisamparāyā ti." Tañ ca Tathāgato pajānāti, tato ca uttaritaraṁ pajānāti, tañ ca pajānanaṁ na parāmasati, aparāmasato c' assa paccattaṁ yeva nibbuti viditā, vedanānaṁ samudayañ ca atthagamañ ca assādañ ca ādīnavañ ca nissaraṇañ ca yathā-bhūtaṁ viditvā anupādā vimutto, bhikkhave, Tathāgato.

'Ime kho te, bhikkhave, dhammā gambhīrā duddasā duranubodhā santā paṇītā atakkāvacarā nipuṇā paṇḍitavedanīyā ye Tathāgato sayaṁ abhiññā sacchi-katvā pavedeti,

[page 033]

yehi Tathāgatassa yathā-bhuccaṁ vaṇṇaṁ sammā vadamānā vadeyyuṁ.

5. 'Santi, bhikkhave, eke samaṇa-brāhmaṇā uddham-{āgha-} tanikā n' eva-saññi-nāsaññi-vādā, uddham āghatanā n' eva saññiṁ nāsaññiṁ attānaṁ paññāpenti aṭṭhahi vatthūhi.

Te ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha uddham-āghatanikā n' eva-saññi-nāsaññi-vādā uddham āghatanā n' eva saññiṁ nāsaññiṁ attānaṁ paññāpenti aṭṭhahi vatthūhi?

6. "'{Rūpī} attā hoti arogo param maraṇā n' eva saññī nāsaññī ti" naṁ paññāpenti. "Arūpī ... "Rūpī ca arūpī ca ... "N' eva rūpī nārūpī ... "Antavā ... "Anantavā ... "Antavā ca anantavā ca ... "N' ev' antavā nānantavā attā hoti arogo param maraṇā n' eva saññī nāsaññī" ti naṁ paññāpenti.

7. 'Ime kho te, bhikkhave, samaṇa-brāhmaṇā uddhamāghatanikā n' eva-saññi-{nāsaññi}-vādā uddham āghatanā n' eva saññiṁ nāsaññiṁ attānaṁ paññāpenti aṭṭhahi vatthūhi. Ye hi keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā uddham-āghatanikā n' eva-saññi-nāsaññi-vādā uddham āghatanā n' eva saññiṁ nāsaññiṁ attānaṁ paññāpenti, sabbe te imeh' eva aṭṭhahi vatthūhi etesaṁ vā aññatarena, n' atthi ito bahiddhā.

8. 'Tayidaṁ, bhikkhave, Tathāgato pajānāti: "Ime diṭṭhiṭṭhānā evaṁ-gahitā evaṁ-parāmaṭṭhā evaṁ-gatikā bhavissanti evam-abhisamparāyā ti." Tañ ca Tathāgato pajānāti, tato ca uttaritaraṁ pajānāti, tañ ca pajānanaṁ na parāmasati, aparāmasato c' assa paccattaṁ yeva nibbuti viditā, vedanānaṁ samudayañ ca atthagamañ ca assādañ ca ādīnavañ ca nissaraṇañ ca yathā-bhūtaṁ viditvā anupādā vimutto, bhikkhave, Tathāgato.

[page 034]

9. 'Santi, bhikkhave, eke samaṇa-{brāhmaṇā} ucchedavādā, sattassa ucchedaṁ vināsaṁ vibhavaṁ paññāpenti sattahi vatthūhi. Te ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha uccheda-vādā sattassa ucchedaṁ vināsaṁ vibhavaṁ paññāpenti sattahi vatthūhi?

10. 'Idha, bhikkhave, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā evaṁ-vādī hoti evaṁ-diṭṭhī: "Yato kho bho ayaṁ attā rūpī cātum-mahā-bhūtiko mātā-pettika-sambhavo, kāyassa bhedā ucchijjati vinassati, na hoti param maraṇā, ettāvatā kho bho ayaṁ attā sammā samucchinno hotīti." Itth' eke sato sattassa ucchedaṁ vināsaṁ vibhavaṁ paññāpenti.

11. 'Taṁ añño evam āha: "Atthi kho bho eso attā yaṁ tvaṁ vadesi. N' eso n' atthīti vadāmi. No ca kho bho ayaṁ attā ettāvatā sammā samucchinno hoti. Atthi kho bho añño attā dibbo rūpī kāmāvacaro kabaliṅkārāhāra-bhakkho. Taṁ tvaṁ na jānāsi na passasi. Taṁ ahaṁ jānāmi passāmi. So kho bho attā yato kāyassa bhedā ucchijjati vinassati na hoti param maraṇā, ettāvatā kho bho ayaṁ attā sammā samucchinno hotīti." Itth' eke sato sattassa ucchedaṁ vināsaṁ vibhavaṁ paññāpenti.

12. 'Taṁ añño evam āha: "Atthi kho bho eso attā yaṁ tvaṁ vadesi. N' eso n' atthīti vadāmi. No ca kho bho ayaṁ attā ettāvatā sammā samucchinno hoti. Atthi kho bho añño attā dibbo rūpī manomayo sabbaṅga-paccaṅgī ahīnindriyo. Taṁ tvaṁ na jānāsi na passasi. Taṁ ahaṁ jānāmi passāmi. So kho bho attā yato kāyassa bhedā ucchijjati vinassati na hoti param maraṇā, ettāvatā kho bho ayam attā sammā samucchinno hotīti." Itth' eke sato sattassa ucchedaṁ vināsaṁ vibhavaṁ paññāpenti.

13. 'Taṁ añño evam āha: "Atthi kho bho eso attā yaṁ tvaṁ vadesi. N' eso n' atthīti vadāmi. Na ca kho bho ayaṁ attā ettāvatā sammā samucchinno hoti. Atthi kho bho añño attā sabbaso rūpa-saññānaṁ samatikkamā paṭighasaññānaṁ attha-gamā nānatta-saññānaṁ amanasi-kārā 'Ananto ākāso' ti ākāsānañcāyatanūpago. Taṁ tvaṁ na jānāsi na passasi.

[page 035]

Taṁ ahaṁ jānāmi passāmi. So kho bho attā yato kāyassa bhedā ucchijjati vinassati na hoti param maraṇā, ettāvatā kho bho ayaṁ attā sammā samucchinno hotīti." Itth' eke sato sattassa ucchedaṁ vināsaṁ vibhavaṁ paññāpenti.

14. 'Taṁ añño evam āha: "Atthi kho bho eso attā yaṁ tvaṁ vadesi. N' eso n' atthīti vadāmi. No ca kho bho ayaṁ attā ettāvatā sammā samucchinno hoti. Atthi kho bho añño attā sabbaso ākāsānañcāyatanaṁ samatikkamma 'Anantaṁ {viññāṇan}' ti {viññānāṇañcāyatanūpago}. Taṁ tvaṁ na jānāsi na passasi. Taṁ ahaṁ jānāmi passāmi.

So kho bho attā yato kāyassa bhedā ucchijjati vinassati na hoti param maraṇā, ettāvatā kho bho ayaṁ attā sammā samucchinno hotīti." Itth' eke sato sattassa ucchedaṁ vināsaṁ vibhavaṁ paññāpenti.

15. 'Taṁ añño evam āha: "Atthi kho bho eso attā yaṁ tvaṁ vadesi. N' eso n' atthīti vadāmi. No ca kho bho ayaṁ attā ettāvatā sammā samucchinno hoti. Atthi kho bho añño attā sabbaso viññāṇañcāyatanaṁ samatikkamma 'N' atthi kiñcīti' {ākiñcaññāyatanūpago}. Taṁ tvaṁ na jānāsi na passasi. Taṁ ahaṁ jānāmi passāmi. So kho bho attā yato kāyassa bhedā ucchijjati vinassati na hoti param maraṇā, ettāvatā kho bho ayaṁ attā sammā samucchinno hotīti." Itth' eke sato sattassa ucchedaṁ vināsaṁ vibhavaṁ paññāpenti.

16. 'Taṁ añño evam āha: "Atthi kho bho eso attā yaṁ tvaṁ vadesi. N' eso n' atthīti vadāmi. No ca kho bho ayaṁ attā ettāvatā {sammā} samucchinno hoti. Atthi kho bho añño attā sabbaso {ākiñcaññāyatanaṁ} samatikkamma 'Santaṁ etaṁ paṇītam etan' ti {n'eva}-saññā-nāsaññāyatanūpago.

Taṁ tvaṁ na jānāsi na passasi. Taṁ ahaṁ jānāmi passāmi. So kho bho attā yato kāyassa bhedā ucchijjati vinassati na hoti param maraṇā, ettāvatā kho bho ayaṁ attā sammā samucchinno hotīti." Itth' eke sato sattassa ucchedaṁ vināsaṁ vibhavaṁ paññāpenti.

17. 'Ime kho te, bhikkhave, samaṇa-brāhmaṇā ucchedavādā sato sattassa ucchedaṁ vināsaṁ vibhavaṁ paññāpenti sattahi vatthūhi. Ye hi keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā uccheda-vādā sato sattassa ucchedaṁ vināsaṁ vibhavaṁ paññāpenti,

[page 036]

sabbe te imeh' eva sattahi vatthūhi etesaṁ vā aññatarena, n' atthi ito bahiddhā.

18. 'Tayidaṁ, bhikkhave, Tathāgato pajānāti: "Ime diṭṭhiṭṭhānā evaṁ-gahitā evaṁ-parāmaṭṭhā evaṁ-gatikā bhavissanti evam-abhisamparāyā ti." Tañ ca Tathāgato pajānāti, tato ca uttaritaraṁ pajānāti, tañ ca pajānanaṁ na parāmasati, aparāmasato c' assa paccattaṁ yeva nibbuti viditā, vedanānaṁ samudayañ ca atthagamañ ca assādañ ca ādīnavañ ca nissaraṇañ ca yathā-bhūtaṁ viditvā anupādā vimutto, bhikkhave, Tathāgato.

19. 'Santi, bhikkhave, eke samaṇa-brāhmaṇā diṭṭhadhamma-{nibbāna}-vādā, sato sattassa parama-diṭṭhadhamma-nibbānaṁ paññāpenti pañcahi vatthūhi. Te ca bhonto samaṇa-brāhmaṇā kim āgamma kim ārabbha diṭṭha-dhamma-nibbāna-vādā sato sattassa diṭṭha-dhammanibbānaṁ paññāpenti pañcahi vatthūhi?

20. 'Idha, bhikkhave, ekacco samaṇo va brāhmaṇo vā evaṁ-vādī hoti evaṁ-diṭṭhī: "Yato kho bho ayaṁ attā pañcahi kāma-guṇehi samappito samaṅgi-bhūto paricāreti, ettāvatā kho bho ayaṁ attā parama-diṭṭha-dhamma-nibbānaṁ patto hotīti." Itth' eke sato sattassa parama-diṭṭhadhamma-nibbānaṁ paññāpenti.

21. 'Taṁ añño evam āha: "Atthi kho bho eso attā yaṁ tvaṁ vadesi. N' eso n' atthīti vadāmi. No ca kho bho ayaṁ attā ettāvatā parama-diṭṭha-dhamma-nibbānappatto hoti. Taṁ kissa hetu? Kāmā hi bho aniccā dukkhā vipariṇāma-dhammā, tesaṁ vipariṇām-aññathā-bhāvā uppajjanti soka-parideva-dukkha-domanass-upāyāsā. Yato kho bho ayaṁ attā vivicc' eva kāmehi vivicca akusaladhammehi savitakkaṁ savicāraṁ vivekajaṁ pīti-sukhaṁ paṭhamajjhānaṁ upasampajja viharati,

[page 037]

ettāvatā kho bho ayaṁ attā parama-diṭṭha-dhamma-nibbānaṁ patto hotīti." Itth' eke sato sattassa parama-diṭṭha-dhamma-nibbānaṁ paññāpenti.

22. 'Taṁ añño evam āha: "Atthi kho bho eso attā yaṁ tvaṁ vadesi. N' eso n' atthīti vadāmi. No ca kho bho ayaṁ attā ettāvatā parama-diṭṭha-dhamma-nibbānappatto hoti. Taṁ kissa hetu? Yad eva tattha vitakkitaṁ vicāritaṁ etena etaṁ oḷārikaṁ akkhāyati. Yato kho bho ayaṁ attā vitakka-{vicārānaṁ} vūpasamā ajjhattaṁ sampasādanaṁ cetaso ekodi-bhāvaṁ avitakkaṁ avicāraṁ samādhijaṁ pīti-sukhaṁ dutiyajjhānaṁ upasampajja viharati, ettāvatā kho bho ayaṁ attā parama-diṭṭha-dhamma-nibbānaṁ patto hotīti." Itth' eke sato sattassa parama-diṭṭhadhamma-nibbānaṁ paññāpenti.

23. 'Taṁ añño evam āha: "Atthi kho bho eso attā yaṁ tvaṁ vadesi. N' eso n' atthīti vadāmi. No ca kho bho ayaṁ attā ettāvatā parama-diṭṭha-dhamma-nibbānappatto hoti. Tam kissa hetu? Yad eva tattha pīti-gataṁ cetaso ubbillāvitattaṁ etena etaṁ oḷārikaṁ akkhāyati. Yato kho bho ayaṁ attā pītiyā ca virāgā {upekhako} ca viharati sato ca sampajāno sukhañ ca kāyena paṭisaṁvedeti yan taṁ ariyā ācikkhanti 'upekhako satimā sukha-{vihārī}' ti tatiyajjhānaṁ upasampajja viharati, ettāvatā kho bho ayaṁ attā parama-diṭṭha-dhamma-nibbānaṁ patto hotīti." Itth' eke sato sattassa parama-diṭṭha-dhamma-nibbānaṁ paññāpenti.

24. 'Taṁ añño evam āha: "Atthi kho bho eso attā yaṁ tvaṁ vadesi. N' eso n' atthīti vadāmi. No ca kho bho ayaṁ attā ettāvatā parama-diṭṭha-dhamma-nibbānappatto hoti. Taṁ kissa hetu? Yad eva tattha sukham iti cetaso ābhogo etena etaṁ oḷārikaṁ akkhāyati. Yato kho bho ayaṁ attā sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubb' eva somanassa-domanassānaṁ atthagamā adukkhaṁ asukhaṁ upekhā-sati-pārisuddhiṁ catutthajjhānaṁ upasampajja viharati,

[page 038]

ettāvatā kho bho ayaṁ attā paramadiṭṭha-dhamma-nibbānaṁ patto hotīti." Itth' eke sato sattassa parama-diṭṭha-dhamma-nibbānaṁ paññāpenti.

25. 'Ime kho te, bhikkhave, samaṇa-brāhmaṇā diṭṭhadhamma-{nibbāna}-vādā sato sattassa parama-diṭṭhadhamma-nibbānaṁ paññāpenti pañcahi vatthūhi. Ye hi keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā diṭṭha-dhammanibbāna-vādā sato sattassa parama-diṭṭha-dhamma-nibbānaṁ paññāpenti, sabbe te imeh' eva pañcahi vatthūhi etesaṁ vā aññatarena, n' atthi ito bahiddhā.

26. 'Tayidaṁ, bhikkhave, Tathāgato pajānāti: "Ime diṭṭhiṭṭhānā evaṁ-gahitā evaṁ-parāmaṭṭhā evaṁ-gatikā bhavissanti evam-abhisamparāyā ti." Tañ ca Tathāgato pajānāti, tato ca uttaritaraṁ pajānāti, tañ ca pajānanaṁ na parāmasati, aparāmasato c' assa paccattaṁ yeva nibbuti viditā, vedanānaṁ samudayañ ca atthagamañ ca assādañ ca ādīnavañ ca nissaraṇañ ca yathā-bhūtaṁ viditvā anupādā vimutto, bhikkhave, Tathāgato.

27. 'Ime kho te, bhikkhave, samaṇa-brāhmaṇā aparantakappikā aparantānudiṭṭhino aparantaṁ ārabbha anekavihitāni adhivutti-padāni abhivadanti catu-cattārīsāya vatthūhi. Ye hi keci, bhikkhave samaṇā vā brāhmaṇā vā aparanta-kappikā aparantānudiṭṭhino aparantaṁ ārabbha aneka-vihitāni adhivutti-padāni abhivadanti, sabbe te imeh' eva catu-cattārīsāya vatthūhi etesaṁ vā aññatarena, n' atthi ito bahiddhā.

28. 'Tayidaṁ, bhikkhave, Tathāgato pajānāti: "Ime diṭṭhiṭṭhānā evaṁ-gahitā evaṁ-parāmaṭṭhā evaṁ-gatikā bhavissanti evam-abhisamparāyā ti." Tañ ca Tathāgato pajānāti, tato ca uttaritaraṁ pajānāti, tañ ca pajānanaṁ na parāmasati,

[page 039]

29. 'Ime kho te, bhikkhave, samaṇa-brāhmaṇā pubbantakappikā ca aparanta-kappikā ca pubbantāparanta-kappikā ca pubbantāparantānudiṭṭhino pubbantāparantaṁ ārabbha aneka-vihitāni adhivutti-padāni abhivadanti dvā-saṭṭhiyā vatthūhi. Ye hi keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā pubbanta-kappikā ca aparanta-kappikā ca pubbantāparanta-kappikā ca pubbantāparantānudiṭṭhino pubbantāparantaṁ ārabbha aneka-vihitāni adhivutti-padāni abhivadanti, sabbe te imeh' eva dvā-saṭṭhiyā vatthūhi etesaṁ vā aññatarena, n' atthi ito bahiddhā.

30. 'Tayidaṁ, bhikkhave, Tathāgato pajānāti: "Ime diṭṭhiṭṭhānā evaṁ-gahitā evaṁ-parāmaṭṭhā evaṁ-gatikā bhavissanti evam-abhisamparāyā ti." Tañ ca Tathāgato pajānāti, tato ca uttaritaraṁ pajānāti, tañ ca pajānanaṁ na parāmasati, aparāmasato c' assa paccattaṁ yeva nibbuti viditā, vedanānaṁ samudayañ ca atthagamañ ca assādañ ca ādīnavañ ca nissaraṇañ ca yathā-bhūtaṁ viditvā anupādā vimutto, bhikkhave, Tathāgato.

32. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā sassatavādā sassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti catuhi vatthūhi,

[page 040]

tad api tesaṁ bhavataṁ samaṇa-brāhmaṇānaṁ ajānataṁ apassataṁ vedayitaṁ taṇhā-gatānaṁ paritasitavipphanditam eva.

33. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā ekaccasassatikā ekacca-asassatikā ekaccaṁ sassataṁ ekaccaṁ {asassataṁ} attānañ ca lokañ ca paññāpenti catuhi vatthūhi, tad api tesaṁ bhavataṁ samaṇa-brāhmaṇānaṁ ajānataṁ apassataṁ vedayitaṁ taṇhā-gatānaṁ paritasitavipphanditam eva.

34. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā antānantikā antānantaṁ lokassa paññāpenti catuhi vatthūhi, tad api tesaṁ bhavataṁ samaṇa-brāhmaṇānaṁ ajānataṁ apassataṁ vedayitaṁ taṇhā-gatānaṁ paritasita-vipphanditam eva.

35. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā amarāvikkhepikā tattha tattha pañhaṁ puṭṭhā samānā vācāvikkhepaṁ āpajjanti amarā-vikkhepaṁ catuhi vatthūhi, tad api tesaṁ bhavataṁ samaṇa-brāhmaṇānaṁ ajānataṁ apassataṁ vedayitaṁ taṇhā-gatānaṁ paritasita-vipphanditam eva.

36. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā adhiccasamuppannikā adhicca-samuppannaṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti dvīhi vatthūhi, tad api tesaṁ bhavataṁ {samaṇa}brāhmaṇānaṁ ajānataṁ apassataṁ vedayitaṁ taṇhā-gatānaṁ paritasita-vipphanditam eva.

37. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā pubbanta-kappikā pubbantānudiṭṭhino pubbantaṁ ārabbha aneka-vihitāni adhivutti-padāni abhivadanti aṭṭhādasahi vatthūhi, tad api tesaṁ bhavataṁ samaṇa-brāhmaṇānaṁ ajānataṁ apassataṁ vedayitaṁ taṇhā-gatānaṁ paritasitavipphanditam eva.

38. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā uddhamāghatanikā saññi-vādā uddham āghatanā saññiṁ attānaṁ paññāpenti soḷasahi vatthūhi, tad api tesaṁ bhavataṁ samaṇa-brāhmaṇānaṁ ajānataṁ apassataṁ vedayitaṁ taṇhā-gatānaṁ paritasita-vipphanditam eva.

[page 041]

39. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā uddhamāghatanikā asaññi-vādā uddham āghatanā asaññiṁ {attānaṁ} paññāpenti aṭṭhahi vatthūhi, tad api tesaṁ bhavataṁ samaṇa-brāhmaṇānaṁ ajānataṁ apassataṁ vedayitaṁ taṇhā-gatānaṁ paritasita-vipphanditam eva.

40. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā uddhamāghatanikā n' eva-saññi-nāsaññi-vādā uddham āghatanā n' eva saññiṁ nāsaññiṁ attānaṁ paññāpenti aṭṭhahi vatthūhi, tad api tesaṁ bhavataṁ samaṇa-brāhmaṇānaṁ ajānataṁ apassataṁ vedayitaṁ taṇhā-gatānaṁ paritasitavipphanditam eva.

41. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā ucchedavādā sato sattassa ucchedaṁ vināsaṁ vibhavaṁ paññāpenti sattahi vatthūhi, tad api tesaṁ bhavataṁ samaṇa-brāhmaṇānaṁ ajānataṁ apassataṁ vedayitaṁ taṇhā-gatānaṁ paritasita-vipphanditam eva.

42. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā paramadiṭṭha-dhamma-nibbāna-vādā sato sattassa parama-diṭṭhadhamma-nibbānaṁ paññāpenti pañcahi vatthūhi, tad api tesaṁ bhavataṁ samaṇa-brāhmaṇānaṁ ajānataṁ apassataṁ vedayitaṁ taṇhā-gatānaṁ paritasita-vipphanditam eva.

43. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā aparantakappikā aparantānudiṭṭhino aparantaṁ ārabbha anekavihitāni adhivutti-padāni abhivadanti catu-cattārīsāya vatthūhi, tad api tesaṁ bhavataṁ samaṇa-brāhmaṇānam ajānataṁ apassataṁ vedayitaṁ taṇhā-gatānaṁ paritasitavipphanditam eva.

44. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā pubbantakappikā ca aparanta-kappikā ca pubbantāparanta-kappikā ca pubbantāparantānudiṭṭhino pubbantāparantaṁ ārabbha aneka-vihitaṁ adhivutti-padāni abhivadanti dvā-saṭṭhiyā vatthūhi, tad api tesaṁ bhavataṁ samaṇa-brāhmaṇānaṁ ajānataṁ apassataṁ vedayitaṁ taṇhā-gatānaṁ paritasitavipphanditam eva.

45. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā sassatavādā sassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti catuhi vatthūhi,

[page 042]

tad api phassa-paccayā.

46. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā ekaccasassatikā ekacca-asassatikā ekaccaṁ sassataṁ ekaccaṁ asassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti catuhi vatthūhi, tad api phassa-paccayā.

47. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā antānantikā antānantaṁ lokassa paññāpenti catūhi vatthūhi, tad api phassa-paccayā.

48. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā amarāvikkhepikā tattha tattha pañhaṁ puṭṭhā samānā vācāvikkhepaṁ āpajjanti amarā-vikkhepaṁ catuhi vatthūhi, tad api phassa-paccayā.

49. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā adhiccasamuppannikā adhicca-samuppannaṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti dvīhi vatthūhi, tad api phassa-paccayā.

50. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā pubbantakappikā pubbantānudiṭṭhino pubbantaṁ ārabbha anekavihitāni adhivutti-padāni abhivadanti aṭṭhādasahi vatthūhi, tad api phassa-paccayā.

51. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā uddhamāghatanikā saññi-vādā uddham āghatanā saññiṁ attānaṁ paññāpenti soḷasahi vatthūhi, tad api phassa-paccayā.

52. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā uddhamāghatanikā asaññi-vādā uddham āghatanā asaññiṁ attānaṁ paññāpenti aṭṭhahi vatthūhi, tad api phassa-paccayā.

53. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā uddhamāghatanika n' eva-saññi-nāsaññi-vādā uddham āghatanā n' eva saññiṁ nāsaññiṁ attānaṁ paññāpenti aṭṭhahi vatthūhi, tad api phassa-paccayā.

54. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā ucchedavādā sato sattassa ucchedaṁ vināsaṁ vibhavaṁ paññāpenti sattahi vatthūhi, tad api phassa-paccayā.

55. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā paramadiṭṭha-dhamma-nibbāna-vādā sato sattassa parama-diṭṭhadhamma-nibbānaṁ paññāpenti pañcahi vatthūhi, tad api phassa-paccayā.

56. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā aparantakappikā aparantānudiṭṭhino aparantaṁ ārabbha anekavihitāni adhivutti-padāni abhivadanti catu-{cattārīsaya} vatthūhi,

[page 043]

tad api phassa-paccayā.

57. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā pubbantakappikā ca aparanta-kappikā ca pubbantāparanta-kappikā ca pubbantāparantānudiṭṭhino pubbantāparantaṁ ārabbha aneka-vihitāni adhivutti-padāni abhivadanti dvā-saṭṭhiyā vatthūhi, tad api phassa-paccayā.

58. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā sassatavādā sassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti catuhi vatthūhi, te vata aññatra phassā paṭisaṁvedissantīti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati.

59. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā ekaccasassatikā ekacca-asassatikā ekaccaṁ sassataṁ ekaccaṁ asassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti catuhi vatthūhi, te vata aññatra phassā paṭisaṁvedissantīti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati.

60. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā antānantikā antānantaṁ lokassa paññāpenti catuhi vatthūhi, te vata aññatra phassā paṭisaṁvedissantīti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati.

61. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā amarāvikkhepikā tattha tattha pañhaṁ puṭṭhā samānā vācāvikkhepaṁ āpajjanti amarā-vikkhepaṁ catuhi vatthūhi, te vata aññatra phassā paṭisaṁvedissantīti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati.

62. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā adhiccasamuppannikā adhicca-samuppannaṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti dvīhi vatthūhi, te vata aññatra phassā paṭisaṁvedissantīti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati.

63. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā pubbantakappikā pubbantānudiṭṭhino pubbantaṁ ārabbha anekavihitāni adhivutti-padāni abhivadanti aṭṭhādasahi vatthūhi, te vata aññatra phassā paṭisaṁvedissantīti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati.

64. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā uddhamāghatanikā saññi-vādā uddham āghatanā saññiṁ attānaṁ paññāpenti soḷasahi vatthūhi,

[page 044]

te vata aññatra phassā paṭisaṁvedissantīti n' etaṁ ṭhānaṁ {vijjati}.

65. 'Tatra, bhikkhave,ye te samaṇa-brāhmaṇā uddhamāghatanikā asaññi-vādā uddham āghatanā asaññiṁ attānañ paññāpenti aṭṭhahi vatthūhi, te vata aññatra phassā paṭisaṁvedissantīti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati.

66. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā uddhamāghatanikā n' eva-saññi-nāsaññi-vādā uddham āghatanā n' eva saññiṁ nāsaññiṁ attānaṁ paññāpenti aṭṭhahi vatthūhi, te vata aññatra phassā paṭisaṁvedissantīti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati.

67. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā ucchedavādā sato sattassa ucchedaṁ vināsaṁ vibhavaṁ paññāpenti sattahi vatthūhi, te vata aññatra phassā paṭisaṁvedissantīti n' etam ṭhānaṁ vijjati.

68. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā paramadiṭṭha-dhamma-nibbāna-vādā sato sattassa parama-diṭṭhadhamma-nibbānaṁ paññāpenti pañcahi vatthūhi, te vata aññatra phassā paṭisaṁvedissantīti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati.

69. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā aparantakappikā aparantānudiṭṭhino aparantaṁ ārabbha anekavihitāni adhivutti-padāni abhivadanti catu-cattārīsāya vatthūhi, te vata aññatra phassā paṭisaṁvedissantīti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati.

70. 'Tatra, bhikkhave, ye te samaṇa-brāhmaṇā pubbantakappikā ca aparanta-kappikā ca pubbantāparanta-kappikāca pubbantāparantānudiṭṭhino pubbantāparantaṁ ārabbha aneka-vihitāni adhivutti-padāni abhivadanti dvā-saṭṭhiyā vatthūhi, te vata aññatra phassā paṭisaṁvedissantīti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati.

71. 'Tatra, bhikkhave, ye te {samaṇa-brāhmaṇā} sassatavādā sassataṁ attānañ ca lokañ ca paññāpenti catuhi vatthūhi, ye pi te samaṇa-brāhmaṇā ekacca-sassatikā ekacca-asassatikā, ye pi te samaṇa-brāhmaṇā antānantikā, ye pi te samaṇa-brāhmaṇā amarā-vikkhepikā, ye pi te samaṇa-brāhmaṇā adhicca-samuppannikā,

[page 045]

ye pi te samaṇabrāhmaṇā pubbanta-kappikā, ye pi te samaṇa-brāhmaṇā uddham-āghatanikā saññi-vādā, ye pi te samaṇabrāhmaṇā uddham-āghatanikā asaññi-vādā, ye pi te samaṇabrāhmaṇā uddham-āghatanikā n' eva-saññi-nāsaññi-vādā, ye pi te samaṇa-brāhmaṇā uccheda-vādā, ye pi te samaṇabrāhmaṇā diṭṭha-dhamma-nibbāna-vādā, ye pi te samaṇabrāhmaṇā pubbanta-kappikā, ye pi te samaṇa-brāhmaṇā aparanta-kappikā, ye pi te samaṇa-brāhmaṇā pubbantakappikā ca aparanta-kappikā ca pubbantāparanta-kappikā pubbantāparantānudiṭṭhino pubbantāparantaṁ ārabbha aneka-vihitāni adhivutti-padāni abhivadanti dvā-saṭṭhiyā vatthūhi, sabbe te chahi phassāyatanehi phussa phussa paṭisaṁvedenti, tesaṁ vedanā-paccayā taṇhā, taṇhāpaccayā upādānaṁ, upādāna-paccayā bhavo, bhava-paccayā jāti, jāti-paccayā jarā-maraṇaṁ soka-parideva-dukkhadomanass' -upāyāsā sambhavanti. Yato kho, bhikkhave, bhikkhu channaṁ phassāyatanānaṁ samudayañ ca atthagamañ ca assādañ ca ādīnavañ ca nissaraṇañ ca yathābhūtaṁ pajānāti, ayaṁ imehi sabbeh' eva uttaritaraṁ pajānāti.

72. 'Ye hi keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā pubbanta-kappikā vā aparanta-kappikā vā pubbantāparantakappikā vā pubbantāparantānudiṭṭhino pubbantāparantaṁ ārabbha aneka-vihitāni adhivutti-padāni abhivadanti, sabbe te imeh' eva dvā-saṭṭhiyā vatthūhi anto-jāli-katā, ettha sitā va ummujjamānā ummujjanti, ettha pariyāpannā antojāli-katā va ummujjamānā ummujjanti.

'Seyyathā pi, bhikkhave, dakkho kevaṭṭo vā kevaṭṭantevāsī vā sukhumacchikena jālena parittaṁ udakadahaṁ otthareyya, tassa evam assa: "Ye kho keci imasmiṁ udaka-dahe oḷārikā pāṇā, sabbe te anto-jāli-katā, ettha sitā va ummujjamānā ummujjanti, ettha pariyāpannā anto-jāli-katā va ummujjamānā ummujjantīti"

[page 046]

-- evam eva kho, bhikkhave, ye hi keci samaṇā vā brāhmaṇā vā pubbanta-kappikā vā aparanta-kappikā vā pubbantāparantakappikā vā pubbantāparantānudiṭṭhino pubbantāparantaṁ ārabbha aneka-vihitāni adhivutti-padāni abhivadanti, sabbe te imeh' eva dvā-saṭṭhiyā vatthūhi anto-jāli-katā, ettha sitā va ummujjamānā ummujjanti, ettha pariyāpannā anto-jālikatā va ummujjamānā ummujjanti.

1. 'Ucchinna-bhava-nettiko, bhikkhave, Tathāgatassa kāyo tiṭṭhati. {Yāv'} assa kāyo ṭhassati tāva naṁ dakkhinti deva-manussā. Kāyassa bhedā uddhaṁ jīvita-pariyādānā na dakkhinti deva-manussā.

'Seyyathā pi, bhikkhave, amba-piṇḍiyā vaṇṭacchinnāya yāni kānici ambāni vaṇṭūpanibandhanāni, sabbāni tāni tad-anvayāni bhavanti -- evam eva kho, bhikkhave, ucchinnabhava-nettiko Tathāgatassa kāyo tiṭṭhati. Yāv' assa kāyo ṭhassati tāva naṁ dakkhinti deva-manussā. Kāyassa bhedā uddhaṁ jīvita-pariyādānā na dakkhinti deva-manussā ti.'

74. Evaṁ vutte āyasmā Ānando Bhagavantaṁ etad avoca: 'Acchariyaṁ bhante, abbhutaṁ bhante. Ko nāmo ayaṁ, bhante, dhamma-pariyāyo ti?'

'Tasmāt iha tvaṁ, Ānanda, imaṁ dhamma-pariyāyaṁ Attha-jālan ti pi naṁ dhārehi, Dhamma-jālan ti pi naṁ dhārehi, Brahma-jālan ti pi naṁ dhārehi, Diṭṭhi-jālan ti pi naṁ dhārehi, Anuttaro saṅgāma-vijayo ti pi naṁ dhārehīti.'

Idam avoca Bhagavā, attamanā te bhikkhū Bhagavato bhāsitaṁ abhinandun ti. Imasmiṁ ca pana veyyākaraṇasmiṁ {bhaññamāne} sahassī loka-dhātu akampitthāti.

BRAHMA-JĀLA-SUTTAṀ.

[page 047]

II. Sāmañña-Phala Sutta

1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Rājagahe viharati Jīvakassa komārabhaccassa Amba-vane, mahatā bhikkhu-saṅghena saddhiṁ aḍḍha-{teḷasehi} bhikkhusatehi. Tena kho pana samayena rājā Māgadho Ajātasattu Vedehi-putto tadahu 'posathe {paṇṇarase} Komudiyā cātumāsiniyā puṇṇāya puṇṇamāya rattiyā rājāmacca-parivuto upari-pāsāda-vara-gato nisinno hoti. Atha kho rājā Māgadho Ajātasattu Vedehi-putto tadahu 'posathe udānaṁ udānesī: 'Ramaṇīyā vata bho dosinā ratti, abhirūpā vata bho dosinā ratti, dassanīyā vata bho dosinā ratti, pāsādikā vata bho dosinā ratti, lakkhaññā vata bho dosinā ratti.

Kaṁ nu kh' ajja samaṇaṁ vā brāhmaṇaṁ vā payirupāseyyāma, yaṁ no payirupāsato cittaṁ pasīdeyyāti?'

2. Evaṁ vutte aññataro rājāmacco rājānaṁ Māgadhaṁ Ajātasattuṁ Vedehi-puttaṁ etad avoca: 'Ayaṁ deva Pūraṇo Kassapo saṅghī c' eva gaṇī ca gaṇācariyo ca ñāto yasassī titthakaro sādhu-sammato bahu-janassa rattaññū cira-pabbajito addhagato vayo anuppatto. Taṁ devo Pūraṇaṁ Kassapaṁ payirupāsatu, app eva nāma devassa Pūraṇaṁ Kassapaṁ payirupāsato cittaṁ pasīdeyyāti.' Evaṁ vutte rājā Māgadho Ajātasattu Vedehi-putto tuṇhī ahosi.

3. Aññataro pi kho rājāmacco rājānaṁ Māgadhaṁ Ajātasattuṁ Vedehi-puttaṁ etad avoca: 'Ayaṁ deva Makkhali-Gosālo saṅghī c' eva gaṇī ca gaṇācariyo ca ñāto yasassī titthakaro sādhu-sammato bahu-janassa rattaññū cira-pabbajito addhagato vayo anuppatto.

[page 048]

48 SĀMAÑÑA-PHALA-SUTTAṀ [D. ii. 3

Taṁ devo Makkhali-Gosālaṁ payirupāsatu, app eva nāma devassa Makkhali-Gosālaṁ payirupāsato cittaṁ pasīdeyyāti.' Evaṁ vutte rājā Māgadho Ajātasattu Vedehi-putto tuṇhī ahosi.

4. Aññataro pi kho rājāmacco rājānaṁ Māgadhaṁ Ajātasattuṁ Vedehi-puttaṁ etad avoca: 'Ayaṁ deva Ajito Kesa-kambalo saṅghī c' eva gaṇī ca gaṇācariyo ca ñāto yasassī titthakaro sādhu-sammato bahu-janassa rattaññū cira-pabbajito addhagato vayo anuppatto. Taṁ devo Ajitaṁ Kesa-kambalaṁ payirupāsatu, app eva nāma devassa Ajitaṁ Kesa-kambalaṁ payirupāsato cittaṁ pasīdeyyāti.' Evaṁ vutte rājā Māgadho {Ajātasattu} Vedehi-putto tuṇhī ahosi.

5. Aññataro pi kho rājāmacco rājānaṁ Māgadhaṁ Ajātasattuṁ Vedehi-puttaṁ etad avoca: 'Ayaṁ deva Pakudho Kaccāyano saṅghī c' eva gaṇī ca gaṇācariyo ca ñāto yasassī titthakaro sādhu-sammato bahu-janassa rattaññū, cira-pabbajito addhagato vayo anuppatto. Taṁ devo Pakudhaṁ Kaccāyanaṁ payirupāsatu, app eva nāma devassa Pakudhaṁ Kaccāyanaṁ payirupāsato cittaṁ pasīdeyyāti.' Evaṁ vutte rājā Māgadho Ajātasattu Vedehi-putto tuṇhī ahosi.

6. Aññataro pi kho rājāmacco rājānaṁ Māgadhaṁ Ajātasattuṁ Vedehi-puttaṁ etad avoca: 'Ayaṁ deva Sañjayo Belaṭṭhi-putto saṅghī c' eva gaṇī ca gaṇācariyo ca ñāto yasassī titthakaro sādhu-sammato bahu-janassa rattaññū cira-pabbajito addhagato vayo anuppatto. Taṁ devo {Sañjayaṁ} Belaṭṭhi-puttaṁ payirupāsatu, app eva nāma devassa Sañjāyaṁ Belaṭṭhi-puttaṁ payirupāsato cittaṁ pasīdeyyāti.' Evaṁ vutte rājā Māgadho Ajātasattu Vedehi-putto tuṇhī ahosi.

7. Aññataro pi kho rājāmacco rājānaṁ Māgadhaṁ Ajātasattuṁ Vedehi-puttaṁ etad avoca: 'Ayaṁ deva Nigaṇṭho Nāta-putto saṅghī c' eva gaṇī ca gaṇācariyo ca ñāto yasassī titthakaro sādhu-sammato bahu-janassa rattaññū cira-pabbajito addhagato vayo anuppatto.

[page 049]

Taṁ devo Nigaṇṭhaṁ Nāta-puttaṁ payirupāsatu, app eva nāma devassa Nigaṇṭhaṁ Nāta-puttaṁ payirupāsato cittaṁ pasīdeyyāti.' Evaṁ vutte rājā Māgadho Ajātasattu Vedehi-putto tuṇhī ahosi.

8. Tena kho pana samayena Jīvako komārabhacco rañño Māgadhassa Ajātasattussa Vedehi-puttassa avidūre tuṇhībhūto nisinno hoti. Atha kho rājā Māgadho Ajātasattu Vedehi-putto Jīvakaṁ komārabhaccaṁ etad avoca: 'Tvaṁ pana samma Jīvaka kiṁ tuṇhī ti?'

'Ayaṁ deva Bhagavā arahaṁ sammā-sambuddho amhākaṁ Amba-vane viharati, mahatā bhikkhu-saṅghena saddhiṁ aḍḍha-{teḷasehi} bhikkhu-satehi. Taṁ kho pana Bhagavantaṁ Gotamaṁ evaṁ kalyāṇo kitti-saddo abbhuggato: "Iti pi so Bhagavā arahaṁ sammā-sambuddho vijjācaraṇa-sampanno sugato loka-vidū anuttaro purisa-dammasārathi, satthā deva-manussānaṁ buddho bhagavā ti." Taṁ devo Bhagavantaṁ payirupāsatu, app eva nāma devassa Bhagavantaṁ payirupāsato cittaṁ pasīdeyyāti.'

'Tena hi samma Jīvaka hatthi-yānāni kappāpehīti.'

9. 'Evaṁ devāti' kho Jīvako komārabhacco rañño Māgadhassa Ajātasattussa Vedehi-puttassa paṭissutvā pañca-mattāni hatthinikā-satāni kappāpetvā, rañño ca ārohaṇīyaṁ nāgaṁ, rañño Māgadhassa Ajātasattussa Vedehi-puttassa paṭivedesi: 'Kappitāni kho te deva hatthiyānāni yassa dāni kālaṁ maññasīti.' Atha kho rājā Māgadho Ajātasattu Vedehi-putto pañcasu hatthinikāsatesu paccekā itthiyo āropetvā ārohaṇīyaṁ nāgaṁ abhirūhitvā, ukkāsu dhāriyamānāsu Rājagahamhā niyyāsi mahacca rājānubhāvena, yena Jīvakassa komārabhaccassa Amba-vanaṁ tena pāyāsi.

10. Atha kho rañño Māgadhassa Ajātasattussa Vedehiputtassa avidūre Amba-vanassa ahud eva bhayaṁ, ahu chambhitattaṁ, ahu lomahaṅso. Atha kho rājā Māgadho Ajātasattu Vedehi-putto bhīto saṁviggo loma-haṭṭha-jāto Jīvakaṁ komārabhaccaṁ etad avoca:

[page 050]

'Kacci maṁ samma Jīvaka na vañcesi? Kacci maṁ samma Jīvaka na palambhesi? Kacci maṁ samma Jīvaka na paccatthikānaṁ desi? Kathaṁ hi nāma tāva mahato bhikkhu-saṅghassa aḍḍha-teḷasānaṁ bhikkhu-satānaṁ n' eva khipita-saddo bhavissati na ukkāsita-saddo na nigghoso ti?'

'Mā bhāyi mahā-rāja. Na taṁ deva vañcemi, na taṁ deva palambhāmi, na taṁ deva paccatthikānaṁ demi.

Abhikkama mahā-rāja. Abhikkama mahā-rāja. Ete maṇḍala-māḷe dīpā jhāyantīti.'

11. Atha kho rājā Māgadho Ajātasattu Vedehi-putto yāvatikā nāgassa bhūmi nāgena gantvā, nāgā paccorohitvā pattiko va yena maṇḍala-māḷassa dvāraṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Jīvakaṁ komārabhaccaṁ etad avoca: 'Kahaṁ pana samma Jīvaka Bhagavā ti?'

'Eso mahā-rāja Bhagavā. Eso mahā-rāja Bhagavā majjhimaṁ thambhaṁ nissāya puratthābhimukho nisinno purakkhato bhikkhu-saṅghassāti.'

12. Atha kho rājā Māgadho Ajātasattu Vedehi-putto yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā ekam antaṁ aṭṭhāsi, ekam antaṁ ṭhito kho rājā Māgadho Ajātasattu Vedehi-putto tuṇhī-bhūtaṁ tuṇhī-bhūtaṁ bhikkhu-saṅghaṁ anuviloketvā rahadam iva vippasannaṁ udānaṁ udānesi: 'Iminā me upasamena Udāyi-bhaddo kumāro samannāgato hotu, yen' etarahi upasamena bhikkhusaṅgho samannāgato ti.'

'Agamā kho tvaṁ mahā-rāja yathā peman ti?'

'Piyo me bhante Udāyi-bhaddo kumāro. Iminā me bhante upasamena Udāyi-bhaddo kumāro samannāgato hotu, yen' etarahi upasamena bhikkhu-saṅgho samannāgato ti.'

13. Atha kho rājā Māgadho Ajātasattu Vedehi-putto Bhagavantaṁ abhivādetvā bhikkhu-saṅghassa añjaliṁ paṇāmetvā ekam antaṁ nisīdi,

[page 051]

ekam antaṁ nisinno kho rājā Māgadho Ajātasattu Vedehi-putto Bhagavantaṁ etad avoca: 'Puccheyyām' ahaṁ bhante Bhagavantaṁ kañcid eva desaṁ, sace me Bhagavā okāsam karoti pañhassa veyyākaraṇāyāti.'

'Puccha mahā-rāja yad ākaṅkhasīti.'

14. 'Yathā nu kho imāni bhante puthu-sippāyatanāni -- seyyathīdaṁ hatthārohā assārohā rathikā dhanuggahā celakā calakā piṇḍa-dāvikā uggā rāja-puttā pakkhandino mahā-nāgā sūrā camma-yodhino dāsaka-puttā āḷārikā kappakā nahāpakā sūdā mālā-kārā rajakā pesa-kārā naḷakārā kumbha-kārā gaṇakā muddikā yāni vā pan' aññāni pi evaṁ-gatāni puthu-sippāyatanāni -- te {diṭṭh eva} dhamme sandiṭṭhikaṁ sippa-phalaṁ upajīvanti, te tena attānaṁ sukhenti pīṇenti mātā-pitaro sukhenti pīṇenti putta-dāraṁ sukhenti pīṇenti mittāmacce sukhenti pīṇenti samaṇabrāhmaṇesu uddhaggikaṁ dakkhiṇaṁ patiṭṭhāpenti sovaggikaṁ sukha-vipākaṁ sagga-saṁvattanikaṁ. Sakkā nu kho bhante evam evaṁ {diṭṭh eva} dhamme {sandiṭṭhikaṁ} sāmañña-phalaṁ paññāpetun ti?'

15. 'Abhijānāsi no tvaṁ mahā-rāja imaṁ pañhaṁ aññe samaṇa-brāhmaṇe pucchittho ti?'

'Abhijānām' ahaṁ bhante imaṁ pañhaṁ aññe {samaṇa-}

Brāhmaṇe pucchitā ti.'

'Yathā kataṁ pana te mahā-rāja vyākaṁsu, sace te agaru, bhāsassūti.'

'Na kho me bhante garu yatth' assa Bhagavā nisinno Bhagavanta-rūpā vā ti.'

[page 052]

'Tena hi, mahā-rāja, bhāsassūti.'

16. 'Ekam idāhaṁ bhante samayaṁ yena Pūraṇo Kassapo ten' upasaṅkamiṁ. Upasaṅkamitvā Pūraṇena Kassapena saddhiṁ sammodiṁ sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekam antaṁ nisīdiṁ. Ekam antaṁ nisinno kho ahaṁ bhante Pūraṇaṁ Kassapaṁ etad avoca: Yathā nu kho imāni bho Kassapa puthu-sippāyatanāni -- seyyathīdaṁ hatthārohā assārohā rathikā dhanuggahā celakā calakā piṇḍadāvikā uggā rāja-puttā pakkhandino mahā-nāgā sūrā camma-yodhino dāsaka-puttā āḷārikā kappakā nahāpakā sudā mālā-kārā rajakā pesa-kārā naḷa-kārā kumbha-kārā gaṇakā muddikā yāni vā pan' aññāni pi evaṁ-gatāni puthu sippāyatanāni -- te {diṭṭh eva} dhamme sandiṭṭhikaṁ sippaphalaṁ upajīvanti, te tena attānaṁ sukhenti pīṇenti mātāpitaro sukhenti pīṇenti putta-dāraṁ sukhenti pīṇenti mittāmacce sukhenti pīṇenti samaṇa-brāhmaṇesu uddhaggikaṁ dakkhiṇaṁ patiṭṭhāpenti sovaggikaṁ sukha-vipākaṁ saggasaṁvattanikaṁ. Sakkā nu kho bho Kassapa evam evaṁ {diṭṭh eva} dhamme sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ paññāpetun ti?"'

17. 'Evaṁ vutte bhante Pūraṇo Kassapo maṁ etad avoca: "Karato kho mahā-rāja kārayato chindato chedāpayato pacato pācayato socayato kilamayato phandato phandāpayato pāṇaṁ atimāpayato adinnaṁ ādiyato sandhiṁ chindato nillopaṁ harato ekāgārikaṁ karoto paripanthe tiṭṭhato paradāraṁ gacchato musā bhaṇato, karoto na karīyati pāpaṁ. Khura-pariyantena ce pi cakkena yo imissā paṭhaviyā pāṇe eka-maṁsa-khalaṁ eka-maṁsa-puñjaṁ kareyya, n' atthi tato-nidānaṁ pāpaṁ, n' atthi pāpassa āgamo.

Dakkhiṇañ ce pi Gaṅgā-tīraṁ āgaccheyya hananto ghātento chindanto chedāpento pacanto pācento, n' atthi tato nidānaṁ pāpaṁ, n' atthi pāpassa āgamo. Uttarañ ce pi Gaṅgā-tīraṁ gaccheyya dadanto dāpento yajanto yajāpento, n' atthi tato nidānaṁ puññaṁ, n' atthi puññassa āgamo.

[page 053]

Dānena damena saṁyamena sacca-vajjena n' atthi puññaṁ, n' atthi puññassa āgamo ti." Itthaṁ kho me bhante Pūraṇo Kassapo sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ puṭṭho samāno akiriyaṁ vyākāsi. Seyyathā pi bhante ambaṁ vā puṭṭho labujaṁ vyākareyya, labujaṁ vā puṭṭho ambaṁ vyākareyya, evam eva kho bhante Pūraṇo Kassapo sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ puṭṭho samāno akiriyaṁ vyākāsi.

Tassa mayhaṁ bhante etad ahosi: "Kathaṁ hi nāma mādiso samaṇaṁ vā brāhmaṇaṁ vā vijite vasantaṁ apasādetabbaṁ maññeyyāti?" So kho ahaṁ bhante Pūraṇassa Kassapassa bhāsitaṁ n' eva abhinandiṁ na paṭikkosiṁ,

anabhinanditvā appaṭikkositvā anattamano anattamanavācaṁ anicchāretvā tam eva vācaṁ anugaṇhanto anikkujjanto uṭṭhāy' āsanā pakkāmiṁ.

19. 'Ekam idāhaṁ bhante samayaṁ yena MakkhaliGosālo ten' upasaṅkamiṁ, upasaṅkamitvā MakkhaliGosālena saddhiṁ sammodiṁ sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekam antaṁ nisīdiṁ. Ekam antaṁ nisinno kho ahaṁ bhante Makkhali-Gosālaṁ etad avoca: "Yathā nu kho imāni, bho Gosāla, puthu-sippāyatanāni seyyathīdaṁ hatthārohā ... pe [ 16] ... Sakkā nu kho bho Gosāla evam eva {diṭṭh eva} dhamme sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ paññāpetun ti?"

20. Evaṁ vutte bhante Makkhali-Gosālo maṁ etad avoca: "N' atthi mahā-rāja hetu n' atthi paccayo sattānaṁ saṅkilesāya, ahetu-apaccayā sattā saṅkilissanti. N' atthi hetu, n' atthi paccayo sattānaṁ visuddhiyā, ahetu-apaccayā sattā visujjhanti. N' atthi attakāre n' atthi para-kāre, n' atthi purisa-kāre, n' atthi balaṁ n' atthi viriyaṁ, n' atthi purisa-thāmo n' atthi purisa-parakkamo. Sabbe sattā sabbe pāṇā sabbe bhūtā sabbe jīvā avasā abalā aviriyā niyati-saṅgati-bhāva-pariṇatā chass' evābhijātisu sukha-dukkhaṁ paṭisaṁvedenti. Cuddasa kho pan' imāni yoni-pamukha-sata-sahassāni saṭṭhiñ ca satāni cha ca satāni,

[page 054]

pañca ca kammuno satāni pañca ca kammāni tīṇi ca kammāni kamme ca aḍḍha-kamme ca, dvaṭṭhi paṭipadā, dvaṭṭh' antara-kappā, chaḷābhijātiyo, aṭṭha purisa-bhūmiyo, ekūna-paññāsa ājīva-sate, ekūna-paññāsa paribbājaka-sate, ekūna-paññāsa nāgāvāsa-sate, {vīse} indriya-sate, tiṁse {niraya}-sate, chattiṁsa rajo-dhātuyo, satta saññi-gabbhā, satta asaññi-gabbhā, satta nigaṇṭhigabbhā, satta devā, satta mānusā, satta pesācā, satta sarā, satta paṭuvā, satta paṭuvā-satāni, satta papātā, satta papāta-satāni, satta supinā, satta supina-satāni, cullāsīti mahā-kappuno sata-sahassāni yāni bāle ca paṇḍite ca sandhāvitvā saṁsaritvā dukkhass' antaṁ karissanti. Tattha n' atthi: 'Imināhaṁ sīlena vā vatena vā tapena vā brahmacariyena vā aparipakkaṁ vā kammaṁ paripācessāmi, paripakkaṁ vā kammaṁ phussa phussa vyanti-karissāmīti.' H' evaṁ n' atthi doṇa-mite sukha-dukkhe pariyanta-kaṭe saṁsāre, n' atthi hāyana-vaḍḍhane n' atthi ukkaṁsāvakkaṁse. Seyyathā pi nāma sutta-guḷe khitte nibbeṭhiyamānam eva {paleti}, evam eva bāle ca paṇḍite ca sandhāvitvā saṁsaritvā dukkhass' antaṁ karissantīti.'

21. 'Itthaṁ kho me bhante Makkhali-Gosālo sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ puṭṭho samāno saṁsāra-suddhiṁ vyākāsi. Seyyathā pi bhante ambaṁ vā puṭṭho labujaṁ vyākareyya labujaṁ vā puṭṭho ambaṁ vyākareyya, evam eva kho bhante Makkhali-Gosālo sandiṭṭhikaṁ sāmaññaphalaṁ puṭṭho samāno saṁsāra-suddhiṁ vyākāsi. Tassa mayhaṁ bhante etad ahosi: "Kathaṁ hi nāma mādiso samaṇaṁ vā brāhmaṇaṁ vā vijite vasantaṁ apasādetabbaṁ maññeyyāti?" So kho ahaṁ bhante Makkhalissa Gosālassa bhāsitaṁ n' eva abhinandiṁ na paṭikkosiṁ,

[page 055]

anabhinanditvā appaṭikkositvā anattamano anattamanavācaṁ anicchāretvā tam eva vācaṁ anugaṇhanto anikkujjanto uṭṭhāy' āsanā pakkāmiṁ.

22. 'Ekam idāhaṁ bhante samayaṁ yena Ajito Kesakambalī ten' upasaṅkamiṁ, upasaṅkamitvā Ajitena Kesakambalinā saddhiṁ sammodiṁ sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekam antaṁ nisīdiṁ. Ekam antaṁ nisinno kho ahaṁ bhante Ajitaṁ Kesa-kambaliṁ etad avoca: Yathā nu kho imāni bho Ajita puthu-sippāyatanāni seyyathīdaṁ hatthārohā ... pe [ 16] ... Sakkā nu kho bho Ajita evam eva {diṭṭh eva} dhamme sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ paññāpetun ti?"

23. 'Evaṁ vutte bhante Ajito Kesa-kambalī maṁ etad avoca: "N' atthi mahā-rāja dinnaṁ n' atthi yiṭṭhaṁ n' atthi hutaṁ, n' atthi sukaṭa-dukkaṭānaṁ kammānaṁ phalaṁ vipāko, n' atthi ayaṁ loko n' atthi paro loko, n' atthi mātā n' atthi pitā, n' atthi {sattā opapātikā,} n' atthi loke samaṇa-brāhmaṇā sammaggatā sammā-{paṭipannā} ye imañ ca lokaṁ parañ ca lokaṁ sayaṁ abhiññā sacchikatvā pavedenti. Cātum-mahābhūtiko ayaṁ puriso, yadā kālaṁ karoti paṭhavī paṭhavi-kāyaṁ anupeti anupagacchati, āpo āpo-kāyaṁ anupeti anupagacchati, tejo tejokāyaṁ anupeti anupagacchati, vāyo vāyo-kāyaṁ anupeti anupagacchati, ākāsaṁ indriyāni saṅkamanti. Āsandipañcamā purisā mataṁ ādāya gacchanti, yāva āḷāhanā padāni paññāpenti, kāpotakāni aṭṭhīni bhavanti, bhassantāhutiyo. Dattu-paññattaṁ yad idaṁ dānaṁ, tesaṁ tucchaṁ musā vilāpo ye keci atthika-vādaṁ vadanti. Bāle ca paṇḍite ca kāyassa bhedā ucchijjanti vinassanti, na honti param maraṇā ti."

24. 'Itthaṁ kho me bhante Ajito Kesa-kambalī sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ puṭṭho samāno uccheda-vādaṁ vyākāsi. Seyyathā pi bhante ambaṁ vā puṭṭho labujaṁ vyākareyya labujaṁ vā puṭṭho ambaṁ vyākareyya,

[page 056]

evam eva kho bhante Ajito Kesa-kambalī sandiṭṭhikaṁ sāmaññaphalaṁ puṭṭho samāno uccheda-vādaṁ vyākāsi. Tassa mayhaṁ bhante etad ahosi: "Kathaṁ hi nāma mādiso samaṇaṁ vā brāhmaṇaṁ vā vijite vasantaṁ apasādetabbaṁ maññeyyāti?" So kho ahaṁ bhante Ajitassa Kesakambalissa bhāsitaṁ n' eva abhinandiṁ na paṭikkosiṁ, anabhinanditvā appaṭikkositvā anattamano anattamanavācaṁ anicchāretvā tam eva vācaṁ anugaṇhanto anikkujjanto uṭṭhāy' āsanā pakkāmiṁ.

25. 'Ekam idāhaṁ bhante samayaṁ yena Pakudho Kaccāyano ten' upasaṅkamiṁ, upasaṅkamitvā Pakudhena {Kaccāyanena} saddhiṁ sammodiṁ sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekam antaṁ nisīdiṁ. Ekam antaṁ nisinno kho ahaṁ bhante Pakudhaṁ Kaccāyanaṁ etad avoca: "Yathā nu kho imāni bho Kaccāyana puthu-sippāyatanāni seyyathīdaṁ hatthārohā ... [pe 16] ... Sakkā nu bho Kaccāyana evam eva {diṭṭh' eva} dhamme sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ paññāpetun ti?"

26. 'Evaṁ vutte bhante Pakudho Kaccāyano maṁ etad avoca: "Satt' ime mahā-rāja kāyā akaṭā akaṭa-vidhā animmitā animmātā vañjhā kūṭaṭṭhā esikaṭṭhāyiṭṭhitā. Te na iñjanti na vipariṇamanti na aññamaññaṁ vyābādhenti nālaṁ aññamaññassa sukhāya vā dukkhāya vā sukha-dukkhāya vā. Katame satta? Paṭhavi-kāyo āpo-kāyo tejo-kāyo vāyo-kāyo sukhe dukkhe jīva-sattame. Ime satta kāyā akaṭā akaṭa-vidhā animmitā animmātā vañjhā kūṭaṭṭhā esikaṭṭhāyiṭṭhitā. Te na iñjanti na vipariṇamanti na aññam-aññaṁ vyābādhenti nālaṁ aññam-aññassa sukhāya vā dukkhāya vā sukha-dukkhāya vā. Tattha n' atthi hantā vā ghātetā vā sotā vā sāvetā vā viññātā vā viññāpetā vā.

Yo pi tiṇhena satthena sīsaṁ chindati na koci kiñci jīvitā voropeti, sattannaṁ yeva kāyānam antarena satthavivaraṁ anupatatīti."

[page 057]

27. 'Itthaṁ kho me bhante Pakudho Kaccāyano sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ puṭṭho samāno aññena aññaṁ vyākāsi. Seyyathā pi bhante ambaṁ vā puṭṭho labujaṁ vyākareyya labujaṁ vā puṭṭho ambaṁ vyākareyya, evam eva kho me bhante Pakudho Kaccāyano sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ puṭṭho samāno aññena aññaṁ vyākāsi.

Tassa mayhaṁ bhante etad ahosi: "Kathaṁ hi nāma mādiso samaṇā vā brāhmaṇā vā vijite vasantaṁ apasādetabbaṁ maññeyyāti?" So kho ahaṁ bhante Pakudhassa Kaccāyanassa bhāsitaṁ n' eva abhinandiṁ na paṭikkosiṁ, anabhinanditvā appaṭikkositvā anattamano anattamanavācaṁ anicchāretvā tam eva vācaṁ anugaṇhanto anikkujjanto uṭṭhāy' āsanā pakkāmiṁ.

28. 'Ekaṁ idāhaṁ bhante samayaṁ yena Nigaṇṭho Nātaputto ten' upasaṅkamiṁ, upasaṅkamitvā Nigaṇṭhena Nāta-puttena saddhiṁ sammodiṁ sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekam antaṁ nisīdiṁ. Ekam antaṁ nisinno kho ahaṁ bhante Nigaṇṭhaṁ Nāta-puttaṁ etad avoca: "Yathā nu kho imāni bho Aggi-vessana puthusippāyatanāni seyyathīdaṁ hatthārohā ... [pe 16] ... Sakkā nu kho bho Aggi-vessana evam eva {diṭṭh eva} dhamme sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ paññāpetun ti?

29. 'Evaṁ vutte bhante Nigaṇṭho Nāta-putto maṁ etad avoca: Idha mahā-rāja nigaṇṭho cātu-yāma-saṁvarasaṁvuto hoti. Kathañ ca mahā-rāja nigaṇṭho cātu-yāmasaṁvara-saṁvuto hoti? Idha mahā-rāja nigaṇṭho sabbavārī-vārito ca hoti, sabba-vārī-yuto ca, sabba-vārī-dhuto ca, sabba-vārī-phuṭṭho ca. Evaṁ kho mahā-rāja nigaṇṭho cātu-yāma-saṁvara-saṁvuto hoti. Yato kho mahā-rāja nigaṇṭho evaṁ cātu-yāma-saṁvara-saṁvuto hoti, ayaṁ vuccati mahā-rāja nigaṇṭho gatatto ca yatatto ca ṭhitatto cāti."

[page 058]

30. Itthaṁ kho me bhante Nigaṇṭho Nāta-putto sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ puṭṭho samāno cātu-yāma-saṁvaraṁ vyākāsi. Seyyathā pi bhante ambaṁ vā puṭṭho labujaṁ vyākareyya labujaṁ vā puṭṭho ambaṁ vyākareyya, evam eva kho bhante Nigaṇṭho Nātaputto sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ puṭṭho samāno cātu-yāma-saṁvaraṁ vyākāsi. Tassa mayhaṁ bhante etad ahosi: "Kathaṁ hi nāma mādiso samaṇaṁ vā brāhmaṇaṁ vā vijite vasantaṁ apasādetabbaṁ maññeyyāti?" So kho ahaṁ bhante Nigaṇṭhassa Nātaputtassa bhāsitaṁ n' eva abhinandiṁ na paṭikkosiṁ, anabhinanditvā appaṭikkositvā anattamano anattamana-vācaṁ anicchāretvā tam eva vācaṁ anugaṇhanto anikkujjanto uṭṭhāy' āsanā pakkāmiṁ.

31. 'Ekam idāhaṁ bhante samayaṁ yena Sañjayo Belaṭṭhi-putto ten' upasaṅkamiṁ, upasaṅkamitvā Sañjayena Belaṭṭha-puttena saddhiṁ sammodiṁ sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekam antaṁ nisīdiṁ. Ekam antaṁ nisinno kho ahaṁ bhante Sañjayaṁ Belaṭṭhi-puttaṁ etad avoca: "Yathā nu kho imāni bho Sañjaya puthu-sippāyatanāni seyyathīdaṁ hatthārohā ... [pe 16] ... Sakkā nu kho bho Sañjaya evam eva {diṭṭh eva} dhamme sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ paññāpetun ti?"

32. 'Evaṁ vutte bhante Sañjayo Belaṭṭhi-putto maṁ etad avoca: "'Atthi paro loko' ti iti ce taṁ pucchasi, 'atthi paro loko' ti iti ce me assa, 'atthi paro loko' ti iti te naṁ vyākareyyaṁ. Evam pi me no. Tathā ti pi me no. Aññathā ti pi me no. No ti pi me no. No no ti pi me no.

'N' atthi paro loko'? ti ... pe . . .'Atthi ca n' atthi ca paro loko? N' ev' atthi na n' atthi paro loko? -- Atthi sattā opapātikā? N' atthi sattā opapātikā? Atthi ca n' atthi ca sattā {opapātikā}? N' ev' atthi na n' atthi sattā opapātikā?

-- Atthi sukaṭa-dukkaṭānaṁ kammānaṁ phalaṁ vipāko? N' atthi sukaṭa-dukkaṭānaṁ kammānaṁ phalaṁ vipāko? Atthi ca n' atthi ca sukaṭa-dukkaṭānaṁ kammānaṁ phalaṁ vipāko? N' ev' atthi na n' atthi sukaṭa-dukkaṭānaṁ kammānaṁ phalaṁ vipāko? -- Hoti Tathāgato param maraṇā,

[page 059]

na hoti Tathāgato param maraṇā? Hoti ca na hoti ca Tathāgato param maraṇā? N' eva hoti na na hoti Tathāgato param maraṇā?' ti iti ce maṁ pucchasi, 'n' eva hoti na na hoti Tathāgato param maraṇā' ti iti ce me assa, 'N' eva hoti na na hoti Tathāgato param maraṇā' ti iti te naṁ vyākareyyaṁ. Evam pi me no. Tathā ti pi me no.

Aññathā ti pi me no. No ti pi me no. No no ti pi me no ti."

33. 'Itthaṁ kho me bhante Sañjayo Belaṭṭhi-putto sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ puṭṭho samāno vikkhepaṁ vyākāsi. Seyyathā pi bhante ambaṁ vā puṭṭho labujaṁ vyākareyya labujaṁ vā puṭṭho ambaṁ vyākareyya, evam eva kho me bhante Sañjayo {Belaṭṭhi-putto} sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ puṭṭho samāno vikkhepaṁ vyākāsi. Tassa mayhaṁ bhante etad ahosi: "Ayañ ca imesaṁ samaṇabrāhmaṇānaṁ sabba-bālo sabba-mūḷho. Kathaṁ hi nāma sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ puṭṭho samāno vikkhepaṁ vyākarissatīti?" Tassa mayhaṁ bhante etad ahosi: "Kathaṁ hi nāma mādiso samaṇaṁ vā brāhmaṇaṁ vā vijite vasantaṁ apasādetabbaṁ maññeyyāti?" So kho ahaṁ bhante Sañjayassa Belaṭṭhi-puttassa bhāsitaṁ n' eva abhinandiṁ na paṭikkosiṁ, anabhinanditvā appaṭikkositvā anattamano anattamana-vācaṁ anicchāretvā tam eva vācaṁ {anugaṇhanto} anikkujjanto {uṭṭhāy'} āsanā pakkāmiṁ.

34. 'So 'haṁ bhante Bhagavantam pi pucchāmi: "Yathā nu kho imāni bhante puthu-sippāyatanāni -- seyyathīdaṁ hatthārohā assārohā rathikā dhanuggahā celakā calakā piṇḍa-dāvikā uggā rājaputtā pakkhandino mahānāgā sūrā camma-yodhino dāsaka-puttā āḷārikā kappakā nahāpakā sudā mālā-kārā rajakā pesa-kārā naḷa-kārā kumbha-kārā gaṇakā muddikā yāni vā pan' aññāni pi evaṅgatāni puthu-sippāyatanāni, -- te {diṭṭh eva} dhamme sandiṭṭhikaṁ sippa-phalaṁ upajīvanti, te tena attānaṁ sukhenti pīṇenti mātā-pitaro sukhenti pīṇenti putta-dāraṁ sukhenti pīṇenti mittāmacce sukhenti pīṇenti samaṇabrāhmaṇesu uddhaggikaṁ dakkhiṇaṁ patiṭṭhāpenti sovaggikaṁ sukha-vipākaṁ sagga-saṁvattanikaṁ. Sakkā nu kho me bhante evam eva {diṭṭh eva} dhamme sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ paññāpetun ti?'

[page 060]

'Sakkā nu kho mahā-rāja. Tena hi mahā-rāja taṁ yev' ettha paṭipucchissāmi, yathā te khameyya tathā naṁ vyākareyyāsi.

35. 'Taṁ kiṁ maññasi mahā-rāja? Idha te assa puriso dāso kamma-karo pubbuṭṭhāyī pacchā-nipātī kiṁ-kārapaṭissāvī manāpa-cārī piya-vādī mukhullokako. Tassa evam assa: "Acchariyaṁ vata bho abbhutaṁ vata bho puññānaṁ gati puññānaṁ vipāko. Ayaṁ hi rājā Māgadho Ajātasattu. Vedehi-putto manusso, aham pi manusso.

Ayaṁ hi rājā Māgadho Ajātasattu Vedehi-putto pañcahi kāma-guṇehi samappito samaṅgi-bhūto paricāreti devo maññe, aham pan' amhi 'ssa dāso kamma-karo pubbuṭṭhāyī pacchā-nipātī kiṁ-kāra-paṭissāvī manāpa-cārī piya-vādī mukhullokako. So vat' assāhaṁ puññāni kareyyaṁ. Yan nūnāhaṁ kesa-massuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajeyyan ti." So aparena samayena kesa-massuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni {acchādetvā} agārasmā anagāriyaṁ pabbajeyya. So evaṁ pabbajito samāno kāyena saṁvuto vihareyya vācāya saṁvuto vihareyya manasā saṁvuto vihareyya ghāsacchādana-paramatāya santuṭṭho abhirato paviveke. Taṁ ce te purisā evam āroceyyuṁ: "Yagghe deva jāneyyāsi yo te puriso dāso kammakaro pubbuṭṭhāyī pacchā-nipātī kiṅkāra-paṭissāvī manāpa-cārī piya-vādī mukhullokako, so deva kesa-massuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajito. So evaṁ pabbajito samāno kāyena saṁvuto viharati vācāya saṁvuto viharati manasā saṁvuto viharati ghāsacchādana-paramatāya santuṭṭho abhirato paviveke ti." Api nu tvaṁ evaṁ vadeyyāsi: "Etu me bho so puriso, punad eva hotu dāso kamma-karo pubbuṭṭhāyī pacchā-nipātī kiṁ-kāra-paṭissāvī manāpa-cārī piya-vādī mukhullokako ti?"'

36. 'No h' etaṁ bhante. Atha kho naṁ mayam eva abhivādeyyāma pi paccuṭṭheyyāma pi āsanena pi nimanteyyāma abhinimanteyyāma pi naṁ cīvara-piṇḍapātasenāsana-gilāna-paccaya-bhesajja-parikkhārehi dhammikam pi 'ssa rakkhāvaraṇa-guttiṁ saṁvidaheyyāmāti.'

[page 061]

'Taṁ kim maññasi, mahā-rāja? Yadi evaṁ sante hoti vā sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ, no vā ti?'

'Addhā kho bhante evaṁ sante hoti sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalan ti.'

'Idaṁ kho te mahā-rāja mayā paṭhamaṁ {diṭṭh eva} dhamme sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ paññattan ti.'

37. 'Sakkā pana bhante aññam pi evam eva {diṭṭh eva} dhamme sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ paññāpetun ti?'

'Sakkā mahā-rāja. Tena hi mahā-rāja taṁ yev' ettha paṭipucchissāmi, yathā te khameyya tathā naṁ vyākareyyāsi. Taṁ kim maññasi mahā-rāja? Idha te assa puriso kassako gahapatiko kāra-kārako rāsi-vaḍḍhako.

Tassa evam assa: "Acchariyaṁ vata bho abbhutaṁ vata bho. Ayaṁ hi rājā Māgadho Ajātasattu Vedehi-putto manusso, aham pi manusso. Ayaṁ hi rājā Māgadho Ajātasattu Vedehi-putto pañcahi kāmaguṇehi samappito samaṅgi-bhūto paricāreti devo maññe, aham pan' amhi 'ssa kassako gahapatiko kāra-kārako rāsi-vaḍḍhako. So {v' assāhaṁ} puññāni kareyyaṁ. Yan {nūnāhaṁ} kesamassuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajeyyan ti." So aparena samayena appaṁ vā bhoga-kkhandhaṁ pahāya mahantaṁ vā bhogākkhandhaṁ pahāya, appam vā ñāti-parivaṭṭaṁ pahāya mahantaṁ vā ñāti-parivaṭṭaṁ pahāya kesa-massuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajeyya. So evaṁ pabbajito samāno kāyena saṁvuto vihareyya vācāya saṁvuto vihareyya manasā-saṁvuto vihareyya ghāsacchādana-paramatāya santuṭṭho abhirato paviveke. Taṁ ce te purisā evam āroceyyuṁ: "Yagghe deva jāneyyāsi, yo te puriso kassako gahapatiko kārakārako rāsi-vaḍḍhako, so deva kesa-massuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajito. So evaṁ pabbajito samāno kāyena saṁvuto viharati vācāya saṁvuto viharati manasā saṁvuto viharati ghāsacchādana-paramatāya santuṭṭho abhirato paviveke ti."

[page 062]

Api nu tvaṁ evaṁ vadeyyāsi: "Etu me bho so puriso, punad eva hotu kassako gahapatiko kāra-kārako rāsivaḍḍhako ti?"'

38. 'No h' etaṁ bhante. Atha kho naṁ mayam eva abhivadeyyāma pi paccuṭṭheyyāma pi āsanena pi nimanteyyāma abhinimanteyyāma pi naṁ cīvara-piṇḍapātasenāsana-gilāna-paccaya-bhesajja-parikkhārehi dhammikam pi 'ssa rakkhā-varaṇa-guttiṁ saṁvidaheyyāmāti.'

'Taṁ kim maññasi mahā-rāja? Yadi evaṁ sante hoti vā sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ, no vā ti?'

'Addhā kho maṁ bhante evaṁ sante hoti sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalan ti.'

'Idaṁ kho te mahā-rāja dutiyaṁ {diṭṭh eva} dhamme sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ paññattan ti.'

39. 'Sakkā pana bhante aññam pi {diṭṭh eva} dhamme sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ paññāpetuṁ imehi sandiṭṭhikehi sāmaññā-phalehi {abhikkantatarañ} ca paṇītatarañ cāti?'

'Sakkā mahā-rāja. Tena hi mahā-rāja suṇohi sādhukaṁ manasikarohi bhāsissāmīti.'

'Evaṁ bhante' ti kho rājā Māgadho Ajātasattu Vedehiputto Bhagavato paccassosi. Bhagavā etad avoca:

40. 'Idha mahā-rāja Tathāgato loke uppajjati, arahaṁ sammā-sambuddho vijjā-caraṇa-sampanno sugato loka-vidū anuttaro purisa-damma-sārathi satthā deva-manussānaṁ buddho bhagavā. So imaṁ lokaṁ sadevakaṁ samārakaṁ sabrahmakaṁ sassamaṇa-brāhmaṇiṁ pajaṁ sadeva-manussaṁ sayaṁ abhiññā sacchikatvā pavedeti. So dhammaṁ deseti ādi-kalyāṇaṁ majjhe kalyāṇaṁ pariyosāna-kalyāṇaṁ sātthaṁ savyañjanaṁ, kevala-paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ pakāseti.

41. 'Taṁ dhammaṁ suṇāti gahapati vā gahapati-putto vā aññatarasmiṁ vā kule paccājāto. So taṁ dhammaṁ sutvā Tathāgate saddhaṁ paṭilabhati.

[page 063]

So tena saddhāpaṭilābhena samannāgato iti paṭisañcikkhati: "Sambādho gharāvāso rajo-patho, abbhokāso pabbajjā. Na idaṁ sukaraṁ agāraṁ ajjhāvasatā ekanta-paripuṇṇaṁ ekantaparisuddhaṁ saṅkha-likhitaṁ brahmacariyaṁ carituṁ.

Yan {nūnāhaṁ} kesa-massuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajeyyan ti." So aparena samayena appaṁ vā bhoga-kkhandhaṁ pahāya mahantaṁ vā bhoga-kkhandhaṁ pahāya, appaṁ va ñātiparivaṭṭaṁ pahāya mahantaṁ vā ñāti-parivaṭṭaṁ pahāya, kesa-massuṁ {ohāretvā} kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajati.

42. 'Evaṁ pabbajito samāno pātimokkha-saṁvarasaṁvuto viharati ācāra-gocara-sampanno aṇumattesu vajjesu bhaya-dassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu kāya-kamma-vacī-{kammeṇa} samannāgato kusalena parisuddhājīvo sīla-sampanno indriyesu gutta-dvāro satisampajaññena samannāgato santuṭṭho.

43. 'Kathañ ca mahā-rāja bhikkhu sīla-sampanno hoti? Idha mahā-rāja bhikkhu pāṇātipātaṁ pahāya pāṇātipātā paṭivirato hoti, nihita-daṇḍo nihita-sattho lajjī dayāpanno sabba-pāṇa-bhūta-hitānukampī viharati. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

'Adinnādānaṁ pahāya adinnādānā paṭivirato hoti dinnādāyī dinna-pāṭikaṅkhī athenena suci-bhūtena attanā viharati. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

'Abrahmacariyaṁ pahāya brahmacārī hoti ārā-cārī virato methunā gāma-dhammā. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

44. 'Musā-vādaṁ pahāya musā-vādā paṭivirato Samaṇo Gotamo sacca-vādī sacca-sandho theto paccayiko avisaṁvādako lokassa. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

'Pisuṇā-vācaṁ pahāya pisuṇāya vācāya paṭivirato hoti, ito sutvā na amutra akkhātā imesaṁ bhedāya, amutra vā sutvā na imesaṁ akkhātā amūsaṁ bhedāya.

[page 064]

Iti bhinnānaṁ va sandhātā sahitānaṁ va anuppādātā samaggārāmo samagga-rato samagga-nandī samagga-karaṇiṁ vācam bhāsitā. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

'Pharusā-vācaṁ pahāya pharusāya vācāya paṭivirato hoti. Yā sā vācā nelā kaṇṇa-sukhā pemanīyā hadayaṅgamā porī bahujana-kantā bahujana-manāpā tathārūpiṁ vācam bhāsitā hoti. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

'Samphappalāpaṁ pahāya samphappalāpā paṭivirato hoti kāla-vādī bhūta-vādī attha-vādī dhammavādī vinayavādī, nidhānavatiṁ vācam bhāsitā kālena sāpadesaṁ pariyantavatiṁ attha-saṁhitaṁ. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

45 'Bījagāma-bhūtagāma-samārambhā paṭivirato hoti.

Eka-bhattiko hoti rattūparato, virato vikāla-bhojanā.

Nacca-gīta-vādita-visūka-dassanā paṭivirato hoti. Mālāgandha-vilepana-dhāraṇa-maṇḍana-{vibhūsana-ṭṭhānā} paṭivirato hoti. Uccāsayana-mahāsayanā paṭivirato hoti.

Jātarūpa-rajata-paṭiggahaṇā paṭivirato hoti. Āmaka-dhañña-paṭiggahaṇā paṭivirato hoti. Āmaka-{maṁsa}-paṭiggahaṇā paṭivirato hoti. Itthi-kumārika-paṭiggahaṇā paṭivirato hoti. Dāsi-dāsa-paṭiggahaṇā paṭivirato hoti. Ajeḷaka-paṭiggahaṇā paṭivirato hoti. Kukkuṭa-sūkara-paṭiggahaṇā paṭivirato hoti. Hatthi-gavāssa-vaḷavā-paṭiggahaṇā paṭivirato hoti. Khetta-vatthu-paṭiggahaṇā paṭivirato hoti. Dūteyya-pahiṇa-gamanānuyogā paṭivirato hoti.

Kaya-vikkayā paṭivirato hoti. Tulākūṭa-{kaṁsakūṭa}-mānakūṭā paṭivirato hoti. Ukkoṭana-vañcana-nikati-sāci-yogā paṭivirato hoti. Chedana-vadha-bandhana-viparāmosaālopa-sahasākārā paṭivirato hoti. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

46. 'Yathā va pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpaṁ bījagāma-bhūtagāma-samārambhaṁ anuyuttā viharanti -- seyyathīdaṁ {mūla-bījaṁ} khandha-bījaṁ phalu-bījaṁ agga-bījaṁ {bījabījam} eva pañcamaṁ -- iti evarūpā bījagāma-bhūtagāmasamārambhā {paṭivirato} hoti.

[page 065]

Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

47. 'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpaṁ sannidhikāra-paribhogaṁ anuyuttā viharanti -- seyyathīdaṁ annasannidhiṁ pāna-sannidhiṁ vattha-sannidhiṁ yāna-sannidhiṁ sayana-sannidhiṁ gandha-sannidhiṁ āmisa-sannidhiṁ -- iti vā iti evarūpā sannidhi-kāra-paribhogā paṭivirato hoti. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

48. "'Yathā va pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni {bhuñjitvā} te evarūpaṁ visūkadassanaṁ anuyuttā viharanti -- seyyathīdaṁ naccaṁ gītaṁ vāditaṁ pekkhaṁ akkhānaṁ pāṇissaraṁ vetālaṁ kumbha-thūṇaṁ Sobha-nagarakaṁ caṇḍālaṁ vaṅsaṁ dhopanaṁ hatthi-yuddhaṁ assa-yuddhaṁ mahisa-yuddhaṁ usabha-yuddhaṁ aja-yuddhaṁ meṇḍaka-yuddhaṁ kukkuṭa-yuddhaṁ vaṭṭaka-yuddhaṁ daṇḍayuddhaṁ muṭṭhi-yuddhaṁ nibbuddhaṁ uyyodhikaṁ balaggaṁ senā-byūhaṁ anīka-dassanaṁ -- iti vā iti evarūpā visūka-dassanā paṭivirato hoti. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

49. 'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpaṁ jūta-pamādaṭṭhānānuyogaṁ anuyuttā viharanti -- seyyathīdaṁ aṭṭhapadaṁ dasa-padaṁ ākāsaṁ parihāra-pathaṁ santikaṁ khalikaṁ ghaṭikaṁ salāka-hatthaṁ akkhaṁ paṅgacīraṁ vaṅkakaṁ mokkhacikaṁ ciṅgulikaṁ pattāḷhakaṁ rathakaṁ dhanukaṁ akkharikaṁ manesikaṁ yathā-vajjaṁ -- iti vā iti evarūpā jūta-pamāda-ṭṭhānānuyogā paṭivirato hoti. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

50. 'Yathā va pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpam uccāsayana-mahāsayanaṁ anuyuttā viharanti -- seyyathīdaṁ āsandiṁ pallaṅkaṁ gonakaṁ cittakaṁ paṭikaṁ paṭalikaṁ tūlikaṁ vikatikaṁ udda-lomiṁ ekanta-lomiṁ kaṭṭhissaṁ koseyyaṁ kuttakaṁ hatthattharaṁ assattharaṁ rathattharaṁ ajinappaveṇiṁ kadali-miga-pavara-paccattharaṇaṁ sa-uttara-cchadaṁ ubhato-lohitakūpadhānaṁ -- iti vā iti evarūpā uccāsayana-mahāsayanā paṭivirato hoti.

[page 066]

Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

51. 'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā {saddhā-deyyāni} bhojanāni bhuñjitvā te evarūpaṁ maṇḍana{vibhūsana-ṭṭhānānuyogaṁ} anuyuttā viharanti -- seyyathīdaṁ ucchādanaṁ parimaddanaṁ nahāpanaṁ sambāhanaṁ ādāsaṁ añjanaṁ mālā-vilepanaṁ mukhā-cuṇṇakaṁ mukhālepanaṁ hattha-bandhaṁ sikhā-bandhaṁ daṇḍakaṁ nāḷikaṁ khaggaṁ chattaṁ citrupāhanaṁ uṇhīsaṁ maṇiṁ vāla-vījaniṁ odātāni vatthāni dīgha-dasāni -- iti vā iti evarūpā maṇḍana-vibhūsana-ṭṭhānānuyogā paṭivirato hoti. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

52. 'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpaṁ tiracchāna-kathaṁ anuyuttā viharanti -- seyyathīdaṁ rājakathaṁ cora-kathaṁ mahāmatta-kathaṁ senā-kathaṁ bhaya-kathaṁ yuddha-kathaṁ anna-kathaṁ pāna-kathaṁ vattha-kathaṁ sayana-kathaṁ mālā-kathaṁ gandhakathaṁ ñāti-kathaṁ yāna-kathaṁ gāma-kathaṁ nigamakathaṁ nagara-kathaṁ janapada-kathaṁ itthi-kathaṁ [purisa-kathaṁ] sūra-kathaṁ visikhā-kathaṁ kumbhaṭṭhānakathaṁ pubba-peta-kathaṁ nānatta-kathaṁ lokakkhāyikaṁ {samudda-kkhāyikaṁ} itibhavābhava-kathaṁ -- iti vā iti evarūpāya tiracchāna-kathāya paṭivirato hoti. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

53. 'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpaṁ viggāhikakathaṁ anuyuttā viharanti -- seyyathīdaṁ: "Na tvaṁ imaṁ dhamma-vinayaṁ ājānāsi, ahaṁ imaṁ dhamma-vinayaṁ ājānāmi, kiṁ tvaṁ imaṁ dhamma-vinayaṁ ājānissasi? -Micchā-paṭipanno tvam asi, aham asmi sammā-paṭipanno -- Sahitam me, asahitan te -- Pure vacanīyaṁ pacchā avaca, pacchā vacanīyaṁ pure avaca -- Aviciṇṇan te viparāvattaṁ -- Āropito te vādo, niggahīto 'si -- Cara {vāda-ppamokkhāya}, nibbeṭhehi vā sace pahosīti" -- iti vā iti evarūpāya viggāhikakathāya paṭivirato hoti. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

54. 'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpaṁ dūteyyapahiṇa-gamanānuyogaṁ anuyuttā viharanti -- seyyathīdaṁ raññaṁ rāja-mahāmattānaṁ khattiyānaṁ brāhmaṇānaṁ gahapatikānaṁ {kumārānam} -- 'Idha gaccha,

[page 067]

amutrāgaccha, idaṁ hara, amutra idaṁ āharāti' -- iti vā iti evarūpā dūteyya-pahiṇa-gamanānuyogā paṭivirato hoti. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

55. 'Yathā va pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni {bhojanāni} bhuñjitvā te kuhakā ca honti lapakā ca nemittikā ca nippesikā ca lābhena ca lābhaṁ nijigiṁsitāro -- iti evarūpā kuhana-lapanā paṭivirato hoti.

Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

56. 'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpāya tiracchānavijjāya micchājīvena jīvikaṁ kappenti -- seyyathīdaṁ aṅgaṁ nimittaṁ uppādaṁ supinaṁ lakkhaṇaṁ mūsikācchinnaṁ aggi-homaṁ dabbi-homaṁ thusa-homaṁ kaṇa-homaṁ taṇḍula-homaṁ sappi-homaṁ tela-homaṁ mukha-homaṁ lohita-homaṁ aṅga-vijjā vatthu-vijjā khatta-vijjā sivavijjā bhūta-vijjā bhūri-vijjā ahi-vijjā visa-vijjā vicchika-vijjā mūsika-vijjā sakuṇa-vijjā vāyasa-vijjā pakkajjhānaṁ saraparittānaṁ miga-cakkaṁ -- iti vā iti evarūpāya tiracchānavijjāya paṭivirato hoti. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

57. 'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpāya tiracchāna-vijjāya micchājīvena jīvikaṁ kappenti -- seyyathīdaṁ maṇi-lakkhaṇaṁ daṇḍa-lakkhaṇaṁ vattha-lakkhaṇaṁ asilakkhaṇaṁ usu-lakkhaṇaṁ dhanu-lakkhaṇaṁ āyudhalakkhaṇaṁ itthi-lakkhaṇaṁ purisa-lakkhaṇaṁ kumāralakkhaṇaṁ kumāri-lakkhaṇaṁ dāsa-lakkhaṇaṁ dāsi-lakkhaṇaṁ hatthi-lakkhaṇaṁ assa-lakkhaṇaṁ mahisa-lakkhaṇaṁ usabha-lakkhaṇaṁ go-lakkhaṇaṁ aja-lakkhaṇaṁ meṇḍa-lakkhaṇaṁ kukkuṭa-lakkhaṇaṁ vaṭṭaka-lakkhaṇaṁ godhā-lakkhaṇaṁ kaṇṇikā-lakkhaṇaṁ kacchapalakkhaṇaṁ miga-lakkhaṇaṁ -- iti vā iti evarūpāya tiracchāna-vijjāya paṭivirato hoti. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

58. 'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpāya tiracchāna-vijjāya micchājivena jīvikaṁ kappenti -- seyyathīdaṁ "Raññaṁ niyyānaṁ bhavissati,

[page 068]

raññaṁ aniyyānaṁ bhavissati -- Abbhantarānaṁ raññaṁ upayānaṁ bhavissati, bāhirānaṁ raññaṁ apayānaṁ bhavissati -- Bāhirānaṁ raññaṁ upayānam bhavissati, abbhantarānaṁ raññaṁ apayānaṁ bhavissati -- Abbhantarānaṁ raññaṁ jayo bhavissati, bāhirānaṁ raññaṁ parājayo bhavissati -- Bāhirānaṁ raññaṁ jayo bhavissati, abbhantarānaṁ raññaṁ parājayo bhavissati -- Iti imassa jayo bhavissati, imassa parājayo bhavissati" -- iti vā iti evarūpāya tiracchānavijjāya micchājīvā paṭivirato hoti. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

59. 'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpāya tiracchāna-vijjāya micchājīvena jīvikaṁ kappenti -- seyyathīdaṁ "Canda-ggāho bhavissati, suriya-ggāho bhavissati, nakkhatta-ggāho bhavissati. Candima-suriyānaṁ patha-gamanaṁ bhavissati, candima-suriyānaṁ uppatha-gamanaṁ bhavissati, nakkhattānaṁ patha-gamanaṁ bhavissati, nakkhattānaṁ uppatha-gamanaṁ bhavissati. Ukkā-pāto bhavissati. Disā-ḍāho bhavissati. Bhūmi-cālo bhavissati.

Deva-dundubhi bhavissati. Candima-suriya-nakkhattānaṁ uggamanaṁ ogamanaṁ saṅkilesaṁ vodānaṁ bhavissati. Evaṁ-vipāko canda-ggāho bhavissati, evaṁvipāko suriya-ggāho bhavissati, evaṁ-vipāko nakkhattaggāho bhavissati, evaṁ-vipāko candima-suriyānaṁ pathagamanaṁ bhavissati, evaṁ-vipāko candima-suriyānaṁ uppatha-gamanaṁ bhavissati, evaṁ-vipāko nakkhattānaṁ patha-gamanaṁ bhavissati, evaṁ-vipāko nakkhattānaṁ uppatha-gamanaṁ bhavissati, evaṁ-vipāko ukkāpāto bhavissati, evaṁ-vipāko disā-ḍāho bhavissati, evaṁ-vipāko bhūmi-cālo bhavissati, evaṁ-vipāko deva-dundubhi bhavissati, evaṁ-vipākaṁ candima-suriya-nakkhattānaṁ uggamanaṁ ogamanaṁ saṅkilesaṁ vodānaṁ bhavissati" -- iti vā iti evarūpāya tiracchāna-vijjāya micchājīvā paṭivirato hoti. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

60. 'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpāya tiracchāna-vijjāya micchājīvena jīvikaṁ kappenti -- seyyathīdaṁ:

[page 069]

"Subbuṭṭhikā bhavissati, dubbuṭṭhikā bhavissati, subhikkhaṁ bhavissati, dubbhikkhaṁ bhavissati, khemaṁ bhavissati, bhayaṁ bhavissati, rogo bhavissati, ārogyaṁ bhavissati," muddā, gaṇanā, saṅkhānaṁ, kāveyyaṁ, lokāyataṁ -- iti vā iti evarūpāya tiracchāna-vijjāya micchājīvā paṭivirato hoti. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

61. 'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-{brāhmaṇā} saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpāya tiracchānavijjāya micchājīvena jīvikaṁ kappenti -- seyyathīdaṁ āvāhanaṁ vivāhanaṁ saṁvadanaṁ vivadanaṁ saṅkiraṇaṁ vikiraṇaṁ subhaga-karaṇaṁ dubbhaga-karaṇaṁ viruddha-gabbha-karaṇaṁ jivhā-nittaddanaṁ hanusaṁhananaṁ hatthābhijappanaṁ kaṇṇa-jappanaṁ ādāsapañhaṁ kumāri-pañhaṁ deva-pañhaṁ ādiccupaṭṭhānaṁ Mahat-upaṭṭhānaṁ abbhujjalanaṁ Sir' -avhāyanaṁ -- iti vā evarūpāya tiracchāna-vijjāya micchājīvā paṭivirato hoti. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

62. 'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpāya tiracchāna-vijjāya micchājīvena jīvikaṁ kappenti -- seyyathīdaṁ santi-kammaṁ paṇidhi-kammaṁ bhūri-kammaṁ [bhūti-kammaṁ] vassa-kammaṁ vossa-kammaṁ vatthu-kammaṁ vatthu-paṭikiraṇaṁ ācamanaṁ nahāpanaṁ juhanaṁ vamanaṁ virecanaṁ uddha-virecanaṁ adho-virecanaṁ sīsa-virecanaṁ kaṇṇa-telaṁ nettatappaṇaṁ natthu-kammaṁ añjanaṁ paccañjanaṁ sālākiyaṁ sallakattikaṁ dāraka-tikicchā mūla-bhesajjānaṁ anuppādānaṁ osadhīnaṁ paṭimokkho -- iti vā iti evarūpāya tiracchāna-vijjāya micchājīvā paṭivirato hoti.

Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

63. 'Sa kho so mahā-rāja bhikkhu evaṁ sīla-sampanno na kuto ci bhayaṁ samanupassati yad idaṁ sīla-saṁvarato.

Seyyathā pi mahā-rāja khattiyo muddhāvasitto nihitapaccāmitto na kuto ci bhayaṁ samanupassati yad idaṁ paccatthikato,

[page 070]

evam eva kho mahā-rāja bhikkhu evaṁ sīla-sampanno na kuto ci bhayaṁ samanupassati yad idaṁ sīla-saṁvarato. So iminā ariyena sīlakkhandhena samannāgato ajjhattaṁ anavajja-sukhaṁ paṭisaṁvedeti. Evaṁ kho mahārāja bhikkhu sīla-sampanno hoti.

64. 'Kathañ ca mahā-rāja bhikkhu indriyesu guttadvāro hoti? Idha mahā-rāja bhikkhu cakkhunā rūpaṁ disvā na nimittaggāhī hoti nānuvyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇam enaṁ cakkhundriyaṁ asaṁvutaṁ viharantaṁ abhijjhā-domanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṁ tassa saṁvarāya paṭipajjati, rakkhati cakkhundriyam, cakkhundriye saṁvaraṁ āpajjati. Sotena saddaṁ sutvā ... pe ... ghānena gandhaṁ ghāyitvā ... pe ... jivhāya rasaṁ sāyitvā ... pe ... kāyena phoṭṭhabbaṁ phusitvā ... pe ... manasā dhammaṁ viññāya na nimittaggāhī hoti {nānuvyañjanaggāhī}. Yatvādhikaraṇam enaṁ manindriyaṁ asaṁvutaṁ viharantaṁ {abhijjhā}-domanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṁ tassa saṁvarāya paṭipajjati, rakkhati manindriyaṁ, manindriye saṁvaraṁ āpajjati. So iminā ariyena indriya{saṁvarena} samannāgato ajjhattaṁ avyāseka-sukhaṁ paṭisaṁvedeti. Evaṁ kho mahā-rāja bhikkhu indriyesu gutta-dvāro hoti.

65. 'Kathañ ca mahā-rāja bhikkhu sati-sampajaññena samannāgato hoti? Idha mahā-rāja bhikkhu abhikkante paṭikkante sampajāna-kārī hoti, ālokite vilokite sampajānakārī hoti, sammiñjite pasārite sampajāna-kārī hoti, saṅghāṭi-patta-cīvara-dhāraṇe sampajāna-kārī hoti, asite {pīte} khāyite sāyite sampajāna-kārī hoti, uccāra-passāva-kamme sampajāna-kārī hoti, gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhī-bhāve sampajāna-kārī hoti. Evaṁ kho mahā-rāja bhikkhu sati-sampajaññena samannāgato hoti.

[page 071]

66. 'Kathañ ca mahā-rāja bhikkhu santuṭṭho hoti?

Idha mahā-rāja bhikkhu santuṭṭho hoti kāya-parihārikena cīvarena kucchi-parihārikena piṇḍa-pātena, so yena yen' eva pakkamati samādāy' eva pakkamati. Seyyathā pi mahā-rāja pakkhī sakuṇo yena yen' eva ḍeti sa-patta-bhāro va ḍeti, evam eva mahā-rāja bhikkhu santuṭṭho hoti kāyaparihārikena cīvarena kucchi-parihārikena piṇḍa-pātena, so yena yen' eva pakkamati samādāy' eva pakkamati. Evaṁ kho mahā-rāja bhikkhu santuṭṭho hoti.

67. 'So iminā ca ariyena sīla-kkhandhena samannāgato iminā ca ariyena indriya-{saṁvarena} samannāgato iminā ca ariyena sati-sampajaññena samannāgato imāya ca ariyāya santuṭṭhiyā samannāgato vivittaṁ senāsanaṁ bhajati, araññaṁ rukkha-mūlaṁ pabbataṁ kandaraṁ giri-guhaṁ susānaṁ vana-patthaṁ abbhokāsaṁ palāla-puñjaṁ. So pacchābhattaṁ piṇḍapāta-paṭikkanto nisīdati pallaṅkaṁ ābhujitvā ujuṁ kāyaṁ paṇidhāya parimukhaṁ satiṁ upaṭṭhapetvā.

68. 'So abhijjhaṁ loke pahāya vigatābhijjhena cetasā viharati, abhijjhāya cittaṁ parisodheti. Vyāpāda-padosaṁ pahāya avyāpanna-citto viharati, sabba-pāṇa-bhūta-hitānukampī vyāpāda-padosā cittaṁ parisodheti. Thīnamiddhaṁ pahāya vigata-thīna-middho viharati, āloka-saññī sato sampajāno thīna-middhā cittaṁ parisodheti. Uddhacca-kukkuccaṁ pahāya anuddhato viharati, ajjhattaṁ vūpasanta-citto uddhacca-kukkuccā cittaṁ parisodheti.

Vicikicchaṁ pahāya tiṇṇa-vicikiccho viharati, akathaṅkathī kusalesu dhammesu vicikicchāya cittaṁ parisodheti.

69. 'Seyyathā pi mahā-rāja puriso iṇaṁ ādāya kammante payojeyya, tassa te kammantā samijjheyyuṁ, so yāni ca porāṇāni iṇa-mūlāni tāni ca vyanti-kareyya, siyā c' assa uttariṁ avasiṭṭhaṁ dārābharaṇāya. Tassa evam assa: "Ahaṁ kho pubbe iṇaṁ ādāya kammante payojesiṁ, tassa me te kammantā samijjhiṁsu,

[page 072]

so 'haṁ yāni ca porāṇāni iṇa-mūlāni tāni ca vyanti-akāsiṁ, atthi ca me uttariṁ avasiṭṭhaṁ dārābharaṇāyāti." So tato-nidānaṁ labhetha pāmujjaṁ adhigacche somanassaṁ.

70. 'Seyyathā pi mahā-raja puriso ābādhiko assa dukkhito bāḷha-gilāno bhattañ c' assa {na cchādeyya,} na c' assa kāye balamattā. So aparena samayena tamhā ābādhā mucceyya bhattañ c' assa chādeyya siyā c' assa kāye balamattā. Tassa evam assa: "Ahaṁ kho pubbe ābādhiko ahosiṁ dukkhito bāḷha-gilāno {bhattañ} ca me {na cchādesi} na ca me āsi kāye balamattā, so 'mhi etarahi tamhā ābādhā mutto bhattañ ca me chādeti, atthi ca kāye balamattā ti." So tato-nidānaṁ labhetha pāmujjaṁ adhigacche somanassaṁ.

71. 'Seyyathā pi mahā-rāja puriso bandhanāgāre baddho assa. So {aparena} samayena tamhā bandhanā mucceyya sotthinā avyayena, na c' assa kiñ ci bhogānaṁ vayo.

Tassa evam assa: "Ahaṁ kho pubbe bandhanāgāre baddho ahosiṁ, so 'mhi etarahi tamhā bandhanā mutto sotthinā avyayena, n' atthi ca me kiñ ci bhogānaṁ vayo ti." So tato-nidānaṁ labhetha pāmujjaṁ adhigacche somanassaṁ.

72. 'Seyyathā pi mahā-rāja puriso dāso assa anattādhīno parādhīno na yena kāmaṁ gamo. So aparena samayena tamhā dāsavyā mucceyya attādhīno aparādhīno bhujisso yena kāmaṁ gamo. Tassa evam assa: "Ahaṁ kho pubbe dāso ahosiṁ anattādhīno parādhīno na yena kāmaṁ gamo, so 'mhi etarahi tamhā dāsavyā mutto {attādhīno} aparādhīno bhujisso yena kāmaṁ gamo ti." So tato-nidānaṁ labhetha pāmujjaṁ adhigacche somanassaṁ.

[page 073]

73. 'Seyyathā pi mahā-rāja puriso sadhano sabhogo kantāraddhānamaggaṁ {paṭipajjeyya} dubbhikkhaṁ sappaṭibhayaṁ. So aparena samayena taṁ kantāraṁ nitthareyya, sotthinā gāmantaṁ anupāpuṇeyya khemaṁ appaṭibhayaṁ. Tassa evam assa: "Ahaṁ kho pubbe sadhano sabhogo kantāraddhānamaggaṁ paṭipajjiṁ dubbhikkhaṁ sappaṭibhayaṁ, so 'mhi etarahi taṁ kantāraṁ nitthiṇṇo, sotthinā gāmantaṁ anuppatto khemaṁ appaṭibhayan" ti. So tato-nidānaṁ labhetha pāmujjaṁ adhigacche somanassaṁ.

74. 'Evam eva kho mahā-rāja bhikkhu yathā iṇaṁ yathā rogaṁ yathā bandhanāgāraṁ yathā dāsavyaṁ yathā kantāraddhānamaggaṁ ime pañca nīvaraṇe appahīne attani samanupassati. Seyyathā pi mahā-rāja ānaṇyaṁ yathā ārogyaṁ yathā bandhanā mokkhaṁ yathā bhujissaṁ yathā khemanta-bhūmiṁ, evam eva kho mahā-rāja bhikkhu ime pañca nīvaraṇe pahīne attani samanupassati.

75. Tass' ime pañca nīvaraṇe pahīne attani samanupassato pāmujjaṁ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pīti-manassa kāyo passambhati, passaddha-kāyo sukhaṁ vedeti, sukhino cittaṁ samādhiyati. So vivicc' eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṁ savicāraṁ vivekajaṁ pīti-sukhaṁ paṭhamajjhānaṁ upasampajja viharati. So imam eva kāyaṁ vivekajena pīti-sukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa vivekajena pīti-sukhena apphutaṁ hoti.

[page 074]

76. 'Seyyathā pi mahā-rāja dakkho nahāpako vā nahāpakantevāsī vā {kaṁsa-thāle} nahāniya-cuṇṇāni ākiritvā udakena paripphosakaṁ paripphosakaṁ sanneyya, sā 'ssa nahāniya-piṇḍi snehānugatā sneha-paretā santara-bāhirā {phuṭā} sinehena, na ca paggharaṇī; evaṁ eva kho mahārāja bhikkhu imam eva kāyaṁ vivekajena pīti-sukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa vivekajena pīti-sukhena apphutaṁ hoti.

'Idam pi kho mahā-rāja sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ purimehi sandiṭṭhikehi sāmañña-phalehi abhikkantatarañ ca paṇītatarañ ca.

77. 'Puna ca paraṁ mahā-rāja bhikkhu vitakka-vicārānaṁ vūpasamā ajjhattaṁ sampasādanaṁ cetaso ekodibhāvaṁ avitakkaṁ avicāraṁ samādhijaṁ pīti-sukhaṁ {dutiyajjhānaṁ} upasampajja viharati. So imam eva kāyaṁ samādhijena pīti-sukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa samādhijena pīti-sukhena apphutaṁ hoti.

78. 'Seyyathā pi mahā-rāja udaka-rahado ubbhidodako, tassa n' ev' assa puratthimāya disāya udakass' āya-mukhaṁ, na pacchimāya disāya udakass' āya-mukhaṁ, na uttarāya disāya udakass' āyamukhaṁ, na dakkhiṇāya disāya udakass' āya-mukham, devo ca kālena kālaṁ sammā dhāraṁ anupaveccheyya. Atha kho tamhā udaka-rahadā sīta-vāri-dhārā {ubbhijjitvā} tam eva udaka-rahadaṁ sītena vārinā abhisandeyya parisandeyya paripūreyya paripphareyya, nāssa kiñci sabbāvato udaka-rahadassa sītena vārinā apphutaṁ assa. Evam eva kho mahā-rāja bhikkhu imam eva kāyaṁ samādhijena pīti-sukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati,

[page 075]

nāssa kiñci sabbāvato kāyassa samādhijena pīti-sukhena apphutaṁ hoti.

'Idam pi kho mahā-rāja sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ purimehi sandiṭṭhikehi sāmañña-phalehi abhikkantatarañ ca paṇītatarañ ca.

79. 'Puna ca paraṁ mahā-rāja bhikkhu pītiyā ca virāgā ca upekhako ca viharati sato ca sampajāno, sukhañ ca kāyena paṭisaṁvedeti yan taṁ ariyā ācikkhanti: "upekhako satimā sukha-vihārī" ti tatiyajjhānaṁ upasampajja viharati. So imam eva kāyaṁ nippītikena sukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa nippītikena sukhena apphutaṁ hoti.

80. 'Seyyathā pi mahā-rāja uppaliniyaṁ paduminiyaṁ puṇḍarīkiniyaṁ app ekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā udake-jātāni udake-saṁvaddhāni udakā 'nuggatāni anto-nimuggā-posīni, tāni yāva c' aggā yāva ca mūlā sītena vārinā abhisannāni parisannāni paripūrāni paripphuṭṭhāni, nāssa kiñci sabbāvataṁ uppalānaṁ vā padumānaṁ vā puṇḍarīkānaṁ vā sītena vārinā apphutaṁ assa. Evam eva kho mahā-rāja bhikkhu imam eva kāyaṁ nippītikena sukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa nippītikena sukhena apphutaṁ hoti.

'Idam pi kho mahā-rāja, sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ purimehi sandiṭṭhikehi sāmañña-phalehi abhikkantatarañ ca paṇītatarañ ca.

81. 'Puna ca paraṁ mahā-rāja bhikkhu sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubb' eva somanassadomanassānaṁ atthagamā adukkhaṁ asukhaṁ upekhāsati-pārisuddhiṁ catutthajjhānaṁ upasampajja viharati.

So imam eva kāyaṁ parisuddhena cetasā pariyodātena pharitvā nisinno hoti,

[page 076]

nāssa kiñci sabbāvato kāyassa parisuddhena cetasā pariyodātena apphutaṁ hoti.

82. 'Seyyathā pi mahā-rāja puriso odātena vatthena sa-sīsaṁ pārupitvā nisinno assa, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa odātena {vatthena} apphutaṁ assa, evam eva kho mahā-rāja bhikkhu imam eva kāyaṁ parisuddhena cetasā {pariyodātena} pharitvā nisinno hoti, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa parisuddhena cetasā pariyodātena apphutaṁ hoti.

'Idaṁ pi kho mahā-rāja sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ purimehi sandiṭṭhikehi sāmañña-phalehi abhikkantatarañ ca paṇītatarañ ca.

83. 'So evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese {mudu-bhūte} kammaniye ṭhite ānejjappatte ñāṇa-dassanāya cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti. So evaṁ pajānāti: "Ayaṁ kho me kāyo rūpī cātum-mahā-bhūtiko mātā-pettika-sambhavo odana-kummās-upacayo anicc-ucchādana-parimaddana-bhedana-vid{dhaṁsana}-dhammo, idañ ca pana me viññāṇaṁ ettha sitaṁ ettha paṭibaddhan ti." . 'Seyyathā pi mahā-rāja maṇi veḷuriyo subho jātimā aṭṭhaṅso suparikamma-kato accho vippasanno anāvilo sabbākāra-sampanno, tatra suttaṁ āvutaṁ nīlaṁ vā pītaṁ vā lohitaṁ vā odātaṁ vā paṇḍu-suttaṁ vā. Tam eva cakkhumā puriso hatthe karitvā paccavekkheyya: "Ayaṁ kho maṇi veḷuriyo subho jātimā aṭṭhaṁso suparikamma-kato accho vippasanno anāvilo sabbākāra-sampanno, tatr' idaṁ suttaṁ āvutaṁ nīlaṁ vā pītaṁ vā lohitaṁ vā odātaṁ vā paṇḍu-suttaṁ vā ti." Evam eva kho mahā-rāja bhikkhu evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudu-bhūte kammaniye ṭhite ānejjappatte ñāṇa{dassanāya} cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti. So evaṁ pajānāti; "Ayaṁ kho me kāyo rūpī cātum-mahā-bhūtiko mātā-pettika-sambhavo odana-kummās-upacayo anicc' ucchādana-parimaddana-bhedana-{viddhaṁsana}-dhammo, idañ ca pana me viññāṇaṁ ettha sitaṁ ettha paṭibaddhan ti."

[page 077]

'Idam pi kho mahā-rāja sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ purimehi sandiṭṭhikehi sāmañña-phalehi abhikkantatarañ ca paṇītatarañ ca.

85. 'So evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudu-bhūte kammaniye ṭhite ānejjappatte mano-mayaṁ kāyaṁ abhinimmināya cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti. So imamhā kāyā aññaṁ kāyaṁ abhinimmināti rūpiṁ manomayaṁ sabbaṅga-paccaṅgiṁ ahīnindriyaṁ.

86. 'Seyyathā pi mahā-rāja puriso muñjamhā isīkaṁ pavāheyya. Tassa evam assa: "Ayaṁ muñjo ayaṁ isīkā, añño muñjo {aññā isīkā,} muñjamhā tv eva isīkā pavāḷhā ti." Seyyathā pi pana mahā-rāja, puriso asi kosiyā pavāheyya. Tassa evam assa: "Ayaṁ asi ayaṁ kosi, añño asi añño kosi, kosiyā tv eva asi pavāḷho ti." Seyyathā pi pana mahā-rāja puriso ahiṁ karaṇḍā uddhareyya. Tassa evam assa: "Ayaṁ ahi ayaṁ karaṇḍo añño ahi añño karaṇḍo, karaṇḍā tv eva ahi ubbhato" ti.

Evaṁ eva kho mahā-rāja bhikkhu evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammaniye ṭhite ānejjappatte manomayaṁ kāyaṁ abhinimmināya cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti. So imamhā kāyā aññaṁ kāyaṁ abhinimmināti rūpiṁ manomayaṁ {sabbaṅga}-paccaṅgiṁ ahīnindriyaṁ.

'Idam pi kho mahā-rāja sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ purimehi sandiṭṭhikehi sāmañña-phalehi abhikkantatarañ ca paṇītatarañ ca.

487. 'So evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudu-bhūte kammaniye ṭhite ānejjappatte iddhi-vidhāya cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti.

[page 078]

So aneka-vihitaṁ iddhi-vidhaṁ paccanubhoti -- eko pi hutvā bahudhā hoti, bahudhā pi hutvā eko hoti, āvibhāvaṁ tiro-bhāvaṁ tiro-kuḍḍaṁ tiro-pākāraṁ tiro-pabbataṁ asajjamāno gacchati seyyathā pi ākāse, {paṭhaviyā} pi ummujja-nimmujjaṁ karoti seyyathā pi udake, udake pi abhijjamāno gacchati seyyathā pi paṭhaviyaṁ, ākāse pi pallaṅkena kamati seyyathā pi pakkhī sakuṇo, ime pi candima-suriye evaṁ mahiddhike evaṁ mahānubhāve pāṇinā parimasati parimajjati, yāva Brahma-lokā pi kāyena va saṁvatteti.

88. 'Seyyathā pi mahā-rāja dakkho kumbha-kāro vā kumbhakārantevāsī vā {suparikamma-katāya} mattikāya yaṁ yad eva bhājana-vikatiṁ ākaṅkheyya taṁ tad eva kareyya abhinipphādeyya. Seyyathā pi pana mahā-rāja dakkho danta-kāro vā dantakārantevāsī vā {suparikamma-katasmiṁ} dantasmiṁ yaṁ yad eva danta-vikatiṁ ākaṅkheyya taṁ tad eva kareyya abhinipphādeyya -- seyyathā pi pana mahārāja dakkho suvaṇṇa-kāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā {suparikamma-katasmiṁ} suvaṇṇasmiṁ yaṁ yad eva suvaṇṇavikatiṁ ākaṅkheyya taṁ tad eva kareyya {abhinipphādeyya,} evam eva kho mahā-rāja bhikkhu evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammaniye ṭhite ānejjappatte iddhi-vidhāya cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti. So aneka-vihitaṁ iddhividhaṁ paccanubhoti -- eko pi hutvā bahudhā hoti, bahudhā pi hutvā eko hoti, āvi-bhāvaṁ tiro-bhāvaṁ tiro-kuḍḍaṁ tiropākāraṁ tiro-pabbataṁ asajjamāno gacchati seyyathā pi ākāse, {paṭhaviyā} pi ummujja-nimmujjaṁ karoti seyyathā pi udake, udake pi abhijjamāno gacchati seyyathā pi paṭhaviyaṁ, ākāse pi pallaṅkena kamati seyyathā pi pakkhī sakuṇo, ime pi candima-suriye evaṁ mahiddhike evaṁ mahānubhāve pāṇinā parimasati parimajjati,

[page 079]

yāva Brahmalokā pi kāyena va saṁvatteti.

'Idam pi kho mahā-rāja sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ purimehi sandiṭṭhikehi sāmañña-phalehi abhikkantatarañ ca paṇītatarañ ca.

89. 'So evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudu-bhūte kammaniye ṭhite ānejjappatte dibbāya sota-dhātuyā cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti. So dibbāya sotadhātuyā visuddhāya atikkanta-mānusikāya ubho sadde suṇāti, dibbe ca mānuse ca, ye dūre santike ca.

90. 'Seyyathā pi mahā-rāja puriso addhāna-maggapaṭipanno so suṇeyya bheri-saddam pi mutiṅga-saddam pi saṅkha-paṇava-deṇḍima-saddam pi. Tassa evam assa: "Bheri-saddo" iti pi, "mutiṅga-saddo" iti pi "saṅkha-paṇava-deṇḍima-saddo" iti pi. Evam eva kho mahā-rāja bhikkhu evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte {anaṅgaṇe} vigatūpakkilese mudu-bhūte kammaniye ṭhite ānejjappatte dibbāya sota-dhātuyā cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti. So dibbāya sota-dhātuyā visuddhāya atikkanta-mānusikāya ubho sadde suṇāti, dibbe ca mānuse ca, ye dūre santike ca.

'Idam pi kho mahā-rāja sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ purimehi sandiṭṭhikehi sāmañña-phalehi abhikkantatarañ ca paṇītatarañ ca.

91. 'So evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudu-bhūte kammaniye ṭhite ānejjappatte ceto-{pariya-ñāṇāya} cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti. So para-sattānaṁ para-puggalānaṁ cetasā ceto paricca pajānāti --

sa-rāgaṁ vā cittaṁ sa-rāgaṁ cittan ti pajānāti,
vīta-rāgaṁ vā cittaṁ vīta-rāgaṁ cittan ti pajānāti,

[page 080]

sa-dosaṁ vā cittaṁ sa-dosaṁ cittan ti pajānāti,
vīta-dosaṁ vā cittaṁ vīta-dosaṁ cittan ti pajānāti,
sa-mohaṁ vā cittaṁ sa-mohaṁ cittan ti pajānāti,
vīta-mohaṁ vā cittaṁ vīta-mohaṁ cittan ti pajānāti,
saṅkhittaṁ vā cittaṁ saṅkhittaṁ cittan ti pajānāti,
vikkhittaṁ vā cittaṁ vikkhittaṁ cittan ti pajānāti,
mahaggataṁ vā cittaṁ mahaggataṁ cittan ti pajānāti,
amahaggataṁ vā cittaṁ amahaggataṁ cittan ti pajānāti,
sa-uttaraṁ vā cittaṁ sa-uttaraṁ cittan ti pajānāti,
anuttaraṁ vā cittaṁ anuttaraṁ cittan ti pajānāti,
samāhitaṁ vā cittaṁ samāhitaṁ cittan ti pajānāti,
asamāhitaṁ vā cittaṁ asamāhitaṁ cittan ti pajānāti,
vimuttaṁ vā cittaṁ vimuttaṁ cittan ti pajānāti,
avimuttaṁ vā cittaṁ {avimuttaṁ} cittan ti pajānāti.|| ||

92. 'Seyyathā pi mahā-rāja itthī vā puriso vā daharo vā yuvā maṇḍana-jātiko ādāse vā parisuddhe pariyodāte acche vā udaka-patte sakaṁ mukha-nimittaṁ paccavekkhamāno sakaṇikaṁ vā sakaṇikan ti jāneyya akaṇikaṁ vā akaṇikan ti jāneyya, evam eva kho mahā-rāja bhikkhu evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudu-bhūte kammaniye ṭhite ānejjappatte ceto-{pariya-ñāṇāya} cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti. So para-sattānaṁ para-puggalānaṁ cetasā ceto paricca pajānāti --

sa-rāgaṁ vā cittaṁ sa-rāgaṁ cittan ti pajānāti,
vīta-rāgaṁ vā cittaṁ vīta-rāgaṁ cittan ti pajānāti,
sa-dosaṁ vā cittaṁ sa-dosaṁ cittan ti pajānāti,
vīta-dosaṁ vā cittaṁ vīta-dosaṁ cittan ti pajānāti,
sa-mohaṁ vā cittaṁ sa-mohaṁ cittan ti pajānāti,
vīta-mohaṁ vā cittaṁ vīta-mohaṁ cittan ti pajānāti,
saṅkhittaṁ vā cittaṁ saṅkhittaṁ cittan ti
vikkhittaṁ vā cittaṁ vikkhittaṁ cittan ti pajānāti,
mahaggataṁ vā cittaṁ mahaggataṁ cittan ti pajānāti,
amahaggataṁ vā cittaṁ amahaggataṁ cittan ti pajānāti,
sa-uttaraṁ vā cittaṁ sa-uttaraṁ cittan ti pajānāti,

[page 081]

anuttaraṁ vā cittaṁ anuttaraṁ cittan ti pajānāti,
samāhitaṁ vā cittaṁ samāhitaṁ cittan ti pajānāti,
asamāhitaṁ vā cittaṁ asamāhitaṁ cittan ti pajānāti,
vimuttaṁ vā cittaṁ vimuttaṁ cittan ti pajānāti,
avimuttaṁ vā cittaṁ avimuttaṁ cittan ti pajānāti,
'Idam pi kho mahā-rāja sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ purimehi sandiṭṭhikehi sāmañña-phalehi abhikkantatarañ ca paṇītatarañ ca.

93. 'So evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudu-bhūte kammaniye ṭhite ānejjappatte pubbe-nivāsānussati-ñāṇāya cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti. So aneka-vihitaṁ pubbe-nivāsaṁ anussarati seyyathīdaṁ ekam pi jātiṁ dve pi jātiyo tisso pi jātiyo catasso pi jātiyo pañca pi jātiyo dasa pi jātiyo vīsatim pi jātiyo tiṁsam pi jātiyo {cattārīsam} pi jātiyo paññāsam pi jātiyo jāti-satam pi jāti-sahassam pi jāti-satasahassam pi aneke pi saṁvaṭṭa-kappe aneke pi vivaṭṭa-kappe aneke pi saṁvaṭṭa-vivaṭṭa-kappe. Amutrāsiṁ evaṁnāmo evaṁ-gotto evaṁ-vaṇṇo evam-āhāro evaṁ-sukha{dukkha}-paṭisaṁvedī evam-āyu-pariyanto. So tato cuto amutra upapādiṁ. Tatrāpāsiṁ evaṁ-nāmo evaṁ-gotto evaṁ-vaṇṇo evam-āhāro evaṁ-sukha-dukkha-paṭisaṁvedī evam-āyu-pariyanto. So tato cuto idhūpapanno" ti iti sākāraṁ sa-uddesaṁ aneka-vihitaṁ pubbe nivāsaṁ anussarati.

94. 'Seyyathā pi mahā-rāja puriso sakamhā gāmā aññaṁ gāmaṁ gaccheyya, tamhā pi gāmā aññaṁ gāmaṁ gaccheyya, tamhā pi gāmā sakaṁ yeva gāmaṁ {paccāgaccheyya.} Tassa evaṁ assa: "Ahaṁ kho sakamhā gāmā amuṁ gāmaṁ {āgañchiṁ}, tatra evaṁ aṭṭhāsiṁ evaṁ nisīdiṁ evaṁ abhāsiṁ evaṁ tuṇhī ahosiṁ, tamhā pi gāmā amuṁ gāmaṁ {āgañchiṁ}, tatrāpi evaṁ aṭṭhāsiṁ evaṁ nisīdiṁ evaṁ abhāsiṁ evaṁ tuṇhī ahosiṁ, so 'mhi tamhā gāmā sakaṁ yeva gāmaṁ paccāgato ti."

[page 082]

Evam eva kho mahā-rāja bhikkhu evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudu-bhūte kammaniye ṭhite ānejjappatte pubbe-nivāsānussati-ñāṇāya cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti. So aneka-vihitaṁ pubbenivāsaṁ anussarati -- seyyathīdaṁ ekam pi jātiṁ dve pi jātiyo tisso pi jātiyo catasso pi jātiyo pañca pi jātiyo dasa pi jātiyo vīsatim pi jātiyo tiṁsam pi jātiyo {cattārīsam} pi jātiyo paññāsam pi jātiyo jāti-satam pi jāti-sahassam pi jāti-sata-sahassam pi aneke pi saṁvaṭṭa-kappe aneke pi vivaṭṭa-kappe aneke pi saṁvaṭṭa-vivaṭṭa-kappe. Amutrāsiṁ evaṁ-nāmo evaṁ-gotto evaṁ-vaṇṇo evam-āhāro evaṁsukha-{dukkha}-paṭisaṁvedī evam-āyu-pariyanto. So tato cuto amutra upapādiṁ. Tatrāpāsiṁ evaṁ-nāmo evaṁ-gotto evaṁ-vaṇṇo evam-āhāro evaṁ-sukha-dukkha-paṭisaṁvedī evam-āyu-pariyanto. So tato cuto idhūpapanno" ti iti sākāraṁ sa-uddesaṁ aneka-vihitaṁ pubbe nivāsaṁ anussarati.

'Idam pi kho mahā-rāja sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ purimehi sandiṭṭhikehi sāmañña-phalehi abhikkantatarañ ca paṇītatarañ ca.

95. 'So evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudu-bhūte kammaniye ṭhite ānejjappatte sattānaṁ cutūpapāta-ñāṇāya cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti. So dibbena cakkhunā visuddhena atikkanta-mānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne, hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate yathā-kammūpage satte pajānāti: "Ime vata bhonto sattā kāya-duccaritena samannāgatā vacī-duccaritena samannāgatā mano-duccaritena samannāgatā ariyānaṁ upavādakā micchā-diṭṭhikā micchā-diṭṭhi-kamma-samādānā. Te kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapannā. Ime vā pana bhonto sattā kāya-sucaritena samannāgatā vacī-sucaritena samannāgatā mano-sucaritena samannāgatā ariyānaṁ anupavādakā sammā-{diṭṭhikā} sammā-diṭṭhi-kamma-samādānā, te kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapannā ti." Iti dibbena cakkhunā visuddhena atikkanta-mānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne,

[page 083]

hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate yathā-kammūpage satte pajānāti.

96. 'Seyyathā pi mahā-rāja majjhe siṅghāṭake pāsādo, tattha cakkhumā puriso ṭhito passeyya manusse gehaṁ pavisante pi nikkhamante pi rathiyā vīthi sañcarante pi majjhe pi siṅghāṭake nisinne. Tassa evam assa: "Ete manussā gehaṁ pavisanti ete nikkhamanti ete rathiyā vīthi sañcaranti ete majjhe siṅghāṭake nisinnā ti." Evam eva kho mahā-rāja bhikkhu evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudu-bhūte kammaniye ṭhite ānejjappatte sattānaṁ cutūpapāta-ñāṇāya cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti. So dibbena cakkhunā visuddhena atikkanta-mānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne, hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate {yathā-}kammūpage satte pajānāti: "Ime vata bhonto sattā kāya-duccaritena samannāgatā vacī-duccaritena samannāgatā mano-duccaritena samannāgatā ariyānaṁ upavādakā micchā-diṭṭhikā micchā-diṭṭhi-kamma-samādānā. Te kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapannā. Ime vā pana bhonto sattā kāya-sucaritena samannāgatā vacī-sucaritena samannāgatā mano-sucaritena samannāgatā ariyānaṁ anupavādakā sammā-{diṭṭhikā} sammā-diṭṭhi-kamma-samādānā, te kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ upapannā ti." Iti dibbena cakkhunā visuddhena atikkanta-mānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne, hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate yathā-kammūpage satte pajānāti.

'Idam pi kho mahā-rāja sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ purimehi sandiṭṭhikehi sāmañña-phalehi abhikkantatarañ ca paṇītatarañ ca.

97. 'So evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudu-bhūte kammaniye ṭhite ānejjappatte āsavānaṁ khaya-ñāṇāya cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti. So "idaṁ dukkhan" ti yathā-bhūtaṁ pajānāti,

[page 084]

"ayaṁ dukkha-samudayo" ti yathā-bhūtaṁ pajānāti, "ayaṁ dukkha-nirodho" ti yathā-bhūtaṁ pajānāti, "ayaṁ dukkha-nirodha-gāminī paṭipadā" ti yathā-bhūtaṁ pajānāti, "ime āsavā" ti yathā-bhūtaṁ pajānāti, "ayaṁ āsava-samudayo" ti yathā-bhūtaṁ pajānāti, "ayaṁ āsava-nirodho" ti yathā-bhūtaṁ pajānāti, "ayaṁ āsava-nirodha-gāminī paṭipadā" ti yathā-bhūtaṁ pajānāti. Tassa evaṁ jānato evaṁ passato kāmāsavā pi cittaṁ vimuccati bhavāsavā pi cittaṁ vimuccati avijjāsavā pi cittaṁ vimuccati, "Vimuttasmiṁ vimuttam" iti ñāṇaṁ hoti, "Khīṇā jāti vusitaṁ brahmacariyaṁ kataṁ karaṇīyaṁ nāparaṁ itthattāyāti" pajānāti.

98. 'Seyyathā pi mahā-rāja pabbata-saṅkhepe udakarahado accho vippasanno anāvilo, tattha cakkhumā puriso tīre ṭhito passeyya sippi-sambukam pi sakkharakaṭhalam pi maccha-gumbam pi carantam pi tiṭṭhantam pi. Tassa evam assa: "Ayaṁ kho udaka-rahado accho vippasanno anāvilo, tatr' ime sippi-sambukā pi sakkhara-kaṭhalā pi maccha-gumbā pi caranti pi tiṭṭhanti pīti." Evam eva kho mahā-rāja bhikkhu samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammaniye ṭhite ānejjappatte āsavānaṁ khayañāṇāya cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti. So imaṁ dukkhan" ti yathā-bhūtaṁ pajānāti, ayaṁ {dukkha}-samudayo" ti yathā-bhūtaṁ pajānāti, "ayaṁ dukkha-nirodho" ti yathā-bhūtaṁ pajānāti, ayaṁ dukkha-nirodha-gāminī paṭipadā" ti yathā-bhūtaṁ pajānāti, "ime āsavā" ti yathābhūtaṁ pajānāti, "ayaṁ āsava-samudayo" ti yathā-bhūtaṁ pajānāti, "ayaṁ āsava-nirodho" ti yathā-bhūtaṁ pajānāti, "ayaṁ āsava-nirodha-gāminī paṭipadā" ti yathābhūtaṁ pajānāti. Tassa evaṁ jānato evaṁ passato kāmāsavā pi cittaṁ vimuccati bhavāsavā pi cittaṁ vimuccati avijjāsavā pi cittaṁ vimuccati, Vimuttasmiṁ vimuttam" iti ñāṇaṁ hoti, "Khīṇā jāti vusitaṁ brahmacariyaṁ kataṁ karaṇīyaṁ nāparaṁ itthattāyāti" pajānāti.

[page 085]

'Idaṁ kho mahā-raja sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ purimehi sandiṭṭhikehi sāmañña-phalehi abhikkantatarañ ca paṇītatarañ ca. Imamhā mahā-rāja sandiṭṭhikehi sāmañña-phalehi aññaṁ sandiṭṭhikaṁ sāmañña-phalaṁ uttaritaraṁ vā paṇītataraṁ vā n' atthīti.'

99. Evaṁ vutte rājā Māgadho Ajātasattu Vedehi-putto Bhagavantaṁ etad avoca: 'Abhikkantaṁ bhante, abhikkantaṁ bhante. Seyyathā pi bhante nikkujjitaṁ vā ukkujjeyya paṭicchannaṁ vā vivareyya mūḷhassa vā maggaṁ ācikkheyya andhakāre vā tela-pajjotaṁ dhāreyya: cakkhumanto rūpāni dakkhintīti, evam eva Bhagavatā aneka-pariyāyena dhammo pakāsito. So ahaṁ bhante Bhagavantaṁ saraṇaṁ gacchāmi dhammañ ca bhikkhusaṅghañ ca, upāsakam maṁ Bhagavā dhāretu ajjatagge pāṇupetaṁ saraṇaṁ gataṁ. Accayo maṁ bhante accagamā yathā-bālaṁ yathā-mūḷhaṁ yathā-akusalaṁ, so 'haṁ pitaraṁ dhammikaṁ dhamma-rājānaṁ issariyassa kāraṇā jīvitā voropesiṁ. Tassa me bhante Bhagavā accayaṁ accayato patigaṇhātu āyatiṁ saṁvarāyāti.'

100. 'Taggha tvaṁ mahā-rāja accayo accagamā yathābālaṁ yathā-mūḷhaṁ yathā-akusalaṁ, yaṁ tvaṁ pitaraṁ dhammikaṁ dhamma-rājānaṁ jīvitā voropesi. Yato ca kho tvaṁ mahā-rāja accayaṁ accayato disvā yathā dhammaṁ paṭikarosi, tan te mayaṁ patigaṇhāma. Vuddhi h' esā mahā-rāja ariyassa vinaye, yo accayaṁ accayato disvā yathā dhammaṁ paṭikaroti āyatiṁ saṁvaraṁ āpajjatīti.'

101. Evaṁ vutte rājā Māgadho Ajātasattu Vedehi-putto Bhagavantaṁ etad avoca: 'Handa ca dāni mayaṁ bhante gacchāma, bahu-kiccā mayaṁ bahu-karaṇīyā ti.'

'Yassa dāni tvaṁ mahā-rāja kālaṁ maññasīti.' Atha kho rājā Māgadho Ajātasattu Vedehi-putto Bhagavato bhāsitaṁ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāy' āsanā Bhagavantaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā pakkāmi.

102. Atha kho Bhagavā acira-pakkantassa rañño Māgadhassa Ajātasattu-Vedehi-puttassa bhikkhū āmantesi:

[page 086]

"Khatāyaṁ bhikkhave rājā, upahatāyaṁ bhikkhave rājā.

Sacāyaṁ bhikkhave rājā pitaraṁ dhammikaṁ dhammarājānaṁ jīvitā na voropessatha, imasmiṁ yeva āsane virajaṁ vīta-malaṁ dhamma-cakkhuṁ uppajjissathāti.'

Idam avoca Bhagavā, attamanā te bhikkhū Bhagavato bhāsitaṁ abhinandun ti.

SĀMAÑÑA-PHALA-SUTTAṀ.

[page 087]

III. Ambaṭṭha Sutta

1.1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Kosalesu cārikaṁ caramāno mahatā bhikkhu-saṅghena saddhiṁ pañca-mattehi bhikkhu-satehi yena Icchānaṅkalaṁ nāma Kosalānaṁ brāhmaṇa-gāmo tad avasari. Tatra sudaṁ Bhagavā Icchānaṅkale viharati Icchānaṅkala-vana-saṇḍe.

Tena kho pana samayena Brāhmaṇo Pokkharasādi Ukkaṭṭhaṁ ajjhāvasati sattussadaṁ satiṇakaṭṭhodakaṁ sadhaññaṁ rāja-bhoggaṁ raññā Pasenadi-kosalena dinnaṁ rājadāyaṁ brahma-deyyaṁ.

2. Assosi kho Brāhmaṇo Pokkharasādi: 'Samaṇo khalu bho Gotamo Sakya-putto Sakya-kulā pabbajito Kosalesu cārikaṁ caramāno mahatā bhikkhu-saṅghena saddhiṁ pañca-mattehi bhikkhu-satehi Icchānaṅkalaṁ anuppatto Icchānaṅkale viharati Icchānaṅkala-vana-saṇḍe. Taṁ kho pana bhavantaṁ Gotamaṁ evaṁ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato: "Iti pi so Bhagavā arahaṁ sammā-sambuddho vijjā-caraṇa-sampanno sugato loka-vidū anuttaro purisa-damma-sārathi satthā deva-manussānaṁ buddho bhagavā." So imaṁ lokaṁ {sadevakaṁ} samārakaṁ sabrahmakaṁ sassamaṇa-brāhmaṇiṁ pajaṁ {sadeva-manussaṁ} sayaṁ abhiññā sacchikatvā pavedeti. So dhammaṁ deseti ādi-kalyāṇaṁ majjhe kalyāṇaṁ pariyosāna-kalyāṇaṁ sātthaṁ savyañjanaṁ, kevala-paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ pakāseti.

[page 088]

Sādhu kho pana tathā-rūpānaṁ arahataṁ dassanaṁ hotīti.'

3. Tena kho pana samayena brāhmaṇassa Pokkharasādissa Ambaṭṭho māṇavo antevāsī hoti ajjhāyako mantadharo tiṇṇaṁ vedānaṁ pāragū sanighaṇḍu-keṭubhānaṁ {sākkhara-ppabhedānaṁ} itihāsa-pañcamānaṁ padako veyyākaraṇo lokāyata-mahāpurisa-lakkhaṇesu anavayo anuññāta-paṭiññāto sake ācariyake tevijjake pāvacane: 'Yam ahaṁ jānāmi taṁ tvaṁ jānāsi, yaṁ tvaṁ jānāsi tam ahaṁ jānāmīti.'

4. Atha kho brāhmaṇo Pokkharasādi Ambaṭṭhaṁ māṇavaṁ āmantesi: 'Ayaṁ tāta Ambaṭṭha samaṇo Gotamo Sakyaputto Sakya-kulā pabbajito Kosalesu cārikaṁ caramāno mahatā bhikkhu-saṅghena saddhiṁ pañca-mattehi bhikkhu-satehi Icchānaṅkalaṁ anuppatto Icchānaṅkale viharati Icchānaṅkala-vana-saṇḍe. Taṁ kho pana bhavantaṁ Gotamaṁ evaṁ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato: "Iti pi so Bhagavā arahaṁ sammā-sambuddho" ... pe ... brahmacariyaṁ pakāseti. Sādhu kho pana tathā-rūpānaṁ arahataṁ dassanaṁ hotīti. Ehi tvaṁ tāta Ambaṭṭha yena samaṇo Gotamo ten' {upasaṅkama}, upasaṅkamitvā samaṇaṁ Gotamaṁ jānāhi yadi vā taṁ bhavantaṁ Gotamaṁ tathā santaṁ yeva saddo abbhuggato yadi vā no tathā, yadi vā so bhavaṁ Gotamo tādiso yadi vā na tādiso.

Tathā mayaṁ taṁ bhavantaṁ Gotamaṁ vedissāmāti.'

5. 'Yathā kathaṁ panāhaṁ bho taṁ bhavantaṁ Gotamaṁ jānissāmi yadi vā taṁ bhavantaṁ Gotamaṁ tathā santaṁ yeva saddo abbhuggato yadi vā no tathā, yadi vā so bhavaṁ Gotamo tādiso yadi vā na tādiso ti?'

'Āgatāni kho tāta Ambaṭṭha amhākaṁ mantesu dvattiṁsa mahāpurisa-lakkhaṇāni yehi samannāgatassa mahāpurisassa dve gatiyo bhavanti anaññā. Sace agāraṁ ajjhāvasati rājā hoti cakkavatti dhammiko dhamma-rājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto satta-ratana-samannāgato.

[page 089]

Tass' imāni satta ratanāni bhavanti: seyyathīdaṁ cakka-ratanaṁ hatthi-ratanaṁ assa-ratanaṁ maṇiratanaṁ itthi-ratanaṁ gahapati-ratanaṁ pariṇāyakaratanaṁ eva sattamaṁ. Paro sahassaṁ kho pan' assa puttā bhavanti sūrā vīraṅga-rūpā parasenappamaddanā.

So imaṁ pathaviṁ sāgara-pariyantaṁ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati. Sace kho pana agārasmā anagāriyaṁ pabbajati arahaṁ hoti sammā-sambuddho loke vivattacchaddo. Ahaṁ kho pana tāta Ambaṭṭha mantānaṁ dātā, tvaṁ mantānaṁ paṭiggahetā ti.'

6. 'Evaṁ bho ti' kho Ambaṭṭho māṇavo brāhmaṇassa Pokkharasādissa paṭissutvā, uṭṭhāy' āsanā brāhmaṇaṁ Pokkharasādiṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā vaḷavārathaṁ āruyha sambahulehi māṇavakehi saddhiṁ yena Icchānaṅkala-vana-saṇḍo tena pāyāsi. Yāvatikā yānassa bhūmi yānena gantvā yānā paccorohitvā pattiko va ārāmaṁ pāvisi.

7. Tena kho pana samayena sambahulā bhikkhū abbhokase caṅkamanti. Atha kho Ambaṭṭho māṇavo yena te bhikkhū ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā te bhikkhū etad avoca: 'Kahaṁ nu kho bho etarahi so bhavaṁ Gotamo viharati? taṁ hi mayaṁ bhavantaṁ Gotamaṁ dassanāya idh' upasaṅkantā ti.'

8. Atha kho tesaṁ bhikkhūnaṁ etad ahosi: 'Ayaṁ kho Ambaṭṭho māṇavo abhiññāta-kolañño c' eva abhiññātassa ca brāhmaṇassa Pokkharasādissa antevāsī. Agaru kho pana Bhagavato evarūpehi kula-puttehi saddhiṁ kathāsallāpo hotīti.' Te Ambaṭṭhaṁ māṇavaṁ etad avocuṁ: 'Eso Ambaṭṭha vihāro saṁvuta-dvāro, tena appa-saddo upasaṅkamitvā ataramāno ālindaṁ pavisitvā ukkāsitvā aggalaṁ ākoṭehi. Vivarissati te Bhagavā dvāran ti.'

9. Atha kho Ambaṭṭho māṇavo yena so vihāro saṁvuta-dvāro tena appa-saddo upasaṅkamitvā ataramāno ālindaṁ pavisitvā ukkāsitvā aggalaṁ ākoṭesi. Vivari Bhagavā dvāraṁ, pāvisi Ambaṭṭho māṇavo. Māṇavakā pi pavisitvā Bhagavatā saddhiṁ sammodiṁsu sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdiṁsu. Ambaṭṭho pana māṇavo caṅkamanto pi nisinnena Bhagavatā kañci kañci kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāreti,

[page 090]

ṭhito pi nisinnena Bhagavatā kañci kañci kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāreti.

10. Atha kho Bhagavā Ambaṭṭha-māṇavaṁ etad avoca: 'Evaṁ nu kho te Ambaṭṭha brāhmaṇehi vuddhehi mahallakehi ācariya-pācariyehi saddhiṁ kathā-sallāpo hoti yathayidaṁ caraṁ tiṭṭhaṁ nisinnena mayā kañci kañci kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāresīti?'

'No h' idaṁ bho Gotama. Gacchanto vā hi bho Gotama gacchantena brāhmaṇo brāhmaṇena saddhiṁ sallapituṁ arahati, ṭhito vā hi bho {Gotama} ṭhitena brāhmaṇo brāhmaṇena saddhiṁ sallapituṁ arahati, nisinno vā hi bho Gotama nisinnena brāhmaṇo brāhmaṇena saddhiṁ sallapituṁ arahati, sayāno vā hi bho Gotama sayānena brāhmaṇo brāhmaṇena saddhiṁ sallapituṁ arahati. Ye ca kho te bho Gotama muṇḍakā samaṇakā ibbhā kiṇhā bandhupādāpaccā tehi pi me saddhiṁ evaṁ kathā-sallāpo hoti yathariva bhotā Gotamenāti.'

11. 'Atthikavato kho pana te Ambaṭṭha idh' āgamanaṁ ahosi, yāy' eva kho pan' atthāya āgaccheyyātho taṁ eva atthaṁ sādhukam manasikareyyātho. Avusitavā yeva kho pana Ambaṭṭho māṇavo, vusitavā-mānī kim aññatra avusitattā ti.'

12. Atha kho Ambaṭṭho māṇavo Bhagavatā avusitavādena vuccamāno kupito anattamano, Bhagavantaṁ yeva khuṁsento Bhagavantaṁ yeva vambhento Bhagavantaṁ yeva upavadamāno: 'Samaṇo ca me bho Gotamo pāpiko bhavissatīti' Bhagavantaṁ etad avoca: 'Caṇḍā bho Gotama Sakya-jāti, pharusā bho Gotama Sakya-jāti, lahusā bho Gotama Sakya-jāti,

[page 091]

rabhasā bho Gotama Sakya-jāti.

Ibbhā santā ibbhā samānā na brāhmaṇe sakkaronti na brāhmaṇe garukaronti na brāhmaṇe {mānenti} na brāhmaṇe pūjenti na brāhmaṇe apacāyanti. Tayidaṁ bho Gotama {na cchannaṁ} tayidaṁ {na ppatirūpaṁ} yadime Sakyā ibbhā santā ibbhā samānā na brāhmaṇe sakkaronti na brāhmaṇe garukaronti na brāhmaṇe mānenti na brāhmaṇe pūjenti na brāhmaṇe apacāyantīti.' Iti ha Ambaṭṭho māṇavo idaṁ paṭhamaṁ Sakkesu ibbha-vādaṁ nipātesi.

13. 'Kim pana te Ambaṭṭha Sakyā aparaddhun ti?'

'Ekaṁ idāhaṁ bho Gotama samayaṁ ācariyassa brāhmaṇassa Pokkharasātissa kenacid eva karaṇīyena {Kapilavatthuṁ} agamāsiṁ, yena Sakkānaṁ santhāgāraṁ ten' upasaṅkamiṁ. Tena kho pana samayena sambahulā Sakyā c' eva Sakyā-kumārā ca santhāgāre uccesu āsanesu nisinnā honti aññamaññaṁ aṅguli-patodakena sañjagghantā saṅkīḷantā, aññadatthu mamaṁ yeva maññe va anojagghantā, na maṁ koci āsanena pi nimantesi. Tayidaṁ bho Gotama {na cchannaṁ} tayidaṁ {na ppaṭirūpaṁ} yad ime Sakyā ibbhā santā ibbhā samānā na brāhmaṇe sakkaronti na brāhmaṇe garukaronti na brāhmaṇe mānenti na brāhmaṇe pūjenti na brāhmaṇe apacāyantīti.' Iti ha Ambaṭṭho māṇavo idaṁ dutiyaṁ Sakkesu ibbha-vādam nipātesi.

14. 'Laṭukikā pi kho Ambaṭṭha sakuṇikā sake kulāvake kāmalāpinī hoti. Sakaṁ kho pan' etaṁ Ambaṭṭha Sakyānaṁ yad idaṁ Kapilavatthuṁ, na arahati yasmā Ambaṭṭho imāya appamattāya abhisajjitun ti.'

15. 'Cattāro 'me bho Gotama vaṇṇā, khattiyā brāhmaṇā vessā suddā. Imesaṁ hi bho Gotama {catunnaṁ} vaṇṇānaṁ tayo vaṇṇā khattiyā ca vessā ca suddā ca aññadatthu brāhmaṇass' eva paricārakā sampajjanti. Tayidaṁ bho Gotama nacchannaṁ tayidaṁ {na ppatirūpaṁ} yad ime Sakyā ibbhā santā ibbhā samānā na brāhmaṇe sakkaronti na brāhmaṇe garukaronti na brāhmaṇe mānenti na brāhmaṇe pūjenti na brāhmaṇe apacāyantīti.'

[page 092]

Iti ha Ambaṭṭho māṇavo idaṁ tatiyaṁ Sakkesu ibbha-vādaṁ nipātesi.

16. Atha kho Bhagavato etad ahosi: 'Atibāḷhaṁ kho ayaṁ Ambaṭṭho māṇavo Sakkesu ibbha-vādena nimmadeti. Yan nūnāhaṁ gottaṁ puccheyyan ti.' Atha Kho Bhagavā Ambaṭṭhaṁ māṇavaṁ etad avoca: 'Kathaṅgotto 'si Ambaṭṭhāti?'

'Kaṇhāyano 'haṁ asmi bho Gotamāti.'

{'Porāṇaṁ} kho pana te Ambaṭṭha mātāpettikaṁ nāmagottaṁ anussarato ayya-puttā Sakyā bhavanti, dāsi-putto tvaṁ asi Sakyānaṁ. Sakyā kho pan' Ambaṭṭha rājānaṁ Okkākaṁ pitāmahaṁ dahanti. Bhūta-pubbaṁ Ambaṭṭha rājā Okkāko yā sā mahesī piyā manāpā tassā puttassa rajjaṁ pariṇāmetukāmo jeṭṭha-kumāre raṭṭhasmā pabbājesi, Okkāmukhaṁ Karaṇḍuṁ Hatthinīyaṁ Sīnipuraṁ. Te raṭṭhasmā pabbājitā yattha Himavanta-passe pokkharaṇiyā tīre mahā sāka-saṇḍo tattha vāsaṁ kappesuṁ.

Te jāti-sambheda-bhayā sakāhi bhaginīhi saddhiṁ {saṁvāsaṁ} kappesuṁ.

'Atha kho Ambaṭṭha rājā Okkāko amacce pārisajje āmantesi: "Kahaṁ nu kho bho etarahi kumārā sammantīti?"

"'Atthi deva Himavanta-passe pokkharaṇiyā tīre mahā sāka-saṇḍo tatth' etarahi kumārā sammanti. Te jātisambheda-bhayā sakāhi bhaginīhi saddhiṁ {saṁvāsaṁ} kappentīti."

'Atha kho Ambaṭṭha rājā Okkāko udānaṁ udānesi:

[page 093]

"Sakyā vata bho kumārā, parama-sakyā vata bho kumārā ti."

'Tadagge kho pana Ambaṭṭha Sakyā paññāyanti. So va Sakyānaṁ pubba-puriso. Rañño kho pana Ambaṭṭha Okkākassa Disā nāma dāsī ahosi. Sā kaṇhaṁ janesi.

Jāto Kaṇho paccābhāsi: "Dhopetha maṁ amma, nahāpetha maṁ amma, imasmā maṁ amma asucismā parimocetha, atthāya vo bhavissāmīti." Yathā kho pana Ambaṭṭha etarahi manussā pisāce pisācā ti sañjānanti, evam eva kho Ambaṭṭha tena samayena manussā pisāce pi Kaṇhā ti sañjānanti. Te evam āhaṁsu: "Ayaṁ sañjāto paccābhāsi. Kaṇho jāto pisāco jāto ti." Tadagge kho pana Ambaṭṭha Kaṇhāyanā paññāyanti. So ca Kaṇhāyanānaṁ pubba-puriso. Iti kho te Ambaṭṭha porāṇaṁ mātāpettikaṁ nāma-gottaṁ anussarato ayya-puttā Sakyā bhavanti, dāsi-putto tvam asi Sakyānan ti.'

17. Evaṁ vutte te māṇavakā Bhagavantaṁ etadavocuṁ: 'Mā bhavaṁ Gotama Ambaṭṭhaṁ māṇavaṁ atibāḷhaṁ dāsi-putta-vādena nimmādesi, sujāto ca bho Gotama Ambaṭṭho māṇavo, kula-putto ca Ambaṭṭho māṇavo, bahussutoca Ambaṭṭho māṇavo, kalyāṇa-vākkaraṇo ca Ambaṭṭho māṇavo, paṇḍito ca Ambaṭṭho māṇavo, pahoti ca Ambaṭṭho māṇavo bhotā Gotamena saddhiṁ asmiṁ vacane patimantetun ti.'

18. Atha kho Bhagavā te māṇavake etad avoca: 'Sace kho tumhākaṁ māṇavakā evaṁ hoti, "Dujjāto ca Ambaṭṭho māṇavo, akula-putto ca Ambaṭṭho māṇāvo, appassuto ca Ambaṭṭho māṇavo,

[page 094]

akalyāṇa-vākkaraṇo ca Ambaṭṭho māṇavo, duppañño ca Ambaṭṭho māṇavo, na ca pahoti Ambaṭṭho māṇavo samaṇena Gotamena saddhiṁ asmiṁ vacane patimantetun ti," tiṭṭhatu Ambaṭṭho māṇavo, tumhe mayā saddhiṁ asmiṁ vacane mantavho. Sace pana tumhākaṁ māṇavakā evaṁ hoti: "Sujāto ca Ambaṭṭho māṇavo, kula-putto ca Ambaṭṭho māṇavo, bahussuto ca Ambaṭṭho māṇavo, kalyāṇa-vākkaraṇo ca Ambaṭṭho māṇavo, paṇḍito ca Ambaṭṭho māṇavo, pahoti ca Ambaṭṭho māṇavo samaṇena Gotamena saddhiṁ vacane patimantetun ti," tiṭṭhatha tumhe, Ambaṭṭho māṇavo mayā saddhiṁ mantetūti.'

19. 'Sujāto ca bho Gotama Ambaṭṭho māṇavo, {kulaputto} ca Ambaṭṭho māṇavo, bahussuto ca Ambaṭṭho māṇavo, kalyāṇa-vākkaraṇo ca Ambaṭṭho māṇavo, paṇḍito ca Ambaṭṭho māṇavo, pahoti ca Ambaṭṭho māṇavo samaṇena Gotamena saddhiṁ asmiṁ vacane patimantetuṁ.

Tuṇhī mayaṁ bhavissāma. Ambaṭṭho māṇavo bhotā Gotamena saddhiṁ asmiṁ vacane patimantetūti.'

20. Atha kho Bhagavā Ambaṭṭhaṁ māṇavaṁ etad avoca: 'Ayaṁ kho pana te Ambaṭṭha sahadhammiko pañho āgacchati, akāmā vyākātabbo. Sace na vyākarissasi aññena vā aññaṁ paṭicarissasi, tuṇhi vā bhavissasi, pakkamissasi vā, etth' eva te sattadhā muddhā phalissati.

Taṁ kim maññasi Ambaṭṭha? Kin ti te sutaṁ brāhmaṇānam vuddhānaṁ mahallakānaṁ ācariya-pācariyānaṁ bhāsamānānaṁ, kuto pabhutikā Kaṇhāyanā, ko ca Kaṇhāyanānaṁ pubba-puriso ti?'

Evaṁ vutte Ambaṭṭho māṇavo tuṇhī ahosi. Dutiyam pi kho Bhagavā Ambaṭṭhaṁ māṇavaṁ etad avoca: 'Taṁ kim maññasi Ambaṭṭha? Kin ti te sutaṁ brāhmaṇānam vuddhānaṁ mahallakānaṁ ... pe ... ko ca Kaṇhāyanānaṁ pubba-puriso ti?'

[page 095]

Dutiyam pi kho Ambaṭṭho māṇavo tuṇhī ahosi.

Atha kho Bhagavā Ambaṭṭhaṁ māṇavaṁ etad avoca: 'Vyākarohi idāni Ambaṭṭha, na dānite tuṇhī-bhāvassa kālo.

Yo kho Ambaṭṭha Tathāgatena yāva tatiyakaṁ sahadhammikaṁ pañhaṁ puṭṭho na vyākaroti, etth' ev' assa sattadhā muddhā phalissatīti.'

21. Tena kho pana samayena vajirapāṇī yakkho mahantaṁ ayo-kūṭaṁ ādāya ādittaṁ sampajjalitaṁ {sajoti-bhūtaṁ} Ambaṭṭhassa māṇavassa upari vehāsaṭṭhito hoti: 'Sacāyaṁ Ambaṭṭho māṇavo Bhagavatā yāva tatiyakaṁ sahadhammikaṁ pañhaṁ puṭṭho na vyākarissati etth' ev' assa sattadhā muddhaṁ phālessāmīti.' Taṁ kho pana vajirapāṇiṁ yakkhaṁ Bhagavā c' eva passati Ambaṭṭho ca māṇavo. Atha kho Ambaṭṭho māṇavo taṁ disvā bhīto saṁviggo loma-haṭṭha-jāto Bhagavantaṁ yeva tāṇaṁ gavesī Bhagavantaṁ yevaleṇaṁ gavesī Bhagavantaṁ yeva saraṇaṁ gavesī upanisīditvā Bhagavantaṁ etad avoca: 'Kiṁ etaṁ bhavaṁ {Gotamo} āha? Puna bhavaṁ Gotamo brūmetūti.'

'Taṁ kiṁ maññasi Ambaṭṭha? Kin ti te sutaṁ brāhmaṇānaṁ vuddhānaṁ mahallakānaṁ ācariya-pācariyānaṁ bhāsamānānaṁ, kuto-pabhutikā Kaṇhāyanā, ko ca Kaṇhayanānaṁ pubba-puriso ti?'

'Evam eva me bho Gotama sutaṁ yath' eva bhavaṁ Gotamo āha, tato-pabhutikā Kaṇhāyanā, so ca Kaṇhāyanānaṁ pubba-puriso ti.'

22. Evaṁ vutte māṇavakā unnādino uccā-saddā mahāsaddā ahesuṁ: 'Dujjāto kira bho Ambaṭṭho māṇavo, akula-putto kira bho Ambaṭṭho {māṇavo}, dāsi-putto kira bho Ambaṭṭho māṇavo Sakyānaṁ, ayya-puttā kira bho Ambaṭṭhassa māṇavassa Sakyā bhavanti. Dhamma-vādiṁ yeva kira mayaṁ samaṇaṁ Gotamaṁ apasādetabbaṁ amaññimhāti.'

23. Atha kho Bhagavato etad ahosi: 'Atibāḷhaṁ kho ime māṇavakā Ambaṭṭhaṁ māṇavaṁ dāsi-putta-vādena nimmādenti,

[page 096]

yan nūnāham parimoceyyan ti.' Atha kho Bhagavā te māṇavake etad avoca: 'Mā kho tumhe māṇavakā Ambaṭṭhaṁ māṇavaṁ atibāḷhaṁ dāsi-putta-vādena nimmādetha. Uḷāro so Kaṇho isi ahosi. So dakkhiṇaṁ janapadaṁ gantvā, brahme mante adhiyitvā rājānaṁ Okkākaṁ upasaṅkamitvā Khuddarūpiṁ dhītaraṁ yāci. Tassa rājā Okkāko "ko {n'eva} rem' ayaṁ dāsi-putto samāno Khuddarūpiṁ dhītaraṁ yācatīti" kupito anattamano khurappaṁ sannayhi. So taṁ khurappaṁ n' eva asakkhi muñcituṁ no paṭisaṁharituṁ. Atha kho māṇavakā amaccā pārisajjā Kaṇhaṁ isiṁ upasaṅkamitvā etad avocuṁ: "'Sotthi bhadante hotu rañño, sotthi bhadante hotu rañño ti."

"'Sotthi bhavissati rañño api ca rājā yadi adho khurappaṁ muñcissati, yāvatā rañño vijitaṁ ettāvatā paṭhaviṁ udrīyissatīti."

"'Sotthi bhadante hotu rañño, sotthi janapadassāti."

"'Sotthi bhavissati rañño sotthi janapadassa, api ca rājā yadi uddhaṁ khurappaṁ muñcissati, yāvatā rañño vijitaṁ ettāvatā satta vassāni devo na vassissatīti."

"'Sotthi bhadante hotu rañño, sotthi janapadassa, devo ca vassatūti."

"'Sotthi bhavissati rañño, sotthi janapadassa, devo ca vassissati, api ca rājā jeṭṭha-kumāre khurappaṁ paṭiṭṭhāpetu, sotthi kumāro pallomo bhavissatīti."

'Atha kho māṇavakā amaccā {Okkākassa} ārocesuṁ: "Okkāko jeṭṭha-kumāre khurappaṁ patiṭṭhāpetu, sotthi kumāro pallomo bhavissatīti." Atha kho rājā Okkāko jeṭṭhakumāre khurappaṁ patiṭṭhāpesi, sotthi kumāro pallomo sambhavi. Atha kho tassa rājā Okkāko bhīto brahmadaṇḍena tajjito Khuddarūpiṁ dhītaraṁ adāsi.

[page 097]

Mā kho tumhe māṇavakā {Ambaṭṭhaṁ} māṇavaṁ atibāḷhaṁ dāsiputta-vādena nimmādetha. Uḷāro so Kaṇho isi ahosīti.'

24. Atha kho Bhagavā Ambaṭṭhaṁ māṇavaṁ āmantesi: 'Taṁ kim maññasi Ambaṭṭha? Idha khattiya-kumāro brāhmaṇa-kaññāya saddhiṁ saṁvāsaṁ kappeyya. Tesaṁ saṁvāsam anvāya putto jāyetha. Yo so khattiya-kumārena brāhmaṇa-kaññāya putto uppanno api nu so labhetha brāhmaṇesu āsanaṁ vā udakaṁ vā ti?'

'{Labhetha} bho Gotama.'

'Api nu naṁ brāhmaṇā {bhojeyyuṁ} saddhe vā thālipāke vā yaññe vā pāhuṇe vā ti?'

"Bhojeyyuṁ bho Gotama.'

'Api nu naṁ brāhmaṇā mante vāceyyuṁ vā no vā ti?'

'Vāceyyuṁ bho Gotama.'

'Api nu 'ssa itthīsu āvaṭaṁ vā assa anāvaṭaṁ vā ti?'

'Anāvaṭaṁ hi' ssa bho Gotama.'

'Api nu naṁ khattiyā khattiyābhisekena abhisiñceyyun ti?'

'No h' etaṁ bho Gotama.'

'Taṁ kissa hetu?'

'Mātito hi bho Gotama anuppanno ti.'

25. 'Taṁ kim maññasi Ambaṭṭha? Idha brāhmaṇakumāro khattiya-kaññāya saddhiṁ saṁvāsaṁ kappeyya.

Tesaṁ saṁvāsaṁ anvāya putto jāyetha. Yo so brāhmaṇakumārena khattiya-kaññāya putto uppanno api nu so labhetha brāhmaṇesu āsanaṁ vā udakaṁ vā ti?'

'Labhetha bho Gotama.'

'Api nu naṁ brāhmaṇā bhojeyyuṁ saddhe vā thālipāke vā yaññe vā pāhuṇe vā ti?'

'Bhojeyyuṁ bho Gotama.'

'Api nu naṁ brāhmaṇā mante vāceyyuṁ vā no vā ti?'

'Vāceyyuṁ bho Gotama.'

[page 098]

'Api nu 'ssa itthīsu āvaṭaṁ vā assa anāvaṭaṁ vā ti?' 'Anāvaṭaṁ hi 'ssa bho Gotama.'

'Api nu khattiyā khattiyābhisekena abhisiñceyyunti?'

'No h' etaṁ bho Gotama.'

'Taṁ kissa hetu?'

'Pitito hi bho Gotama anuppanno ti.'

26. 'Iti kho Ambaṭṭha itthiyā vā itthiṁ karitvā purisena vā purisaṁ karitvā khattiyā va seṭṭhā hīnā brāhmaṇā. Taṁ kim maññasi Ambaṭṭha? Idha brāhmaṇā brāhmaṇaṁ kismicid eva pakaraṇe khura-muṇḍaṁ karitvā assa-puṭena vadhitvā raṭṭhā vā nagarā vā pabbājeyyuṁ. Api nu so labhetha brāhmaṇesu āsanaṁ vā udakaṁ vā ti?'

'No h' idaṁ bho Gotama.'

'Api nu naṁ brāhmaṇā bhojeyyuṁ saddhe vā thālipāke vā yaññe vā pāhuṇe vā ti?'

'No h' idaṁ bho Gotama.'

Api nu naṁ brāhmaṇā mante vāceyyuṁ vā no vā ti?'

'No h' idaṁ bho Gotama.'

'Api nu 'ssa itthīsu āvaṭaṁ vā assa anāvaṭaṁ vā ti?'

'Āvaṭaṁ hi 'ssa bho Gotama.'

27. 'Taṁ kim maññasi Ambaṭṭha? Idha khattiyā khattiyaṁ kismicid eva pakaraṇe khura-muṇḍaṁ karitvā assa-puṭena vadhitvā raṭṭhā vā nagarā vā pabbājeyyuṁ.

Api nu so {labhetha} brāhmaṇesu āsanaṁ vā udakaṁ vā ti?'

'{Labhetha} bho Gotama.'

'Api nu naṁ brāhmaṇā bhojeyyuṁ saddhe vā thālipāke vā yaññe vā pāhuṇe vā ti?'

'Bhojeyyuṁ bho Gotama.'

'Api nu naṁ brāhmaṇā mante vāceyyuṁ vā no vā ti?'

'Vāceyyuṁ bho Gotama.'

'Api nu 'ssa itthīsu āvaṭaṁ vā assa anāvaṭaṁ vā ti?'

'{Anāvaṭaṁ} hi 'ssa bho Gotama.'

'Ettāvatā kho Ambaṭṭha khattiyo parama-nihīnataṁ patto hoti yad eva naṁ khattiyā khura-muṇḍaṁ karitvā assa-puṭena vadhitvā raṭṭhā vā nagarā vā pabbājenti.

[page 099]

Iti kho Ambaṭṭha yadā pi khattiyo parama-nihīnataṁ patto hoti tadā pi khattiyā va seṭṭhā hīnā brāhmaṇā.

28. 'Brahmunā pi esā Ambaṭṭha {Sanaṅkumāreṇa} gāthā bhāsitā:

Khattiyo seṭṭho jane tasmiṁ ye gotta-paṭisārino.
{Vijjā-caraṇa}-sampanno so seṭṭho deva-mānuse ti.

Sā kho pan' esā Ambaṭṭha brahmunā Sanaṁ-kumārena gāthā sugītā na duggītā subhāsitā na dubbhāsitā atthasaṁhitāna anattha-saṁhitā anumatā mayā pi. Aham pi Ambaṭṭha evaṁ vadāmi:

Khattiyo seṭṭho {jane tasmiṁ} ye gotta-paṭisārino
{Vijjā-caraṇa}-sampanno so seṭṭho deva-mānuse ti.'

Bhāṇavāraṁ Paṭhamaṁ.

2.1. 'Katamaṁ pana taṁ bho Gotama {caraṇaṁ}, katamā sā vijjā ti?'

'Na kho Ambaṭṭha anuttarāya vijjā-caraṇa-sampadāya jāti-vādo vā vuccati, gotta-vādo vā vuccati, māna-vādo vā vuccati: "Arahasi vā maṁ tvaṁ na vā maṁ tvaṁ arahasīti." Yattha kho Ambaṭṭha āvāho vā hoti vivāho vā hoti āvāha-{vivāho} vā hoti etth' etaṁ vuccati jāti-vādo iti pi, gotta-vādo iti pi, māna-vādo iti pi: "Arahasi vā maṁ tvaṁ na vā maṁ tvaṁ arahasīti." Ye hi keci Ambaṭṭha jāti-vāda-vinibandhā vā gotta-vāda-vinibandhā vā māna-vāda-vinibandhā vā āvāha-vivāha-vinibandhā vā, ārakā te anuttarāya vijjā-caraṇa-sampadāya. Pahāya kho Ambaṭṭha jāti-vāda-vinibandhañ ca gotta-vādavinibandhañ ca māna-vāda-vinibandhañ ca āvāha-vivāhavinibandhañ ca anuttarāya vijjā-caraṇa-sampadāya sacchikiriyā hotīti.'

[page 100]

2. 'Katamaṁ pana taṁ bho Gotama caraṇaṁ, katamā sā vijjā ti?'

'Idha Ambaṭṭha Tathāgato loke uppajjati arahaṁ sammāsambuddho ... pe ... [yathā {Sāmañña-phalaṁ} evaṁ vitthāretabbaṁ] ... evaṁ kho Ambaṭṭha bhikkhu sīlasampanno hoti.'

' ... pe ... paṭhamajjhānaṁ upasampajja viharati.

Idam pi 'ssa hoti caraṇasmiṁ.' ... pe ... catutthajjhānaṁ upasampajja viharati. Idam pi 'ssa hoti caraṇasmiṁ. Idaṁ kho taṁ Ambaṭṭha caraṇaṁ.

' ... pe ... ñāṇa-dassanāya cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti ... pe ... Idam pi 'ssa hoti vijjāya ... pe ... nāparaṁ itthattāyāti pajānāti. Idam pi 'ssa hoti vijjāya. Ayaṁ kho sā Ambaṭṭha vijjā.

'Ayaṁ vuccati Ambaṭṭha bhikkhu vijjā-sampanno iti pi caraṇa-sampanno iti pi vijjā-caraṇa-sampanno iti pi. Imāya ca Ambaṭṭha vijjā-caraṇa-sampadāya aññā vijjasampadā caraṇa-sampadā uttaritarā vā paṇītatarā vā n' atthi.

3. 'Imāya kho Ambaṭṭha anuttarāya vijjā-caraṇasampadāya cattāri apāya-mukhāni bhavanti.

[page 101]

Katamāni cattāri? Idha Ambaṭṭha ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā imaṁ yeva anuttaraṁ vijjā-caraṇa-sampadaṁ anabhisambhuṇamāno khāri-vividham ādāya araññe vanam ajjhogāhati "pavatta-phala-bhojano {bhavissāmīti}." So aññadatthu vijjā-caraṇa-sampannass' eva paricārako sampajjati. Imāya kho Ambaṭṭha anuttarāya vijja-caraṇasampadāya idaṁ pathamaṁ apāya-mukhaṁ bhavati.

'Puna ca paraṁ Ambaṭṭha idh' ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā imañ ca anuttaraṁ vijjā-caraṇa-sampadaṁ anabhisambhuṇamāno, pavattaphala-bhojanatañ ca anabhisambhuṇamāno, kuddāla-{piṭakaṁ} ādāya araññe vanam ajjhogāhati "kandamūlaphala-bhojano bhavissāmīti." So aññadatthu vijjā-caraṇa-sampannass' eva paricārako sampajjati. Imāya kho Ambaṭṭha anuttarāya vijjā-caraṇasampadāya idaṁ dutiyaṁ apāya-mukhaṁ bhavati.

'Puna ca paraṁ Ambaṭṭha idh' ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā imaṁ c' eva anuttaraṁ vijjā-caraṇa-sampadaṁ anabhisambhuṇamāno, pavattaphala-bhojanatañ ca anabhisambhuṇamāno, kandamūlaphala-bhojanatañ ca anabhisambhuṇamāno, gāma-sāmantaṁ vā nigamasāmantaṁ vā agyāgāraṁ karitvā aggiṁ paricaranto acchati. So aññadatthu vijjā-caraṇa-sampannass' eva paricārako sampajjati. Imāya kho Ambaṭṭha anuttarāya vijjā-caraṇa-sampadāya idaṁ tatiyaṁ apāya-mukhaṁ bhavati.

'Puna ca paraṁ Ambaṭṭha idh' ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā imañ c' eva anuttaraṁ vijjā-caraṇa-sampadaṁ anabhisambhuṇamāno, pavattaphala-bhojanatañ ca anabhisambhuṇamāno, kandamūlaphala-bhojanatañ ca anabhisambhuṇamāno, aggi-paricariyañ ca anabhisambhuṇamāno, cātummahāpathe catudvāraṁ agāraṁ karitvā acchati:

[page 102]

"Yo imāhi catuhi disāhi āgamissati samaṇo vā brāhmaṇo va tam ahaṁ yathā sattiṁ yathā balaṁ paṭipūjessāmīti." So aññadatthu vijjā-caraṇa-sampannass' eva paricārako sampajjati. Imāya kho Ambaṭṭha anuttarāya vijjā-caraṇa-sampadāya idaṁ catutthaṁ apāya-mukhaṁ bhavati.

'Imāya kho Ambaṭṭha anuttarāya vijjā-caraṇa-sampadāya imāni {cattāri} apāya-mukhāni bhavanti.

4. 'Taṁ kim maññasi Ambaṭṭha? Api nu tvaṁ imāya anuttarāya vijjā-caraṇa-sampadāya sandissasi sācariyako ti?'

'No h' idaṁ bho Gotama. Ko cāhaṁ bho Gotama sācariyako, kā ca anuttarā vijjā-caraṇa-sampadā? Ārako 'haṁ bho Gotama anuttarāya vijjā-caraṇa-sampadāya sācariyako ti.'

'Taṁ kim maññasi Ambaṭṭha? Api nu tvaṁ imañ c' eva anuttaraṁ vijjā-caraṇa-sampadaṁ anabhisambhuṇamāno khāri-vividhaṁ ādāya araññe vanam ajjhogāhasi "sācariyako pavatta-phala-bhojano bhavissāmāti?"'

'No h' idaṁ bho Gotama.'

'Taṁ kim maññasi Ambaṭṭha? Api nu tvaṁ imañ c' eva anuttaraṁ vijjā-caraṇa-sampadaṁ anabhisambhuṇamāno pavattaphala-bhojanatañ ca anabhisambhuṇamāno kuddāla-piṭakaṁ ādāya araññe vanam ajjhogāhasi "sācariyako kandamūlaphala-bhojano bhavissāmāti."'

'No h' idaṁ bho Gotama.'

'Taṁ kim maññasi Ambaṭṭha? Api nu tvaṁ imaṁ c' eva anuttaraṁ vijjā-caraṇa-sampadaṁ anabhisambhuṇamāno, pavattaphala-bhojanatañ ca anabhisambhuṇamāno, kandamūlaphala-bhojanatañ ca anabhisambhuṇamāno, gāma-sāmantaṁ vā nigama-sāmantaṁ vā agyāgāraṁ karitvā aggiṁ paricaranto acchasi sācariyako ti?'

[page 103]

'No h' idaṁ bho Gotama.'

'Taṁ kim maññasi Ambaṭṭha? Api nu tvaṁ imañ c' eva anuttaraṁ vijjā-caraṇa-sampadaṁ anabhisambhuṇamāno, pavattaphala-bhojanatañ ca anabhisambhuṇamāno, kandamūlaphala-bhojanatañ ca anabhisambhuṇamāno, aggi-paricariyañ ca anabhisambhuṇamāno, cātummahāpathe catudvāraṁ agāraṁ karitvā acchasi sācariyako: "Yo imāhi catuhi disāhi āgamissati samaṇo vā brāhmaṇo vā taṁ mayaṁ yathā sattiṁ yathā balaṁ paṭipūjessāmāti"?'

'No h' idaṁ bho Gotama.'

5. 'Iti kho Ambaṭṭha imāya c' eva tvaṁ anuttarāya vijjā-caraṇa-sampadāya parihīnako sācariyako, ye c' ime anuttarāya vijjā-caraṇa-sampadāya cattāri apāya-mukhāni bhavanti tato c' asi parihīno sācariyako, bhāsitā kho pana te esā Ambaṭṭha ācariyena brāhmaṇena Pokkharasātinā vācā: "Ke ca muṇḍakā samaṇakā ibbhā kiṇhā bandhupadāpaccā, kā ca tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ sākacchā" ti attanā āpāyiko pi aparipūramāno. Pass' Ambaṭṭha yāva aparaddhañ ca te idaṁ ācariyassa brāhmaṇassa Pokkharasātissa.

6. 'Brāhmaṇo kho pan' Ambaṭṭha Pokkharasādi rañño Pasenadissa Kosalassa dattikaṁ {bhuñjati}. Tassa rājā Pasenadi Kosalo sammukhī-bhāvaṁ pi na dadāti. Yadā pi tena manteti tiro dussan tena manteti. Yassa kho pan' Ambaṭṭha dhammikaṁ payataṁ bhikkhaṁ patigaṇheyya, kathaṁ tassa rājā Pasenadi Kosalo sammukhī-bhāvaṁ pi na dadeyya? Pass' Ambaṭṭha yāva aparaddhañ ca te idaṁ ācariyassa brāhmaṇassa Pokkharasātissa.

7. 'Taṁ kim maññasi Ambaṭṭha? Idha rājā Pasenadi Kosalo hatthi-gīvāya vā nisinno assapiṭṭhe vā nisinno rathūpatthare vā ṭhito uggehi vā {rājaññehi} vā kañcid eva mantanaṁ manteyya.

[page 104]

So tamhā padesā apakkamma ekamante tiṭṭheyya atha āgaccheyya suddo vā sudda-dāso vā. So tasmiṁ padese ṭhito tad eva mantanaṁ manteyya: "Evaṁ pi rājā Pasenadi Kosalo abhāsi." Api nu so rājā-bhaṇitaṁ vā bhaṇati, rājā-mantanaṁ vā manteti, tāvatā so assa rājā vā rāja-matto vā ti?'

'No h' idaṁ bho Gotama.'

8. 'Evam eva kho tvaṁ Ambaṭṭha: "Ye te ahesuṁ brāhmaṇānaṁ pubbakā isayo mantānaṁ kattāro mantānaṁ pavattāro yesam idaṁ etarahi brāhmaṇā {porāṇaṁ} mantapadaṁ gītaṁ pavuttaṁ samihitaṁ tad anugāyanti tad anubhāsanti bhāsitaṁ anubhāsanti vācitaṁ anuvācenti -seyyathīdam Aṭṭhako Vāmako Vāmadevo Vessāmitto Yamataggi Aṅgiraso Bhāradvājo Vāseṭṭho Kassapo Bhagu -- tyāhaṁ mante adhiyāmi sācariyako" ti tāvatā tvaṁ bhavissasi isi vā isittāya vā paṭipanno ti n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati.

9. 'Taṁ kim maññasi Ambaṭṭha? Kinti te sutaṁ brāhmaṇānaṁ vuddhānaṁ mahallakānaṁ ācariya-pācariyānaṁ bhāsamānānaṁ? Ye te ahesuṁ brāhmaṇānaṁ pubbakā isayo mantānaṁ kattāro mantānaṁ pavattāro yesaṁ idaṁ etarahi brāhmaṇā porāṇaṁ manta-padaṁ gītaṁ pavuttaṁ samihitaṁ tad anugāyanti tad anubhāsanti bhāsitaṁ anubhāsanti vācitaṁ anuvācenti -- seyyathīdaṁ Aṭṭhako Vāmako {Vāmadevo} Vessāmitto Yamataggi Aṅgiraso Bhāradvājo Vāseṭṭho Kassapo Bhagu -- evaṁ su te sunahātā suvilittā kappita-kesa-massū āmutta-mālābharaṇā odāta-vattha-vasanā pañcahi kāmaguṇehi samappitā samaṅgi-bhūtā paricārenti seyyathā pi tvaṁ etarahi sācariyako ti?'

[page 105]

'No h' idaṁ bho Gotama.'

10. 'Evaṁ su te sālīnaṁ odanaṁ vicita-kāḷakaṁ anekasūpaṁ aneka-byañjanaṁ paribhuñjanti seyyathā pi tvaṁ etarahi sācariyako ti?'

'No h' idaṁ bho Gotama.'

' Evaṁ su te veṭhaka-nata-passāhi nārīhi paricārenti seyyathā pi tvaṁ etarahi sācariyako ti?'

'No h' idaṁ bho Gotama.'

' Evaṁ su te kutta-vālehi vaḷavā-ratheni dīghāhi patoda-laṭṭhīhi vāhane vitudantā vicaranti seyyathā pi tvaṁ etarahi sācariyako ti?'

'No h' idaṁ bho Gotama.'

' Evaṁ su te ukkiṇṇa-parikhāsu okkhitta-palighāsu nagarūpakārikāsu dīghāsi-baddhehi purisehi rakkhāpenti seyyathā pi tvaṁ etarahi sācariyako ti?'

'No h' idaṁ bho Gotama.'

' Iti kho Ambaṭṭha n' eva tvaṁ isi na pana isittāya paṭipanno sācariyako. Yassa kho pana Ambaṭṭha mayi kaṅkhā vā vimati vā, so maṁ pañhena, ahaṁ veyyākaraṇena sobhissāmīti.'

11. Atha kho Bhagavā vihārā nikkhamma caṅkamaṁ abbhuṭṭhāsi. Ambaṭṭho pi māṇavo vihārā nikkhamma caṅkamaṁ abbhuṭṭhāsi. Atha kho Ambaṭṭho māṇavo Bhagavantaṁ caṅkamantaṁ anucaṅkamamāno Bhagavato kāye dvattiṁsa mahāpurisa-lakkhaṇāni sammannesi. Addasā kho Ambaṭṭho māṇavo Bhagavato kāye dvattiṁsa mahāpurisa-lakkhaṇāni yebhuyyena ṭhapetvā dve.

[page 106]

Dvīsu mahāpurisa-lakkhaṇesu kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati, kosohite ca vattha-guyhe pahūta-jivhatāya ca.

12. Atha kho Bhagavato etad ahosi: 'Passati kho me ayaṁ Ambaṭṭho māṇavo dvattiṁsa mahāpurisa-lakkhaṇāni yebhuyyena ṭhapetvā dve. Dvīsu mahāpurisa-lakkhaṇesu kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati, kosohite ca vattha-guyhe pahūta-jivhatāya cāti.'

Atha kho Bhagavā tathārūpaṁ iddhābhisaṅkhāraṁ abhisaṅkhāsi yathā addasa Ambaṭṭho māṇavo Bhagavato kosohitaṁ vattha-guyhaṁ. Atha kho Bhagavā jivhaṁ ninnāmetvā ubho pi kaṇṇa-sotāni anumasi paṭimasi, ubho pi nāsika-sotāni anumasi paṭimasi, kevalam pi nalāṭamaṇḍalaṁ jivhāya chādesi.

Atha kho Ambaṭṭhassa māṇavassa etad ahosi:-'Samannāgato kho samaṇo Gotamo dvattiṁsa mahāpurisalakkhaṇehi paripuṇṇehi no aparipuṇṇehīti.' Bhagavantaṁ etad avoca: 'Handa ca dāni mayaṁ bho Gotama gacchāma, bahu-kiccā mayaṁ bahu-karaṇīyā ti.'

'Yassā dāni tvaṁ Ambaṭṭha kālaṁ maññasīti.'

Atha kho Ambaṭṭho {māṇavo} vaḷavā-rathaṁ āruyha pakkāmi.

13. Tena kho pana samayena brāhmaṇo Pokkharasādi Ukkaṭṭhāya nikkhamitvā mahatā brāhmaṇa-gaṇena saddhiṁ sake ārāme nisinno hoti, Ambaṭṭhaṁ yeva māṇavaṁ patimānento. Atha kho Ambaṭṭho māṇavo yena sako ārāmo tena pāyāsi. Yāvatikā yānassa bhūmi yānena {gantvā} yānā paccorohitvā pattiko va yena brāhmaṇo Pokkharasādi ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā brāhmaṇaṁ Pokkharasādiṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho {Ambaṭṭhaṁ} māṇavaṁ brāhmaṇo Pokkharasādi etad avoca:--

14. 'Kacci tāta Ambaṭṭha addasa taṁ bhavantaṁ Gotaman ti?'

'Addasāma kho mayaṁ bho taṁ bhavantaṁ Gotaman ti.'

'Kacci tāta Ambaṭṭha taṁ bhavantaṁ Gotamaṁ tathāsantaṁ yeva saddo abbhuggato,

[page 107]

no aññathā? Kacci pana so bhavaṁ Gotamo tādiso, no aññādiso ti?'

'Tathā-santaṁ yeva bho taṁ bhavantaṁ Gotamaṁ tathā saddo abbhuggato, no aññathā. Tādiso ca bho so bhavaṁ Gotamo, no aññādiso. Samannāgato ca bho so bhavaṁ Gotamo dvattiṁsa mahāpurisa-lakkhaṇehi paripuṇṇehi no aparipuṇṇehīti.'

'Ahu pana te tāta Ambaṭṭha samaṇena Gotamena saddhiṁ kocid eva kathā-sallāpo ti?'

'Ahu me bho samaṇena Gotamena saddhiṁ kocid eva kathā-sallāpo ti.'

'Yathā kathaṁ pana te tāta Ambaṭṭha ahu samaṇena Gotamena saddhiṁ kocid eva kathā-sallāpo ti?'

Atha kho Ambaṭṭho māṇavo yāvatako ahosi Bhagavatā saddhiṁ kathā-sallāpo taṁ sabbaṁ brāhmaṇassa Pokkharasādissa ārocesi.

15. Evaṁ vutte brāhmaṇo Pokkharasādi Ambaṭṭhaṁ māṇavaṁ etad avoca: 'Aho vata re amhākaṁ paṇḍitaka, aho vata re amhākaṁ bahussutaka, aho vata re amhākaṁ tevijjaka! Evarūpena kira bho puriso atthacarakena kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ uppajjeyya. Yad eva kho tvaṁ Ambaṭṭha taṁ bhavantaṁ Gotamaṁ evaṁ āsajja āsajja avacāsi, atha kho so bhavaṁ Gotamo amhehi pi evaṁ upanīyya upanīyya avaca. Aho vata re amhākaṁ paṇḍitaka, aho vata re amhākaṁ bahussutaka, aho vata re amhākaṁ tevijjaka ! Evarūpena kira bho puriso atthacarakena kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṁ duggatim vinipātaṁ nirayaṁ uppajjeyyāti.'

So kupito anattamano Ambaṭṭhaṁ māṇavaṁ padasā yeva pavattesi, icchati ca tāvad eva Bhagavantaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ.

[page 108]

16. Atha kho te brāhmaṇā brāhmaṇaṁ Pokkharasādiṁ etad avocuṁ: 'Ativikālo kho bho ajja samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ, sve dāni bhavaṁ Pokkharasādi samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamissatīti.'

Evaṁ kho brāhmaṇo Pokkharasādi sake nivesane {paṇītaṁ} khādaniyaṁ bhojaniyaṁ paṭiyādetvā yānesu āropetvā ukkāsu dhārīyamānāsu Ukkaṭṭhāya niyyāsi, yena Icchānaṅkala-vana-saṇḍo tena pāyāsi. Yāvatikā yānassa bhūmi yānena gantvā, yānā paccorohitvā pattiko va yena Bhagavā ten' upasaṅkami. Upasaṅkamitvā {Bhagavatā} saddhiṁ sammodi sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā, ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho brāhmaṇo Pokkharasādi Bhagavantaṁ etad avoca:--

17. 'Āgama nuvidha bho Gotama amhākaṁ antevāsī Ambaṭṭho māṇavo ti?'

'Āgamā kho te idha brāhmaṇa antevāsī Ambaṭṭho māṇavo ti.'

'Ahu pana te bho Gotama Ambaṭṭhena māṇavena saddhiṁ koci kathā-sallāpo ti?'

'Ahu kho me brāhmaṇa Ambaṭṭhena māṇavena saddhiṁ kocid eva kathā-sallāpo ti.'

'Yathā kathaṁ pana te bho Gotama ahu Ambaṭṭhena māṇavena saddhiṁ kocid eva kathā-sallāpo ti?'

Atha kho Bhagavā yāvatiko ahosi Ambaṭṭhena māṇavena saddhiṁ kathā-sallāpo taṁ sabbaṁ brāhmaṇassa Pokkharasātissa ārocesi.

Evaṁ vutte brāhmaṇo Pokkharasāti Bhagavantaṁ etad avoca: 'Bālo bho Gotama Ambaṭṭho māṇavo. Khamataṁ bhavaṁ Gotamo Ambaṭṭhassa māṇavassāti.'

'Sukhī hotu brāhmaṇa Ambaṭṭho māṇavo ti.'

[page 109]

18. Atha kho brāhmaṇo Pokkharasādi Bhagavato kāye dvattiṁsa mahāpurisa-lakkhaṇāni sammannesi. Addasā kho brāhmaṇo Pokkharasādi Bhagavato kāye dvattiṁsa mahāpurisa-lakkhaṇāni yebhuyyena ṭhapetvā dve. Dvīsu mahāpurisa-lakkhaṇesu kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati, kosohite ca vattha-guyhe pahūta-jivhatāya ca.

19. Atha kho Bhagavato etad ahosi: 'Passati kho me ayaṁ brāhmaṇo Pokkharasādi dvattiṁsa mahāpurisalakkhaṇāni yebhuyyena ṭhapetvā dve. Dvīsu mahāpurisalakkhaṇesu kaṅkhati vicikicchati nādhimuccati na sampasīdati kosohite ca vattha-guyhe pahūta-jivhatāya cāti.'

Atha kho Bhagavā tathārūpaṁ iddhābhisaṅkhāraṁ abhisaṅkhāsi yathā addasa brāhmaṇo Pokkharasādi Bhagavato kosohitaṁ vattha-guyhaṁ. Atha kho Bhagavā jivhaṁ ninnāmetvā ubho pi kaṇṇa-sotāni anumasi paṭimasi, ubho pi nāsika-sotāni anumasi paṭimasi, kevalam pi nalāṭa-maṇḍalaṁ jivhāya chādesi.

Atha kho brāhmaṇassa Pokkharasādissa etad ahosi: 'Samannāgato bho samaṇo Gotamo dvattiṁsa mahāpurisalakkhaṇehi paripuṇṇehi no aparipuṇṇehīti.' Bhagavantaṁ etad avoca: 'Adhivāsetu me bhavaṁ Gotamo ajjatanāya bhattaṁ saddhiṁ bhikkhu-saṅghenāti.' Adhivāsesi Bhagavā tuṇhī-bhāvena.

20. Atha kho brāhmaṇo Pokkharasādi Bhagavato adhivāsanaṁ viditvā Bhagavato kālaṁ ārocesi: 'Kālo bho Gotama, niṭṭhitaṁ bhattan ti.' Atha kho Bhagavā pubbaṇha-samayaṁ nivāsetvā patta-cīvaraṁ ādāya saddhiṁ bhikkhu-saṅghena yena brāhmaṇassa Pokkharasādissa parivesanā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho brāhmaṇo Pokkharasādi Bhagavantaṁ paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappesi sampavāresi, māṇavakā ca bhikkhu-saṅghaṁ. Atha kho brāhmaṇo Pokkharasādi Bhagavantaṁ bhuttāviṁ onīta-patta-pāṇiṁ aññataraṁ nīcaṁ āsanaṁ gahetvā ekamantaṁ nisīdi.

21. Ekamantaṁ nisinnassa kho brāhmaṇassa Pokkharasādissa Bhagavā ānupubbikathaṁ kathesi seyyathīdaṁ dānakathaṁ sīlakathaṁ {sagga-kathaṁ,}

[page 110]

kāmānaṁ {ādīnavaṁ} okāraṁ saṅkilesaṁ nekkhamme ānisaṁsaṁ pakāsesi.

Yadā Bhagavā aññāsi brāhmaṇaṁ Pokkharasādiṁ kallacittaṁ mudu-cittaṁ vinīvaraṇa-cittaṁ udagga-cittaṁ pasanna-cittaṁ atha yā buddhānaṁ sāmukkaṁsikā dhamma-desanā taṁ pakāsesi: dukkhaṁ samudayaṁ nirodhaṁ maggaṁ. Seyyathā pi nāma suddhaṁ vatthaṁ apagata-kāḷakaṁ sammad eva rajanaṁ patigaṇheyya, evam eva brāhmaṇassa Pokkharasādissa tasmiṁ yeva āsane virajaṁ vītamalaṁ dhamma-cakkhuṁ udapādi: "yaṁ kiñci samudaya-dhammaṁ sabban taṁ nirodhadhamman ti."

22. Atha kho brāhmaṇo Pokkharasādi diṭṭha-dhammo patta-dhammo vidita-dhammo pariyogāḷha-dhammo tiṇṇavicikiccho vigata-kathaṅkatho {vesārajja-ppatto} aparapaccayo satthu sāsane Bhagavantaṁ etad avoca:--

'Abhikkantaṁ bho Gotama, abhikkantaṁ bho Gotama ! Seyyathā pi bho Gotama nikkujjitaṁ vā ukkujjeyya, paṭicchannaṁ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṁ ācikkheyya, andhakāre vā tela-{pajjotaṁ} dhāreyya "cakkhumanto rūpāni dakkhintīti," evam eva bhotā Gotamena {aneka-pariyāyena} dhammo pakāsito. Esāhaṁ kho bho Gotama saputto sabhariyo sapariso sāmacco bhagavantaṁ Gotamaṁ saraṇaṁ gacchāmi dhammañ ca {bhikkhu-saṅghañ} ca. Upāsakam maṁ bhavaṁ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṁ saraṇaṁ gataṁ. Yathā ca bhavaṁ Gotamo Ukkaṭṭhāyaṁ aññāni upāsaka-kulāni upasaṅkamati, evam eva bhavaṁ Gotamo Pokkharasādi-kulaṁ upasaṅkamatu. Tattha ye te māṇavakā vā {māṇavikā} vā bhagavantaṁ Gotamaṁ abhivādissanti vā paccuṭṭhassanti vā āsanaṁ vā udakaṁ vā dassanti cittaṁ vā pasādessanti, tesaṁ taṁ bhavissati dīgharattaṁ hitāya sukhāyāti.'

'{Kalyāṇaṁ} vuccati brāhmaṇāti.'

AMBAṬṬHA-SUTTAṀ TATIYAṀ.

[page 111]

IV. Soṇadaṇḍa Sutta

1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Aṅgesu cārikaṁ caramāno mahatā bhikkhu-saṅghena saddhiṁ pañca-mattehi bhikkhu-satehi yena Campā tad avasari.

Tatra sudaṁ Bhagavā Campāyaṁ viharati Gaggarāya Pok{kharaṇiyā} tīre. Tena kho pana samayena Soṇadaṇḍo Brāhmaṇo Campaṁ ajjhāvasati sattussadaṁ satiṇakaṭṭhodakaṁ sadhaññaṁ rāja-bhoggaṁ raññā Māgadhena Seniyena Bimbisārena dinnaṁ rāja-dāyaṁ brahma-deyyaṁ.

2. Assosuṁ kho Campeyyakā brāhmaṇa-gahapatikā: 'Samaṇo khalu bho Gotamo Sakya-putto Sakya-kulā pabbajito Aṅgesu cārikaṁ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṁ pañca-mattehi bhikkhu-satehi Campaṁ anuppatto Campāyaṁ viharati Gaggarāya pokkharaṇiyā tīre. Taṁ kho pana Bhagavantaṁ Gotamaṁ evaṁ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato: "Iti pi so Bhagavā arahaṁ sammā-sambuddho vijjā-caraṇa-sampanno sugato loka-vidū anuttaro purisa-damma-sārathī satthā deva-manussānaṁ buddho bhagavā." So imaṁ lokaṁ sadevakaṁ samārakaṁ sabrahmakaṁ sassamaṇa-brāhmaṇiṁ pajaṁ {sadeva-manussaṁ} sayaṁ abhiññā sacchikatvā pavedeti. So dhammaṁ deseti ādi-kalyāṇaṁ majjhe kalyāṇaṁ pariyosāna-kalyāṇaṁ sātthaṁ {savyañjanaṁ}, kevala-paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ pakāseti. Sādhu kho pana tathā-rūpānaṁ arahataṁ dassanaṁ hotīti.'

[page 112]

Atha kho Campeyyakā brāhmaṇa-gahapatikā Campāyaṁ nikkhamitvā saṅghā saṅghī gaṇī-bhūtā yena Gaggarā pokkharaṇī ten' upasaṅkamanti.

3. Tena kho pana samayena Soṇadaṇḍo brāhmaṇo uparipāsāde divā-seyyaṁ upagato hoti. Addasā kho Soṇadaṇḍo brāhmaṇo Campeyyake brāhmaṇa-gahapatike Campāya nikkhamitvā saṅghā saṅghī gaṇī-bhūte yena Gaggarā pokkharaṇī ten' upasaṅkamante. Disvā khattaṁ āmantesi:

'Kin nu kho bho khatte Campeyyakā brāhmaṇa-gahapatikā Campāya nikkhamitvā saṅghā saṅghī gaṇi-bhūtā yena Gaggarā pokkharaṇī ten' upasaṅkamantīti?'

'Atthi samaṇo Gotamo Sakya-putto Sakya-kulā pabbajito. Aṅgesu cārikaṁ caramāno mahatā bhikkhu-saṅghena saddhiṁ pañca-mattehi bhikkhu-satehi Campaṁ anuppatto {Campāyaṁ} viharati {Gaggarāya} pokkharaṇiyā tīre. Taṁ kho pana Bhagavantaṁ Gotamaṁ evaṁ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato: "Iti pi so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho vijjā-caraṇa-sampanno sugato lokavidū anuttaro purisa-damma-sārathī satthā deva-manussānaṁ buddho {bhagavā} ti." Tam ete bhavantaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamantīti.'

'Tena hi bho khatte yena Campeyyakā brāhmaṇa-gahapatikā ten' upasaṅkama, {upasaṅkamitvā} Campeyyake brāhmaṇa-gahapatike evaṁ vadehi; Soṇadaṇḍo brāhmaṇo evam āha: "Āgamentu kira bhavanto, Soṇadaṇḍo pi brāhmaṇo samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamissatīti."'

'Evaṁ bho' ti kho so khattā Soṇadaṇḍassa brāhmaṇassa paṭissutvā yena Campeyyakā brāhmaṇa-gahapatikā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Campeyyake brāhmaṇa-gahapatike etad avoca:

[page 113]

'Soṇadaṇḍo bho brāhmaṇo evam āha: "Āgamentu kira bhavanto, Soṇadaṇḍo pi brāhmaṇo samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamissatīti."'

4. Tena kho pana samayena nānā-verajjakānaṁ brāhmaṇānaṁ pañca-mattāni brāhmaṇa-satāni Campāyaṁ paṭivasanti kenacid eva karaṇīyena. Assosuṁ bho te brāhmaṇā: 'Soṇadaṇḍo kira brāhmaṇo samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamissatīti.' Atha kho te brāhmaṇā yena Soṇadaṇḍo brāhmaṇo ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā Soṇadaṇḍaṁ brāhmaṇaṁ etad avocuṁ:

"Saccaṁ kira bhavaṁ Soṇadaṇḍo samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamissatīti?'

'Evaṁ kho me bho hoti, aham pi samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya {upasaṅkamissāmīti}.'

'Mā bhavaṁ Soṇadaṇḍo samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkami, na arahati bhavaṁ Soṇadaṇḍo samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ. Sace bhavaṁ Soṇadaṇḍo samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamissati, bhoto Soṇadaṇḍassa yaso hāyissati, samaṇassa Gotamassa yaso abhivaḍḍhissati. Yam pi bhoto Soṇadaṇḍassa yaso hāyissati samaṇassa Gotamassa yaso abhivaḍḍhissati, iminā p' aṅgena na arahati bhavaṁ Soṇadaṇḍo samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ, samaṇo tveva Gotamo arahati bhavantaṁ Soṇadaṇḍaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ. Bhavaṁ hi Soṇadaṇḍo ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṁsuddha-gahaṇiko yāva sattamā pitāmahā-yugā akkhitto anupakkuṭṭho jāti-vādena. Yam pi bhavaṁ Soṇadaṇḍo ubhato sujāto mātito ca pitito saṁsuddha-gahaṇiko yāva sattamā pitāmahā-yugā akkhitto anupakkuṭṭho jātivādena, iminā p' aṅgena na arahati bhavaṁ Soṇadaṇḍo samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ, samaṇo tveva Gotamo arahati bhavantaṁ Soṇadaṇḍam dassanāya upasaṅkamituṁ. Bhavaṁ hi Soṇadaṇḍo aḍḍho mahaddhano mahābhogo ... pe ... Bhavaṁ hi Soṇadaṇḍo ajjhāyako mantadharo tiṇṇaṁ vedānaṁ pāragū sanighaṇḍukeṭubhānaṁ sākkhara-ppabhedānaṁ itihāsa-pañcamānaṁ padako veyyākaraṇo lokāyata-mahāpurisa-lakkhaṇesu anavayo.

[page 114]

Bhavaṁ hi Soṇadaṇḍo abhirūpo dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇa-pokkharatāya samannāgato brahma-vaṇṇī brahma-vaccasī akkhuddāvakāso dassanāya. Bhavaṁ hi Soṇadaṇḍo sīlavā vuddha-sīlī vuddha-sīlena samannāgato.

Bhavaṁ hi Soṇadaṇḍo kalyāṇa-vāco kalyāṇa-{vākkaraṇo} poriyā vācāya samannāgato vissaṭṭhāya aneḷagalāya atthassa viññāpaniyā. Bhavaṁ hi Soṇadaṇḍo bahunnaṁ ācariya-pācariyo tīṇi māṇavaka-satāni mante vāceti, bahū kho pana nānā-disā nānā-janapadā māṇavakā āgacchanti bhoto Soṇadaṇḍassa santike mantatthikā mante adhiyitukāmā. Bhavaṁ hi Soṇadaṇḍo jiṇṇo vuddho mahallako addhagato vayo anuppatto, samaṇo Gotamo taruṇo c' eva taruṇa-paribbājako ca. Bhavaṁ hi Soṇadaṇḍo rañño Māgadhassa Seniyassa Bimbisārassa sakkato garukato mānito pūjito apacito. Bhavaṁ hi Soṇadaṇḍo brāhmaṇassa Pokkharasādissa sakkato garukato mānito pūjito apacito.

Bhavaṁ hi Soṇadaṇḍo Campaṁ ajjhāvasati sattussadaṁ satiṇakaṭṭhodakaṁ sadhaññaṁ rāja-bhoggaṁ raññā Māgadhena Seniyena Bimbisārena dinnaṁ rāja-dāyaṁ brahma-deyyaṁ. Yam pi bhavaṁ Soṇadaṇḍo Campaṁ ajjhāvasati sattussadaṁ satiṇakaṭṭhodakaṁ sadhaññaṁ rāja-bhoggaṁ raññā Māgadhena Seniyena Bimbisārena dinnaṁ rāja-dāyaṁ brahma-deyyam, iminā p' aṅgena na arahati bhavaṁ Soṇadaṇḍo samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ, samaṇo tveva Gotamo arahati bhavantaṁ Soṇadaṇḍaṁ dassanāya upasaṅkamitun ti.'

6. Evaṁ vutte {Soṇadaṇḍo} brāhmaṇo te brāhmaṇe etad avoca:

[page 115]

'Tena hi bho mama pi suṇātha, yathā mayam eva arahāma taṁ bhavantaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ, na tv' eva arahati so bhavaṁ Gotamo amhākaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ. Samaṇo khalu bho Gotamo ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṁsuddha-gahaṇiko yāva sattamā pitāmahā-yugā akkhitto anupakkuṭṭho jāti-vādena. Yam pi bho samaṇo Gotamo ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṁsuddha-gahaṇiko yāva sattamā pitāmahā-yugā akkhitto anupakkuṭṭho jāti-vadena, iminā p' aṅgena na arahati so bhavaṁ Gotamo amhākaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ, atha kho mayam eva arahāma taṁ bhavantaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ. Samaṇo Gotamo mahantaṁ ñāti-saṅghaṁ ohāya pabbajito. Samaṇo khalu bho Gotamo pahūtaṁ hirañña-suvaṇṇaṁ ohāya pabbajito bhūmi-gatañ ca vehāsaṭṭhañ ca. Samaṇo khalu bho Gotamo daharo va samāno susukāḷa-keso bhadrena yobbanena samannāgato paṭhamena vayasā agārasmā anagāriyaṁ pabbajito.

Samaṇo khalu bho Gotamo akāmakānaṁ mātā-pitunnaṁ assu-mukhānaṁ rudantānaṁ kesa-massuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajito.

Samaṇo khalu bho Gotamo abhirūpo dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇa-pokkharatāya samannāgato brahma-vaṇṇī brahma-vaccasī akkhuddāvakāso dassanāya. Samaṇo khalu bho Gotamo sīlavā ariya-sīlī kusala-sīlī kusala-sīlena samannāgato. Samaṇo khalu bho Gotamo kalyāṇa-vāco kalyāṇa-vākkaraṇo poriyā vācāya samannāgato vissaṭṭhāya aneḷagalāya atthassa viññāpaniyā. Samaṇo khalu bho Gotamo bahunnaṁ ācariya-pācariyo. Samaṇo khalu bho Gotamo khīṇa-kāma-rāgo vigata-cāpallo. Samaṇo khalu bho Gotamo kamma-vādī kiriya-vādī apāpa-purekkhāro brahmaññāya pajāya. Samaṇo khalu bho Gotamo uccā kulā pabbajito ādīnakkhattiya-kulā. Samaṇo khalu bho Gotamo aḍḍha-kulā pabbajito mahaddhanā mahā-bhogā.

[page 116]

Samaṇaṁ khalu bho Gotamaṁ tiro raṭṭhā tiro janapadā sampucchituṁ āgacchanti. Samaṇaṁ khalu bho Gotamaṁ anekāni devatā-sahassāni pāṇehi saraṇaṁ gatāni. Samaṇaṁ khalu bho Gotamaṁ evaṁ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato: "Iti pi so bhagavā arahaṁ sammāsambuddho vijjācaraṇa-sampanno sugato loka-vidū anuttaro purisa-dammasārathī satthā deva-manussānaṁ buddho bhagavā ti." Samaṇo khalu bho Gotamo dvattiṁsa-mahāpurisa-lakkhaṇehi samannāgato. Samaṇo khalu bho Gotamo ehisāgata-vādī sakhilo sammodako abbhākuṭiko uttānamukho pubba-bhāsī. Samaṇo khalu bho Gotamo catunnaṁ parisānaṁ sakkato garukato mānito pūjito apacito.

Samaṇe khalu bho Gotame bahū devā manussā ca abhippasannā. Samaṇo khalu bho Gotamo yasmiṁ gāme vā nigame vā paṭivasati na tasmiṁ gāme vā nigame vā amanussā manusse viheṭhenti. Samaṇo khalu bho Gotamo saṅghī gaṇī gaṇācariyo puthu-tittha-karānaṁ aggam akkhāyati. Yathā kho pana bho ekesaṁ samaṇa-brāhmaṇānaṁ yathā vā tathā vā yaso samudāgacchati na h' evaṁ samaṇassa Gotamassa yaso samudāgato, atha kho anuttarāya vijjā-caraṇa-sampadāya samaṇassa Gotamassa yaso samudāgato. Samaṇaṁ khalu bho Gotamaṁ rājā Māgadho Seniyo Bimbisāro saputto sabhariyo sapariso sāmacco pāṇehi saraṇaṁ gato. Samaṇaṁ khalu bho Gotamaṁ rājā Pasenadi Kosalo saputto sabhariyo sapariso sāmacco pāṇehi saraṇaṁ gato. Samaṇaṁ khalu bho Gotamaṁ brāhmaṇo Pokkharasādi saputto sabhariyo sapariso sāmacco pāṇehi saraṇaṁ gato. Samaṇo khalu bho Gotamo rañño Māgadhassa Seniyassa Bimbisārassa sakkato garukato mānito pūjito apacito. Samaṇo khalu bho Gotamo rañño Pasenadi-Kosalassa sakkato garukato mānito pūjito apacito. Samaṇo khalu bho Gotamo brāhmaṇassa Pokkharasādissa sakkato garukato mānito pūjito apacito.

[page 117]

Samaṇo khalu bho Gotamo Campaṁ anuppatto Campāyaṁ viharati Gaggarāya pokkharaṇiyā tīre. Ye kho pana keci samaṇā vā brāhmaṇā vā amhākaṁ {gāmakkhettaṁ} āgacchanti atithī no te honti. Atithī pi kho pan' amhehi sakkātabbā garukātabbā mānetabbā pūjetabbā apacetabbā. Yam pi bho samaṇo Gotamo Campaṁ anuppatto Campāyaṁ viharati Gaggarāya pokkharaṇiyā tīre, atith' amhākaṁ samaṇo Gotamo. Atithi kho pan' amhehi sakkātabbo garukātabbo mānetabbo pūjetabbo apacetabbo. Iminā p' aṅgena na {arahati so} bhavaṁ Gotamo amhākaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ, atha kho mayam eva arahāma taṁ bhavantaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ. Ettake kho ahaṁ bho tassa bhoto Gotamassa vaṇṇe pariyāpuṇāmi, no ca kho so bhavaṁ Gotamo ettaka-vaṇṇo, aparimāṇavaṇṇo hi so bhavaṁ Gotamo ti.'

7. Evaṁ vutte te brāhmaṇā Soṇadaṇḍaṁ brāhmaṇaṁ etad avocuṁ: 'Yathā kho bhavaṁ Soṇadaṇḍo samaṇassa Gotamassa vaṇṇe bhāsati ito ce pi so bhavaṁ Gotamo yojana-sate viharati alam eva saddhena kula-puttena dassanāya upasaṅkamituṁ api {puṭaṁsenāpi}. Tena hi bho sabbe va samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamissāmāti.'

Atha kho Soṇadaṇḍo brāhmaṇo mahatā brāhmaṇagaṇena saddhiṁ yena Gaggarā pokkharaṇī ten' upasaṅkami.

8. Atha kho Soṇadaṇḍassa brāhmaṇassa tiro-vana-saṇḍagatassa evaṁ cetasā parivitakko udapādi:

[page 118]

Yaṁ kho panāyaṁ parisā paribhaveyya yaso pi tassa hāyetha, yassa kho pana yaso hāyetha bhogā pi tassa hāyeyyuṁ, yaso-laddhā kho pan' amhākaṁ bhogā. Maṁ ce va kho pana samaṇo Gotamo pañhaṁ puccheyya, tassa cāham pañhassa veyyākaraṇena cittaṁ na ārādheyyaṁ. Tatra ce maṁ samaṇo Gotamo evaṁ vadeyya, "Na c' esa brāhmaṇa pañho evaṁ vyākātabbo, evaṁ nām' esa brāhmaṇa pañho vyākātabbo" ti tena maṁ ayaṁ parisā paribhaveyya: "Bālo Soṇadaṇḍo brāhmaṇo avyatto, nāsakkhi samaṇassa Gotamassa pañhassa veyyākaraṇena cittaṁ ārādhetun ti." Yaṁ kho panāyaṁ parisā paribhaveyya yaso pi tassa hāyetha, yassa kho pana yaso hāyetha bhogā pi tassa hāyeyyuṁ, yaso-laddhā kho pan' amhākaṁ bhogā. Ahaṁ ce va kho pana evaṁ samīpa-gato samāno adisvā samaṇaṁ Gotamaṁ nivatteyyaṁ tena maṁ ayaṁ parisā paribhaveyya: "Bālo Soṇadaṇḍo brāhmaṇo avyatto mānatthaddho bhīto ca, no visahi samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ, kathaṁ hi nāma evaṁ samīpa-gato samāno adisvā samaṇaṁ Gotamaṁ nivattissatīti?" Yaṁ kho panāyaṁ parisā paribhaveyya yaso pi tassa hāyetha, yassa kho pana yaso hāyetha bhogā pi tassa hāyeyyuṁ, yaso-laddhā kho pan' amhākaṁ bhogā ti.'

9. Atha kho Soṇadaṇḍo brāhmaṇo yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṁ sammodi sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi. Campeyyakā pi kho brāhmaṇa-gahapatikā app ekacce Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdiṁsu, app ekacce Bhagavatā saddhiṁ sammodiṁsu sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdiṁsu, app ekacce yena Bhagavā ten' añjalim panāmetvā ekamantaṁ nisīdiṁsu, app ekacce nāma-gottaṁ sāvetvā ekamantaṁ nisīdiṁsu, app ekacce tuṇhī-bhūtā ekamantaṁ nisīdiṁsu.

[page 119]

10. Tatra pi sudaṁ Soṇadaṇḍo brāhmaṇo bahulam anuvitakkento nisinno hoti:--

'Ahaṁ ce va kho pana samaṇaṁ Gotamaṁ pañhaṁ puccheyyaṁ, tatra ce maṁ samaṇo Gotamo evaṁ vadeyya: "Na c' esa brāhmaṇa pañho evaṁ pucchitabbo, evaṁ nām' esa brāhmaṇa pañho pucchitabbo" ti tena maṁ ayaṁ parisā paribhaveyya: "Bālo Soṇadaṇḍo brāhmaṇo avyatto, nāsakkhi samaṇaṁ Gotamaṁ yoniso pañhaṁ pucchitun ti." Yaṁ kho panāyaṁ parisā paribhaveyya yaso pi tassa hāyetha, yassa kho pana yaso hāyetha bhogā pi tassa hāyeyyuṁ, yaso-laddhā kho pan' amhākaṁ bhogā. Maṁ ce va kho pana samaṇo Gotamo pañhaṁ puccheyya, tassa cāhaṁ pañhassa veyyākaraṇena cittaṁ na ārādheyyaṁ, tatra ce maṁ samaṇo Gotamo evaṁ vadeyya: "Na c' esa brāhmaṇa pañho evaṁ vyākātabbo, evaṁ nām' esa brāhmaṇa pañho vyākātabbo" ti tena maṁ ayaṁ parisā paribhaveyya: "Bālo Soṇadaṇḍo brāhmaṇo avyatto, nāsakkhi samaṇassa Gotamassa pañhassa veyyākaraṇena cittaṁ ārādhetun ti." Yaṁ kho panāyaṁ parisā paribhaveyya yaso pi tassa hāyetha, yassa pana yaso hāyetha bhogā pi tassa hāyeyyuṁ, yaso-laddhā kho pan' amhākaṁ bhogā.

Aho vata maṁ samaṇo Gotamo sake ācariyake tevijjake pañhaṁ puccheyya. Addhā vat' assāhaṁ cittaṁ ārādheyyaṁ pañhassa veyyākaraṇenāti!

11. Atha kho Bhagavato Soṇadaṇḍassa brāhmaṇassa cetasā ceto-parivitakkam aññāya etad ahosi: 'Vihaññati kho ayaṁ Soṇadaṇḍo brāhmaṇo sakena cittena. Yan nūnāhaṁ Soṇadaṇḍaṁ brāhmaṇaṁ sake ācariyake tevijjake pañhaṁ puccheyyan ti.'

Atha kho Bhagavā Soṇadaṇḍaṁ brāhmaṇaṁ etad avoca: 'Katihi pana brāhmaṇa aṅgehi samannāgataṁ brāhmaṇā brāhmaṇaṁ paññāpenti, 'Brāhmaṇo 'smīti' ca vadamāno sammā vadeyya na ca pana musā-vādaṁ āpajjeyyāti?'

12. Atha kho Soṇadaṇḍassa brāhmaṇassa etad ahosi:

[page 120]

'Yaṁ vata no ahosi icchitaṁ yaṁ ākaṅkhitaṁ yaṁ adhippetaṁ yaṁ adhipatthitaṁ -- "Aho vata maṁ samaṇo Gotamo sake ācariyake tevijjake pañhaṁ puccheyya, addhā vat' assāhaṁ cittaṁ ārādheyyaṁ pañhassa veyyākaraṇenāti" -- tatra maṁ samaṇo Gotamo sake ācariyake tevijjake pañhaṁ pucchati. Addhā vat' assāhaṁ cittaṁ ārādhessāmi pañhassa veyyākaraṇenāti.'

13. Atha kho Soṇadaṇḍo brāhmaṇo abbhunnāmetvā kāyaṁ anuviloketvā parisaṁ Bhagavantaṁ etad avoca: 'Pañcahi bho Gotama aṅgehi samannāgataṁ brāhmaṇā brāhmaṇaṁ paññāpenti, 'Brāhmaṇo 'smīti' ca vadamāno sammā vadeyya na ca pana musā-vādaṁ āpajjeyya. Katamehi pañcahi? Idha bho brāhmaṇo ubhato sujāto hoti mātito ca pitito ca saṁsuddha-gahaṇiko yāva sattamā pitāmahā-yugā akkhitto anupakkuṭṭho jāti-vādena. Ajjhāyako hoti manta-dharo tiṇṇaṁ vedānaṁ pāragū sanighaṇḍukeṭubhānaṁ {sākkhara-ppabhedānaṁ} itihāsa-pañcamānaṁ padako veyyākaraṇo lokāyata-mahāpurisa-lakkhaṇesu anavayo. Abhirūpo hoti dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato brahma-vaṇṇī brahma-vaccasī {akkhuddāvakāso} dassanāya. Sīlavā hoti vuddha-sīlī vuddha-sīlena samannāgato. Paṇḍito ca hoti medhāvī paṭhamo vā dutiyo vā sujaṁ paggaṇhantānaṁ. Imehi kho bho Gotama pañcahi aṅgehi samannāgataṁ brāhmaṇā brāhmaṇaṁ paññāpenti, 'Brāhmaṇo 'smīti' ca vadamāno sammā vadeyya na ca pana musā-vādaṁ āpajjeyyāti.'

14. 'Imesaṁ pana brāhmaṇa pañcannaṁ aṅgānaṁ sakkā ekaṁ aṅgaṁ ṭhapayitvā catuhi aṅgehi samannāgataṁ brāhmaṇaṁ paññāpetuṁ, 'Brāhmaṇo 'smīti' ca vadamāno sammā vadeyya na ca pana musā-vādaṁ āpajjeyyāti?'

'Sakkā bho Gotama. Imesaṁ hi bho Gotama pañcannaṁ aṅgānaṁ vaṇṇaṁ ṭhapayāma. Kiṁ hi vaṇṇo karissati? Yato kho bho brāhmaṇo ubhato sujāto hoti mātito ca {pitito} ca saṁsuddha-gahaṇiko yāva sattamā pitāmahā-yugā akkhitto anupakkuṭṭho jāti-vādena,

[page 121]

ajjhāyako ca hoti manta-dharo tiṇṇaṁ vedānaṁ pāragū sanighaṇḍu-keṭubhānaṁ {sākkhara-ppabhedānaṁ} itihāsa-pañcamānaṁ padako veyyākaraṇo lokāyata-mahāpurisa-lakkhaṇesu anavayo, sīlavā ca hoti vuddha-sīlī vuddha-sīlena samannāgato, paṇḍito ca hoti medhāvī paṭhamo vā dutiyo vā sujaṁ paggaṇhantānaṁ -- imehi kho bho Gotama catuh' aṅgehi samannāgataṁ brāhmaṇā brāhmaṇaṁ paññāpenti, 'Brāhmaṇo 'smīti' ca vadamāno sammā vadeyya na ca pana musā-vādaṁ āpajjeyyāti.'

15. 'Imesaṁ pana brāhmaṇa catunnaṁ aṅgānaṁ sakkā ekaṁ aṅgaṁ {ṭhapayitvā} tīhi aṅgehi samannāgataṁ brāhmaṇaṁ paññāpetuṁ, "Brāhmaṇo 'smīti" ca vadamāno sammā vadeyya na ca pana musā-vādaṁ āpajjeyyāti?'

'Sakkā bho Gotama. Imesaṁ hi bho Gotama catunnaṁ aṅgānaṁ mante {ṭhapayāma}. Kiṁ hi mantā karissanti? Yato kho bho brāhmaṇo ubhato sujāto hoti mātito ca pitito ca saṁsuddha-gahaṇiko yāva sattamā pitāmahā-yugā akkhitto anupakkuṭṭho jāti-vādena, sīlavā ca hoti vuddhasīlī vuddha-sīlena samannāgato, paṇḍito ca hoti medhāvī paṭhamo vā dutiyo vā sujaṁ paggaṇhantānaṁ -- imehi kho bho Gotama tīh' aṅgehi samannāgataṁ brāhmaṇā brāhmaṇaṁ paññāpenti, "Brāhmaṇo 'smīti" ca vadamāno sammā vadeyya na ca pana musā-vādaṁ āpajjeyyāti.'

16. 'Imesaṁ pana brāhmaṇa tiṇṇaṁ aṅgānaṁ sakkā ekaṁ aṅgaṁ {ṭhapayitvā} dvīh' aṅgehi samannāgataṁ brāhmaṇaṁ paññāpetuṁ, "Brāhmaṇo 'smīti" ca vadamāno sammā vadeyya na ca pana musā-vādaṁ āpajjeyyāti?'

'Sakkā bho Gotama. Imesaṁ hi bho Gotama tiṇṇaṁ aṅgānaṁ jātiṁ {ṭhapayāma}. Kiṁ hi jāti karissati? Yato kho bho brāhmaṇo sīlavā ca hoti vuddha-sīlī vuddhasīlena samannāgato, paṇḍito ca hoti medhāvī paṭhamo vā dutiyo vā sujaṁ {paggaṇhantānaṁ} -- imehi kho bho Gotama dvīh' aṅgehi samannāgataṁ brāhmaṇā brāhmaṇaṁ paññāpenti, "Brāhmaṇo 'smīti" ca vadamāno sammā vadeyya na ca pana musā-vādaṁ āpajjeyyāti.'

[page 122]

17. Evaṁ vutte te brāhmaṇā Soṇadaṇḍaṁ brāhmaṇaṁ etad avocuṁ:

'Mā bhavaṁ Soṇadaṇḍo evaṁ avaca ! Mā bhavaṁ {Soṇadaṇḍo} evaṁ avaca ! Apavadat' eva bhavaṁ {Soṇa-} daṇḍo vaṇṇaṁ apavadati mante apavadati jātiṁ, ekaṅsena bhavaṁ Soṇadaṇḍo samaṇass' eva Gotamassa vādaṁ anupakkhandatīti.'

18. Atha kho Bhagavā te {brāhmaṇe} etad avoca: 'Sace kho tumhākaṁ brāhmaṇā evaṁ hoti, "Appassuto ca Soṇadaṇḍo brāhmaṇo, akalyāṇa-vākkaraṇo ca Soṇadaṇḍo brāhmaṇo, duppañño ca Soṇadaṇḍo brāhmaṇo, na ca pahoti Soṇadaṇḍo brāhmaṇo samaṇena Gotamena saddhiṁ asmiṁ vacane patimantetun ti," tiṭṭhatu Soṇadaṇḍo brāhmaṇo, tumhe mayā saddhiṁ mantavho. Sace pana tumhākaṁ brāhmaṇā evaṁ hoti: Bahussuto ca Soṇadaṇḍo brāhmaṇo, kalyāṇa-vākkaraṇo ca Soṇadaṇḍo brāhmaṇo, paṇḍito ca Soṇadaṇḍo brāhmaṇo, pahoti ca Soṇadaṇḍo brāhmaṇo samaṇena Gotamena saddhiṁ asmiṁ vacane patimantetun ti," tiṭṭhatha tumhe, Soṇadaṇḍo brāhmaṇo mayā saddhiṁ mantetūti.'

19. Evaṁ vutte Soṇadaṇḍo brāhmaṇo Bhagavantaṁ etad avoca: 'Tiṭṭhatu bhavaṁ Gotamo, tuṇhī bhavaṁ Gotamo hotu, aham eva tesaṁ saha dhammena paṭivacanaṁ karissāmīti.'

Atha kho Soṇadaṇḍo brāhmaṇo te brāhmaṇe etad avoca: 'Mā bhavanto evaṁ avacuttha, mā bhavanto evaṁ avacuttha -- "Apavadat' eva bhavaṁ Soṇadaṇḍo vaṇṇaṁ apavadati mante apavadati jātiṁ, {ekaṁsena} bhavaṁ Soṇadaṇḍo samaṇass' eva Gotamassa vādaṁ anupakkhandatīti."

[page 123]

Nāhaṁ bho apavadāmi vaṇṇaṁ vā mante vā jātiṁ vā ti.'

20. Tena kho pana samayena Soṇadaṇḍassa brāhmaṇassa bhāgineyyo Aṅgako nāma māṇavako tassaṁ {parisāyaṁ} nisinno hoti. Atha kho Soṇadaṇḍo brāhmaṇo te brāhmaṇe etad avoca: 'Passanti no bhonto imaṁ Aṅgakaṁ māṇavakaṁ amhākaṁ bhāgineyyan ti.'

'Evaṁ bho.'

'Aṅgako kho bho māṇavako abhirūpo dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇa-pokkharatāya samannāgato brahma-vaṇṇī brahma-vaccasī akkhuddāvakāso dassanāya, nāssa imissā parisāya samasamo atthi vaṇṇena {ṭhapetvā} {samaṇaṁ} Gotamaṁ. Aṅgako kho bho māṇavako ajjhāyako manta-dharo tiṇṇaṁ vedānaṁ pāragū sanighaṇḍu-keṭubhānaṁ {sākkhara-ppabhedānaṁ} itihāsa-pañcamānaṁ padako veyyākaraṇo lokāyata-mahāpurisa-lakkhaṇesu anavayo. Aham assa mante vācetā. Aṅgako kho bho māṇavako ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṁsuddhagahaṇiko yāva sattamā pitāmahā-yugā akkhitto anupakkuṭṭho jāti-vādena. Aham assa mātā-pitaro jānāmi. Aṅgako kho bho māṇavako pāṇam pi haneyya adinnam pi ādiyeyya paradāram pi gaccheyya musā pi bhaṇeyya majjam pi piveyya, ettha dāni bho kiṁ vaṇṇo karissati, kiṁ mantaṁ, kiṁ jāti? Yato kho bho brāhmaṇo sīlavā ca hoti vuddha-sīlī vuddha-sīlena samannāgato, paṇḍito ca hoti medhāvī paṭhamo vā dutiyo vā sujaṁ paggaṇhantānaṁ, imehi kho bho dvīh' aṅgehi samannāgataṁ brāhmaṇā brāhmaṇaṁ paññāpenti, "Brāhmaṇo 'smīti" ca vadamāno sammā vadeyya na ca pana musā-vādaṁ āpajjeyyāti.'

21. 'Imesaṁ pana brāhmaṇa dvinnaṁ aṅgānaṁ sakkā ekaṁ aṅgaṁ {ṭhapayitvā} ekena aṅgena samannāgataṁ brāhmaṇaṁ paññāpetuṁ, "Brāhmaṇo 'smīti" ca vadamāno sammā vadeyya na ca pana musā-vādaṁ āpajjeyyāti?'

[page 124]

'No h' idaṁ bho Gotama. Sīla-paridhotā hi bho Gotama paññā, {paññā}-paridhotaṁ sīlaṁ, yattha sīlaṁ tattha paññā, yattha paññā tattha sīlaṁ, sīlavato paññā paññāvato sīlaṁ, sīla-{paññāṇañ} ca pana lokasmiṁ aggam akkhāyati. Seyyathā pi bho Gotama hatthena vā hatthaṁ dhopeyya, pādena vā pādaṁ dhopeyya, evam eva kho bho Gotama sīlaparidhotā paññā, paññā-paridhotaṁ sīlaṁ, yattha sīlaṁ tattha paññā, yattha paññā tattha sīlaṁ, sīlavato paññā paññāvato sīlaṁ, sīla-{paññāṇañ} ca pana lokasmiṁ aggam akkhāyatīti.'

22. 'Evam etaṁ brāhmaṇa. Sīla-paridhotā hi brāhmaṇa paññā, paññā-paridhotaṁ sīlaṁ, yattha sīlaṁ tattha paññā, yattha paññā tattha sīlaṁ, sīlavato paññā paññāvato sīlaṁ, sīla-{paññāṇañ} ca pana lokasmiṁ aggam akkhāyati. Katamaṁ pana taṁ brāhmaṇa sīlaṁ, katamā sā paññā ti?'

'Ettaka-paramā va mayaṁ bho Gotama etasmiṁ atthe.

Sādhu vata bhavantaṁ yeva bho Gotamaṁ paṭibhātu etassa bhāsitassa attho ti.'

23. 'Tena hi brāhmaṇa suṇāhi, sādhukaṁ manasikarohi, bhāsissāmīti.'

'Evaṁ bho' ti kho Soṇadaṇḍo brāhmaṇo Bhagavato paccassosi.

Bhagavā etad avoca:

'Idha brāhmaṇa Tathāgato loke uppajjati arahaṁ sammā-sambuddho ... yathā Sāmañña-phale evaṁ vitthāretabbaṁ] . . .. Evaṁ kho brāhmaṇa bhikkhu sīlasampanno hoti. Idam pi kho taṁ brāhmaṇa sīlaṁ.

' ... pe ... paṭhamajjhānaṁ upasampajja viharati ... pe ... dutiyajjhānaṁ ... pe ... tatiyajjhānaṁ ... catutthajjhānaṁ upasampajja viharati ... pe ... {ñāṇa}-dassanāya cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti ... pe ... idam pi 'ssa hoti paññāya ... pe ... nāparaṁ {itthattāyāti} pajānāti. Idam pi 'ssa hoti paññāya. Ayaṁ kho sā brāhmaṇa paññā ti.'

24. Evaṁ vutte Soṇadaṇḍo brāhmaṇo Bhagavantaṁ etad avoca: 'Abhikkantaṁ bho Gotama, abhikkantaṁ bho Gotama.

[page 125]

Seyyathā pi bho Gotama nikkujjitaṁ vā ukkujjeyya, paṭicchannaṁ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṁ ācikkheyya, andhakāre vā tela-{pajjotaṁ} dhāreyya: "cakkhumanto rūpāni dakkhintīti," evam eva bhotā Gotamena aneka-pariyāyena dhammo pakāsito. Esāhaṁ Bhagavantaṁ Gotamaṁ saraṇaṁ gacchāmi dhammañ ca bhikkhusaṅghañ ca, upāsakam maṁ bhavaṁ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṁ saraṇaṁ gataṁ. Adhivāsetu ca me bhavaṁ Gotamo svātanāya bhattaṁ saddhiṁ bhikkhusaṅghenāti.'

Adhivāsesi Bhagavā tuṇhī-bhāvena. Atha kho {Soṇadaṇḍo} brāhmaṇo Bhagavato adhivāsanaṁ viditvā uṭṭhāy' āsanā Bhagavantaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā pakkāmi. Atha kho Soṇadaṇḍo brāhmaṇo tassā rattiyā accayena sake nivesane paṇītaṁ khādaniyaṁ bhojaniyaṁ paṭiyādāpetvā Bhagavato kālaṁ ārocāpesi: 'Kālo bho Gotama, niṭṭhitaṁ bhattan ti.'

25 Atha kho Bhagavā pubbaṇha-samayaṁ nivāsetvā patta-cīvaraṁ ādāya saddhiṁ bhikkhu-saṅghena yena {Soṇadaṇḍassa} brāhmaṇassa nivesanaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho Soṇadaṇḍo brāhmaṇo Buddha-pamukhaṁ bhikkhu-saṅghaṁ paṇītena khādaniyena bhojaniyena sahatthā santappesi sampavāresi.

Atha kho Soṇadaṇḍo brāhmaṇo Bhagavantaṁ bhuttāviṁ onīta-patta-pāṇiṁ aññataraṁ nīcaṁ āsanaṁ gahetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Soṇadaṇḍo brāhmaṇo Bhagavantaṁ etad avoca:

26. 'Ahañ ce va kho pana bho Gotama parisa-gato samāno āsanā vuṭṭhahitvā Bhagavantaṁ Gotamaṁ abhivādeyyaṁ, tena maṁ sā parisā paribhaveyya. Yaṁ kho pana sā parisā paribhaveyya yaso pi tassa hāyetha, yassa kho pana yaso hāyetha bhogā pi tassa hāyeyyuṁ, yasoladdhā kho pan' amhākaṁ bhogā. Ahañ ce va kho pana bho Gotama parisa-gato samāno añjaliṁ paggaṇheyyaṁ, āsanā me taṁ bhavaṁ Gotamo paccuṭṭhānaṁ dhāretu. Ahañ ce va kho pana bho Gotama parisa-gato samāno veṭhanaṁ omuñceyyaṁ,

[page 126]

sirasā me taṁ bhavaṁ Gotamo abhivādanaṁ dhāretu. -- Ahañ ce va kho pana bho Gotama yāna-gato samāno yānā paccorohitvā Bhagavantaṁ Gotamaṁ abhivādeyyaṁ, tena maṁ sā parisā paribhaveyya. Yaṁ kho pana sā parisā paribhaveyya, yaso pi tassa hāyetha, yassa kho pana yaso hāyetha bhogā pi tassa hāyeyyuṁ, yasoladdhā kho pan' {amhākaṁ} bhogā. Ahañ ce va kho pana bho Gotama yāna-gato samāno patoda-laṭṭhiṁ {abbhunnāmeyyaṁ}, yānā me taṁ bhavaṁ Gotamo paccorohanaṁ dhāretu. Ahañ ce va kho pana bho Gotama yānagato samāno hatthaṁ apanāmeyyaṁ, sirasā me taṁ bhavaṁ Gotamo abhivādanaṁ dhāretūti.'

27. Atha kho Bhagavā Soṇadaṇḍaṁ brāhmaṇaṁ dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṁsetvā uṭṭhāyāsanā pakkāmīti.

SOṆADAṆḌA-SUTTAṀ.

[page 127]

V. Kūṭadanta Sutta

1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Magadhesu cārikaṁ caramāno mahatā bhikkhu-saṅghena saddhiṁ pañca-mattehi bhikkhu-satehi yena Khānumataṁ nāma Magadhānaṁ Brāhmaṇa-gāmo tad avasari. Tatra sudaṁ Bhagavā Khānumate viharati Ambalaṭṭhikāyaṁ.

Tena kho pana samayena Kūṭadanto brāhmaṇo Khānumataṁ ajjhāvasati sattussadaṁ satiṇakaṭṭhodakaṁ sadhaññaṁ rāja-bhoggaṁ raññā Māgadhena Seniyena Bimbisārena dinnaṁ rāja-dāyaṁ brahma-deyyaṁ. Tena kho pana samayena Kūṭadantassa brāhmaṇassa mahā yañño upakkhaṭo hoti, satta ca usabha-satāni satta ca vacchatarasatāni satta ca {vacchatarī}-satāni satta ca aja-satāni satta ca urabbha-satāni {thūṇūpanītāni} honti yaññatthāya.

2. Assosuṁ kho Khānumatakā brāhmaṇa-gahapatikā: 'Samaṇo khalu bho Gotamo Sakya-putto Sakya-kulā pabbajito Magadhesu cārikaṁ caramāno mahatā bhikkhu-saṅghena saddhiṁ pañca-mattehi bhikkhu-satehi Khānumataṁ anuppatto Khānumate viharati Ambalaṭṭhikāyaṁ. Taṁ kho pana Bhagavantaṁ Gotamaṁ evaṁ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato: "Iti pi so Bhagavā arahaṁ sammā-{sambuddho} vijjā-caraṇa-sampanno sugato loka-vidū anuttaro purisadamma-sārathi satthā deva-manussānaṁ buddho bhagavā ti."

[page 128]

So imaṁ lokaṁ sadevakaṁ samārakaṁ sabrahmakaṁ sassamaṇa-brāhmaṇiṁ pajaṁ {sadeva-manussaṁ} sayaṁ abhiññā sacchikatvā pavedeti. So dhammaṁ deseti ādikalyāṇaṁ majjhe kalyāṇaṁ pariyosāna-kalyāṇaṁ sātthaṁ savyañjanaṁ, kevala-paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ pakāseti. {Sādhu} kho pana tathā-rūpānaṁ arahataṁ dassanaṁ hotīti.' Atha kho Khānumatakā {brāhmaṇa}gahapatikā Khānumatā nikkhamitvā saṅghā saṅghī gaṇībhūtā yena Ambalaṭṭhikā ten' upasaṅkamanti.

3. Tena kho pana samayena Kūṭadanto brāhmaṇo uparipāsāde divā-seyyaṁ upagato hoti. Addasā kho Kūṭadanto brāhmaṇo Khānumatake {brāhmaṇa}-gahapatike Khānumatā nikkhamitvā saṅghā saṅghī gaṇī-bhūte yena Ambalaṭṭhikā ten' upasaṅkamante. Disvā khattaṁ āmantesi:

'Kin nu kho bho khatte Khānumatakā brāhmaṇa-gahapatikā Khānumatā nikkhamitvā saṅghā saṅghī gaṇī-bhūtā yena Ambalaṭṭhikā ten' upasaṅkamantīti?'

'Atthi kho bho samaṇo Gotamo Sakya-putto Sakyakulā pabbajito. Māgadhesu cārikaṁ caramāno mahatā bhikkhu-saṅghena saddhiṁ pañca-mattehi bhikkhu-satehi Khānumataṁ anuppatto Khānumate viharati Ambalaṭṭhikāyaṁ. Taṁ kho pana Bhagavantaṁ Gotamaṁ evaṁ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato: "Iti pi so Bhagavā arahaṁ sammā-sambuddho vijjā-caraṇa-sampanno sugato loka-vidū anuttaro purisa-damma-sārathi satthā deva-manussānaṁ buddho bhagavā ti." Tam ete Bhagavantaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamantīti.'

4. Atha kho Kūṭadantassa brāhmaṇassa etad ahosi: 'Sutaṁ kho pana me taṁ: "Samaṇo Gotamo tividhayañña-sampadaṁ soḷasa-parikkhāraṁ jānātīti." Na kho panāhaṁ jānāmi tividha-yañña-sampadaṁ soḷasa-parikkhāraṁ, icchāmi cāhaṁ mahā-yaññaṁ yajituṁ. Yan {nūnā-} haṁ samaṇaṁ Gotamaṁ upasaṅkamitvā tividha-yaññasampadaṁ soḷasa-parikkhāraṁ puccheyyan ti.'

[page 129]

Atha kho Kūṭadanto Brāhmaṇo taṁ khattaṁ āmantesi: 'Tena hi bho khatte yena Khānumatakā brāhmaṇa-gahapatikā ten' upasaṅkama, upasaṅkamitvā Khānumatake brāhmaṇa-gahapatike evaṁ vadehi: "Kūṭadanto bho brāhmaṇo evam āha: Āgamentu kira bhavanto, Kūṭadanto pi brāhmaṇo samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamissatīti."'

'Evaṁ bho' ti kho so khattā Kūṭadantassa brāhmaṇassa paṭissutvā yena Khānumatakā brāhmaṇa-gahapatikā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Khānumatake brāhmaṇagahapatike etad avoca: 'Kūṭadanto bho brāhmaṇo evam āha: "Āgamentu kira bhavanto, Kūṭadanto pi brāhmaṇo samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamissatīti."'

5. Tena kho pana samayena anekāni brāhmaṇa-satāni Khānumate paṭivasanti: 'Kūṭadantassa brāhmaṇassa mahā-yaññaṁ anubhavissāmāti.' Assosuṁ kho te brāhmaṇā: 'Kūṭadanto kira brāhmaṇo samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamissatīti.' Atha kho te brāhmaṇā yena Kūṭadanto brāhmaṇo ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā Kūṭadantaṁ brāhmaṇaṁ etad avocuṁ:

'Saccaṁ kira bhavaṁ Kūṭadanto samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamissatīti?'

'Evaṁ kho me bho hoti, aham pi samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamissāmīti.'

6. 'Mā bhavaṁ Kūṭadanto samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkami, na arahati bhavaṁ Kūṭadanto samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ. Sace bhavam Kūṭadanto samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamissati, bhoto Kūṭadantassa yaso hāyissati, samaṇassa Gotamassa yaso abhivaḍḍhissati. Yam pi bhotā Kūṭadantassa yaso hāyissati, samaṇassa Gotamassa yaso abhivaḍḍhissati, iminā p' aṅgena na arahati bhavaṁ Kūṭadanto samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ. Samaṇo tveva Gotamo arahati bhavantaṁ Kūṭadantaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ.

[page 130]

Bhavaṁ hi Kūṭadanto ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṁsuddha-gahaṇiko yāva sattamā pitāmahāyugā akkhitto anupakkuṭṭho jāti-vādena. Yam pi bhavaṁ Kūṭadanto ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṁsuddhagahaṇiko yāva sattamā pitāmahā-yugā akkhitto anupakkuṭṭho jāti-vādena, iminā p' aṅgena na arahati bhavaṁ Kūṭadanto samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ, samaṇo tveva Gotamo arahati bhavantaṁ Kūṭadantaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ. Bhavaṁ hi Kūṭadanto aḍḍho mahaddhano mahā-bhogo ... pe ... Bhavaṁ hi Kūṭadanto ajjhāyako manta-dharo tiṇṇam vedānaṁ pāragū sanighaṇḍukeṭubhānaṁ sākkhara-ppabhedānaṁ itihāsa-pañcamānaṁ padako veyyākaraṇo lokāyata-mahāpurisa-lakkhaṇesu anavayo. Bhavaṁ hi Kūṭadanto abhirūpo dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇa-pokkharatāya samannāgato brahma-vaṇṇī brahma-vaccasī akkhuddāvakāso dassanāya. Bhavaṁ hi Kūṭadanto sīlavā vuddha-sīlī vuddha-sīlena samannāgato.

Bhavaṁ hi Kūṭadanto kalyāṇa-vāco kalyāṇa-vākkaraṇo poriyā vācāya samannāgato vissaṭṭhāya aneḷagalāya atthassa viññāpaniyā. Bhavaṁ hi Kūṭadanto bahunnaṁ ācariya-pācariyo tīṇi māṇavaka-satāni mante vāceti, bahū kho pana nānā-disā nānā-janapadā māṇavakā āgacchanti bhoto Kūṭadantassa santike mantatthikā mante adhiyitukāmā. Bhavaṁ hi Kūṭadanto jiṇṇo vuddho mahallako addhagato vayo anuppatto, samaṇo Gotamo taruṇo c' eva taruṇa-paribbājako ca. Bhavaṁ hi Kūṭadanto rañño Māgadhassa Seniyassa Bimbisārassa sakkato garukato mānito pūjito apacito. Bhavaṁ hi Kūṭadanto brāhmaṇassa Pokkharasādissa sakkato garukato mānito pūjito apacito.

[page 131]

Bhavaṁ hi Kūṭadanto Khānumataṁ ajjhāvasati sattussadaṁ satiṇakaṭṭhodakaṁ sadhaññaṁ rāja-bhoggaṁ raññā Māgadhena Seniyena Bimbisārena dinnaṁ rāja-dāyaṁ brahmadeyyaṁ. Yaṁ pi bhavaṁ Kūṭadanto Khānumataṁ ajjhāvasati sattussadaṁ satiṇakaṭṭhodakaṁ sadhaññaṁ rājabhoggaṁ raññā Māgadhena Seniyena Bimbisārena dinnaṁ rāja-dāyaṁ brahma-deyyaṁ, iminā p' aṅgena na arahati bhavaṁ Kūṭadanto samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ, samaṇo tveva Gotamo arahati bhavantaṁ Kūṭadantaṁ dassanāya upasaṅkamitun ti.'

7. Evaṁ vutte Kūṭadanto brāhmaṇo te brāhmaṇe etad avoca:

'Tena hi bho mama pi suṇātha, yathā mayam eva arahāma taṁ bhavantaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ, na tveva arahati so bhavaṁ Gotamo amhākaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ. Samaṇo khalu bho Gotamo ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṁsuddha-gahaṇiko yāva sattamā pitāmahā-yugā akkhitto anupakkuṭṭho {jāti}-vādena.

Yam pi bho samaṇo {Gotamo} ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṁsuddha-gahaṇiko yāva sattamā pitāmahā-yugā akkhitto anupakkuṭṭho jāti-vādena, iminā p' aṅgena na arahati so bhavaṁ Gotamo amhākaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ, atha kho mayam eva arahāma taṁ bhavantaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ. Samaṇo khalu bho Gotamo mahantaṁ ñāti-saṅghaṁ ohāya pabbajito. Samaṇo khalu bho Gotamo pahūtaṁ hirañña-suvaṇṇaṁ ohāya pabbajito bhūmi-gatañ ca vehāsaṭṭhañ ca. Samaṇo khalu bho Gotamo daharo va samāno susukāḷa-keso bhadrena yobbanena samannāgato paṭhamena vayasā agārasmā anagāriyaṁ pabbajito. Samaṇo khalu bho Gotamo akāmakānaṁ mātāpitunnaṁ assu-mukhānaṁ rudantānaṁ kesa-massuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajito. Samaṇo khalu bho Gotamo abhirūpo dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇa-pokkharatāya samannāgato brahma-vaṇṇī brahma-vaccasī akkhuddāvakāso dassanāya.

[page 132]

Samaṇo khalu bho Gotamo sīlavā ariya-sīlī kusala-sīlī kusala-sīlena samannāgato. Samaṇo khalu bho Gotamo kalyāṇa-vāco kalyāṇa-vākkaraṇo poriyā vācāya samannāgato vissaṭṭhāya aneḷagalāya atthassa viññāpaniyā. Samaṇo khalu bho Gotamo bahunnaṁ ācariyapācariyako. Samaṇo khalu bho Gotamo khīṇa-kāma-rāgo vigata-cāpallo. Samaṇo khalu bho Gotamo kamma-vādī kiriya-vādī apāpa-purekkhāro brahmaññāya pajāya. Samaṇo khalu bho Gotamo uccā kulā pabbajito ādīnakkhattiyakulā. Samaṇo khalu bho Gotamo aḍḍha-kulā pabbajito mahaddhanā mahā-bhogā. Samaṇaṁ khalu bho Gotamaṁ tiro raṭṭhā tiro janapadā saṁpucchituṁ āgacchanti. Samaṇaṁ khalu bho Gotamaṁ anekāni devatā-sahassāni pāṇehi saraṇaṁ gatāni. Samaṇaṁ khalu bho Gotamaṁ evaṁ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato: "Iti pi so Bhagavā arahaṁ sammā-sambuddho vijjā-caraṇa-sampanno sugato loka-vidū anuttaro purisa-damma-sārathi satthā devamanussānaṁ buddho bhagavā ti." Samaṇo khalu bho Gotamo dvattiṁsa mahāpurisa-lakkhaṇehi samannāgato.

Samaṇo khalu bho Gotamo ehi-sāgata-vādī sakhilo sammodako abbhākuṭiko uttāna-mukho pubba-bhāsī. Samaṇo khalu bho Gotamo catunnaṁ parisānaṁ sakkato garukato mānito pūjito apacito. Samaṇe khalu bho Gotame bahū devā ca manussā ca abhippasannā. Samaṇo khalu bho Gotamo yasmiṁ gāme vā nigame vā paṭivasati na tasmiṁ gāme vā nigame vā amanussā manusse viheṭhenti. Samaṇo khalu bho Gotamo saṅghī gaṇī gaṇācariyo puthu-titthakarānam aggam akkhāyati. Yathā kho pana bho ekesaṁ samaṇa-brāhmaṇānaṁ yathā vā tathā vā yaso samudāgacchati na h' eva samaṇassa Gotamassa yaso samudāgato, atha kho anuttarāya vijjā-caraṇa-sampadāya samaṇassa Gotamassa yaso samudāgato. Samaṇaṁ khalu bho Gotamaṁ rājā Māgadho Seniyo Bimbisāro saputto sabhariyo sapariso sāmacco pāṇehi saraṇaṁ gato.

[page 133]

Samaṇaṁ khalu bho Gotamaṁ rājā Pasenadi Kosalo saputto sabhariyo sapariso sāmacco pāṇehi saraṇaṁ gato. Samaṇaṁ khalu bho Gotamaṁ brāhmaṇo Pokkharasādi saputto sabhariyo sapariso sāmacco pāṇehi saraṇaṁ gato. Samaṇo khalu bho Gotamo rañño Māgadhassa Seniyassa Bimbisārassa sakkato garukato mānito pūjito apacito. Samaṇo khalu bho Gotamo rañño Pasenadissa Kosalassa sakkato garukato mānito pūjito apacito. Samaṇo khalu bho Gotamo Brāhmaṇassa Pokkharasādissa sakkato garukato mānito pūjito apacito. Samaṇo khalu bho Gotamo Khānumataṁ anuppatto Khānumate viharati Ambalaṭṭhikāyaṁ. Ye kho pana keci samaṇā vā brāhmaṇā vā amhākaṁ gāmakkhettaṁ āgacchanti atithī no te honti. Atithī kho pan' amhehi sakkātabbā garukātabbā mānetabbā pūjetabbā apacetabbā.

Yam pi bho samaṇo Gotamo Khānumataṁ anuppatto Khānumate viharati Ambalaṭṭhikāyaṁ atith' amhākaṁ samaṇo Gotamo. Atithi kho pan' amhehi sakkātabbo garukātabbo mānetabbo pūjetabbo apacetabbo. Iminā p' aṅgena na arahati so bhavaṁ Gotamo amhākaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ, atha kho mayam eva arahāma tam bhavantaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamituṁ.

Ettake kho aham bho tassa bhoto Gotamassa vaṇṇe pariyāpuṇāmi, no ca kho so bhavaṁ Gotamo ettaka-vaṇṇo, aparimāṇa-vaṇṇo hi so bhavaṁ Gotamo ti.'

8. Evaṁ vutte te brāhmaṇā Kūṭadantaṁ brāhmaṇaṁ etad avocuṁ: 'Yathā kho bhavaṁ Kūṭadanto samaṇassa Gotamassa vaṇṇe bhāsati ito ce pi so bhavaṁ Gotamo yojana-sate viharati alam eva saddhena kula-puttena dassanāya upasaṅkamituṁ api {puṭaṁsenāpi}. Tena hi bho sabbe va samaṇaṁ Gotamaṁ dassanāya upasaṅkamissāmāti.'

Atha kho Kūṭadanto brāhmaṇo mahatā brāhmaṇagaṇena saddhiṁ yena Ambalaṭṭhikā yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṁ sammodiṁ sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi.

[page 134]

Khānumatakā pi kho brāhmaṇa-gahapatikā app ekacce Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdiṁsu, app ekacce Bhagavatā saddhiṁ sammodiṁsu sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdiṁsu, {app} ekacce yena Bhagavā ten' añjaliṁ panāmetvā ekamantaṁ nisīdiṁsu, app ekacce nāma-gottaṁ sāvetvā ekamantaṁ nisīdiṁsu, app ekacce tuṇhī-bhūtā ekamantaṁ nisīdiṁsu.

9. Ekamantaṁ nisinno kho Kūṭadanto brāhmaṇo Bhagavantaṁ etad avoca:

'Sutaṁ me taṁ bho Gotama: "Samaṇo Gotamo tividhayañña-sampadaṁ soḷasa-parikkhāraṁ jānātīti." Na kho panāhaṁ jānāmi tividha-yañña-sampadaṁ soḷasa-parikkhāraṁ, icchāmi cāhaṁ mahā-yaññaṁ yajituṁ. Sādhu me bhavaṁ Gotamo tividha-yañña-sampadaṁ soḷasa-parikkhāraṁ desetūti.' 'Tena hi brāhmaṇa suṇohi, sādhukaṁ manasi-karohi, bhāsissāmīti.'

'Evaṁ bho ' ti kho Kūṭadanto brāhmaṇo Bhagavato paccassosi. Bhagavā etad avoca:

10. 'Bhūta-pubbaṁ brāhmaṇa rājā Mahā-vijito nāma ahosi aḍḍho mahaddhano mahā-bhogo pahūta-jātarūpa-rajato pahūta-vittūpakaraṇo pahūta-dhana-dhañño paripuṇṇakosa-koṭṭhāgāro. Atha kho brāhmaṇa rañño Mahā-vijitassa {rahogatassa} {patisallīnassa} evaṁ cetaso parivitakko udapādi: "Adhigatā kho me vipulā mānusakā bhogā, mahantaṁ paṭhavi-maṇḍalaṁ abhivijiya ajjhāvasāmi. Yan nūnāhaṁ mahā-yaññaṁ yajeyyaṁ yaṁ mama assa dīgharattaṁ hitāya sukhāyāti." Atha kho brāhmaṇa rājā Mahāvijito purohitaṁ brāhmaṇaṁ āmantāpetvā etad avoca: "Idha mayhaṁ brāhmaṇa {rahogatassa} {patisallīnassa} evaṁ cetaso parivitakko udapādi: 'Adhigato me vipulā mānusakā bhogā,

[page 135]

mahantaṁ paṭhavi-maṇḍalaṁ abhivijiya ajjhāvasāmi. Yan nūnāhaṁ mahā-yaññaṁ yajeyyaṁ, yaṁ mama assa dīgha-rattaṁ hitāya sukhāyāti.' Icchām' ahaṁ brāhmaṇa mahā-yaññaṁ yajituṁ. Anusāsatu maṁ bhavaṁ yaṁ mama assa dīgha-rattaṁ hitāya sukhāyāti."

11. 'Evaṁ vutte brāhmaṇa purohito brāhmaṇo rājānaṁ Mahā-vijitaṁ etad avoca: "Bhoto kho rañño janapado sakaṇṭako sa-upapīḷo, gāma-ghātā pi dissanti [nigamaghātā pi dissanti] nagara-ghātā pi dissanti pantha-duhanā pi dissanti. Bhavañ ce kho pana rājā evaṁ sakaṇṭake janapade sa-upapīḷe balim uddhareyya, akicca-kārī assa tena bhavaṁ rājā. Siyā kho pana bhoto rañño evam assa: 'Aham etaṁ dassu-khīlaṁ vadhena vā bandhena vā jāniyā vā garahāya vā pabbājanāya vā samūhanissāmīti,' na kho pan' etassa dassu-khīlassa evaṁ sammā samugghāto hoti. Ye te hatāvasesakā bhavissanti, te pacchā {rañño} janapadaṁ viheṭhessanti. Api ca kho idaṁ saṁvidhānaṁ āgamma evam etassa dassu-khīlassa sammā {samugghāto} hoti. Tena hi bhavaṁ rājā ye bhoto rañño janapade ussahanti kasi-gorakkhe tesam bhavaṁ rājā bījabhattaṁ anuppādetu, ye bhoto rañño janapade ussahanti vaṇijjāya tesam bhavaṁ rājā pābhataṁ anuppādetu, ye bhoto rañño janapade ussahanti rāja-porise tesam bhavaṁ rājā bhatta-vetanaṁ pakappetu, te ca manussā sa-kammapasutā rañño janapadaṁ na viheṭhessanti, mahā ca rañño rāsiko bhavissati, khemaṭṭhitā janapadā akaṇṭakā anupapīḷā, manussā ca mudā modamānā ure putte naccentā apāruta-gharā maññe viharissantīti."

"'Evaṁ bho" ti kho brāhmaṇa rājā Mahā-vijito purohitassa brāhmaṇassa paṭissutvā, ye rañño janapade ussahiṁsu kasi-{gorakkhe} tesam bhavaṁ rājā {Mahā}-vijito bījabhattaṁ anuppādesi,

[page 136]

ye rañño janapade ussahiṁsu vaṇijjāya tesaṁ rājā Mahā-vijito pābhataṁ anuppādesi, ye rañño janapade ussahiṁsu rāja-porise, tesaṁ rājā Mahā-vijito bhatta-vetanaṁ pakappesi, te ca manussā sa-kamma-pasutā rañño janapadaṁ na viheṭhesuṁ, mahā ca rañño rāsiko ahosi, khemaṭṭhitā janapadā akaṇṭakā anupapīḷā, manussā ca mudā modamānā ure putte naccentā apāruta-gharā maññe vihariṁsu.

12. 'Atha kho brāhmaṇa rājā Mahā-vijito purohitaṁ brāhmaṇaṁ āmantāpetvā etad avoca: "Samūhato kho me bho dassu-khīlo, bhoto saṁvidhānaṁ āgamma mahā ca me rāsiko khemaṭṭhitā janapadā akaṇṭakā anupapīḷā manussā ca mudā modamānā ure putte naccentā apāruta-gharā maññe vihariṁsu. Icchām' ahaṁ brāhmaṇa mahāyaññaṁ yajituṁ. Anusāsatu maṁ bhavaṁ yaṁ mama assa dīgha-rattaṁ hitāya sukhāyāti."

"'Tena hi bhavaṁ rājā ye bhoto rañño janapade khattiyā anuyuttā negamā c' eva jānapadā ca te bhavaṁ rājā āmantayataṁ: 'Icchām' ahaṁ bho mahā-yaññaṁ yajituṁ, anujānantu me bhonto yaṁ mama assa dīgha-rattaṁ hitāya sukhāyāti.' Ye bhoto rañño janapade amaccā pārisajjā negamā c' eva jānapadā ca ... pe ... brāhmaṇa-mahāsāla negamā c' eva jānapadā ca ... pe ... gahapati-necayikā negamā c' eva jānapadā ca, te bhavaṁ rājā āmantayataṁ: 'Icchām' ahaṁ bho mahā-yaññaṁ yajituṁ, anujānantu me bhavanto yam mama assa dīgharattaṁ hitāya sukhāyāti."'

"'Evaṁ bho" ti kho brāhmaṇa rājā Mahā-vijito purohitassa brāhmaṇassa paṭissutvā ye rañño janapade khattiyā anuyuttā negamā c' eva jānapadā ca, te rājā Mahā-vijito āmantesi:

[page 137]

"Icchām' ahaṁ bho mahā-yaññaṁ yajituṁ, anujānantu me bhavanto yaṁ mama assa dīgha-rattaṁ hitāya sukhāyāti." "Yajataṁ bhavaṁ rājā yaññaṁ, yañña-kālo mahā-rājāti."

'Ye rañño janapade amaccā pārisajjā negamā c' eva jānapadā ca ... pe ... brāhmaṇa-mahāsālā negamā c' eva jānapadā ca, gahapati-necayikā negamā c' eva jānapadā ca, te rājā Mahā-vijito āmantesi: "Icchām' ahaṁ bho mahā-yaññaṁ yajituṁ, anujānantu me bhavanto yaṁ mama assa dīgha-rattaṁ hitāya sukhāyāti." "Yajataṁ bhavaṁ rājā yaññam, yañña-kālo mahā-rājāti."

'Iti 'me cattāro anumati-pakkhā tass' eva yaññassa parikkhārā bhavanti.

13. 'Rājā Mahā-vijito aṭṭhaṅgehi samannāgato -Ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṁsuddha-gahaṇiko yāva sattamā pitāmahā-yugā akkhitto anupakkuṭṭho jāti-vādena -- Abhirūpo {dassanīyo} pāsādiko paramāya vaṇṇa-pokkharatāya samannāgato brahma-vaṇṇī brahma-vaccasī akkhuddāvakāso dassanāya -- Aḍḍho {mahaddhano} mahābhogo pahūta-jātarūpa-rajato pahūta-vittūpakaraṇo pahūtadhana-dhañño paripuṇṇa-kosa-koṭṭhāgāro -- Balavā caturaṅginiyā senāya samannāgato assavāya ovāda-patikarāya patapati maññe paccatthike yasasā -- Saddho dāyako dāna-pati anāvaṭa-dvāro samaṇa-brāhmaṇa-kapaṇiddhika-vaṇibbaka-yācakānaṁ opāna-bhūto puññāni karoti -- Bahussuto tassa tass' eva {suta-jātassa} -- Tassa tass' eva kho pana bhāsitassa atthaṁ jānāti: "Ayaṁ imassa bhāsitassa attho, ayaṁ imassa bhāsitassa attho" ti -Paṇḍito viyatto medhāvī paṭibalo atītānāgata-paccuppanne atthe cintetuṁ. Rājā Mahā-vijito imehi aṭṭhaṅgehi samannāgato. Iti imāni pi aṭṭhaṅgāni tass' eva yaññassa parikkhārā bhavanti.

[page 138]

14. Purohito brāhmaṇo catuh' aṅgehi samannāgato -Ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṁsuddha-gahaṇiko yāva sattamā pitāmahā-yugā akkhitto anupakkuṭṭho jātivādena -- Ajjhāyako manta-dharo tiṇṇaṁ vedānaṁ pāragū sanighaṇḍu-keṭubhānaṁ sākkhara-ppabhedānaṁ itihāsapañcamānaṁ padako veyyākaraṇo lokāyata-mahāpurisalakkhaṇesu anavayo -- Sīlavā vuddha-sīlī vuddha-sīlena samannāgato -- Paṇḍito viyatto medhāvī paṭhamo vā dutiyo vā sujaṁ paggaṇhantānaṁ. Purohito brāhmaṇo imehi catuh' aṅgehi samannāgato. Iti imāni pi cattār' aṅgāni tass' eva yaññassa parikkhārā bhavanti.

15. 'Atha kho brāhmaṇa purohito brāhmaṇo rañño Mahā-vijitassa pubbe va yaññā tisso vidhā desesi: "Siyā kho pana bhoto rañño mahā-yaññaṁ yiṭṭhu-kāmassa kocid eva vippaṭisāro: 'Mahā vata me bhogakkhandho vigacchissatīti,' so bhotā raññā vippaṭisāro na karaṇīyo. Siyā kho pana bhoto rañño mahā-yaññaṁ yajamānassa kocid eva vippaṭisāro: "Mahā vata me bhogakkhandho vigacchatīti," so bhotā raññā vippaṭisāro na karaṇīyo. Siyā kho pana bhoto rañño mahā-yaññaṁ yiṭṭhassa kocid eva vippaṭisāro: "Mahā vata me bhogakkhandho vigato" ti. so bhotā raññā vippaṭisāro na karaṇīyo ti."

'Imā kho brāhmaṇa purohito brāhmaṇo rañño Mahāvijitassa pubbe va yaññā tisso vidhā desesi.'

16. 'Atha kho brāhmaṇa purohito brāhmaṇo rañño Mahā-vijitassa pubbe va yaññā dasah' ākārehi paṭiggāhakesu vippaṭisāraṁ paṭivinodetuṁ: "Āgamissanti kho bhoto yaññaṁ pāṇātipātino pi pāṇātipātā paṭiviratā. Ye tattha pāṇātipātino tesaṁ yeva tena, ye tattha pāṇātipātā paṭiviratā te ārabbha yajatam bhavam modatam bhavaṁ cittam eva bhavaṁ antaraṁ pasādetu. Āgamissanti kho bhoto yaññaṁ adinnādāyino pi adinnādānā paṭiviratā ... pe ... kāmesu micchācārino pi kāmesu micchācārā paṭiviratā, musā-vādino pi mūsā-vādā paṭiviratā, {pisuṇā}vācā pi {pisuṇā}-vācāya paṭiviratā, pharusā-vācā pi pharusāvācāya paṭiviratā, samphappalāpino pi, samphappalāpā paṭiviratā,

[page 139]

abhijjhāluno pi anabhijjhāluno pi, vyāpannacittā pi avyāp anna-cittā pi, micchā-diṭṭhikā pi sammādiṭṭhikā pi. Ye tattha micchā-diṭṭhikā tesaṁ yeva tena, ye tattha sammā-diṭṭhikā te ārabbha yajatam bhavaṁ modatam bhavaṁ cittam eva bhavaṁ antaraṁ pasādetūti." Imehi kho brāhmaṇa purohito brāhmaṇo rañño Mahāvijitassa pubbe va yaññā dasah' ākārehi paṭiggāhakesu vippaṭisāraṁ paṭivinodesi.

17. 'Atha kho brāhmaṇa purohito brāhmaṇo rañño Mahā-vijitassa mahā-yaññaṁ yajamānassa soḷasehi ākārehi cittaṁ sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṁsesi.

"Siyā kho pana bhoto rañño mahā-yaññaṁ yajamānassa kocid eva vattā: 'Rājā kho Mahā-vijito mahā-yaññaṁ yajati, no ca khvassa āmantitā khattiyā anuyuttā negamā c' eva jānapadā ca atha ca pana bhavaṁ rājā evarūpaṁ mahā-yaññaṁ yajatīti.' Evam pi bhoto rañño vattā dhammato n' atthi, bhoto kho pana rañño āmantitā khattiyā anuyuttā negamā c' eva jānapadā ca, iminā ca p' etaṁ bhavaṁ rājā jānātu: 'Yajatam bhavaṁ modatam bhavaṁ cittam eva bhavaṁ antaraṁ pasādetu.' -- Siyā kho pana bhoto rañño mahā-{yaññaṁ} yajamānassa kocid eva vattā: 'Rājā kho Mahā-vijito mahā-yaññaṁ yajati, no ca khvassa āmantitā amaccā pārisajjā negamā c' eva jānapadā ca ... pe ... brāhmaṇa-mahāsālā negamā c' eva jānapadā ca ... pe ... gahapati-necayikā negamā c' eva jānapadā ca atha ca pana bhavaṁ rājā evarūpaṁ yaññaṁ yajatīti.' Evam pi bhoto rañño vattā dhammato n' atthi, bhoto pana rañño āmantitā gahapati-necayikā negamā c' eva jānapadā ca, iminā p' etaṁ bhavaṁ rājā jānātu: 'Yajatam bhavaṁ modatam bhavaṁ cittam eva bhavaṁ antaraṁ pasādetu.' -- Siyā kho pana bhoto rañño mahāyaññaṁ yajamānassa kocid eva vattā: 'Rājā kho Mahāvijito mahā-yaññaṁ yajati, no ca kho ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṁsuddha-gahaṇiko ca yāva sattamā pitāmahāyugā akkhitto anupakkuṭṭho jāti-vādena,

[page 140]

atha ca pana bhavaṁ rājā evarūpaṁ mahā-yaññaṁ yajatīti.' Evam pi kho bhoto rañño vattā dhammato n' atthi, bhavaṁ kho pana rājā ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṁsuddhagahaṇiko ca yāva sattamā pitāmahā-yugā akkhitto anupakkuṭṭho {jāti-vādena}, iminā p' etaṁ bhavaṁ rājā jānātu: 'Yajatam bhavaṁ, modatam bhavaṁ, cittam eva bhavaṁ antaraṁ pasādetu.' -- Siyā kho pana bhoto rañño mahāyaññaṁ yajamānassa kocid eva vattā: 'Rājā kho Mahāvijito mahā-yaññaṁ yajati, no ca kho abhirūpo dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇa-pokkharatāya samannāgato brahma-vaṇṇī brahma-vaccasī akkhuddāvakāso dassanāya ... pe ... no ca kho aḍḍho mahaddhano mahābhogo pahūta-jātarūpa-rajato pahūta-vittūpakaraṇo pahūtadhana-dhañño paripuṇṇa-kosa-koṭṭhāgāro ... pe ... no ca kho balavā caturaṅginiyā senāya samannāgato assavāya ovāda-patikarāya patapati maññe paccatthike yasasā ... pe ... no ca kho {saddho} dāyako dāna-pati anāvaṭa-dvāro samaṇa-brāhmaṇa-{kappaṇiddhika}-{vaṇibbaka}-yācakānaṁ opāna-{bhūto} puññāni karoti ... pe ... no ca kho bahussuto tassa tassa suta-jātassa, ... pe ... no ca kho tassa tass' eva kho pana bhāsitassa atthaṁ jānāti: 'Ayaṁ imassa bhāsitassa attho, ayaṁ imassa bhāsitassa attho ti.' ... pe ... no ca kho paṇḍito viyatto medhāvī paṭibalo atītānāgata-{paccuppanne} atthe cintetuṁ ... pe ... atha ca pana bhavaṁ rājā evarūpaṁ mahā-yaññaṁ yajatīti.' Evam pi bhoto rañño vattā dhammato n' atthi, bhavaṁ kho pana rājā paṇḍito viyatto medhāvī paṭibalo atītānāgata-paccuppanne atthe cintetuṁ, iminā p' etaṁ bhavaṁ rājā jānātu: 'Yajatam bhavaṁ, modatam bhavaṁ, cittam eva bhavaṁ antaraṁ pasādetu.' -- Siyā kho pana bhoto rañño mahā-yaññaṁ yajamānassa kocid eva vattā: 'Rājā kho Mahā-vijito mahā-yaññaṁ yajati, no ca kho tassa purohito brāhmaṇo ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṁsuddha-gahaṇiko yāva sattamā pitāmahā-yugā akkhitto anupakkuṭṭho jāti-vādena, atha ca pana bhavaṁ rājā evarūpaṁ yaññaṁ yajatīti.'

[page 141]

Evam pi bhoto rañño vattā dhammato n' atthi, bhoto kho rañño purohito brāhmaṇo ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṁsuddha-gahaṇiko yāva sattamā pitāmahā-yugā akkhitto anupakkuṭṭho jāti-vādena, iminā p' etaṁ bhavaṁ rājā jānātu: 'Yajataṁ bhavaṁ, modataṁ bhavaṁ, cittam eva bhavaṁ antaraṁ pasādetu ... pe ... Siyā kho pana bhoto rañño mahā-yaññaṁ yajamānassa kocid eva vattā; 'Rājā kho Mahā-vijito mahā-yaññaṁ yajati, no ca khv assa purohito brāhmaṇo ajjhāyako manta-dharo tiṇṇaṁ vedānaṁ pāragū sanighaṇḍu keṭubhānaṁ sākkhara-ppabhedānaṁ itihāsa-pañcamānaṁ padako veyyākaraṇo lokāyata-mahāpurisa-lakkhaṇesu anavayo ... pe ... no ca khvassa purohito brāhmaṇo sīlavā vuddha-sīlī vuddhasīlena samannāgato ... pe ... no ca khvassa purohito brāhmaṇo paṇḍito viyatto medhāvī paṭhamo vā dutiyo vā sujaṁ paggaṇhantānaṁ, atha ca pana bhavaṁ rājā evarūpaṁ mahā-yaññaṁ yajatīti.' Evam pi bhoto rañño vattā dhammato n' atthi, bhoto kho pana rañño purohito brāhmaṇo paṇḍito viyatto medhāvī paṭhamo vā dutiyo vā sujaṁ paggaṇhantānaṁ, iminā p' etaṁ bhavaṁ rājā jānātu: 'Yajatam bhavaṁ, modatam bhavaṁ, cittam eva bhavaṁ {antaraṁ} pasādetūti."

'Imehi kho brāhmaṇa purohito brāhmaṇo rañño Mahāvijitassa mahā-yaññaṁ yajamānassa soḷasehi ākārehi cittaṁ sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṁsesi.

18. 'Tasmiṁ kho brāhmaṇa yaññe n' eva gāvo haññiṁsu na ajeḷakā haññiṁsu na kukkuṭa-sūkarā haññiṁsu, na vividhā pāṇā saṅghātaṁ āpajjiṁsu, na rukkhā chijjiṁsu yūpatthāya, na dabbhā lūyiṁsu barihisatthāya, ye pi 'ssa ahesuṁ dāsā ti vā pessā ti vā kammakarā ti vā te pi na daṇḍa-tajjitā na bhaya-tajjitā, na assu-mukhā rudamānā parikammāni akaṁsu. Atha kho ye icchiṁsu te akaṁsu, ye na icchiṁsu te na akaṁsu, yaṁ icchiṁsu taṁ akaṁsu, yaṁ na icchiṁsu, na taṁ akaṁsu. Sappi-tela-navanītadadhi-madhu-phāṇitena c' eva so yañño niṭṭhānam agamāsi.

[page 142]

19. 'Atha kho brāhmaṇa khattiyā anuyuttā negamā c' eva jānapadā ca, amaccā pārisajjā negamā c' eva jānapadā ca, brāhmaṇa-mahāsālā negamā c' eva jānapadā ca, gahapati-necayikā negamā c' eva jānapadā ca pahūtaṁ sāpateyyaṁ ādāya rājānaṁ Mahā-vijitaṁ upasaṅkamitvā evam āhaṁsu; "Idaṁ, deva, pahūtaṁ sāpateyyaṁ devaṁ yeva uddissa ābhataṁ, taṁ devo patigaṇhātūti."

"Alam bho mama pi idaṁ pahūtaṁ sāpateyyaṁ dhammikena [balinā] abhisaṅkhittaṁ. Tañ ca vo hotu, ito ca bhīyo harathāti."

'Te raññā paṭikkhittā ekamantaṁ apakkamma evaṁ sammantesuṁ: "Na kho etaṁ amhākaṁ patirūpaṁ mayaṁ imāni sāpateyyāni punad eva sakāni {gharāni} paṭihareyyāma. Rājā kho Mahā-vijito mahā-yaññaṁ yajati, hand' assa mayaṁ anuyāgino homāti."

20. 'Atha kho brāhmaṇa puratthimena yaññāvāṭassa khattiyā anuyuttā negamā c' eva jānapadā ca dānāni paṭṭhapesuṁ, dakkhiṇena yaññāvāṭassa amaccā pārisajjā negamā c' eva jānapadā ca dānāni paṭṭhapesuṁ, pacchimena yaññāvāṭassa brāhmaṇa-mahāsālā negamā c' eva jānapadā ca dānāni paṭṭhapesum, uttarena yaññāvāṭassa gahapati-necayikānegamā c' eva jānapadā ca dānāni paṭṭhapesuṁ. Tesu pi brāhmaṇā yaññesu n' eva gāvo haññiṁsu na ajeḷakā haññiṁsu na kukkuṭa-sūkarā {haññiṁsu}, na vividhā pāṇā saṅghātaṁ āpajjiṁsu, na rukkhā chijjiṁsu yūpatthāya, na dabbhā lūyiṁsu barihisatthāya, ye pi tesaṁ ahesuṁ dāsā ti vā pessā ti vā {kammakarā} ti vā te pi na daṇḍa-tajjitā na bhaya-tajjitā na assu-mukhā rudamānā parikammāni akaṁsu. Atha kho ye icchiṁsu te akaṁsu, ye na icchiṁsu na te akaṁsu, yaṁ icchiṁsu taṁ akaṁsu, yaṁ na icchiṁsu na taṁ akaṁsu. Sappi-tela-navanītadadhi-madhu-phāṇitena c' eva te yaññā niṭṭhānam āgamaṁsu.

[page 143]

'Iti cattāro ca anumati-pakkhā, rājā Mahā-vijito aṭṭhaṅgehi samannāgato, purohito brāhmaṇo catuh' aṅgehi samannāgato, tisso ca vidhā. Ayaṁ vuccati brāhmaṇa tividhā yañña-sampadā soḷasa-parikkhārā ti.'

21. Evaṁ vutte te brāhmaṇā unnādino uccā-saddā mahā-saddā ahesuṁ: 'Aho yañño, aho yañña-sampadā ti.' Kūṭadanto pana brāhmaṇo tuṇhī-bhūto va nisinno hoti.

Atha kho te brāhmaṇā Kūṭadantaṁ brāhmaṇaṁ etad avocuṁ:

'Kasmā pana bhavaṁ Kūṭadanto samaṇassa Gotamassa subhāsitaṁ subhāsitato nābbhanumodatīti.'

'Nāhaṁ bho samaṇassa Gotamassa subhāsitaṁ subhāsitato nābbhanumodāmi, muddhā pi tassa vipateyya yo samaṇassa Gotamassa subhāsitaṁ subhāsitato nābbhanumodeyya. Api ca me bho evaṁ hoti: "Samaṇo Gotamo na evam āha: 'Evam me sutan' ti vā, 'Evaṁ arahati bhavitun' ti vā, api ca samaṇo Gotamo 'Evan tadā āsi, itthaṁ tadā āsi,' tveva abhāsi." Tassa mayhaṁ bho evaṁ hoti: "Addhā samaṇo Gotamo tena samayena rājā vā ahosi Mahā-vijito yañña-sāmi, purohito vā brāhmaṇo tassa yaññassa yājetā ti." Abhijānāti pana bhavaṁ Gotamo {evarūpaṁ} yaññaṁ yajitvā vā yājetvā vā kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ {upapajjitā} ti?'

'Abhijānām' ahaṁ brāhmaṇa evarūpaṁ yaññaṁ yajitvā vā yājetvā vā kāyassa-bhedā param maraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ {upapajjitā}. Ahan tena samayena purohito brāhmaṇo ahosiṁ tassa yaññassa yājetā ti.'

22. 'Atthi pana bho Gotama añño yañño imāya ti-vidhāya yañña-sampadāya soḷasa-parikkhārāya appaṭṭhataro ca appa-samārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro cāti?'

[page 144]

'Atthi kho brāhmaṇa añño yañño imāya ti-vidhāya yañña-sampadāya soḷasa-parikkhārāya appaṭṭhataro ca appasamārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro cāti.'

'Katamo pana so bho Gotama yañño imāya ti-vidhāya yañña-sampadāya soḷasa-parikkhārāya appaṭṭhataro ca paṇītataro ca appa-samārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro cāti?'

'Yāni kho tāni brāhmaṇa nicca-dānāni anukūla-yaññāni sīlavante pabbajite uddissa dīyanti, ayaṁ kho brāhmaṇa yañño imāya ti-vidhāya yañña-sampadāya soḷasa-parikkhārāya appaṭṭhataro ca appa-samārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro cāti.'

23. 'Ko nu kho bho Gotama hetu ko paccayo yena taṁ nicca-dānaṁ anukūla-yaññaṁ imāya ti-vidhāya yaññasampadāya soḷasa-parikkhārāya appaṭṭhatarañ ca appasamārabbhatarañ ca mahapphalatarañ ca mahānisaṁsatarañ cāti?'

'Na kho brāhmaṇa evarūpaṁ yaññaṁ upasaṅkamanti arahanto vā arahanta-maggaṁ vā samāpannā. Taṁ kissa hetu? Dissanti h' ettha brāhmaṇa daṇḍappahārā pi galaggahā pi. Tasmā evarūpaṁ yaññaṁ na upasaṅkamanti arahanto vā arahanta-maggaṁ vā samāpannā. Yāni kho pana tāni nicca-dānāni anukūla-yaññāni sīlavante pabbajite uddissa dīyanti, evarūpaṁ kho brāhmaṇa yaññaṁ upasaṅkamanti arahanto vā arahanta-maggaṁ vā samāpannā.

Taṁ kissa hetu? Na h' ettha brāhmaṇa dissanti daṇḍappahārā pi galaggahā pi. Tasmā evarūpaṁ yaññaṁ upasaṅkamanti arahanto vā arahanta-maggaṁ vā samāpannā.

Ayaṁ kho brāhmaṇa hetu ayaṁ paccayo yen' etaṁ niccadānaṁ anukūla-yaññaṁ imāya ti-vidhāya yañña-sampadāya soḷasa-parikkhārāya appaṭṭhatarañ ca appa-samārabbhatarañ ca mahapphalatarañ ca mahānisaṁsatarañ cāti.'

24. 'Atthi pana bho Gotama añño yañño imāya ca tividhāya yañña-sampadāya soḷasa-parikkhārāya iminā ca nicca-dānena anukūla-yaññena appaṭṭhataro ca appa-samārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro cāti?'

[page 145]

'Atthi kho brāhmaṇa añño yañño imāya ca ti-vidhāya yañña-sampadāya soḷasa-parikkhārāya iminā ca niccadānena anukūla-yaññena appaṭṭhataro ca appa-samārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro cāti.

'Katamo pana so bho Gotama yañño imāya ca ti-vidhāya yañña-sampadāya soḷasa-parikkhārāya iminā ca niccadānena anukūla-yaññena appaṭṭhataro ca appa-samārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro cāti?'

'Yo kho brāhmaṇa cātuddisaṁ saṅghaṁ uddissa vihāraṁ karoti, ayaṁ kho brāhmaṇa yañño imāya ca tividhāya yañña-sampadāya soḷasa-parikkhārāya iminā ca nicca-dānena anukūla-yaññena appaṭṭhataro ca appasamārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro cāti.

25. 'Atthi pana bho Gotama añño yañño imāya ca tividhāya yañña-sampadāya soḷasa-parikkhārāya iminā ca nicca-dānena anukūla-yaññena iminā ca vihāra-dānena appaṭṭhataro ca appa-samārabbhataro ca mahapphalataro mahānisaṁsataro cāti?'

'Atthi kho brāhmaṇa añño yañño imāya ca ti-vidhāya yañña-sampadāya soḷasa-parikkhārāya iminā ca niccadānena anukūla-yaññena iminā ca vihāra-dānena appaṭṭhataro ca appa-samārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro cāti.'

'Katamo pana so bho Gotama añño yañño imāya ca tividhāya yañña-sampadāya soḷasa-parikkhārāya iminā ca nicca-dānena anukūla-yaññena iminā ca vihāra-dānena appaṭṭhataro ca appa-samārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro cāti?'

'Yo kho brāhmaṇa pasanna-citto Buddhaṁ saraṇaṁ gacchati Dhammaṁ saraṇaṁ gacchati Saṅghaṁ saraṇaṁ gacchati, ayaṁ brāhmaṇa yañño imāya ca ti-vidhāya yañña-sampadāya soḷasa-parikkhārāya iminā ca niccadānena anukūla-yaññena iminā ca vihāra-dānena appaṭṭhataro ca appa-samārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro cāti.

[page 146]

26. 'Atthi pana bho Gotama añño yañño imāya ca tividhāya yañña-sampadāya soḷasa-parikkhārāya iminā ca nicca-dānena anukūla-yaññena iminā ca vihāra-dānena imehi ca saraṇāgamanehi appaṭṭhataro ca appa-samārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro cāti?'

'Atthi kho, brāhmaṇa, añño yañño imāya ca ti-vidhāya yañña-sampadāya soḷasa-parikkhārāya iminā ca niccadānena anukūla-yaññena iminā ca vihāra-dānena imehi ca saraṇāgamanehi appaṭṭhataro ca appa-samārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro cāti.'

'Katamo pana so bho Gotama añño yañño imāya ca tividhāya yañña-sampadāya soḷasa-parikkhārāya iminā ca nicca-dānena anukūla-yaññena iminā ca {vihāra}-dānena imehi ca saraṇāgamanehi appaṭṭhataro ca appa-samārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro cāti?'

'Yo kho brāhmaṇa pasanna-citto sikkhā-padāni samādiyati, -- pāṇātipātā veramaṇī, adinnādānā veramaṇī, kāmesu micchācārā veramaṇī, musā-vādā veramaṇī, surā-merayamajja-pamādaṭṭhānā veramaṇī -- ayaṁ kho brāhmaṇa yañño imāya ca ti-vidhāya yañña-sampadāya soḷasa-parikkhārāya iminā ca nicca-dānena anukūla-yaññena iminā ca vihāradānena imehi ca saraṇāgamanehi appaṭṭhataro ca appasamārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro cāti.'

27. 'Atthi pana bho Gotama añño yañño imāya ca ti-vidhāya yañña-sampadāya soḷasa-parikkhārāya iminā ca nicca-dānena anukūla-yaññena iminā ca vihāra-dānena imehi ca saraṇāgamanehi imehi ca sikkhā-padehi appaṭṭhataro ca appa-samārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro cāti?'

'Atthi kho brāhmaṇa añño yañño imāya ca ti-vidhāya yañña-sampadāya soḷasa-parikkhārāya iminā ca niccadānena anukūla-yaññena iminā ca vihāra-dānena imehi ca saraṇāgamanehi imehi ca sikkhā-padehi appaṭṭhataro ca appa-samārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro cāti.'

[page 147]

'Katamo so bho Gotama yañño imāya ca ti-vidhāya yañña-sampadāya soḷasa-parikkhārāya iminā ca niccadānena anukūla-yaññena iminā ca vihāra-dānena imehi ca saraṇāgamanehi imehi ca sikkhā-padehi appaṭṭhataro ca appa-samārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro cāti?'

'Idha brāhmaṇa Tathāgato loke uppajjati arahaṁ sammāsambuddho ... yathā Sāmañña-phale evaṁ vitthāretabbaṁ ... pe ... Evaṁ kho brāhmaṇa bhikkhu sīla-sampanno hoti.

... pe ... paṭhamajjhānaṁ upasampajja viharati.

Ayaṁ kho brāhmaṇa yañño purimehi yaññehi appaṭṭhataro ca appa-samārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro ca.

... pe ... dutivajjhānaṁ ... tatiyajjhānaṁ . . .

catutthajjhānaṁ upasampajja viharati. Ayam pi kho brāhmaṇa yañño purimehi yaññehi appaṭṭhataro ca appasamārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro ca.

... pe ... ñāṇa-dassanāya cittaṁ abhinīharati abhi-

ninnāmeti. Ayam pi kho brāhmaṇa yañño purimehi yaññehi appaṭṭhataro ca appa-samārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro ca.

... pe ... "nāparaṁ itthattāyāti" pajānāti. Ayaṁ kho

brāhmaṇa yañño purimehi yaññehi appaṭṭhataro ca appasamārabbhataro ca mahapphalataro ca mahānisaṁsataro ca. Imāya ca brāhmaṇa yañña-sampadāya aññā yaññasampadā uttarītarā vā paṇītatarā vā n' atthīti.'

28. Evaṁ vutte Kūṭadanto brāhmaṇo Bhagavantaṁ etad avoca: 'Abhikkantaṁ bho Gotama, abhikkantaṁ bho Gotama. Seyyathā pi bho Gotama nikkujjitaṁ vā ukkujjeyya, paṭicchannaṁ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṁ ācikkheyya, andha-kāre vā tela-pajjotaṁ dhāreyya: "cakkhumanto rūpāni dakkhintīti," evam eva bhotā Gotamena aneka-pariyāyena dhammo pakāsito. Esāhaṁ Bhagavantaṁ Gotamaṁ saraṇaṁ gacchāmi, dhammañ ca bhikkhusaṅghañ ca, upāsakam maṁ bhavaṁ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṁ saraṇaṁ gataṁ. Esāhaṁ bho {Gotama} satta ca usabha-satāni satta ca vacchatara-satāni satta ca vacchatarī-satāni satta ca aja-satāni satta ca urabbha-satāni muñcāpemi,

[page 148]

jīvitaṁ demi, haritāni c' eva tiṇāni khādantu sītāni ca pāniyāni pivantu, sīto ca nesaṁ vāto upavāyatan ti.'

29. Atha kho Bhagavā Kūṭadantassa brāhmaṇassa anupubbikathaṁ kathesi seyyathīdaṁ dāna-kathaṁ sīlakathaṁ sagga-kathaṁ kāmānaṁ ādīnavaṁ okāraṁ saṅkilesaṁ, nekkhamme ānisaṁsaṁ pakāsesi. Yadā Bhagavā aññāsi Kūṭadantaṁ brāhmaṇaṁ kalla-cittaṁ mudu-cittaṁ vinīvaraṇa-cittaṁ udagga-cittaṁ pasanna-cittaṁ, atha yā Buddhānaṁ sāmukkaṁsikā dhamma-desanā taṁ pakāsesi: dukkhaṁ samudayaṁ nirodhaṁ maggaṁ. Seyyathā pi nāma suddhaṁ vatthaṁ apagata-kāḷakaṁ sammad eva rajanaṁ patigaṇheyya, evam eva Kūṭadantassa brāhmaṇassa tasmiṁ yeva āsane virajaṁ vīta-malaṁ dhamma-cakkhuṁ udapādi: 'yaṁ kiñci samudaya-dhammaṁ sabban taṁ nirodha-dhamman ti.'

30. Atha kho Kūṭadanto brāhmaṇo diṭṭha-dhammo pattadhammo vidita-dhammo pariyogāḷha-dhammo tiṇṇa-vicikiccho vigata-kathaṅkatho {vesārajja-ppatto} aparappaccayo satthu sāsane Bhagavantaṁ etad avoca: 'Adhivāsetu me bhavaṁ Gotamo svātanāya bhattaṁ saddhiṁ bhikkhusaṅghenāti.'

Adhivāsesi Bhagavā tuṇhī-bhāvena. Atha kho Kūṭadanto brāhmaṇo Bhagavato adhivāsanaṁ viditvā, uṭṭhāy' āsanā Bhagavantaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā pakkāmi.

Atha kho Kūṭadanto brāhmaṇo tassā rattiyā accayena sake yaññāvāṭe paṇītaṁ khādaniyaṁ bhojaniyaṁ paṭiyādetvā Bhagavato kālaṁ ārocāpesi: 'Kālo bho Gotama, niṭṭhitaṁ bhattan ti.'

Atha kho Bhagavā pubbaṇha-samayaṁ nivāsetvā pattacīvaraṁ ādāya saddhiṁ bhikkhu-saṅghena yena Kūṭadantassa brāhmaṇassa yaññāvāṭo ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho Kūṭadanto brāhmaṇo Buddha-pamukhaṁ bhikkhu-saṅghaṁ paṇītena khādaniyena bhojaniyena sahatthā santappesi sampavāresi.

[page 149]

Atha kho Kūṭadanto brāhmaṇo Bhagavantaṁ bhuttāviṁ onīta-patta-pāṇiṁ aññataraṁ nīcaṁ āsanaṁ gahetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Kūṭadantaṁ {brāhmaṇaṁ} Bhagavā dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā {sampahaṁsetvā} uṭṭhāy' āsanā pakkāmīti.

KŪṬADANTA-SUTTAṀ.

[page 150]

VI. Mahāli Sutta

1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Vesāliyaṁ viharati Mahāvane {kūṭāgāra-}sālāyaṁ. Tena kho pana samayena sambahulā Kosalakā ca brāhmaṇa-dūtā Māgadhakā ca brāhmaṇa-dūtā Vesāliyaṁ paṭivasanti kenacid eva karaṇīyena. Assosuṁ kho te Kosalakā ca brāhmaṇadūtā Māgadhakā ca brāhmaṇa-dūtā: 'Samaṇo khalu bho Gotamo Sakya-putto Sakya-kulā pabbajito Vesāliyaṁ viharati Mahāvane kūṭāgāra-sālāyaṁ. Taṁ kho pana Bhagavantaṁ Gotamaṁ evaṁ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato: "Iti pi so Bhagavā arahaṁ sammāsambuddho vijjā-caraṇa-{sampanno} sugato loka-vidū anuttaro purisadamma-sārathi satthā deva-manussānaṁ buddho bhagavā." So imaṁ lokaṁ sadevakaṁ samārakaṁ sabrahmakaṁ sassamaṇa-brāhmaṇiṁ pajaṁ {sadeva-manussaṁ} sayaṁ abhiññā sacchikatvā pavedeti. So dhammaṁ deseti ādi-kalyāṇaṁ majjhe kalyāṇaṁ pariyosāna-kalyāṇaṁ sātthaṁ savyañjanaṁ, kevala-paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahma-cariyaṁ pakāseti. Sādhu kho pana tathā-rūpānaṁ arahataṁ dassanaṁ hotīti."'

2. Atha kho te Kosalakā ca brāhmaṇa-dūtā Māgadhakā ca brāhmaṇa-dūtā yena Mahāvanaṁ kūṭāgāra-sālā ten' upasaṅkamiṁsu. Tena kho pana samayena āyasmā Nāgito Bhagavato upaṭṭhāko hoti. Atha kho te Kosalakā ca brāhmaṇa-dūtā Māgadhakā ca brāhmaṇa-dūtā yen' āyasmā Nāgito ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā āyasmantaṁ Nāgitaṁ etad avocuṁ: 'Kahan nu kho bho Nāgita etarahi so bhavaṁ Gotama viharati, dassana-kāmā hi mayaṁ taṁ Gotaman ti?'

[page 151]

'Akālo kho āvuso Bhagavantaṁ dassanāya, patisallīno Bhagavā ti.' Atha kho te Kosalakā ca brāhmaṇa-dūtā Māgadhakā ca brāhmaṇa-dūtā tatth' eva ekamantaṁ nisīdiṁsu: 'Disvā va mayaṁ taṁ Bhagavantaṁ Gotamaṁ gamissāmāti.'

3. Oṭṭhaddho pi Licchavi mahatiyā Licchavi-parisāya saddhiṁ yena Mahāvanaṁ kūṭāgāra-sālā yen' āyasmā Nāgito ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṁ Nāgitaṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhāsi. Ekamantaṁ ṭhito kho Oṭṭhaddho Licchavi āyasmantaṁ Nāgitaṁ etad avoca: 'Kahan nu kho bhante Nāgita etarahi so Bhagavā viharati arahaṁ sammā-sambuddho, dassana-kāmā hi mayaṁ taṁ Bhagavantam arahantaṁ sammā-{sambud-} dhanti?'

'Akālo kho Mahāli Bhagavantaṁ dassanāya, patisallīno Bhagavā' ti. Oṭṭhaddho pi Licchavi tatth' eva ekamantaṁ nisīdi: 'Disvā v' ahan taṁ Bhagavantaṁ gamissāmi arahantaṁ sammā-sambuddhan ti.'

4. Atha kho Sīho samaṇuddeso yen' āyasmā Nāgito ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṁ Nāgitaṁ abhi{vādetvā} ekamantaṁ aṭṭhāsi. Ekamantaṁ ṭhito kho Sīho samaṇuddeso āyasmantaṁ Nāgitaṁ etad avoca: 'Ete bhante Kassapa sambahulā Kosalakā ca brāhmaṇa-dūtā Māgadhakā ca brāhmaṇa-dūtā idh' upasaṅkantā Bhagavantaṁ dassanāya. Oṭṭhaddho pi Licchavi mahatiyā Licchaviparisāya saddhiṁ idh' upasaṅkanto Bhagavantaṁ dassanāya. Sādhu bhante Kassapa labhataṁ esā janatā dassanāyāti.'

'Tena hi Sīha tvaṁ yeva Bhagavato ārocehīti.'

'Evaṁ bhante' ti kho Sīho samaṇuddeso āyasmato Nāgitassa paṭissutvā yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhāsi.

Ekamantaṁ ṭhito kho Sīho samaṇuddeso Bhagavantaṁ etad avoca: 'Ete bhante sambahulā Kosalakā ca brāhmaṇadūtā Māgadhakā ca brāhmaṇa-dūtā idh' upasaṅkantā Bhagavantaṁ dassanāya. Oṭṭhaddho pi Licchavi mahatiyā Licchavi-parisāya saddhiṁ idh' upasaṅkanto Bhagavantaṁ dassanāya.

[page 152]

Sādhu bhante labhataṁ esā janatā Bhagavantaṁ dassanāyāti.'

'Tena hi Sīha vihāra-pacchāyāya āsanaṁ paññāpehīti.'

'Evam bhante' ti kho Sīho samaṇuddeso Bhagavato paṭissutvā vihāra-pacchāyāya āsanaṁ paññāpesi. Atha kho Bhagavā vihārā nikkhamma vihāra-pacchāyāya paññatte āsane nisīdi.

5. Atha kho te Kosalakā ca brāhmaṇa-dūtā Māgadhakā ca brāhmaṇa-dūtā yena Bhagavā ten' upasaṅkamiṁsu.

Upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṁ sammodiṁsu sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdiṁsu. Oṭṭhaddho pi Licchavi mahatiyā Licchavi-parisāya saddhiṁ yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Oṭṭhaddho Licchavi Bhagavantaṁ etad avoca:

'Purimāni bhante divasāni purimatarāni Sunakkhatto Licchavi-putto yenāhaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā maṁ etad avoca: "Yad agge ahaṁ Mahāli Bhagavantaṁ upanissāya viharissāmi na ciraṁ tīṇi vassāni, dibbāni hi kho {rūpāni} passāmi piya-rūpāni kāmūpasaṁhitāni rajanīyāni, no ca kho dibbāni saddāni suṇāmi piya-rūpāni kāmūpasaṁhitāni rajanīyānīti." Santān' eva nu kho bhante Sunakkhatto Licchavi-putto dibbāni saddāni nāssosi piya-rūpāni kāmūpasaṁhitāni rajanīyāni, no udāhu asantānīti?'

'Santān' eva kho Mahālī Sunakkhatto Licchavi-putto dibbāni saddāni nāssosi piya-rūpāni kāmūpasaṁhitāni rajanīyāni no asantānīti.'

6. 'Ko nu kho bhante hetu, ko paccayo, yena santān' eva Sunakkhatto Licchavi-putto dibbāni saddāni nāssosi piya-rūpāni kāmūpasaṁhitāni rajanīyāni no asantānīti?'

[page 153]

'Idha Mahāli bhikkhuno puratthimāya disāya ekaṁsabhāvito samādhi hoti dibbānaṁ {rūpānaṁ} dassanāya piyarūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ, no ca kho dibbānaṁ saddānaṁ savanāya piya-rūpānaṁ {kāmūpasaṁhitānaṁ} rajanīyānaṁ. So puratthimāya disāya ekaṁsabhāvite samādhimhi dibbānaṁ rūpānaṁ dassanāya piyarūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ, no ca kho dibbānaṁ saddānaṁ savanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ {rajanīyānaṁ}, puratthimāya disāya dibbāni rūpāni passati piya-rūpāni kāmūpasaṁhitāni rajanīyāni, no ca kho dibbāni saddāni suṇāti piya-rūpāni kāmūpasaṁhitāni rajanīyāni. Taṁ kissa hetu? Evaṁ h' etaṁ Mahāli hoti bhikkhuno puratthimāya disāya ekaṁsa-bhāvite samādhimhi dibbānaṁ {rūpānaṁ} dassanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ, no ca kho dibbānaṁ saddānaṁ savanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ.

7. 'Puna ca paraṁ Mahāli bhikkhuno ... pe ... {dakkhiṇāya} disāya ... pacchimāya disāya ... uttarāya disāya ... uddham adho tiriyaṁ ekaṁsa-bhāvito samādhi hoti dibbānaṁ rūpānaṁ dassanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ, no ca kho dibbānaṁ saddānaṁ savanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ.

So uddham adho tiriyaṁ ekaṁsa-bhāvite samādhimhi dibbānaṁ rūpānaṁ dassanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ, no ca kho dibbānaṁ saddānaṁ savanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ, uddham adho tiriyaṁ dibbāni rūpāni passati piya-rūpāni kāmūpasaṁhitāni {rajanīyāni}, no ca kho dibbāni saddāni suṇāti piya-rūpāni kāmūpasaṁhitāni rajanīyāni. Tam kissa hetu?

Evaṁ h' etaṁ Mahāli hoti bhikkhuno uddham adho tiriyaṁ ekaṁsa-bhāvite samādhimhi dibbānaṁ rūpānaṁ dassanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ, no ca kho dibbānaṁ saddānaṁ savanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ.

[page 154]

8. 'Idha Mahāli bhikkhuno puratthimāya disāya ekaṁsabhāvito samādhi hoti dibbānaṁ saddānaṁ savanāya piyarūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ, no ca kho dibbānaṁ rūpānaṁ dassanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ. So puratthimāya disāya ekaṁsabhāvite samādhimhi dibbānaṁ saddānaṁ savanāya piyarūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ, no ca kho dibbānaṁ rūpānaṁ dassanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ, puratthimāya disāya dibbāni saddāni suṇāti piya-rūpāni kāmūpasaṁhitāni rajanīyāni, no ca kho dibbāni rūpāni passati piya-rūpāni kāmūpasaṁhitāni rajanīyāni. Tam kissa hetu? Evaṁ h' etaṁ Mahāli hoti bhikkhuno puratthimāya disāya ekaṁsa-bhāvite samādhimhi dibbānaṁ saddānaṁ savanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ, no ca kho dibbānaṁ rūpānaṁ dassanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ.

9. 'Puna ca paraṁ Mahāli bhikkhuno dakkhiṇāya disāya ... pacchimāya disāya ... uttarāya disāya ... uddham adho tiriyaṁ ekaṁsa-bhāvito samādhi hoti dibbānaṁ saddānaṁ savanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ, no ca kho dibbānaṁ rūpānaṁ dassanāya piyarūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ. So uddham adho tiriyaṁ ekaṁsa-bhāvite samādhimhi dibbānaṁ saddānaṁ savanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ, no ca kho dibbānaṁ rūpānaṁ dassanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ, uddhaṁ adho tiriyaṁ dibbāni saddāni suṇāti piya-rūpāni kāmūpasaṁhitāni rajanīyāni, no ca kho dibbāni rūpāni passati piya-rūpāni kāmūpasaṁhitāni rajanīyāni. Taṁ kissa hetu? Evaṁ h' etaṁ Mahāli hoti {bhikkhuno} uddham adho tiriyaṁ ekaṁsa-bhāvite samādhimhi dibbānaṁ saddānaṁ savanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ, no ca kho dibbānaṁ rūpānaṁ dassanāya piyarūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ.

10. 'Idha Mahāli bhikkhuno puratthimāya disāya ubhayaṁsa-bhāvito samādhi hoti dibbānañ ca rūpānaṁ dassanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ dibbānaṁ saddānaṁ savanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ.

[page 155]

So {puratthimāya} disāya ubhayaṁsa-bhāvite samādhimhi dibbānaṁ rūpānaṁ dassanāya piyā-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānam, dibbānañ ca saddānaṁ savanāya piya-rūpānaṁ kāmūpāsamhitāṇaṁ rajanīyānaṁ, puratthimāya disāya dibbāni ca rūpāni passati piya-rūpāni kāmūpasaṁhitāni rajanīyāni, dibbāni saddāni suṇāti piya-rūpāni kāmūpasaṁhitāni rajanīyāni.

Tam kissa hetu? Evaṁ h' etaṁ Mahāli hoti bhikkhuno puratthimāya disāya ubhayaṁsa-bhāvite samādhimhi dibbānaṁ saddānaṁ dassanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ, dibbānañ ca saddānaṁ savanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ.

11. 'Puna ca paraṁ Mahāli bhikkhuno {dakkhiṇāya} disāya ... pe ... pacchimāya disāya ... uttarāya disāya ... uddham adho tiriyaṁ ubhayaṁsa-bhāvito samādhi hoti dibbānañ ca rūpānaṁ dassanāya piyarūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ, dibbānañ ca saddānaṁ savanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ. So uddham adho tiriyaṁ ubhayaṁsa-bhāvite samādhimhi dibbānañ ca {rūpānaṁ} dassanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ, dibbānañ ca saddānaṁ savanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ, uddham adho tiriyaṁ dibbāni rūpāni passati piya-rūpāni kāmūpasaṁhitāni rajanīyāni, dibbāni ca saddāni suṇāti piya-rūpāni kāmūpasaṁhitāni rajanīyāni. Taṁ kissa hetu? Evaṁ h' etaṁ Mahāli hoti bhikkhuno uddham adho tiriyaṁ ubhayaṁsa-bhāvite samādhimhi dibbānañ ca rūpānaṁ dassanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ, dibbānañ ca saddānaṁ savanāya piya-rūpānaṁ kāmūpasaṁhitānaṁ rajanīyānaṁ.

'Ayaṁ kho Mahāli hetu, ayaṁ paccayo, yena santān' eva Sunakkhatto Licchavi-putto dibbāni saddāni nāssosi piya-rūpāni kāmūpasaṁhitāni rajanīyāni, no asantānīti.'

12. 'Etāsaṁ nūna bhante samādhi-bhāvanānaṁ sacchikiriyā-hetu bhikkhū Bhagavati brahmacariyaṁ carantīti?'

'Na kho Mahāli etāsaṁ samādhi-bhāvanānaṁ sacchikiriyā-hetu bhikkhū mayi brahmacariyaṁ caranti.

[page 156]

Atthi kho Mahāli aññe ca dhammā uttaritarā ca paṇītatarā ca yesaṁ sacchikiriyā-hetu bhikkhū mayi brahmacariyaṁ carantīti.'

13. 'Katame pana te bhante dhammā uttaritarā ca paṇītatarā ca yesaṁ sacchikiriyā-hetu bhikkhū Bhagavati brahmacariyaṁ caranti?'

'Idha Mahāli bhikkhu tiṇṇaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā sotāpanno hoti avinipāta-dhammo niyato sambodhi-parāyano. Ayaṁ pi kho Mahāli dhammo uttaritaro ca paṇītataro ca yassa sacchikiriyā-hetu bhikkhū mayi brahmacariyaṁ caranti.

'Puna ca paraṁ Mahāli bhikkhu tiṇṇaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā rāga-dosa-mohānaṁ tanuttā sakadāgāmī hoti, sakid eva imaṁ lokaṁ āgantvā dukkhass' antaṁ karoti.

Ayaṁ pi kho Mahāli dhammo uttaritaro ca paṇītataro ca yassa sacchikiriyā-hetu bhikkhū mayi brahmacariyaṁ caranti.

'Puna ca paraṁ Mahāli bhikkhu pañcannaṁ orambhāgiyānaṁ saṅyojanānaṁ pari-k-khayā opapātiko hoti tatthaparinibbāyi anāvatti-dhammo tasmā lokā. Ayaṁ pi kho Mahāli dhammo uttaritaro ca paṇītataro ca yassa sacchikiriyā-hetu bhikkhū mayi brahmacariyaṁ caranti.

'Puna ca paraṁ Mahāli bhikkhu āsavānaṁ khayā anāsavaṁ {ceto}-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati. Ayaṁ pi kho Mahāli dhammo uttaritaro ca paṇītataro ca yassa sacchikiriyā-hetu bhikkhū mayi brahmacariyaṁ caranti.

'Ime kho Mahāli dhammā uttaritarā ca paṇītatarā ca yesaṁ sacchikiriyā-hetu bhikkhū mayi brahmacariyaṁ carantīti.'

14. 'Atthi pana bhante maggo, atthi paṭipadā etesaṁ dhammānaṁ sacchikiriyāyāti?'

'Atthi kho Mahāli maggo, atthi paṭipadā etesaṁ dhammānaṁ sacchikiriyāyāti.'

[page 157]

'Katamo pana bhante maggo, katamo paṭipadā, etesaṁ dhammānaṁ sacchikiriyāyāti?'

'Ayaṁ eva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo seyyathīdaṁ sammā-diṭṭhi sammā-saṅkappo sammā-vācā sammā-kammanto sammā-ājīvo sammā-vāyāmo sammā-sati sammā-samādhi.

Ayaṁ kho Mahāli maggo, ayaṁ paṭipadā etesaṁ dhammānaṁ sacchikiriyāya.

15. 'Ekaṁ idāhaṁ Mahāli samayaṁ Kosambīyaṁ viharāmi Ghositārāme. Atha kho dve pabbajitā Maṇḍisso ca paribbājako Jāliyo ca dārupattik-{antevāsī} yenāhaṁ ten' upasaṅkamiṁsu, upasaṅkamitvā mama saddhiṁ sammodiṁsu, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ aṭṭhaṁsu. Ekamantaṁ ṭhitā kho dve pabbajitā maṁ etad avocuṁ:

"'Kin nu kho āvuso bho {Gotama} taṁ jīvaṁ taṁ sarīram udāhu aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran ti?"

"'Tena h' āvuso suṇātha sādhukaṁ manasikarotha bhāsissāmīti."

"'Evaṁ āvuso" ti kho te dve pabbajitā mama paccassosuṁ. Atha kho cāhaṁ etad avocaṁ:

16. 'Idh' āvuso Tathāgato loke uppajjati arahaṁ sammāsambuddho ... pe ... yathā Sāmañña-phale evaṁ vitthāretabbaṁ. ... Evaṁ kho āvuso bhikkhu sīla-sampanno hoti.

... pe ... pathamajjhānaṁ upasampajja viharati.

Yo nu kho āvuso bhikkhu evaṁ jānāti evaṁ passati, kallan nu kho tass' etaṁ vacanāya "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā ti?'

'Yo so āvuso bhikkhu evaṁ jānāti evaṁ passati kallaṁ tass' etaṁ vacanāya "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā ti.'

'Ahaṁ kho pan' etaṁ āvuso evaṁ jānāmi evaṁ passāmi.

Atha ca panāhaṁ na vadāmi "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā.

17. 'Dutiyajjhānaṁ ... pe ... tatiyajjhānam ... catutthajjhānaṁ upasampajja viharati.

[page 158]

Yo nu kho āvuso bhikkhu evaṁ jānāti evaṁ passati, kallan nu kho tass' etaṁ vacanāya "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā ti?'

'Yo so āvuso bhikkhu evaṁ jānāti evaṁ passati, kallaṁ tass' etaṁ vacanāya "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā ti.'

'Ahaṁ kho pan' etaṁ āvuso evaṁ jānāmi evaṁ passāmi, atha ca panāhaṁ na vadāmi "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā.

18. 'Ñāṇa-dassanāya cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti. Yo nu kho āvuso bhikkhu evaṁ jānāti evaṁ passati, kallan nu kho tass' etaṁ vacanāya "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā ti?'

'Yo so āvuso bhikkhu evaṁ jānāti evaṁ passati kallaṁ tass' etaṁ vacanāya "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā ti.'

'Ahaṁ kho pan' etaṁ āvuso evaṁ jānāmi evaṁ passāmi, atha ca panāhaṁ na vadāmi "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā.

19. "'Nāparaṁ {itthattāyāti}" pajānāti. Yo nu kho āvuso bhikkhu evaṁ {jānāti} evaṁ passati, kallan nu kho tass' etaṁ vacanāya "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā ti?

'Yo so āvuso bhikkhu evaṁ jānāti evaṁ passati, na kallaṁ tass' etaṁ vacanāya "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā ti.'

'Ahaṁ kho pan' etaṁ āvuso evaṁ jānāmi evaṁ passāmi, atha ca panāhaṁ na vadāmi "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā ti.'

Idam avoca Bhagavā. Attamano Oṭṭhaddho Licchavi Bhagavato bhāsitaṁ abhinandīti.

MAHĀLI SUTTANTAṀ.

[page 159]

VII. Jāliya Sutta

1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Kosambīyaṁ viharati Ghositārāme. Atha kho dve pabbajitā Maṇḍisso ca paribbājako Jāliyo ca dārupattik-antevāsī yena Bhagavā ten' upasaṅkamiṁsu. Upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṁ sammodiṁsu, sammodanīyaṁ kathaṁ {sārāṇīyaṁ} {vītisāretvā} ekamantaṁ aṭṭhaṁsu. Ekamantaṁ {thitā kho te dve pabbajitā Bhagavantaṁ etad avocuṁ:

'Kin nu kho āvuso Gotama taṁ jīvaṁ taṁ sarīraṁ udāhu aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran ti?'

'Tena h' āvuso suṇātha sādhukaṁ manasikarotha bhāsissāmīti.'

'Evam āvuso' ti kho te dve pabbajitā Bhagavato paccassosuṁ. Bhagavā etad avoca:

2. 'Idh' āvuso Tathāgato loke uppajjati arahaṁ sammāsambuddho . . .pe ... yathā Sāmañña-phale evaṁ vitthāre tabbaṁ ... Evaṁ kho āvuso bhikkhu sīlasampanno hoti.

. . .pe ... paṭhamajjhānaṁ upasampajja viharati.

Yo nu kho āvuso bhikkhu evaṁ jānāti evaṁ passati, kallan nu kho tass' etaṁ vacanāya "taṁ jīvaṁ taṁ sariran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ annaṁ sarīran" ti vā ti?'

'Yo so āvuso bhikkhu evaṁ jānāti evaṁ passati, kallaṁ tass' etaṁ vacanāya "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā ti.'

'Ahaṁ kho pan' etaṁ āvuso evaṁ jānāmi evaṁ passāmi.

Atha ca panāhaṁ na vadāmi "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā.

[page 160]

3. 'Dutiyajjhānaṁ ... pe ... tatiyajjhānaṁ ... catutthajjhānaṁ upasampajja viharati. Yo nu kho āvuso bhikkhu evaṁ jānāti evaṁ passati, kallan nu kho tass' etaṁ vacanāya "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā ti?'

'Yo so āvuso bhikkhu evaṁ jānāti evaṁ passati, kallaṁ tass' etaṁ vacanāya "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā ti.'

'Ahaṁ kho pan' etam āvuso evaṁ jānāmi evaṁ passāmi, atha ca panāhaṁ na vadāmi "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā.

4. 'Ñāṇa-dassanāya cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti. Yo nu kho āvuso bhikkhu evaṁ jānāti evaṁ passati, kallan nu kho tass' etaṁ vacanāya "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā ti?'

'Yo so āvuso bhikkhu evaṁ jānāti evaṁ passati, kallan tass' etaṁ vacanāya "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā ti.'

'Ahaṁ kho pan' etaṁ āvuso evaṁ jānāmi evaṁ passāmi, atha ca panāhaṁ na vadāmi "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sariran" ti vā.

5. "'Nāparaṁ itthattāyāti" pajānāti. Yo nu kho āvuso bhikkhu evaṁ jānāti evaṁ passati, kallan nu kho tass' etaṁ vacanāya "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññam jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā ti?"

'Yo so āvuso bhikkhu evaṁ jānāti evaṁ passati, na kallaṁ tass' etaṁ vacanāya "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā ti.'

'Ahaṁ kho pan' etaṁ āvuso evaṁ jānāmi evaṁ passāmi, atha ca panāhaṁ na vadāmi "taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā "aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā ti.'

Idam avoca Bhagavā. Attamanā te dve pabbajitā Bhagavato bhāsitaṁ abhinandun ti.

JĀLIYA-SUTTANTAṀ.

[page 161]

VIII. Kassapa Sīhanāda Sutta

1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Ujuññāyaṁ viharati Kaṇṇakatthale miga-dāye. Atha kho acelo Kassapo yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ atthāsi. Ekamantaṁ ṭhito kho acelo Kassapo Bhagavantaṁ etad avoca:

2. 'Sutam m' etaṁ bho Gotama: "Samaṇo Gotamo sabban tapaṁ garahati, sabban tapassiṁ lūkhājīviṁ ekaṁsena upakkosati upavadatīti." Ye te bho Gotama evam āhaṁsu: "Samaṇo Gotamo sabban tapaṁ garahati, sabban tapassiṁ lūkhājīviṁ ekaṁsena upakkosati upavadatīti," kacci te bho Gotamassa vutta-vādino, na ca Bhagavantaṁ Gotamaṁ abhūtena abbhācikkhanti, dhammassa cānudhammaṁ vyākaronti, na ca koci sahadhammiko vādānuvādo gārayhaṁ ṭhānaṁ āgacchati? Anabbhakkhātukāmā hi mayaṁ bhavantam Gotaman ti.'

3. 'Ye te Kassapa evam āhaṁsu: "Samaṇo Gotamo sabban tapaṁ garahati, sabban tapassiṁ lūkhājīviṁ ekaṁsena upakkosati upavadatīti," na me te vutta-vādino, abbhācikkhanti ca pana man te asatā abhūtena. Idhāhaṁ Kassapa ekaccan tapassiṁ lūkhājīviṁ passāmi, dibbena cakkhunā visuddhena atikkanta-mānusakena

[page 162]

... pe ... kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ uppannaṁ. Idha panāhaṁ Kassapa ekaccaṁ tapassiṁ lūkhājīviṁ passāmi dibbena cakkhunā visuddhena atikkanta-mānusakena ... pe ... kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ uppannaṁ.

Idhāhaṁ Kassapa ekaccaṁ tapassiṁ appa-dukkha-vihāriṁ passāmi dibbena cakkhunā visuddhena atikkanta-mānusakena ... pe ... kāyassa bhedā param maraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ uppannaṁ. Idha panāhaṁ Kassapa ekaccaṁ tapassiṁ appa-dukkha-vihāriṁ passāmi dibbena cakkhunā visuddhena atikkanta-mānusakena ... pe ... kāyassa bhedā param maraṇā sugatiṁ saggaṁ lokaṁ uppannaṁ. {Yo 'haṁ} Kassapa imesaṁ tapassīnaṁ evaṁ āgatiñ ca gatiñ ca cutiñ ca uppattiñ ca yathābhūtaṁ pajānāmi, so 'haṁ kiṁ sabbaṁ tapaṁ garahissāmi, sabbaṁ tapassiṁ lūkhājīviṁ ekaṁsena upakkosissāmi upavadissāmi?

4. 'Santi Kassapa eke samaṇa-brāhmaṇā paṇḍita nipuṇā kata-para-ppavādā vāla-vedhirūpā vobhindantā maññe caranti paññā-gatena diṭṭhi-gatāni. Tehi pi me saddhiṁ ekaccesu ṭhānesu sameti, ekaccesu ṭhānesu na sameti.

Yan te ekaccaṁ vadenti "sādhūti," mayaṁ pi taṁ ekaccaṁ vadema "sādhūti." Yan te ekaccaṁ vadenti "na sādhūti," mayaṁ pi taṁ ekaccaṁ vadema "na sādhūti." Yan te ekaccaṁ vadenti "sādhūti," mayan taṁ ekaccaṁ vadema "na sādhūti." Yan te ekaccaṁ vadenti "na sādhūti," mayan taṁ ekaccaṁ vadema "sādhūti." Yaṁ mayaṁ ekaccaṁ vadema "sādhūti," pare pi taṁ ekaccaṁ vadenti "sādhūti." Yaṁ mayaṁ ekaccaṁ vadema "na sādhūti," pare pi taṁ ekaccaṁ vadenti "na sādhūti."

[page 163]

Yaṁ mayaṁ ekaccaṁ vadema "sādhūti," pare pi taṁ ekaccaṁ vadenti "na sādhūti." Yaṁ mayaṁ ekaccaṁ vadema "na sādhūti," pare pi taṁ ekaccaṁ vadenti "sādhūti."

5. 'Tyāhaṁ upasaṅkamitvā evaṁ vadāmi: "Yesu no avuso ṭhānesu na sameti, tiṭṭhantu tāni ṭhānāni. Yesu ṭhānesu sameti, tattha viññū samanuyuñjantaṁ samanugāhantaṁ samanubhāsantaṁ satthārā vā satthāraṁ saṅghena vā saṅghaṁ: 'Ye imesaṁ bhavataṁ dhammā akusalā akusala-{saṅkhātā}, sāvajjā sāvajja-saṅkhātā asevitabbā asevitabba-saṅkhātā nālam-ariyā nālamariya-saṅkhātā kiṇhā kiṇha-saṅkhātā, ko ime dhamme {anavasesaṁ} pahāya vattati, samaṇo vā Gotamo pare vā pana bhonto gaṇācariyā ti?' "

6. 'Ṭhānaṁ kho pan' etaṁ Kassapa vijjati yaṁ viññū samanuyuñjantā samanugāhantā samanubhāsantā evaṁ vadeyyuṁ: "Ye imesaṁ bhavataṁ dhammā akusalā akusala-saṅkhātā sāvajjā sāvajja-saṅkhātā asevitabbā asevitabbā-saṅkhātā nālam-ariyā nālamariya-saṅkhātā kiṇhā kiṇhā-saṅkhātā, samaṇo Gotamo ime dhamme {anavesasaṁ} pahāya vattati, yaṁ vā pana bhonto pare gaṇācariyā ti." Iti ha Kassapa viññū samanuyuñjantā samanugāhantā samanubhāsantā amhe va tattha yebhuyyena {pasaṁseyyuṁ.}

7. 'Aparam pi no Kassapa viññū samanuyuñjantaṁ samanugāhantaṁ samanubhāsantaṁ satthārā vā satthāraṁ saṅghena vā saṅghaṁ: "Ye imesaṁ bhavataṁ dhammā kusalā kusala-saṅkhātā anavajjā anavajja-saṅkhātā sevitabbā sevitabba-saṅkhātā alam-ariyā alamariya-saṅkhātā sukkā sukka-saṅkhātā, ko ime dhamme anavasesaṁ samādāya vattati, samaṇo vā Gotamo, pare vā pana bhonto gaṇācariyā ti?"

8. 'Ṭhānaṁ kho pan' etaṁ Kassapa vijjati yaṁ viññū samanuyuñjantā samanugāhantā samanubhāsantā evaṁ vadeyyuṁ:

[page 164]

"Ye imesaṁ bhavataṁ dhammā kusalā kusala-saṅkhātā anavajjā anavajja-saṅkhātā sevitabbā sevitabba-saṅkhātā alam-ariyā alamariya-saṅkhātā sukkā sukka-saṅkhātā, samaṇo Gotamo ime dhamme anavasesaṁ samādāya vattati, yaṁ vā pana bhonto pare gaṇācariyā ti." Iti ha Kassapa viññū samanuyuñjantā samanugāhantā samanubhāsantā amhe va tattha yebhuyyena {pasaṁ}seyyuṁ.

9 'Aparam pi no Kassapa {viññū} samanuyuñjantaṁ samanugāhantaṁ samanubhāsantaṁ satthārā vā satthāraṁ saṅghena vā saṅghaṁ: "Ye imesaṁ bhavataṁ dhammā akusalā akusala-saṅkhātā sāvajjā sāvajja-saṅkhātā asevitabbā asevitabba-saṅkhātā nālam-ariyā nālamariya-saṅkhātā kiṇhā kiṇha-saṅkhātā, ko ime dhammā {anavasesaṁ} pahāya vattati, Gotama-sāvaka-saṅgho vā, pare vā pana bhonto gaṇācariya-sāvaka-saṅghā ti?"

10. 'Ṭhānaṁ kho pan' etaṁ Kassapa vijjati yaṁ viññū samanuyuñjantā samanugāhantā samanubhāsantā evaṁ {vadeyyuṁ}: "Ye imesaṁ bhavataṁ dhammā akusalā akusala-saṅkhātā sāvajjā sāvajja-saṅkhātā asevitabbā asevitabba-saṅkhātā nālam-ariyā nālamariya-saṅkhātā kiṇhā kiṇha-saṅkhātā, Gotama-sāvaka-saṅgho ime dhamme anavasesaṁ pahāya vattati, yam vā pana bhonto pare gaṇācariya-sāvaka-saṅghā ti." Iti ha Kassapa viññū samanuyuñjantā samanugāhantā samanubhāsantā amhe va tattha yebhuyyena {pasaṁseyyuṁ.}

11. 'Aparam pi no Kassapa viññū samanuyuñjantaṁ samanugāhantaṁ samanubhāsantaṁ satthārā vā {satthāraṁ} saṅghena vā saṅghaṁ:

[page 165]

"Ye imesaṁ bhavataṁ dhammā kusalā kusala-saṅkhātā anavajjā anavajja-saṅkhātā sevitabbā sevitabba-saṅkhātā alam-ariyā alamariya-saṅkhātā sukkā sukka-saṅkhātā, ko ime dhamme anavasesaṁ samādāya vattati, Gotama-sāvaka-saṅgho vā pare vā pana bhonto gaṇācariya-sāvaka-saṅghā ti?"

12. 'Ṭhānam kho pan' etaṁ Kassapa vijjati yaṁ viññū samanuyuñjantā samanugāhantā samanubhāsantā evaṁ vadeyyuṁ: "Ye imesaṁ bhavataṁ dhammā kusalā kusala-saṅkhātā anavajjā anavajja-saṅkhātā sevitabbā sevitabba-saṅkhātā alam-ariyā alamariya-saṅkhātā sukkā sukka-saṅkhātā, Gotama-sāvaka-saṅgho ime dhamme anavasesaṁ samādāya vattati, yaṁ vā pana bhonto pare vā gaṇācariya-sāvaka-saṅghā ti." Iti ha Kassapa viññū samanuyuñjantā samanugāhantā samanubhāsantā amhe va tattha yebhuyyena {pasaṁseyyuṁ}.

13. 'Atthi Kassapa maggo, atthi paṭipadā, yathā paṭipanno sāmaṁ yeva ñassati sāmaṁ {dakkhiti}: "Samaṇo Gotamo kāla-vadī bhūta-vādī attha-vādī dhamma-vādī vinaya-vādī ti." Katamo ca Kassapa maggo, katamā paṭipadā, yathā paṭipanno sāmaṁ yeva ñassati sāmaṁ {dakkhiti}: "Samaṇo va Gotamo kāla-vādī bhūta-vādī attha-vādī dhamma-vādī vinaya-vādī ti"? Ayam eva Ariyo Aṭṭhaṅgiko Maggo, seyyathīdaṁ sammā-diṭṭhi sammā-saṅkappo sammā-vācā sammā-kammanto sammā-ājīvo sammā-vāyāmo sammā-sati sammā-samādhi. Ayaṁ kho Kassapa maggo, ayaṁ paṭipadā, yathā paṭipanno sāmaṁ yeva ñassati sāmaṁ {dakkhiti}: "Samaṇo va Gotamo kāla-vādī bhūta-vādī atthavādī dhamma-vādī vinaya-vādī ti."'

14. Evaṁ vutte acelo Kassapo Bhagavantaṁ etad avoca: 'Ime kho āvuso Gotama tapo-pakkamā ekesaṁ samaṇabrāhmaṇānaṁ sāmañña-saṅkhātā ca brāhmañña-saṅkhātā ca.

[page 166]

Acelako hoti muttācāro hatthāpalekhano, na-ehibhadantiko, na-tiṭṭha-bhadantiko, nābhihaṭaṁ na uddissakaṭaṁ na nimantanaṁ sādiyati. So na kumbhi-mukhā patigaṇhāti, na kaḷopi-mukhā patigaṇhāti, na eḷakamantaraṁ na daṇḍamantaraṁ na musalamantaraṁ, na dvinnaṁ bhuñjamānānaṁ, na gabbhiniyā na pāyamānāya na purisantara-gatāya, na saṅkittisu, na yattha sā upaṭṭhito hoti, na yattha makkhikā saṇḍa-saṇḍa-cārinī, na macchaṁ na {maṁsaṁ,} na sūram na merayaṁ na thusodakaṁ pivati. So ekāgāriko va hoti ekālopiko, dvāgāriko vā hoti dvālopiko, sattāgāriko vā hoti sattālopiko. Ekissā pi dattiyā yāpeti, dvīhi pi dattīhi yāpeti, sattahi pi dattīhi yāpeti. Ekāhikam pi āhāraṁ āhāreti, dvīhikam pi āhāraṁ āhāreti, sattāhikam pi āhāraṁ āhāreti, iti evarūpaṁ addha-māsikam pi pariyāya-bhatta-bhojanānuyogam anuyutto viharati.

Ime hi kho āvuso Gotama tapo-pakkamā ekesaṁ samaṇa-brāhmaṇānaṁ sāmañña-saṅkhātā ca brāhmaññasaṅkhātā ca. Sāka-bhakkho vā hoti, sāmāka-bhakkho vā hoti, nīvāra-bhakkho vā hoti, daddula-bhakkho vā hoti, haṭa-bhakkho vā hoti, kaṇa-bhakkho vā hoti, ācāma-bhakkho vā hoti, piññāka-bhakkho vā hoti, tiṇabhakkho vā hoti, gomaya-bhakkho vā hoti, vana-mūlaphalāhāro yāpeti pavatta-phala-bhojī.

Ime hi kho āvuso Gotama tapo-pakkamā ekesaṁ samaṇabrāhmaṇānam sāmañña-saṅkhātā ca brāhmañña-saṅkhātā ca. Sāṇāni pi dhāreti, masāṇāni pi dhāreti, chava-dussāni pi dhāreti, paṅsu-kūlāni pi dhāreti, tirīṭāni pi dhāreti,

[page 167]

ajināni pi dhāreti, ajinakkhipam pi dhāreti, kusacīram pi dhāreti vākā-cīram pi dhāreti, phalaka-cīram pi dhāreti, kesa-kambalam pi dhāreti, vāla-kambalam pi dhāreti, ulūka-pakkham pi dhāreti. Kesa-massu-locako pi hoti kesa-massu-locanānuyogam anuyutto, ubbhaṭṭhako pi hoti āsana-paṭikkhitto, ukkuṭiko pi hoti {ukkuṭika-ppadhānam} anuyutto, kaṇṭakāpassayiko pi hoti kaṇṭakāpassaye seyyaṁ kappeti, phalaka-seyyam pi kappeti, thaṇḍila-seyyam pi kappeti, ekapassayiko pi hoti rajojalladhare, abbhokāsiko pi hoti yathāsanthatiko, vekaṭiko pi hoti vikaṭa-bhojanānuyogam anuyutto, āpānako pi hoti āpānakattam anuyutto, sāya-tatiyakam pi udakorohanānuyogam anuyutto viharatīti.'

15. 'Acelako ce pi Kassapa hoti muttācāro hatthāpalekhano ... pe ... iti evarūpaṁ addha-māsikam pi pariyāya-bhatta-bhojanānuyogam anuyutto viharati, tassa cāyaṁ sīla-sampadā citta-sampadā paññā-sampadā abhāvitā hoti asacchikatā, atha kho so ārakā va sāmaññā, ārakā va brahmaññā. Yato kho Kassapa bhikkhu averaṁ avyāpajjhaṁ metta-cittaṁ bhāveti, āsavānañ ca khayā anāsavaṁ ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati, ayaṁ vuccati Kassapa bhikkhu Samaṇo iti pi Brāhmaṇo iti pi. Sāka-bhakkho ce pi Kassapa hoti, sāmāka-bhakkho ce pi Kassapa hoti, nīvāra-bhakkho ... pe ... vana-mūla-phalāhāro yāpeti pavatta-phala-bhojī, tassa cāyaṁ sīla-sampadā citta-sampadā paññā-sampadā abhāvitā hoti asacchikatā, atha kho so ārakā va sāmaññā ārakā va brahmaññā. Yato kho Kassapa bhikkhu averaṁ avyāpajjhaṁ metta-cittaṁ bhāveti, āsavānañ ca khayā anāsavaṁ ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ diṭṭhe va dhamme sayaṁ {abhiññā} sacchikatvā upasampajja viharati,

[page 168]

ayaṁ vuccati Kassapa bhikkhu Samaṇo iti pi Brāhmaṇo iti pi. {Sāṇāni} ce pi Kassapa dhāreti, {masāṇāni} pi dhāreti ... pe ... sāya-tatiyakam pi udakorohanānuyogam anuyutto viharati, tassa cāyaṁ sīlasampadā citta-sampadā paññā-sampadā abhāvitā hoti asacchikatā, atha kho so ārakā va sāmaññā ārakā va brahmaññā. Yato kho Kassapa bhikkhu averaṁ avyāpajjhaṁ metta-cittam bhāveti, āsavānañ ca khayā anāsavaṁ ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati, ayaṁ vuccati Kassapa bhikkhu Samaṇo iti pi Brāhmaṇo iti pīti.'

16. Evaṁ vutte acelo Kassapo Bhagavantaṁ etad avoca: 'Dukkaraṁ bho Gotama sāmaññaṁ, dukkaraṁ brahmaññan ti.'

'Pakati kho esā Kassapa lokasmiṁ "Dukkaraṁ sāmaññaṁ dukkaraṁ brahmaññan" ti. Acelako ce pi Kassapa hoti, muttācāro hatthāpalekhano ... pe ... iti evarūpam addha-māsikam pi pariyāya-bhatta-bhojanānuyogam anuyutto viharati, imāya ca Kassapa mattāya iminā ca tapo-pakkamena sāmaññaṁ vā abhavissa brahmaññaṁ vā dukkaraṁ sudukkaraṁ, n' etam abhavissa kallaṁ vacanāya "Dukkaraṁ sāmaññaṁ dukkaraṁ brahmaññan ti." Sakkā ca pan' etaṁ abhavissa kātuṁ gahapatinā va gahapati-puttena vā antamaso kumbha-dāsiyā pi: "Handāhaṁ acelako homi muttācāro hatthāpalekhano ... pe ... iti evarūpaṁ addha-māsikam pi pariyāya-bhatta-bhojanānuyogam anuyutto viharāmīti." Yasmā ca kho Kassapa aññatr' eva imāya mattāya aññatra iminā tapo-pakkamena sāmaññaṁ vā hoti brahmaññaṁ vā dukkaraṁ sudukkaraṁ, tasmā etaṁ kallaṁ vacanāya "Dukkaraṁ sāmaññaṁ dukkaraṁ brahmaññan ti." Yato kho Kassapa bhikkhu averaṁ avyāpajjhaṁ metta-cittaṁ bhāveti, āsavānañ ca khayā anāsavaṁ ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ {diṭṭhe} va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati, ayaṁ vuccati Kassapa bhikkhu Samaṇo iti pi Brāhmaṇo iti pi.

[page 169]

Sāka-bhakkho ce pi Kassapa hoti, sāmāka-bhakkho ... pe ... vana-mūla-phalāhāro yāpeti pavatta-phala-bhojī, imāya ca Kassapa mattāya iminā ca tapo-pakkamena sāmaññaṁ vā abhavissa brahmaññaṁ vā dukkaraṁ sudukkaram, n' etaṁ abhavissa kallaṁ vacanāya "Dukkaraṁ sāmaññaṁ dukkaraṁ brahmaññan ti." Sakkā ca pan' etaṁ abhavissa kātuṁ gahapatinā vā gahapati-puttena vā antamaso kumbha-dāsiyā pi: "Handāhaṁ sāka-bhakkho vā homi sāmāka-bhakkho ... pe ... vana-mūla-phalāhāro yāpemi pavatta-phalabhojī ti." Yasmā ca kho Kassapa aññatr' eva imāya mattāya aññatra iminā tapo-pakkamena sāmaññaṁ vā hoti brahmaññaṁ vā dukkaraṁ sudukkaraṁ, tasmā etaṁ kallaṁ vacanāya "Dukkaraṁ {sāmaññaṁ} dukkaraṁ brahmaññan ti." Yato kho Kassapa bhikkhu averaṁ avyāpajjhaṁ metta-cittaṁ bhāveti, āsavānañ ca khayā anāsavaṁ ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati, ayaṁ vuccati Kassapa bhikkhu Samaṇo iti pi Brāhmaṇo iti pi.

{Sāṇāni} ce pi Kassapa dhāreti, {masāṇāni} pi dhāreti ... pe ... sāya-tatiyakam pi udakorohanānuyogam anuyutto viharati, imāya ca Kassapa mattāya iminā tapo-pakkamena sāmaññaṁ vā abhavissa brahmaññaṁ vā dukkaraṁ sudukkaraṁ, n' etaṁ abhavissa kallaṁ vacanāya "Dukkaraṁ sāmaññaṁ dukkaraṁ brahmaññan ti." Sakkā ca pan' etaṁ abhavissa kātuṁ gahapatinā vā gahapati-puttena vā antamaso kumbha-dāsiyā pi: "Handāhaṁ {sāṇāni} pi dhāremi, {masāṇāni} pi dhāremi ... pe ... sāya-tatiyakam pi udakorohanānuyogam anuyogo {viharāmīti}." Yasmā ca kho Kassapa aññatr' eva imāya mattāya aññatra iminā tapo-pakkamena sāmaññaṁ vā hoti brahmaññaṁ vā dukkaraṁ sudukkaraṁ, tasmā etaṁ kallaṁ vacanāya "Dukkaraṁ sāmaññaṁ, dukkaraṁ brahmaññan ti." Yato kho Kassapa bhikkhu averaṁ avyāpajjhaṁ metta-cittaṁ bhāveti, āsavānañ ca khayā anāsavaṁ ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati, ayaṁ vuccati Kassapa bhikkhu Samaṇo iti pi Brāhmaṇo iti pīti.'

[page 170]

17. Evaṁ vutte acelo Kassapo Bhagavantaṁ etad avoca: 'Dujjāno bho Gotama samaṇo, dujjāno brāhmaṇo ti.'

'Pakati kho esā Kassapa lokasmiṁ "Dujjāno samaṇo, dujjāno brāhmaṇo ti." Acelako ce pi Kassapa hoti, muttācāro hatthāpalekhano ... pe ... iti evarūpaṁ addhamāsikam pi pariyāya-bhatta-bhojanānuyogam anuyutto viharati, imāya ca Kassapa mattāya iminā tapo-pakkamena samaṇo vā abhavissa brāhmaṇo vā dujjāno sudujjāno, n' etaṁ abhavissa kallaṁ vacanāya "Dujjāno samaṇo, dujjāno brāhmaṇo ti." Sakkā ca pan' eso abhavissa ñātuṁ gahapatinā vā gahapati-puttena vā antamaso kumbha-dāsiyā pi: "ayaṁ acelako muttācāro hatthāpalekhano ... pe ... iti evarūpaṁ addha-māsikam pi pariyāya-bhatta-bhojanānuyogam anuyutto viharatīti." Yasmā ca kho Kassapa aññatr' eva imāya mattāya aññatra iminā tapo-pakkamena samaṇo vā hoti brāhmaṇo vā dujjāno sudujjāno, tasmā etaṁ kallaṁ vacanāya "Dujjāno samaṇo, dujjāno brāhmaṇo ti." Yato kho Kassapa bhikkhu averaṁ avyāpajjhaṁ metta-cittaṁ bhāveti, āsavānañ ca khayā anāsavaṁ ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati, ayaṁ vuccati Kassapa bhikkhu Samaṇo iti pi Brāhmaṇo iti pi. Sāka-bhakkho ce pi Kassapa hoti, sāmāka-bhakkho ... pe ... vana-mūla-phalāhāro yāpeti pavatta-phalabhojī, imāya ca Kassapa mattāya iminā tapo-pakkamena samaṇo vā abhavissa brāhmaṇo vā dujjāno sudujjāno, n' etaṁ abhavissa kallaṁ vacanāya "Dujjāno samaṇo, dujjāno brāhmaṇo ti." Sakkā ca pan' eso abhavissa ñātuṁ gahapatinā vā gahapati-puttena vā antamaso kumbha-dasiyā pi, "ayaṁ sāka-bhakkho sāmāka-{bhakkho} ... pe ... vana-mūla-phalāhāro yāpeti pavatta-phalabhojī ti." Yasmā ca kho Kassapa aññatr' eva imāya mattāya {aññatra} iminā tapo-pakkamena samaṇo vā hoti brāhmaṇo vā dujjāno sudujjāno, tasmā etaṁ kallaṁ vacanāya "Dujjāno samaṇo, dujjāno brāhmaṇo ti." Yato kho Kassapa bhikkhu averaṁ avyāpajjhaṁ metta-cittaṁ bhāveti,

[page 171]

āsavānañ ca khayā anāsavam ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati, ayaṁ vuccati Kassapa bhikkhu Samaṇo iti pi Brāhmaṇo iti pi. {Sāṇāni} ce pi Kassapa dhāreti, {masāṇāni} pi dhāreti ... pe ... sāyatatiyakam pi udakorohanānuyogam anuyutto viharati, imāya ca Kassapa mattāya iminā tapo-pakkamena samaṇo vā brāhmaṇo vā abhavissa dujjāno sudujjāno, n' etam abhavissa kallaṁ vacanāya "Dujjāno samaṇo dujjāno brāhmaṇo ti." Sakkā ca pan' eso abhavissa ñātuṁ gahapatinā vā gahapati-puttena vā antamaso kumbhadāsiyā pi: "Ayaṁ {sāṇāni} pi dhāreti {masāṇāni} pi dhāreti ... pe ... sāya-tatiyakam pi udakorohanānuyogam anuyutto viharatīti." Yasmā ca kho Kassapa aññatr' eva imāya mattāya aññatra iminā tapo-pakkamena samaṇo vā hoti brāhmaṇo vā dujjāno sudujjāno, tasmā etaṁ kallaṁ vacanāya "Dujjāno samaṇo, dujjāno brāhmaṇo ti." Yato kho Kassapa bhikkhu averaṁ avyāpajjhaṁ metta-cittaṁ bhāveti, āsavānañ ca khayā anāsavaṁ ceto-vimuttiṁ paññā-vimuttiṁ diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati, ayaṁ vuccati Kassapa bhikkhu Samaṇo iti pi Brāhmaṇo {iti} pīti.'

18. Evaṁ vutte acelo Kassapo Bhagavantaṁ etad avoca: 'Katamā pana sā bho Gotama sīla-sampadā, katamā citta-sampadā, katamā paññā-sampadā ti?'

'Idha Kassapa Tathāgato loke uppajjati arahaṁ sammāsambuddho ... pe ... bhaya-dassāvī, samādāya sikkhati sikkhā-padesu, kāyakamma-{vacī-kammena} samannāgato kusalena, parisuddhājīvo sīla-sampanno, indriyesu gutta-dvāro, sati-sampajaññena samannāgato, santuṭṭho.

'Kathañ ca Kassapa bhikkhu sīla-sampanno hoti? Idha Kassapa bhikkhu {pāṇātipātaṁ} pahāya pāṇātipātā paṭivirato hoti, nihita-daṇḍo, nihita-sattho lajjī dayāpanno sabbapāṇabhūta-hitānukampī viharati. Idam pi 'ssa hoti sīla-sampadāya [yathā Sāmañña-phale evaṁ vitthāretabbaṁ]

[page 172]

... 'Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā, te eva-rūpāya tiracchāna-vijjāya micchā-jīvena jīvikaṁ kappenti, seyyathīdaṁ santi-kammaṁ paṇidhi-kammaṁ ... pe ... osadhīnaṁ paṭimokkho iti vā iti evarūpāya tiracchānavijjāya micchā-jīvā paṭivirato hoti. Idam assa hoti {sīla-} sampadāya.

'Sa kho so Kassapa bhikkhu evaṁ sīla-sampanno na kutoci bhayaṁ samanupassati, yad idam sīla-saṁvarato.

Seyyathā pi Kassapa rājā khattiyo muddhāvasitto nihitapaccāmitto na kutoci bhayaṁ samanupassati, yad idaṁ paccatthikato, evam eva kho Kassapa bhikkhu evaṁ sīlasampanno na kutoci bhayaṁ samanupassati, yad idaṁ sīla-saṁvarato. So iminā ariyena sīla-kkhandhena samannāgato ajjhattaṁ anavajja-sukhaṁ paṭisaṁvedeti. Evaṁ kho Kassapa bhikkhu sīla-sampanno hoti. Ayaṁ kho sā Kassapa sīla-sampadā.

19. 'Kathañ ca Kassapa bhikkhu indriyesu gutta-dvāro hoti? Idha Kassapa bhikkhu cakkhunā rūpaṁ disvāna nimittaggāhī hoti ... pe ... manindriyaṁ asaṁvutaṁ viharantaṁ abhijjhā domanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṁ tassa saṁvarāya paṭipajjati rakkhati manindriyaṁ, manindriyaṁ saṁvaraṁ āpajjati. So iminā ariyena indriya-saṁvarena samannāgato ajjhattaṁ avyāseka-sukhaṁ paṭisaṁvedeti. Evaṁ kho Kassapa bhikkhu indriyesu gutta-{dvāro} hoti ... pe ... tass' ime pañca nīvaraṇe pahīne attani samanupassato pamojjaṁ jāyati, pamuditassa pīti jayati, pīti-manassa kāyo passambhati, passaddha-kāyo sukhaṁ vedeti, sukhino cittaṁ samādhiyati, so vivicc' eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṁ savicāraṁ vivekajaṁ pīti-sukham {paṭhama}-jjhānaṁ upasampajja viharati.

[page 173]

So imam eva kāyaṁ vivekajena pīti-sukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa vivekajena pīti-sukhena apphutaṁ hoti. {Seyyathā} pi Kassapa dakkho nahāpako vā nahāpakantevāsī vā {kaṁsa-}thale nahāniya-{cuṇṇāni} ākiritvā, udakena paripphosakaṁ paripphosakaṁ sanneyya, sā h' assa nahāniya-piṇḍi snehānugatā sneha-paretā santara-bāhirā phuṭā snehena, na ca paggharaṇī -- evam eva kho Kassapa bhikkhu imam eva kāyaṁ vivekajena pīti-sukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa vivekajena pīti-sukhena apphutaṁ hoti. Idam pi 'ssa hoti citta-sampadāya.

'Puna ca paraṁ Kassapa bhikkhu vitakka-vicārānaṁ vūpasamā ajjhattaṁ sampasādanaṁ cetaso ekodi-bhāvaṁ avitakkaṁ avicāraṁ samādhijaṁ pīti-sukhaṁ dutiyajjhānaṁ ... pe ... tatiyajjhānaṁ ... pe ... catutthajjhānaṁ upasampajja viharati ... pe ... Idam pi 'ssa hoti citta-sampadāya. Ayaṁ kho sā Kassapa cittasampadā.

20. 'So evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte {anaṅgaṇe} vigatūpakkilese mudu-bhūte kammaniye ṭhite {ānejjappatte} ñāṇa-dassanāya cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti. So evaṁ pajānāti: "Ayaṁ kho me kāyo rūpī cātummahābhūtiko mātā-pettika-sambhavo odāta-kummāsūpacayo aniccucchādana-parimaddana-bhedana-{viddhaṁsana}-dhammo, idañ ca pana me {viññāṇaṁ} ettha sitaṁ ettha paṭibaddhan ti."

'Seyyathā pi Kassapa maṇi veḷuriyo subho jātimā aṭṭhaṅso suparikamma-kato accho vippasanno sabbākārasampanno, tatr' idaṁ suttaṁ āvutaṁ nīlaṁ vā pītaṁ vā lohitaṁ vā odātaṁ vā paṇḍu-suttaṁ vā ti. Evam eva kho Kassapa bhikkhu evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte {anaṅgaṇe} vigatūpakkilese mudu-bhūte kammaniye ṭhite {ānejjappatte} ñāṇa-dassanāya cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti.

[page 174]

So evaṁ pajānāti: "Ayaṁ kho me kāyo rūpī cātummahābhūtiko mātā-pettika-sambhavo odātakummāsūpacayo aniccucchādana-parimaddana-bhedana{viddhaṁsana}-dhammo, idañ ca pana me {viññāṇaṁ} ettha sitaṁ ettha paṭibaddhan ti." Idam pi 'ssa hoti paññāsampadāya ... pe ... "nāparaṁ itthattāyāti" pajānāti.

Idam pi 'ssa hoti paññā-sampadāya. Ayaṁ kho sā Kassapa paññā-sampadā.

Imāya ca Kassapa sīla-sampadāya citta-sampadāya paññā-sampadāya aññā sīla-sampadā citta-sampadā paññāsampadā {uttaritarā} vā paṇītatarā vā n' atthi.

21. 'Santi Kassapa eke samaṇa-brāhmaṇā sīla-vādā.

Te aneka-pariyāyena sīlassa vaṇṇaṁ bhāsanti. Yāvatā Kassapa ariyam paramaṁ sīlaṁ, nāhaṁ tattha attano sama-samaṁ samanupassāmi kuto bhīyyo. Atha kho aham eva tattha bhīyyo yadidaṁ adhisīlaṁ.

'Santi Kassapa eke samaṇa-brāhmaṇā tapo-jigucchāvādā. Te aneka-pariyāyena tapo-jigucchāya vaṇṇaṁ bhāsanti. Yāvatā Kassapa ariyā paramā tapo-jigucchā nāhaṁ tattha attano sama-samaṁ samanupassāmi kuto bhīyyo. Atha kho aham eva tattha bhīyyo yadidaṁ adhijegucchaṁ.

'Santi Kassapa eke samaṇa-brāhmaṇā paññā-vādā. Te aneka-pariyāyena paññāya vaṇṇaṁ bhāsanti. Yāvatā Kassapa ariyā paramā paññā, nāhaṁ tattha attano samasamaṁ {samanupassāmi} kuto bhīyyo. Atha kho aham eva tattha bhīyyo yadidam adhipaññā.

'Santi Kassapa eke samaṇa-brāhmaṇā vimutti-vādā.

Te aneka-pariyāyena vimuttiyā vaṇṇaṁ bhāsanti. Yāvatā Kassapa ariyā paramā vimutti, nāhaṁ tattha attano samasamaṁ samanupassāmi kuto bhīyyo. Atha kho aham eva tattha bhīyyo yadidam adhimutti.

[page 175]

22. 'Ṭhānaṁ kho pan' etaṁ Kassapa vijjati yaṁ aññatitthiyā paribbājakā evaṁ vadeyyuṁ: "Sīha-nādaṁ kho Samaṇo Gotamo nadati, tañ ca kho suññāgāre nadati no parisāsūti." Te "Mā h' evan" ti assu vacanīyā. "Sīhanādañ ca Samaṇo Gotamo nadati, parisāsu ca nadatīti," evam assu Kassapa vacanīyā. Ṭhānaṁ kho pan' etaṁ Kassapa vijjati yam añña-titthiyā paribbājakā evaṁ vadeyyuṁ: "Sīha-nādañ ca Samaṇo Gotamo nadati, parisāsu ca nadati, na ca kho visārado nadati." . . ..visārado ca nadati -- ... pe ... "na ca kho naṁ pañhaṁ pucchanti ... pañhañ ca naṁ pucchanti, -- ... pe ... "na ca kho pan' etaṁ pañhaṁ puṭṭho vyākaroti" ... "pañhañ ca nesaṁ puṭṭho vyākaroti" -- ... pe ... "na ca kho pañhassa veyyākaraṇena cittaṁ ārādheti" ... "pañhassa ca veyyākaraṇena cittaṁ ārādheti" -- ... pe ... "na ca kho sotabbaṁ assa maññanti" ... "sotabbaṁ c' assa maññanti" -- ... pe ... "na ca kho sutvā pasīdanti" ... "sutvā c' assa pasīdanti" -- ... pe ... na ca kho pasannā pasannākāraṁ karonti" ... "pasannā pasannākārañ ca karonti" -- ... pe ... "na ca kho tathattāya paṭipajjanti" ... "tathattāya ca paṭipajjanti" -. . . pe ... "na ca kho paṭipannā ārādhentīti." Te "Mā h' evan" ti 'ssu vacanīyā. "Sīha-nādañ ca Samaṇo Gotamo nadati, parisāsu ca nadati, visārado ca nadati, pañhañ ca naṁ pucchanti, pañhañ ca nesaṁ puṭṭho vyākaroti, pañhassa veyyākaraṇena cittaṁ ārādheti, sotabbañ c' assa maññanti, sutvā ca pasīdanti, pasannā ca pasannākāraṁ karonti, tathattāya ca paṭipajjanti, {paṭipannā} ca ārādhentīti," evam assu Kassapa vacanīyā.

23. 'Ekam idāhaṁ Kassapa samayaṁ Rājagahe viharāmi Gijjha-kūṭe pabbate. Tatra maṁ aññataro tapasa-brahmacārī Nigrodho nāma adhijegucche pañhaṁ pucchi.

[page 176]

Tassāhaṁ adhijegucche pañhaṁ puṭṭho vyākāsiṁ. Vyākate ca pana me attamano ahosi, paraṁ viya mattāyāti.'

'Ko hi bhante Bhagavato dhammaṁ sutvā na attamano assa paraṁ viya mattāya? Aham pi bhante Bhagavato dhammaṁ sutvā attamano paraṁ viya mattāya. Abhikkantaṁ bhante, abhikkantaṁ bhante. Seyyathā pi bhante nikkujjitaṁ vā ukkujjeyya, paṭicchannaṁ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṁ ācikkheyya, andhakāre vā tela-pajjotaṁ dhāreyya: "Cakkhumanto rūpāni dakkhintīti," -- evam evaṁ Bhagavatā aneka-pariyāyena dhammo pakāsito. Esāhaṁ bhante Bhagavantaṁ saraṇaṁ gacchāmi dhammañ ca bhikkhu-saṅghañ ca. Labheyyāhaṁ bhante Bhagavato santike pabbajjaṁ, labheyyaṁ upasampadan ti.'

24. 'Yo kho Kassapa añña-titthiya-pubbo imasmiṁ dhamma-vinaye ākaṅkhati {pabbajjaṁ} ākaṅkhati upasampadaṁ so cattāro māse parivasati, catunnaṁ māsānaṁ accayena āraddha-citta bhikkhū pabbājenti upasampādenti bhikkhu-bhāvāya. Api ca m' ettha puggala-vemattatā viditā ti.'

'Sace bhante añña-titthiya-pubbā imasmiṁ dhammavinaye ākaṅkhantā {pabbajjaṁ} ākaṅkhantā upasampadaṁ cattāro māse parivasanti, catunnaṁ māsānaṁ accayena āraddha-cittā bhikkhū pabbājenti upasampādenti bhikkhubhāvāya, ahaṁ cattāri vassāni parivasissāmi, catunnaṁ vassānaṁ accayena āraddha-cittā bhikkhū pabbājentu upasampādentu bhikkhu-bhāvāyāti.'

Alattha kho acelo Kassapo Bhagavato santike pabbajjaṁ,

[page 177]

alatthūpasampadaṁ. Acirūpasampanno kho pan' āyasmā Kassapo eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharanto, na cirass' eva yass' atthāya kula-puttā sammad eva agārasmā {anagāriyaṁ} pabbajanti tad anuttaraṁ brahma-cariya-pariyosānaṁ diṭṭhe va {dhamme} sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi: '{Khīṇā} jāti, vusitaṁ brahmacariyaṁ, kataṁ karaṇīyaṁ, nāparaṁ {itthattāyāti}' abbhaññāsi. Aññataro ca kho pan' āyasmā Kassapo arahataṁ ahosīti.

Kassapa-Sīhanāda-Suttantaṁ.

[page 178]

IX. Poṭṭhapāda Sutta

1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena Poṭṭhapādo paribbājako samayappavādake tindukācīre eka-sālake Mallikāya ārāme {paṭivasati} mahatiyā paribbājaka-parisāya saddhiṁ timattehi paribbājaka-satehi.

2. Atha kho Bhagavā pubbaṇha-samayaṁ nivāsetvā, patta-cīvaraṁ ādāya Sāvatthiṁ piṇḍāya pāvisi. Atha kho Bhagavato etad ahosi: 'Atippago kho tāva Sāvatthiyaṁ piṇḍāya carituṁ, yan nūnāhaṁ yena samayappavādako tindukācīro eka-sālako Mallikāya ārāmo yena Poṭṭhapādo paribbājako ten' upasaṅkameyyan ti.' Atha kho Bhagavā yena samayappavādako tindukācīro eka-{sālako} Mallikāya ārāmo ten' upasaṅkami.

3. Tena kho pana samayena Poṭṭhapādo paribbājako mahatiyā paribbājaka-parisāya saddhiṁ nisinno hoti unnādiniyā uccāsadda-mahāsaddāya aneka-vihitaṁ tiracchānakathaṁ kathentiyā, seyyathīdaṁ rāja-kathaṁ cora-kathaṁ mahāmatta-kathaṁ senā-kathaṁ bhaya-kathaṁ yuddhakathaṁ anna-kathaṁ pāna-kathaṁ vattha-kathaṁ sayanakathaṁ mālā-kathaṁ gandha-kathaṁ ñāti-kathaṁ yānakathaṁ gāma-kathaṁ nigama-kathaṁ nagara-katham janapada-kathaṁ itthi-kathaṁ sūra-kathaṁ visikhākathaṁ kumbhaṭṭhāna-kathaṁ pubba-peta-kathaṁ nānattakathaṁ lokakkhāyikaṁ {samudda-kkhāyikaṁ} itibhavābhavakathaṁ iti vā iti.

[page 179]

4. Addasā kho Poṭṭhapādo paribbājako Bhagavantaṁ dūrato va āgacchantaṁ, disvā sakaṁ parisaṁ saṇṭhāpesi:

'Appasaddā bhonto hontu, mā bhonto saddam akattha.

Ayaṁ Samaṇo Gotamo āgacchati, appasadda-kāmo kho pana so āyasmā appasaddassa vaṇṇa-vādī, appeva nāma appasaddaṁ parisaṁ viditvā {upasaṅkamitabbaṁ} maññeyyāti.'

Evaṁ vutte te paribbājakā tuṇhī ahesuṁ.

5. Atha kho Bhagavā yena Poṭṭhapādo paribbājako ten' upasaṅkami. Atha kho Poṭṭhapādo paribbājako Bhagavantaṁ etad avoca:

'Etu kho bhante Bhagavā, sāgataṁ bhante Bhagavato, cirassaṁ kho bhante Bhagavā imaṁ pariyāyam akāsi yadidaṁ idh' āgamanāya, nisīdatu bhante Bhagavā, idam āsanaṁ paññattan ti.'

Nisīdi Bhagavā paññatte āsane. Poṭṭhapādo kho paribbājako aññataraṁ nīcaṁ āsanaṁ {gahetvā}, ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinnaṁ kho Poṭṭhapādaṁ paribbājakaṁ Bhagavā etad avoca:

'Kāya nu 'ttha Poṭṭhapāda etarahi kathāya sannisinnā, kā ca pana vo antarā kathā vippakatā ti?'

6. Evaṁ vutte Poṭṭhapādo paribbājako Bhagavantaṁ etad avoca:

'Tiṭṭhat' esā bhante kathā yāya mayaṁ etarahi kathāya sannisinnā, n' esā bhante kathā Bhagavato dullabhā bhavissati pacchā pi savanāya. Purimāni bhante divasāni purimatarāni nānā-titthiyānaṁ {samaṇa-brāhmaṇānaṁ} kutūhala-sālāya sannisinnānaṁ sannipatitānaṁ abhisaññānirodhe kathā udapādi:

[page 180]

"Kathan nu kho bho abhisaññanirodho hotīti?" Tatr' ekacce evam āhaṁsu: "Ahetuapaccayā purisassa saññā uppajjanti pi nirujjhanti pi.

Yasmiṁ samaye uppajjanti saññī tasmiṁ samaye hoti, yasmiṁ samaye nirujjhanti, asaññī tasmiṁ samaye hotīti." Itth' eke abhisaññā-nirodhaṁ paññāpenti. Tam añño evam āha: "Na kho nām' etaṁ bho evaṁ bhavissati.

Saññā hi bho purisassa attā, sā ca kho upeti pi apeti pi.

Yasmiṁ samaye upeti saññī tasmiṁ samaye hoti, {yasmiṁ} samaye apeti asaññī tasmiṁ samaye hotīti." Itth' eke abhisaññā-nirodhaṁ paññāpenti. Tam añño evam āha: "Na kho nām' etaṁ bho evaṁ bhavissati. Santi hi bho samaṇa-{brāhmaṇā} mahiddhikā mahānubhāvā. Te imassa purisassa saññaṁ upakaḍḍhanti pi apakaḍḍhanti pi.

Yasmiṁ samaye upakaḍḍhanti saññī tasmiṁ samaye hoti, yasmiṁ samaye apakaḍḍhanti asaññī tasmiṁ samaye hotīti." Itth' eke abhisaññā-nirodhaṁ paññāpenti. Tam añño evam āha: "Na kho nām' etaṁ bho evam bhavissati.

Santi hi bho devatā mahiddhikā mahānubhāvā. Te imassa purisassa saññaṁ upakaḍḍhanti pi apakaḍḍhanti pi.

Yasmiṁ samaye upakaḍḍhanti saññī tasmiṁ samaye hoti, yasmiṁ samaye apakaḍḍhanti asaññī tasmiṁ samaye hotīti." Itth' eke abhisaññā-nirodhaṁ paññāpenti. Tassa mayhaṁ bhante Bhagavantaṁ yeva ārabbha sati udapādi: "Aho nūna Bhagavā aho nūna Sugato, yo imesaṁ dhammānaṁ sukusalo ti." Bhagavā pakataññū abhisaññānirodhassa. Kathan nu kho bhante abhisaññā-nirodho hotīti?'

7. 'Tatra Poṭṭhapāda ye te samaṇa-brāhmaṇā evam āhaṁsu: "Ahetu-appaccayā purisassa saññā uppajjanti pi nirujjhanti pīti" ādiso va tesaṁ aparaddhaṁ. Taṁ kissa hetu? Sahetū hi Poṭṭhapāda sappaccayā purisassa saññā uppajjanti pi nirujjhanti pi.

[page 181]

Sikkhā ekā saññā uppajjanti, sikkhā ekā saññā nirujjhanti.

'Kā ca sikkhā?' ti Bhagavā avoca. 'Idha Poṭṭhapāda Tathāgato loke uppajjati, arahaṁ sammā-sambuddho ... pe ... kāya-kamma-vacī-kammena samannāgato kusalena parisuddhājīvo sīla-sampanno indriyesu gutta-dvāro sati-sampajaññena samannāgato santuṭṭho. Kathañ ca Poṭṭhapāda bhikkhu sīla-sampanno hoti? Idha Poṭṭhapāda bhikkhu {pāṇātipātaṁ} pahāya pāṇātipātā paṭivirato hoti, nihita-daṇḍo nihita-sattho lajjī dayāpanno sabbapāṇabhūta-hitānukampī viharati. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ ... pe ... Yathā vā pan' eke bhonto samaṇa-brāhmaṇā saddhā-deyyāni bhojanāni bhuñjitvā, te evarūpāya tiracchāna-vijjāya micchā-jīvena jīvikaṁ kappenti, seyyathīdaṁ santi-kammaṁ, paṇidhi-kammaṁ ... pe ... osadhīnaṁ paṭimokkho; iti vā iti evarūpāya tiracchāna-vijjāya micchājīvā paṭivirato hoti. Idam pi 'ssa hoti sīlasmiṁ.

8. 'Sa kho Poṭṭhapāda evaṁ sīla-sampanno na kuto ci bhayaṁ samanupassati yadidaṁ sīla-saṁvarato. Seyyathā pi Poṭṭhapāda rājā khattiyo {muddhāvasitto} nihita-paccāmitto na kuto ci bhayaṁ samanupassati yadidaṁ paccatthikato, evam eva kho Poṭṭhapāda bhikkhu evaṁ sīla-sampanno na kuto ci bhayaṁ samanupassati yadidaṁ sīla-saṁvarato. So iminā ariyena sīlakkhandhena samannāgato ajjhattaṁ anavajja-{sukhaṁ} paṭisaṁvedeti. Evaṁ kho Poṭṭhapāda bhikkhu sīla-sampanno hoti.

9. 'Kathañ ca Poṭṭhapāda bhikkhu indriyesu gutta-dvāro hoti? Idha Poṭṭhapāda bhikkhu cakkhunā rūpaṁ disvā na nimittaggāhī hoti nānuvyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇam enaṁ cakkhundriyaṁ asaṁvutaṁ viharantaṁ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṁ, tassa {saṁvarāya} paṭipajjati, rakkhati cakkhundriyaṁ, cakkhundriye saṁvaraṁ āpajjati.

[page 182]

Sotena saddaṁ sutvā ... pe ... ghānena gandhaṁ ghāyitvā, jivhāya rasaṁ sayitvā, kāyena poṭṭhabbaṁ phusitvā, manasā dhammaṁ viññāya, na nimittaggāhī hoti nānuvyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇam enaṁ manindriyaṁ asaṁvutaṁ viharantaṁ abhijjhā-domanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṁ tassa saṁvarāya paṭipajjati, rakkhati manindriyaṁ, manindriye saṁvaraṁ āpajjati. So iminā ariyena indriyasaṁvarena samannāgato ajjhattaṁ avyāseka-sukhaṁ paṭisaṁvedeti. Evaṁ kho Poṭṭhapāda bhikkhu indriyesu gutta-dvāro hoti. ... pe [D. ii.-] . . .

10. 'Tass' ime pañca nīvaraṇe pahīne attani samanupassato pāmujjaṁ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddha-kāyo sukhaṁ vedeti, sukhino cittaṁ samādhiyati. So vivicc' eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṁ savicāraṁ vivekajaṁ pīti-sukhaṁ paṭhamajjhānam upasampajja viharati.

Tassa yā purimā kāma-saññā sā nirujjhati. Vivekaja-pītisukha-sukhuma-sacca-saññā tasmiṁ samaye hoti, vivekaja-{pīti-sukha}-sukhuma-sacca-saññī yeva tasmiṁ samaye hoti. Evam pi sikkhā ekā saññā uppajjanti, sikkhā ekā saññā nirujjhanti. Ayaṁ sikkhā' ti Bhagavā avoca.

11. 'Puna ca paraṁ Poṭṭhapāda bhikkhu vitakkavicārānaṁ vūpasamā ajjhattaṁ sampasādanaṁ cetaso ekodibhāvaṁ avitakkaṁ avicāraṁ samādhijaṁ pīti-sukhaṁ dutiyajjhānaṁ upasampajja viharati. Tassa yā purimā vivekajaṁ pīti-sukhaṁ sukhuma-sacca-saññā sā nirujjhati.

Samādhija-{pīti-sukha}-sukhuma-sacca-saññā tasmiṁ samaye hoti,

[page 183]

samādhija-{pīti-sukha}-sukhuma-sacca-saññī yeva tasmiṁ samaye hoti. Evam pi sikkhā ekā saññā uppajjanti, sikkhā ekā saññā nirujjhanti. Ayaṁ sikkhā ti' Bhagavā avoca.

12. 'Puna ca paraṁ Poṭṭhapāda bhikkhu pītiyā ca virāgā upekhako ca viharati sato ca sampajāno, sukhañ ca kāyena {paṭisaṁvedeti} yan taṁ ariyā ācikkhanti: "Upekhako satimā sukha-vihārī ti," tatiyajjhānaṁ upasampajja viharati. Tassa yā purimā samādhijaṁ pīti-sukhaṁ sukhuma-sacca-saññā sā nirujjhati. Upekhā-sukha-sukhumasacca-saññā tasmiṁ samaye hoti, upekhā-sukha-sukhumasacca-saññī yeva tasmiṁ samaye hoti. Evam pi sikkhā ekā saññā uppajjanti, sikkhā ekā saññā nirujjhanti. Ayaṁ sikkhā' ti Bhagavā avoca.

13. 'Puna ca paraṁ Poṭṭhapāda bhikkhu sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubb' eva somanassa-domanassānaṁ atthagamā {adukkha-m-asukhaṁ} upekhā-sati-pārisuddhiṁ catutthajjhānaṁ upasampajja viharati. Tassa yā purimā upekhā-sukha-sukhuma-sacca-saññā sā nirujjhati. {Adukkha-m-asukha}-sukhuma-sacca-saññā tasmiṁ samaye hoti, {adukkha-m-asukha}-sukhuma-sacca-saññī yeva tasmiṁ samaye hoti. Evam pi sikkhā ekā saññā uppajjanti, sikkhā ekā saññā nirujjhanti. Ayaṁ sikkhā' ti Bhagavā avoca.

14. 'Puna ca paraṁ Poṭṭhapāda bhikkhu sabbaso rūpasaññānaṁ samatikkamā paṭigha-saññānaṁ atthagamā nānatta-saññānaṁ amanasi-kārā "ananto ākāso ti" ākāsānañcāyatanaṁ upasampajja viharati. Tassa yā purimā rūpasaññā sā nirujjhati. Ākāsānañcāyatana-sukha-sukhumasacca-saññā tasmiṁ samaye hoti, ākāsānañcāyatanasukhuma-sacca-saññī yeva tasmiṁ samaye hoti. Evam pi sikkhā ekā saññā uppajjanti, sikkhā ekā saññā nirujjhanti. Ayaṁ sikkhā' ti Bhagavā avoca.

15. 'Puna ca paraṁ Poṭṭhapāda bhikkhu sabbaso ākāsānañcāyatanaṁ samatikkamma "anantaṁ {viññāṇan} ti" {viññāṇañcāyatanaṁ} upasampajja viharati.

[page 184]

Tassa yā purimā ākāsānañcāyatana-sukhuma-sacca-saññā, sā nirujjhati.

{Viññāṇañcāyatana}-sukhuma-sacca-saññā tasmiṁ samaye hoti, {viññāṇañcāyatana}-sukhuma-sacca-saññī yeva tasmiṁ samaye hoti. Evam pi sikkhā ekā saññā uppajjanti, sikkhā ekā saññā nirujjhanti. Ayaṁ sikkhā' ti Bhagavā avoca.

16. 'Puna ca paraṁ Poṭṭhapāda bhikkhu sabbaso {viññāṇañcāyatanaṁ} samatikkamma "n' atthi kiñcīti" ākiñcaññāyatanaṁ upasampajja viharati. Tassa yā purimā {viññāṇañcāyatana}-sukhuma-sacca-saññā, sā nirujjhati. Ākiñcaññāyatana-sukhuma-sacca-saññā tasmiṁ samaye hoti, ākiñcaññāyatana-sukhuma-sacca-saññī yeva tasmiṁ samaye hoti. Evam pi sikkhā ekā saññā uppajjanti, sikkhā ekā saññā nirujjhanti. Ayaṁ sikkhā' ti Bhagavā avoca.

17. 'Yato kho Poṭṭhapāda bhikkhu idha saka-saññī hoti, so tato amutra tato amutra anupubbena saññaggaṁ phusati. Tassa saññagge ṭhitassa evaṁ hoti: "Cetayamānassa me pāpiyo, acetayamānassa me seyyo. Ahañ ce va kho pana ceteyyaṁ {abhisaṅkhareyyaṁ}, imā ca me saññā nirujjheyyuṁ, aññā ca oḷārikā saññā uppajjeyyuṁ. Yan nūnāham na ceteyyaṁ na abhisaṅkhareyyanti." So na c' eva ceteti na abhisaṅkharoti. Tassa acetayato anabhisaṅkharoto tā c' eva saññā nirujjhanti, aññā ca oḷārikā saññā na uppajjanti. So nirodhaṁ phusati. Evaṁ kho Poṭṭhapāda anupubbābhisaññā-nirodha-sampajāna-samāpatti hoti.

18. 'Taṁ kim maññasi, Poṭṭhapāda? Api nu te ito pubbe evarūpā anupubbābhisaññā-nirodha-sampajāna-samāpatti suta-pubbā ti?'

'No h' etaṁ bhante. Evaṁ kho ahaṁ bhante Bhagavato bhāsitaṁ ājānāmi:-- "Yato kho Poṭṭhapāda bhikkhu idha saka-saññī hoti, so tato amutra tato amutra anupubbena saññaggaṁ phusati. Tassa saññagge ṭhitassa evaṁ hoti: 'Cetayamānassa me pāpiyo,

[page 185]

acetayamānassa me seyyo.

Ahañ ce va kho pana ceteyyaṁ {abhisaṅkhareyyaṁ}, imā ca me saññā nirujjheyyuṁ, aññā ca oḷārikā saññā uppajjeyyuṁ.

Yan nūnāhaṁ na ceteyyaṁ na abhisaṅkhareyyan ti?' So na c' eva ceteti, na abhisaṅkharoti. Tassa acetayato anabhisaṅkharoto tā c' eva saññā nirujjhanti, aññā ca oḷārikā saññā na uppajjanti. So nirodhaṁ phusati. Evaṁ kho Poṭṭhapāda anupubbābhisaññā-nirodha-sampadānasamāpatti hotīti."'

'Evaṁ kho Poṭṭhapādāti.'

19. 'Ekaṁ yeva nu kho bhante Bhagavā saññaggaṁ paññāpeti, udāhu puthu pi saññagge paññāpetīti?'

'Ekam pi kho ahaṁ Poṭṭhapāda saññaggaṁ paññāpemi, puthu pi saññagge paññāpemīti.'

'Yathā kathaṁ pana bhante Bhagavā ekam pi saññaggaṁ paññāpeti, puthu pi saññagge paññāpetīti?'

'Yathā yathā kho Poṭṭhapāda nirodhaṁ phusati, tathā tathā 'haṁ saññaggaṁ paññāpemi, evaṁ kho ahaṁ Poṭṭhapāda ekam pi saññaggaṁ paññāpemi, puthu pi saññagge paññāpemīti.'

20. 'Saññā nu kho bhante paṭhamaṁ uppajjati, pacchā ñāṇaṁ, udāhu paṭhamaṁ ñāṇaṁ uppajjati, pacchā saññā, udāhu saññā ca ñāṇañ ca apubbaṁ acarimaṁ uppajjantīti?'

'Saññā kho Poṭṭhapāda paṭhamaṁ uppajjati, pacchā ñāṇaṁ, saññuppādā ca pana ñāṇuppādo hoti. So evaṁ pajānāti: "Idappaccayā kira me ñāṇaṁ udapādīti." Iminā p' etaṁ Poṭṭhapāda pariyāyena veditabbaṁ yathā saññā paṭhamaṁ uppajjati pacchā ñāṇaṁ, saññuppādā ca pana ñāṇuppādo hotīti.'

21. 'Saññā nu kho bhante purisassa attā, udāhu aññā saññā, añño attā ti?'

'Kim pana tvaṁ Poṭṭhapāda attānaṁ paccesīti?'

[page 186]

'Oḷārikam kho ahaṁ bhante attānaṁ paccemi rūpiṁ cātummahābhūtikaṁ {kabaliṅkārāhāra}-bhakkhan ti.'

'Oḷāriko ca hi te Poṭṭhapāda attā abhavissa rūpī {cātummahābhūtiko} kabaliṅkārāhāra-bhakkho, evaṁ santaṁ kho te Poṭṭhapāda aññā va saññā bhavissati añño attā. Tad iminā p' etaṁ Poṭṭhapāda pariyāyena veditabbaṁ, yathā aññā va saññā bhavissati añño attā.

Tiṭṭhat' evāyaṁ Poṭṭhapāda oḷāriko attā rūpī cātummahābhūtiko kabaliṅkārāhāra-bhakkho, atha imassa purisassa aññā va saññā uppajjanti, aññā va saññā {nirujjhanti}.

Iminā pi kho etaṁ Poṭṭhapāda pariyāyena veditabbaṁ, yathā aññā va saññā bhavissati, añño attā ti.'

22. 'Manomayaṁ kho ahaṁ bhante attānaṁ paccemi sabbaṅga-paccaṅgiṁ ahīnindriyan' ti.

'Manomayo ca hi te Poṭṭhapāda attā abhavissa sabbaṅga-paccaṅgī ahīnindriyo evaṁ santam pi kho te Poṭṭhapāda aññā va saññā bhavissati añño attā. Tad iminā p' etaṁ Poṭṭhapāda pariyāyena veditabbaṁ, yathā aññā va saññā bhavissati añño attā. {Tiṭṭhat'} evāyaṁ Poṭṭhapāda manomayo {attā} sabbaṅga-paccaṅgī ahīnindriyo, atha imassa purisassa aññā va saññā uppajjanti aññā va saññā nirujjhanti. Iminā pi kho etaṁ Poṭṭhapāda pariyāyena veditabbaṁ yathā aññā va saññā bhavissati añño attā ti.'

[page 187]

23. 'Arūpiṁ kho ahaṁ bhante attānaṁ paccemi saññāmayan ti.'

'Arūpī ca hi te Poṭṭhapāda attā abhavissa saññāmayo, evaṁ santam pi kho te Poṭṭhapāda aññā va saññā bhavissati añño attā. Tad iminā p' etaṁ Poṭṭhapāda pariyāyena veditabbaṁ yathā aññā va saññā bhavissati añño attā.

Tiṭṭhat' evāyaṁ Poṭṭhapāda arūpī attā saññāmayo, atha imassa purisassa aññā va saññā uppajjanti, aññā va saññā nirujjhanti. Iminā pi kho etaṁ Poṭṭhapāda pariyāyena veditabbaṁ yathā aññā va saññā bhavissati añño attā ti.'

24. 'Sakkā pan' etaṁ bhante mayā ñātuṁ: "Saññā purisassa attā" ti vā, "aññā saññā añño attā" ti vā?'

'Dujjānaṁ kho etaṁ Poṭṭhapāda tayā añña-diṭṭhikena añña-khantikena añña-rucikena aññatrāyogena aññatthācariyakena: "Saññā purisassa attā" ti vā, "aññā saññā añño attā" ti vā.'

25. 'Sac' etaṁ bhante mayā dujjānaṁ añña-diṭṭhikena añña-khantikena añña-rucikena aññatrāyogena aññatthācariyakena: "Saññā purisassa attā" ti vā, "aññā saññā añño attā" ti vā, kim pana bhante, sassato loko? Idam eva saccaṁ mogham aññan ti?'

'Avyākataṁ kho Poṭṭhapāda mayā: "Sassato loko, idam eva saccaṁ mogham aññan ti."'

'Kim pana bhante, asassato loko? Idam eva saccaṁ mogham aññan ti?'

'Etam pi kho Poṭṭhapāda avyākataṁ mayā: "Asassato loko, idam eva saccaṁ mogham aññan ti."'

'Kim pana bhante, antavā loko? Idam eva saccaṁ mogham aññanti?'

'Avyākataṁ kho etaṁ Poṭṭhapāda mayā: "Antavā loko, idam eva saccaṁ mogham aññan' ti.

'Kim pana bhante, anantavā loko? Idam eva saccaṁ mogham aññan ti?'

[page 188]

'Etam pi kho Poṭṭhapāda mayā avyākataṁ: "Anantavā loko, idam eva saccaṁ mogham aññan ti."'

26. 'Kim pana bhante, taṁ jīvaṁ taṁ sarīraṁ? Idam eva saccaṁ mogham aññan ti?'

'Avyākataṁ kho etaṁ Poṭṭhapāda mayā: "Taṁ jīvaṁ taṁ sarīraṁ, idam eva saccaṁ mogham aññan ti."'

'Kim pana bhante, aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran ti?

Idam eva saccaṁ mogham aññan ti?'

'Etam pi kho Poṭṭhapāda mayā avyākataṁ: "Aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran. Idam eva saccaṁ mogham aññan ti."'

27. 'Kim pana bhante, hoti Tathāgato param maraṇā?

Idam eva saccam mogham aññan ti?'

'Avyākataṁ kho etaṁ Poṭṭhapāda mayā: "Hoti Tathāgato param maraṇā. Idam eva saccaṁ mogham aññan ti."'

'Kim pana bhante, na hoti Tathāgato param maraṇā?

Idam eva saccaṁ mogham aññan ti?'

'Etam pi kho Poṭṭhapāda mayā avyākataṁ: "Na hoti Tathāgato param maraṇā. Idam eva saccaṁ mogham aññan ti."'

'Kim pana bhante, hoti ca na ca hoti Tathāgato param maraṇā? Idam eva saccaṁ mogham aññan ti?'

'Avyākataṁ kho etaṁ Poṭṭhapāda mayā: "Hoti ca na ca hoti Tathāgato param maraṇā. Idam eva saccaṁ mogham aññan ti."'

'Kim pana bhante, n' eva hoti na na hoti Tathāgato param maraṇā? Idam eva saccaṁ mogham aññan ti?'

'Etam pi kho Poṭṭhapāda mayā avyākataṁ: "N' eva hoti na na hoti Tathāgato param {maraṇā}. Idam eva saccaṁ mogham aññan ti."'

28. 'Kasmā bhante Bhagavatā avyākatan' ti?

'Na h' etaṁ Poṭṭhapāda attha-saṁhitaṁ na dhammasaṁhitaṁ na ādibrahmacariyakaṁ,

[page 189]

na nibbidāya na {virā gāya}na nirodhāya na upasamāya na abhiññāya na sambodhāya na nibbānāya saṁvattati. Tasmā taṁ mayā avyākatan ti.'

29. 'Kim pana bhante Bhagavatā vyākatan ti?'

"'Idam dukkhan" ti Poṭṭhapāda mayā vyākataṁ.

"Ayaṁ dukkha-samudayo" ti kho Poṭṭhapāda mayā vyākataṁ. "Ayaṁ dukkha-nirodho" ti kho Poṭṭhapāda mayā vyākataṁ. "Ayaṁ dukkha-nirodha-gāminī {paṭipadā}" ti kho Poṭṭhapāda mayā vyākatan ti.'

30. 'Kasmā pan' etaṁ bhante Bhagavatā vyākatan ti?'

'Etaṁ hi kho Poṭṭhapāda attha-saṁhitaṁ etaṁ dhamma-saṁhitaṁ etaṁ ādibrahmacariyakaṁ, etaṁ nibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṁvattati. Tasmātaṁ mayā vyākatan ti.'

'Evam etaṁ Bhagavā, evam etaṁ Sugata. Yassa dāni bhante Bhagavā kālaṁ maññatīti.'

Atha kho Bhagavā uṭṭhāy' āsanā pakkāmi.

31. Atha kho te paribbājakā acira-pakkantassa Bhagavato Poṭṭhapādaṁ paribbājakaṁ samantato vācāya sannitodakena sañjambhariyaṁ akaṁsu: 'Evam eva panāyaṁ Poṭṭhapādo yaṁ yad eva Samaṇo Gotamo bhāsati taṁ tad ev' assa abbhanumodati: "Evam etaṁ Bhagavā evam etaṁ Sugatāti." Na kho pana mayaṁ kiñci Samaṇassa Gotamassa ekaṁsikaṁ dhammaṁ desitaṁ ājānāma "Sassato loko" ti vā, "Asassato loko" ti vā, "Antavā loko" ti vā, "Anantavā loko" ti vā, "Taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti vā, "Aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti vā, "Hoti Tathāgato param maraṇā" ti vā, "Na hoti Tathāgato param maraṇā" ti vā,

[page 190]

"Hoti ca na ca hoti Tathāgato param maraṇā" ti vā, "N' eva hoti na na hoti Tathāgato param maraṇā" ti vā ti.'

Evaṁ vutte Poṭṭhapādo paribbājako te paribbājake etad avoca: 'Aham pi kho bho na kiñci Samaṇassa Gotamassa ekaṁsikaṁ dhammaṁ desitaṁ ājānāmi "Sassato loko" ti vā, "Asassato loko" ti vā ... pe ... "N' eva hoti na na hoti Tathāgato param maraṇā ti" vā. Api ca Samaṇo Gotamo bhūtaṁ tacchaṁ tathaṁ paṭipadaṁ paññāpeti dhammaṭṭhitaṁ dhamma-niyāmakaṁ. Bhūtaṁ kho pana tacchaṁ tathaṁ paṭipadaṁ paññāpentassa dhammaṭṭhitaṁ dhamma-niyāmakaṁ kathaṁ hi nāma mādiso viññū Samaṇassa Gotamassa subhāsitaṁ subhāsitato nābbhanumodeyyāti?'

32. Atha kho dvīha-tīhassa accayena Citto ca {Hatthisāri putto} Poṭṭhapādo ca paribbājako yena Bhagavā ten' upasaṅkamiṁsu. Upasaṅkamitvā Citto {Hatthisāriputto} Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi, Poṭṭhapādo pana paribbājako Bhagavatā saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ kathaṁ {vītisāretvā} ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Poṭṭhapādo paribbājako Bhagavantaṁ etad avoca:

'Tadā maṁ bhante paribbājakā acira-pakkantassa Bhagavato samantato vācāya sannitodakena sañjambhariyaṁ akaṁsu: "Evam eva panāyaṁ Poṭṭhapādo yaṁ yad eva Samaṇo Gotamo bhāsati, taṁ tad ev' assa abbhanumodati: 'Evam etaṁ Bhagavā evam etaṁ Sugatāti.' Na kho pana mayaṁ kiñci Samaṇassa Gotamassa {ekaṁsikaṁ} dhammaṁ desitaṁ ājānāma: 'Sassato loko' ti vā, 'Asassato loko' ti vā, 'Antavā loko' ti vā, 'Anantavā loko' ti va, 'Taṁ jīvaṁ taṁ sarīran' ti vā, 'Aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran' ti vā, 'Hoti Tathāgato param maraṇā' ti vā, 'Na hoti Tathāgato param maraṇā' ti vā, 'Hoti ca na ca hoti Tathāgato param maraṇā' ti vā,

[page 191]

'N' eva hoti na na hoti Tathāgato param maraṇā' ti vā." Evaṁ vuttāhaṁ bhante te paribbājake etad avocaṁ: "Aham pi kho bho na kiñci Samaṇassa Gotamassa {ekaṁsikaṁ} dhammaṁ desitaṁ ājānāmi, 'Sassato loko' ti vā, 'Asassato loko' ti vā ... pe ... 'N' eva hoti na na hoti Tathāgato param maraṇā' ti vā. Api ca Samaṇo Gotamo bhūtaṁ tacchaṁ tathaṁ paṭipadaṁ paññāpeti dhamma-ṭṭhitaṁ dhamma-niyāmakaṁ. Kathaṁ hi nāma mādiso viññū Samaṇassa Gotamassa subhāsitaṁ subhāsitato nābbhanumodeyyāti?"'

33. 'Sabbe va kho ete Poṭṭhapāda paribbājakā andhā acakkhukā, tvaṁ yeva nesaṁ eko cakkhumā, {ekaṁsikā} pi hi Poṭṭhapāda mayā dhammā desitā paññattā, {anekaṁsikā} pi hi kho Poṭṭhapāda mayā dhammā desitā paññattā.

Katame ca te Poṭṭhapāda mayā {anekaṁsikā} dhammā desitā paññattā? "Sassato loko" ti vā Poṭṭhapāda mayā ane{kaṁsiko} dhammo desito paññatto, "Asassato loko" ti kho Poṭṭhapāda mayā {anekaṁsiko} dhammo desito paññatto "Antavā loko" ti kho Poṭṭhapādā mayā ... pe ... "Anantavā loko" ti kho Poṭṭhapāda ... "Taṁ jīvaṁ taṁ sarīran" ti kho Poṭṭhapāda ... "Aññaṁ jīvaṁ aññaṁ sarīran" ti kho Poṭṭhapāda ... "Hoti Tathāgato param maraṇā" ti kho Poṭṭhapāda ... "Na hoti Tathāgato param {maraṇā}" ti kho Poṭṭhapāda ... "Hoti ca na hoti Tathāgato param maraṇā" ti kho Poṭṭhapāda ... "N' eva hoti na na hoti Tathāgato param maraṇā" ti kho Poṭṭhapāda mayā {anekaṁsiko} dhammo desito paññatto.

'Kasmā ca te Poṭṭhapāda mayā {anekaṁsikā} dhammā desitā paññattā? Na h' ete Poṭṭhapāda attha-saṁhitā, na dhamma-saṁhitā, na ādibrahmacariyakā, na nibbidāya na virāgāya na nirodhāya na upasamāya na abhisaññāya na sambodhāya na nibbānāya saṁvattanti. Tasmā te mayā {anekaṁsikā} dhammā desitā paññattā.

'Katame ca te Poṭṭhapāda mayā {ekaṁsikā} dhammā desitā paññattā? "Idaṁ dukkhan" ti kho Poṭṭhapāda mayā {ekaṁsiko} dhammo desito paññatto.

[page 192]

"Ayaṁ dukkha-samudayo" ti kho Poṭṭhapāda mayā {ekaṁsiko} dhammo desito paññatto. "Ayaṁ dukkha-nirodho" ti kho Poṭṭhapāda mayā {ekaṁsiko} dhammo desito paññatto. "Ayaṁ dukkhanirodha-gāminī paṭipadā" ti kho Poṭṭhapāda mayā {ekaṁsiko} dhammo desito paññatto.

'Kasmā ca te Poṭṭhapāda mayā {ekaṁsikā} dhammā desitā paññattā? Ete Poṭṭhapāda attha-saṁhitā ete dhammasaṁhitā ete ādibrahmacariyakā, ete nibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṁvattanti. Tasmā te mayā {ekaṁsikā} dhammā desitā paññattā.

34. 'Santi Poṭṭhapāda eke samaṇa-{brāhmaṇā} evaṁvādino evaṁ-diṭṭhino: "Ekanta-sukhī attā hoti arogo param maraṇā ti." Tyāhaṁ upasaṅkamitvā evaṁ vadāmi: "Saccaṁ kira tumhe āyasmanto evaṁ vādino evaṁ diṭṭhino: 'Ekanta-sukhī attā hoti arogo param maraṇā' ti?" Te ce me evaṁ puṭṭhā āmo ti paṭijānanti. Tyāhaṁ evaṁ vadāmi: "Api pana tumhe āyasmanto ekanta-sukhaṁ lokaṁ jānaṁ passaṁ viharathāti"? Iti puṭṭhā no ti vadanti. Tyāhaṁ evaṁ vadāmi: "Api pana tumhe āyasmanto ekaṁ vā rattiṁ ekaṁ vā divasaṁ upaḍḍhaṁ vā rattiṁ upaḍḍhaṁ vā divasaṁ ekanta-{sukhiṁ} attānaṁ sañjānāthāti?" Iti puṭṭhā no ti vadanti. Tyāhaṁ evaṁ vadāmi: "Api pana tumhe āyasmanto jānātha: 'Ayaṁ maggo ayaṁ paṭipadā ekanta-sukhassa lokassa sacchikiriyāyāti'?" Iti puṭṭhā no ti vadanti. Tyāhaṁ evaṁ {vadāmi}: "Api pana tumhe āyasmanto yā tā devatā ekantasukhaṁ lokaṁ {uppannā} tāsaṁ bhāsamānānaṁ saddaṁ suṇātha: 'Suppaṭipann' attha mārisā ujupaṭipann' attha mārisā ekanta-sukhassa lokassa sacchikiriyāya, mayam pi hi mārisā evam pi paṭipannā ekanta-sukhaṁ lokaṁ uppannā' ti?"

[page 193]

Iti puṭṭhā no ti vadanti. Taṁ kim maññasi Poṭṭhapāda? Na nu evaṁ sante tesaṁ samaṇa-brāhmaṇānaṁ appāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti?' . 'Seyyathā pi puriso evaṁ vadeyya: "Ahaṁ yā imasmiṁ janapade janapada-kalyāṇī taṁ icchāmi taṁ kāmemīti." Tam enaṁ evaṁ vadeyyuṁ: "Ambho purisa, yan tvaṁ janapada-kalyāṇiṁ icchasi kāmesi, jānāsi taṁ janapada-kalyāṇiṁ Khattī vā Brāhmaṇī vā Vessī vā Suddī vā ti?" Iti puṭṭho no ti vadeyya. Tam enaṁ evaṁ vadeyyuṁ: "Ambho purisa yaṁ tvaṁ janapada-kalyāṇiṁ icchasi kāmesi, jānāsi taṁ janapada-kalyāṇiṁ evaṁ-nāmā evaṁ-gottā ti vā, dīghā vā rassā vā majjhimā ti vā, kāḷī vā sāmā vā maṅgura-cchavī vā ti, amukasmiṁ gāme vā nigame vā nagare vā ti?" Iti puṭṭho no ti vadeyya. Tam enaṁ evaṁ vadeyyuṁ: "Ambho purisa yan tvaṁ na jānāsi na passasi, taṁ tvaṁ icchasi kāmesīti?" Iti puṭṭho āmo ti vadeyya. Taṁ kim maññasi Poṭṭhapāda? Na nu evaṁ sante tassa purisassa appāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti'?

'Addhā kho bhante, evaṁ sante tassa purisassa appāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti.'

36. 'Evam eva kho Poṭṭhapāda, ye te samaṇa-brāhmaṇā evaṁ vādino evaṁ diṭṭhino: "Ekanta-sukhī attā hoti arogo param maraṇā ti," tyāhaṁ upasaṅkamitvā evaṁ vadāmi: "Saccaṁ kira tumhe āyasmanto evaṁvādino evaṁ-diṭṭhino: 'Ekanta-sukhī attā hoti arogo param maraṇā ti?' Te ca me evaṁ puṭṭhā āmo ti paṭijānanti. Tyāhaṁ evaṁ vadāmi: "Api pana tumhe āyasmanto ekanta-sukhaṁ lokaṁ jānaṁ passaṁ viharathāti?" Iti puṭṭhā no ti vadanti.

[page 194]

Tyāhaṁ evaṁ vadāmi: "Api pana tumhe āyasmanto ekaṁ vā rattiṁ ekaṁ vā divasaṁ, upaḍḍhaṁ vā rattiṁ upaḍḍhaṁ vā divasaṁ, ekanta-sukhiṁ attānaṁ sañjānāthāti?" Iti puṭṭhā no ti vadanti. Tyāhaṁ evaṁ vadāmi; "Api pana tumhe āyasmanto jānātha: 'Ayaṁ maggo ayaṁ paṭipadā ekanta-sukhassa lokassa sacchikiriyāyāti'?" Iti puṭṭhā no ti vadanti. Tyāhaṁ evaṁ vadāmi; "Api pana tumhe āyasmanto yā tā devatā ekantasukhaṁ lokaṁ uppannā tāsaṁ bhāsamānānaṁ saddaṁ suṇātha: 'Supaṭipann' attha mārisā uju-{paṭipann}' attha mārisā ekanta-sukhassa lokassa sacchikiriyāya, mayam pi hi mārisā evaṁ paṭipannā ekanta-sukhaṁ lokaṁ uppannā' ti?" Iti puṭṭhā no ti vadanti. Taṁ kim maññasi Poṭṭhapada? Na nu evaṁ sante tesaṁ samaṇa-brāhmaṇānaṁ appāṭihīra-kataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti?'

'Addhā kho bhante evaṁ sante tesaṁ samaṇa-brāhmaṇānaṁ appāṭihīra-kataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti.'

37. 'Seyyathā pi Poṭṭhapāda puriso cātummahāpathe nisseṇiṁ kareyya pāsādassa ārohaṇāya. Tam enaṁ evaṁ vadeyyuṁ: "Ambho purisa yassa tvaṁ pāsādassa ārohaṇāya nisseṇiṁ karosi, jānāsi taṁ pāsādaṁ puratthimāya vā disāya, pacchimāya vā disāya, uttarāya vā disāya, dakkhiṇāya vā disāya, ucco vā nīco vā majjhimo vā ti?" Iti puṭṭho va no ti vadeyya. Tam enaṁ evaṁ vadeyyuṁ: "Ambho purisa yan tvaṁ na jānāsi na passasi, tassa tvaṁ pāsādassa ārohaṇāya nisseṇiṁ karosīti." Iti puṭṭho {āmo} ti vadeyya.

Taṁ kim maññasi Poṭṭhapāda? Na nu evaṁ sante tassa purisassa appāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti?'

'Addhā kho bhante evaṁ sante tassa purisassa appāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti.'

38. 'Evam eva kho Poṭṭhapāda ye te samaṇa-brāhmaṇā evaṁ-vādino evaṁ-diṭṭhino: "Ekanta-sukhī attā hoti arogo param maraṇā ti," tyāhaṁ upasaṅkamitvā evaṁ vadāmi: "Saccaṁ kira tumhe āyasmanto evaṁ-vādino evaṁ-diṭṭhino: 'Ekanta-sukhī attā hoti arogo param maraṇā' ti?"

[page 195]

Te ce me evaṁ puṭṭhā āmo ti paṭijānanti.

Tyāhaṁ evaṁ vadāmi: "Api pana tumhe āyasmanto ekanta-sukhaṁ lokaṁ jānaṁ passaṁ viharathāti?" Iti puṭṭhā no ti vadanti. Tyāhaṁ evaṁ vadāmi: "Api pana tumhe āyasmanto ekaṁ vā rattiṁ ekaṁ vā divasaṁ, upaḍḍhaṁ vā rattiṁ upaḍḍhaṁ vā divasaṁ, ekanta-sukhiṁ attānaṁ sañjānāthāti?" Iti puṭṭhā no ti vadanti. Tyāhaṁ evaṁ vadāmi: "Api pana tumhe āyasmanto jānātha: "Ayaṁ maggo, ayaṁ paṭipadā ekanta-sukhassa lokassa sacchikiriyāyāti'?" Iti puṭṭhā no ti vadanti. Tyāhaṁ evaṁ vadāmi: "Api pana tumhe āyasmanto yā tā devatā ekantasukhaṁ lokaṁ uppannā, tāsaṁ bhāsamānānaṁ saddaṁ suṇātha: 'Supaṭipann' attha mārisā uju-paṭipann' attha mārisā ekanta-sukhassa lokassa sacchikiriyāya, mayam pi hi mārisā evaṁ paṭipannā ekanta-sukhaṁ lokaṁ uppannā' ti?" Iti puṭṭhā no ti vadanti. Taṁ kim maññasi Poṭṭhapāda? Na nu evaṁ sante tesaṁ samaṇa-brāhmaṇānaṁ appāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti?'

'Addhā kho bhante evaṁ sante tesaṁ samaṇa-brāhmaṇānaṁ appāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti.'

39. 'Tayo kho 'me Poṭṭhapāda atta-paṭilābhā, oḷāriko atta-paṭilābho, manomayo atta-paṭilābho, arūpo atta-paṭilābho. Katamo ca Poṭṭhapāda oḷāriko atta-paṭilābho?

Rūpī cātummahābhūtiko {kabaliṅkārāhāra}-bhakkho, ayaṁ oḷāriko atta-paṭilābho. Katamo manomayo atta-paṭilābho? Rūpī manomayo sabbaṅga-paccaṅgī ahīnindriyo, ayaṁ manomayo atta-paṭilābho. Katamo ca arūpo atta-paṭilābho? Arūpī saññāmayo, ayaṁ arūpo atta-paṭilābho.

40. 'Oḷārikassa kho ahaṁ Poṭṭhapāda atta-paṭilābhassa pahānāya dhammaṁ desemi, yathā paṭipannānaṁ vo saṅkilesikā dhammā pahīyissanti, vodāniyā dhammā abhivaḍḍhissanti, paññā-pāripūriṁ vepullatañ ca diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissathāti.

[page 196]

Siyā kho pana te Poṭṭhapāda evam assa: "Saṅkilesikā dhammā pahīyissanti, vodāniyā dhammā abhivaḍḍhissanti, paññā-pāripūriṁ vepullatañ ca diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissati, dukkho ca kho vihāro ti." Na kho pan' etaṁ Poṭṭhapāda evaṁ daṭṭhabbaṁ. Saṅkilesikā c' eva dhammā {pahīyissanti}, vodāniyā dhammā abhivaḍḍhissanti, paññā-pāripūriṁ vepullatañ ca diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissati, pāmujjaṁ c' eva bhavissati pīti ca passaddhi ca sati ca sampajaññañ ca, sukho ca vihāro.

41. 'Manomayassa pi kho ahaṁ Poṭṭhapāda atta-paṭilābhassa pahānāya dhammaṁ desemi yathā paṭipannānaṁ vo saṅkilesikā dhammā pahīyissanti, vodāniyā dhammā abhivaḍḍhissanti, paññā-pāripūriṁ vepullatañ ca diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissathāti. Siyā kho {pana} te Poṭṭhapāda evam assa: "Saṅkilesikā dhammā pahīyissanti, vodāniyā dhammā abhivaḍḍhissanti, {paññā}-pāripūriṁ vepullatañ ca {diṭṭhe} va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissati, dukkho ca kho vihāro cāti." Na kho pan' etaṁ Poṭṭhapāda evaṁ daṭṭhabbaṁ. Saṅkilesikā c' eva dhammā pahīyissanti, vodāniyā dhammā abhivaḍḍhissanti, paññā-pāripūriṁ {vepullatañ} ca diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissati, pāmujjaṁ c' eva bhavissati pīti ca passaddhi ca sati ca sampajaññañ ca, sukho ca vihāro.

42. 'Arūpassa pi kho ahaṁ Poṭṭhapāda atta-paṭilābhassa pahānāya dhammaṁ desemi yathā paṭipannānaṁ vo saṅkilesikā dhammā pahīyissanti, vodāniyā dhammā abhivaḍḍhissanti,

[page 197]

paññā-pāripūriṁ vepullatañ ca diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissathāti. Siyā kho pana te Poṭṭhapāda evam assa:

Saṅkilesikā dhammā pahīyissanti, vodāniyā dhammā abhivaḍḍhissanti, paññā-pāripūriṁ vepullatañ ca diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissati, dukkho ca kho vihāro ti." Na kho pan' etaṁ Poṭṭhapāda evaṁ daṭṭhabbaṁ. Saṅkilesikā c' eva dhammā pahīyissanti, vodāniyā dhammā abhivaḍḍhissanti, paññāpāripūriṁ vepullatañ ca diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissati, pāmujjaṁ c' eva bhavissati pīti ca passaddhi ca sati ca sampajaññañ ca, sukho ca vihāro.

43. 'Pare ce Poṭṭhapāda amhe evaṁ puccheyyuṁ: "Katamo pana so āvuso oḷāriko atta-paṭilābho yassa tumhe pahānāya dhammaṁ desetha yathā paṭipannānaṁ vo saṅkilesikā dhammā pahīyissanti, vodāniyā dhammā ābhivaḍḍhissanti, paññā-pāripūriṁ vepullatañ ca diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissathāti?" tesaṁ mayaṁ evaṁ puṭṭhā evaṁ vyākareyyāma: "Ayaṁ vā so āvuso oḷāriko atta-paṭilābho yassa mayaṁ pahānāya dhammaṁ desema yathā paṭipannānaṁ vo saṅkilesikā dhammā pahīyissanti, vodāniyā dhammā abhivaḍḍhissanti, paññā-pāripūriṁ vepullatañ ca diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissathāti.' "

44. 'Pare ce Poṭṭhapāda amhe evaṁ puccheyyuṁ: "Katamo pana so āvuso manomayo atta-paṭilābho yassa tumhe pahānāya dhammaṁ desetha {yathā} paṭipannānaṁ vo saṅkilesikā dhammā pahīyissanti, vodāniyā dhammā abhivaḍḍhissanti, paññā-pāripūriṁ vepullatañ ca diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissathāti?" tesaṁ mayaṁ evaṁ puṭṭhā evaṁ vyākareyyāma: "Ayaṁ vā so āvuso manomayo atta-paṭilābho yassa mayaṁ pahānāya dhammaṁ desema yathā paṭipannānaṁ vo saṅkilesikā dhammā pahīyissanti, vodāniyā dhammā abhivaḍḍhissanti,

[page 198]

paññā-pāripūriṁ vepullatañ ca diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissathāti.' "

45. 'Pare ce {Poṭṭhapāda} amhe evaṁ puccheyyuṁ: "Katamo pana so āvuso arūpo atta-paṭilābho yassa tumhe pahānāya dhammaṁ desetha yathā paṭipannānaṁ vo saṅkilesikā dhammā pahīyissanti, vodāniyā dhammā abhivaḍḍhissanti, paññā-pāripūriṁ vepullatañ ca diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissathāti'?" tesaṁ mayaṁ evaṁ puṭṭhā evaṁ vyākareyyāma: "Ayaṁ vā so āvuso arūpo atta-paṭilābho yassa mayaṁ pahānāya dhammaṁ desema, yathā paṭipannānaṁ vo saṅkilesikā dhammā pahīyissanti, vodāniyā dhammā {abhivaḍḍhissanti}, paññā-pāripūriṁ vepullatañ ca diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissathāti.' "

'Taṁ kim maññasi Poṭṭhapāda? Nanu evaṁ sante sappāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti'?

'Addhā kho bhante evaṁ sante sappāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti.'

46. 'Seyyathā pi Poṭṭhapāda puriso nisseṇiṁ kareyya pāsādassa ārohaṇāya, tass' eva pāsādassa {heṭṭhā}. Tam enaṁ evaṁ {vadeyyuṁ}: "Ambho purisa yassa tvaṁ pāsādassa ārohaṇāya nisseṇiṁ karosi, jānāsi taṁ pāsādaṁ puratthimāya vā disāya, dakkhiṇāya vā disāya, pacchimāya vā disāya, uttarāya vā disāya, ucco vā nīco vā majjho vā ti?" So ce evaṁ vadeyya: "Ayaṁ vā so āvuso pāsādo yassāhaṁ {ārohaṇāya} nisseṇiṁ karomi tass' eva pāsādassa {heṭṭhā} ti." Taṁ kiṁ maññasi Poṭṭhapāda? nanu evaṁ sante tassa purisassa sappāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti'?

'Addhā kho bhante evaṁ sante tassa purisassa sappāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti.'

[page 199]

47. 'Evam eva kho Poṭṭhapāda pare ce amhe evaṁ puccheyyuṁ: "Katamo pana so āvuso {oḷāriko} atta-paṭilābho"? ... pe ... "Katamo pana so āvuso manomayo atta-paṭilābho?" ... pe ... Pare ce Poṭṭhapāda amhe evaṁ puccheyyuṁ: "Katamo pana so āvuso arūpo attapaṭilābho yassa tumhe pahānāya dhammaṁ desetha yathā paṭipannānaṁ vo saṅkilesikā dhammā pahīyissanti, vodāniyā dhammā abhivaḍḍhissanti, paññā-pāripūriṁ vepullatañ ca diṭṭhe va dhamme abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissathāti?" tesaṁ mayaṁ evaṁ puṭṭhā evaṁ vyākareyyāma: "Ayaṁ vā so āvuso arūpo atta-paṭilābho yassa mayaṁ pahānāya dhammaṁ desema yathā {paṭipannānaṁ} vo saṅkilesikā dhammā pahīyissanti, vodāniyā dhammā abhivaḍḍhissanti, paññā-pāripūriṁ vepullatañ ca diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharissathāti."'

'Taṁ kim maññasi Poṭṭhapāda? Na nu evaṁ sante sappāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti?'

'Addhā kho bhante evaṁ sante sappāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti.'

48. Evaṁ vutte Citto Hatthisāri-putto Bhagavantaṁ etad avoca:

'Yasmiṁ bhante samaye oḷāriko atta-paṭilābho hoti, mogh' assa tasmiṁ samaye manomayo atta-paṭilābho hoti, mogho arūpo atta-paṭilābho hoti. Oḷāriko assa attapaṭilābho tasmiṁ samaye sacco hoti. Yasmiṁ bhante samaye manomayo atta-paṭilābho hoti, mogh' assa tasmiṁ samaye oḷāriko atta-paṭilābho hoti, mogho arūpo attapaṭilābho hoti. Manomayo assa atta-{paṭilābho} tasmiṁ samaye sacco hoti. Yasmiṁ bhante samaye arūpo attapaṭilābho hoti, mogh' assa tasmiṁ samaye oḷāriko attapaṭilābho hoti, mogho manomayo atta-paṭilābho hoti.

Arūpo assa atta-paṭilābho tasmiṁ samaye sacco hotīti.'

49. 'Yasmiṁ Citta samaye oḷāriko atta-paṭilābho hoti, n' eva tasmiṁ samaye manomayo atta-paṭilābho ti saṅkhaṁ gacchati,

[page 200]

na arūpo atta-paṭilābho ti saṅkhaṁ gacchati, oḷāriko atta-paṭilābho tveva tasmiṁ samaye {saṅkhaṁ} gacchati. Yasmiṁ Citta samaye manomayo atta-paṭilābho hoti, n' eva tasmiṁ samaye oḷāriko atta-paṭilābho ti saṅkhaṁ gacchati, na arūpo atta-paṭilābho ti saṅkhaṁ gacchati, manomayo atta-paṭilābho tveva tasmiṁ samaye saṅkhaṁ gacchati. Yasmiṁ Citta samaye arūpo attapaṭilābho hoti, n' eva tasmiṁ samaye oḷāriko atta-paṭilābho ti saṅkhaṁ gacchati, na manomayo atta-paṭilābho ti saṅkhaṁ gacchati, arūpo atta-paṭilābho tveva tasmiṁ samaye saṅkhaṁ gacchati. Sace taṁ Citta evaṁ puccheyyuṁ: "Ahosi tvaṁ atītam addhānaṁ, na tvaṁ na ahosi, bhavissasi tvaṁ anāgatam addhānaṁ, na tvaṁ na bhavissasi, atthi tvaṁ etarahi, na tvaṁ n' atthīti?", evaṁ puṭṭho tvaṁ Citta kin ti vyākareyyāsītī?'

'Sace maṁ bhante evaṁ puccheyyuṁ: "Ahosi tvaṁ atītam addhānaṁ na tvaṁ na ahosi, bhavissasi tvaṁ anāgatam addhānaṁ, na tvaṁ na bhavissasi, atthi tvaṁ etarahi, na tvaṁ n' atthīti?" evaṁ puṭṭho ahaṁ bhante evaṁ vyākareyyaṁ: "Ahos' ahaṁ atītam addhānaṁ nāham nāhosiṁ, bhavissām' ahaṁ anāgatam addhānam nāhaṁ {na} bhavissāmi, atthāhaṁ etarahi nāhaṁ {n' atthīti.}" Evaṁ puṭṭho ahaṁ bhante evaṁ vyākareyyan ti.'

50. 'Sace pana taṁ Citta evaṁ puccheyyuṁ: "Yo te ahosi atīto atta-paṭilābho, sveva te atta-paṭilābho sacco, mogho anāgato mogho paccuppanno? Yo vā te bhavissati anāgato atta-paṭilābho, sveva te atta-paṭilābho sacco, mogho anāgato mogho paccuppanno? Yo {vā} te etarahi paccuppanno atta-paṭilābho, sveva te atta-paṭilābho sacco, mogho atīto mogho anāgato ti?", evaṁ puṭṭho tvaṁ Citta kin ti vyākareyyāsīti?'

'Sace pana maṁ bhante evaṁ puccheyyuṁ: "Yo te ahosi atīto atta-paṭilābho,

[page 201]

sveva te atta-paṭilābho sacco, mogho anāgato mogho paccuppanno? Yo vā te bhavissati anāgato atta-paṭilābho, sveva te atta-paṭilābho sacco, mogho atīto mogho paccuppanno? Yo vā te etarahi paccuppanno atta-paṭilābho, sveva te atta-paṭilābho sacco, mogho atīto mogho anāgato ti?", evaṁ puṭṭho ahaṁ bhante evaṁ vyākareyyaṁ: "Yo me ahosi atīto atta-paṭilābho sveva me atta-paṭilābho tasmiṁ samaye sacco ahosi, mogho anāgato mogho paccuppanno. Yo vā me bhavissati anāgato attapaṭilābho, sveva me atta-paṭilābho tasmiṁ samaye sacco bhavissati, mogho atīto bhavissati mogho paccuppanno.

Yo me etarahi paccuppanno atta-paṭilābho, sveva me attapaṭilābho sacco, mogho atīto mogho anāgato ti." Evaṁ puṭṭho ahaṁ bhante vyākareyyan ti.'

51. 'Evam eva kho Citta yasmiṁ samaye oḷāriko attapaṭilābho hoti, n' eva tasmim samaye manomayo attapaṭilābho ti saṅkhaṁ gacchati, na arūpo atta-paṭilābho ti saṅkhaṁ gacchati, oḷāriko atta-paṭilābho tveva tasmiṁ samaye saṅkhaṁ gacchati. Yasmiṁ Citta samaye manomayo atta-paṭilābho hoti ... pe ... Yasmiṁ Citta samaye arūpo atta-paṭilābho hoti, n' eva tasmiṁ samaye oḷāriko atta-paṭilābho ti saṅkhaṁ gacchati, na {manomayo} atta-paṭilābho ti saṅkhaṁ gacchati, arūpo atta-paṭilābho tveva tasmiṁ samaye saṅkhaṁ gacchati.

52. 'Seyyathā pi Citta gavā khīraṁ, khīramhā dadhi, dadimhā navanītaṁ, navanītamhā sappi, sappimhā sappimaṇḍo, yasmiṁ samaye khīraṁ hoti n' eva tasmiṁ samaye dadhīti saṅkhaṁ gacchati, na navanītan ti saṅkhaṁ gacchati, na sappīti saṅkhaṁ gacchati, na sappi-maṇḍo ti saṅkhaṁ gacchati, khīran tveva tasmiṁ samaye saṅkhaṁ gacchati; yasmiṁ samaye dadhi hoti ... navanītaṁ hoti ... sappi hoti ... sappi-maṇḍo hoti, n' eva tasmiṁ samaye khīran ti saṅkhaṁ gacchati, na dadhīti saṅkhaṁ gacchati, na navanītan ti saṅkhaṁ gacchati, na sappīti saṅkhaṁ gacchati, sappi-maṇḍo tveva tasmiṁ samaye saṅkhaṁ gacchati.

[page 202]

53. 'Evam eva kho Citta yasmiṁ samaye oḷāriko attapaṭilābho hoti ... pe ... {Yasmiṁ} Citta samaye manomayo atta-paṭilābho hoti ... pe ... Yasmiṁ Citta samaye arūpo atta-paṭilābho hoti, n' eva tasmiṁ samaye oḷāriko atta-paṭilābho ti saṅkhaṁ gacchati, na manomayo atta-paṭilābho ti saṅkhaṁ gacchati, arūpo atta-paṭilābho tveva tasmiṁ samaye saṅkhaṁ gacchati. Itimā kho Citta loka-samaññā loka-niruttiyo loka-vohārā loka-paññattiyo yāhi Tathāgato voharati aparāmasan ti.'

54. Evaṁ vutte Poṭṭhapādo paribbājako Bhagavantaṁ etad avoca:

'Abhikkantaṁ bhante, abhikkantaṁ bhante. Seyyathā pi bhante nikkujjitaṁ vā ukkujjeyya, paticchannaṁ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṁ {ācikkheyya}, andha-kāre vā tela-pajjotaṁ dhāreyya: cakkhumanto rūpāni dakkhintīti -- evam evaṁ Bhagavatā aneka-pariyāyena dhammo pakāsito. Esāhaṁ bhante Bhagavantaṁ saraṇaṁ gacchāmi dhammañ ca bhikkhu-saṅghañ ca. Upāsakaṁ maṁ Bhagavā dhāretu ajjatagge pāṇupetaṁ saraṇaṁ gatan ti.'

55. Citto pana Hatthisāri-putto Bhagavantaṁ etad avoca:

'Abhikkantaṁ bhante, abhikkantaṁ bhante. Seyyathā pi bhante nikkujjitaṁ vā ukkujjeyya, paticchannaṁ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṁ ācikkheyya, andhakāre vā tela-pajjotaṁ dhāreyya: cakkhumanto rūpāni dakkhintīti -- evam evaṁ Bhagavatā aneka-pariyāyena dhammo pakāsito. Esāhaṁ bhante Bhagavantaṁ saraṇaṁ gacchāmi dhammañ ca bhikkhu-saṅghañ ca. Labheyyāhaṁ bhante Bhagavato santike pabbajjaṁ, labheyyaṁ upasampadan ti.'

56. Alattha kho Citto Hatthisāri-putto Bhagavato santike pabbajjaṁ, alattha upasampadaṁ. Acirūpasampanno kho pan' āyasmā Citto Hatthisāri-putto eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharanto, na cirass' eva yass' atthāya kula-puttā sammad eva agārasmā anagāriyaṁ {pabbajanti} tad anuttaraṁ brahmacariyaṁ pariyosānaṁ diṭṭhe va dhamme sayaṁ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi,

[page 203]

'{khīṇā} jāti, vusitaṁ brahmacariyaṁ, kataṁ karaṇīyaṁ, nāparam itthattāyāti' abbhaññāsi. Aññataro kho pan' āyasmā Citto Hatthisāri-putto arahataṁ ahosīti.

POṬṬHAPĀDA-SUTTANTAṀ.

[page 204]

X. Subha Sutta

1.1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ āyasmā Ānando Sāvatthiyaṁ viharati Jetavane Anāthapiṇḍikassa ārāme, acira-parinibbute Bhagavati. Tena kho pana samayena Subho māṇavo Todeyya-putto Sāvatthiyaṁ paṭivasati kenacid eva karaṇīyena.

2. Atha kho Subho māṇavo Todeyya-putto aññataraṁ māṇavakaṁ āmantesi: 'Ehi tvaṁ māṇavaka, yena samaṇo Ānando ten' upasaṅkama, upasaṅkamitvā mama vacanena samaṇaṁ Ānandaṁ appābādhaṁ appātaṅkaṁ {lahu-ṭṭhānaṁ} balaṁ phāsu-vihāraṁ puccha: "Subho māṇavo Todeyya-putto bhavantaṁ Ānandaṁ appābādham appātaṅkaṁ {lahu-ṭṭhānaṁ} balaṁ phāsu-vihāraṁ pucchatīti," evañ ca vadehi: "Sādhu kira bhavaṁ Ānando yena Subhassa māṇavassa Todeyya-puttassa nivesanaṁ ten' upasaṅkamatu anukampaṁ upādāyāti."'

3. 'Evaṁ bho' ti kho so māṇavako Subhassa māṇavassa Todeyya-puttassa paṭissutvā yen' āyasmā Ānando ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmatā Ānandena saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho so māṇavako āyasmantaṁ Ānandaṁ etad avoca:

'Subho māṇavo Todeyya-putto bhavantaṁ Ānandaṁ appābādhaṁ appātaṅkaṁ {lahu-ṭṭhānaṁ} balaṁ phāsuvihāraṁ pucchati, evañ ca vadeti: "Sādhu kira bhavaṁ Ānando yena Subhassa māṇavassa Todeyyaputtassa nivesanaṁ ten' upasaṅkamatu anukampaṁ upādāyāti."'

[page 205]

4. Evaṁ vutte āyasmā Ānando taṁ māṇavakam etad avoca:

'Akālo kho māṇavaka, atthi me ajja bhesajja-mattā pītā, {app} eva nāma sve pi upasaṅkameyyāma, kālañ ca samayañ ca upādāyāti.'

Atha kho so māṇavako uṭṭhāy' āsanā yena Subho māṇavo Todeyya-putto ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Subhaṁ māṇavaṁ Todeyya-puttaṁ etad avoca:

'Avocumha kho mayaṁ bhoto vacanena taṁ bhavantaṁ Ānandaṁ: "Subho māṇavo Todeyya-putto bhavantaṁ Ānandaṁ appābādhaṁ appātaṅkaṁ {lahu-ṭṭhānaṁ} balaṁ phāsu-vihāraṁ pucchati, evañ ca vadeti: 'Sādhu kira bhavaṁ Ānando yena Subhassa māṇavassa Todeyyaputtassa nivesanaṁ ten' upasaṅkamatu anukampaṁ upādāyāti.' " Evaṁ vutte bho samaṇo Ānando maṁ etad avoca: "Akālo kho māṇavaka, atthi me ajja bhesajjamattā pītā, {app} eva nāma sve pi upasaṅkameyyāma kālañ ca samayañ ca upādāyāti." Ettāvatā pi kho bho katam' eva etaṁ yato kho so bhavaṁ Ānando okāsam akāsi svātanāya pi upasaṅkamanāyāti.'

5. Atha kho āyasmā Ānando tassā rattiyā accayena pubbaṇha-samayaṁ nivāsetvā patta-cīvaraṁ ādāya Cetakena bhikkhunā pacchā samaṇena yena Subhassa māṇavassa Todeyya-puttassa nivesanaṁ ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho Subho māṇavo Todeyya-putto yen' āyasmā Ānando ten' {upasaṅkami}, upasaṅkamitvā āyasmatā Ānandena saddhiṁ sammodi, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamāntaṁ nisinno kho Subho māṇavo Todeyya-putto āyasmantaṁ Ānandaṁ etad avoca:

[page 206]

'Bhavaṁ hi Ānando tassa bhoto Gotamassa dīgharattaṁ upaṭṭhāko santikāvacaro samīpa-cārī. Bhavaṁ etaṁ Ānando jāneyya yesaṁ so bhavaṁ Gotamo dhammānaṁ vaṇṇa-vādī ahosi, yattha ca imaṁ janataṁ samādapesi nivesesi patiṭṭhāpesi. Katamesānaṁ kho bho Ānanda dhammānaṁ so bhavaṁ Gotamo vaṇṇa-vādī ahosi, kattha ca imaṁ janataṁ samādapesi nivesesi patiṭṭhāpesīti?'

6. 'Tiṇṇaṁ kho māṇava khandhānaṁ so Bhagavā vaṇṇa-vādī ahosi, ettha ca imaṁ janataṁ samādapesi nivesesi patiṭṭhāpesi. Katamesaṁ tiṇṇaṁ? Ariyassa sīlakkhandhassa, ariyassa samādhikkhandhassa, ariyassa paññakkhandhassa. Imesaṁ kho māṇava tiṇṇaṁ khandhānaṁ so Bhagavā vaṇṇa-vādī ahosi, ettha ca imaṁ janataṁ samādapesi nivesesi patiṭṭhāpesīti.'

'Katamo pana so bho Ānanda ariyo sīlakkhandho yassa so bhavaṁ Gotamo vaṇṇa-vādī ahosi yattha ca imaṁ janataṁ samādapesi nivesesi patiṭṭhāpesīti?'

47. 'Idha māṇava Tathāgato loke uppajjati arahaṁ sammā-sambuddho ... evaṁ kho māṇava bhikkhu sīlasampanno hoti.

[See Sāmañña-Phala-Sutta, 40-63.]

30. 'Ayaṁ kho so māṇava ariyo sīlakkhandho yassa so Bhagavā vaṇṇa-vādi ahosi, ettha ca imaṁ janataṁ samādapesi nivesesi patiṭṭhāpesi. Atthi c' ev' ettha uttariṁ karaṇīyan ti.'

'Acchariyaṁ bho Ānanda, abbhutaṁ bho Ānanda. So cāyaṁ bho Ānanda ariyo sīlakkhandho paripuṇṇo no aparipuṇṇo, evaṁ paripuṇṇaṁ vāham bho Ānanda ariyaṁ sīlakkhandhaṁ ito {bahiddhā} aññesu samaṇa-brāhmaṇesu na samanupassāmi.

[page 207]

Evaṁ paripuṇṇaṁ ca bho Ānanda ariyaṁ sīlakkhandhaṁ ito {bahiddhā} aññe samaṇa-{brāhmaṇā} attani samanupasseyyuṁ, te tāvataken' eva attamanā assu: "Alam ettāvatā katam ettāvatā anuppatto no sāmaññattho, n' atthi no kiñci uttariṁ karaṇīyan ti"? Atha ca pana bhavaṁ Ānando evam āha: 'Atthi c' ev' ettha uttariṁ karaṇīyan ti.'

Subha-Suttamhi Paṭhamaka-{Bhāṇavāraṁ}.

2.1. 'Katamo pana so bho Ānanda ariyo samādhikkhandho yassa so bhavaṁ Gotamo vaṇṇa-vādī ahosi, yattha ca imaṁ janataṁ samādapesi nivesesi patiṭṭhāpesīti'?

'Kathañ ca māṇava bhikkhu indriyesu gutta-dvāro hoti? ... nāssa kiñci sabbāvato kāyassa vivekajena pīti-sukhena apphutaṁ hoti.

[Sāmañña-Phala-Sutta, 64-76.]

13. 'Yam pi māṇava bhikkhu vivicc' eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṁ savicāraṁ vivekajaṁ pītisukhaṁ paṭhamajjhānaṁ upasampajja viharati, so imam eva kāyaṁ vivekajena pīti-sukhena abhisandeti, parisandeti {paripūreti} parippharati, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa vivekajena pīti-sukhena apphutaṁ hoti. Idam pi 'ssa hoti samādhismiṁ.

14. 'Puna ca paraṁ māṇava bhikkhu vitakka-{vicārā}naṁ ... apphutaṁ hoti.

[Sāmañña-Phala-Sutta, 77,78.]

[page 208]

... pe ... Idam pi 'ssa hoti samādhismiṁ.

16. 'Puna ca paraṁ māṇava bhikkhu pītiyā ca virāgā upekhako viharati ... apphutaṁ hoti.

[Sāmañña-Phala-Sutta, 79-82.]

... pe ... Idam pi 'ssa hoti samādhismiṁ.

19. 'Ayaṁ kho so māṇava ariyo samādhikkhandho yassa so Bhagavā vaṇṇa-vādi ahosi, ettha ca imaṁ janataṁ samādapesi nivesesi patiṭṭhāpesi. Atthi c' ev' ettha uttariṁ karaṇīyan' ti.

'Acchariyaṁ bho Ānanda, abbhutaṁ bho Ānanda. So cāyaṁ bho Ānanda ariyo samādhikkhandho paripuṇṇo no aparipuṇṇo, evaṁ paripuṇṇaṁ 'vāhaṁ bho Ānanda ariyaṁ samādhikkhandhaṁ ito bahiddhā aññesu samaṇabrāhmaṇesu na samanupassāmi. Evaṁ paripuṇṇañ ca bho Ānanda ariyaṁ samādhikkhandhaṁ ito bahiddhā aññe samaṇa-brāhmaṇā attani samanupasseyyuṁ, te tāvataken' eva attamanā assu: "Alam ettāvatā katam ettāvatā anuppatto sāmaññattho, n' atthi no kiñci uttariṁ karaṇīyan ti." Atha ca pana bhavaṁ Ānando evam aha: 'Atthi c' ev' ettha uttariṁ karaṇīyan ti.'

20. 'Katamo pana so bho Ānanda ariyo {paññākhandho} yassa so bhavaṁ Gotamo vaṇṇa-vādī ahosi, yattha ca imaṁ janataṁ samādapesi nivesesi patiṭṭhāpesīti?'

'So evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte ... ettha paṭibaddhaṁ.

[Sāmañña-Phala-Sutta, 83,84.]

22. 'Yam pi māṇava bhikkhu evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte {anaṅgaṇe} vigatūpakkilese mudu-bhūte kammaniye ṭhite ānejjappatte ñāṇa-dassanāya cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti,

[page 209]

so evaṁ pajānāti: "Ayaṁ kāyo rūpī cātummahābhūtiko mātā-pettika-sambhavo odanakummās-upacayo anicc-ucchādana-parimaddana-bhedana{viddhaṁsana}-dhammo, idañ ca pana me {viññāṇaṁ} ettha sitaṁ ettha paribaddhan ti." Idam pi 'ssa hoti paññāya.

23. 'So evaṁ samāhite citte ... ahīnindriyaṁ.

[Sāmañña-Phala-Sutta, 85,86.]

Idam pi 'ssa hoti paññāya.

25. 'So evaṁ samāhite citte ... nāparaṁ itthattāyāti {pajānāti}.

[Sāmañña-Phala-Sutta, 87-98.]

36. 'Yam pi māṇava bhikkhu evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte {anaṅgaṇe} vigatūpakkilese mudu-bhūte kammaniye ṭhite ānejjappatte āsavānaṁ khayā ñāṇāya cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti, so "Idaṁ dukkhan" ti yathābhūtaṁ pajānāti, "Ayaṁ dukkha-samudayo" ti yathābhūtaṁ pajānāti, "Ayaṁ dukkha-nirodho" ti yathābhūtaṁ pajānāti, "Ayaṁ dukkha-nirodha-gāmini-paṭipadā" ti yathābhūtaṁ pajānāti; "Ime āsavā" ti yathābhūtaṁ pajānāti, "Ayaṁ āsava-samudayo" ti yathābhūtaṁ pajānāti, "Ayaṁ āsava-nirodho" ti yathābhūtaṁ pajānāti, "Ayaṁ āsava-nirodha-gāmini-paṭipadā" ti yathābhūtaṁ pajānāti. Tassa evaṁ jānato evaṁ passato kāmāsavā pi cittaṁ vimuccati, bhavāsavā pi cittaṁ vimuccati, avijjāsavā pi cittaṁ vimuccati, vimuttasmiṁ vimuttam iti ñāṇaṁ hoti, "{khīṇā} jāti, vusitaṁ brahmacariyaṁ, kataṁ karaṇīyaṁ, nāparaṁ itthattāyāti" pajānāti. Idam pi 'ssa hoti paññāya.

37. 'Ayaṁ kho so māṇava ariyo {paññākhandho} yassa so Bhagavā vaṇṇa-vādī ahosi, ettha ca imaṁ janataṁ samādapesi nivesesi patiṭṭhāpesi. N' atthi c' ev' ettha uttariṁ karaṇīyan ti.'

[page 210]

'Acchariyaṁ bho Ānanda, abbhutam bho Ānanda.So cāyaṁ bho Ānanda ariyo paññakkhandho paripuṇṇo no aparipuṇṇo, evaṁ paripuṇṇaṁ cāhaṁ bho Ānanda ariyaṁ paññakkhandhaṁ ito bahiddhā aññesu samaṇa-brāhmaṇesu na samanupassāmi. N' atthi c' ev' ettha uttariṁ karaṇīyan ti. Abhikkantaṁ bho Ānanda, abhikkantaṁ bho Ānanda. Seyyathā pi bho Ānanda nikkujjitaṁ vā ukkujjeyya, paṭicchannaṁ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṁ ācikkheyya, andhakāre vā tela-pajjotaṁ dhāreyya: cakkhumanto rūpāni dakkhintīti -- evam eva bhotā Ānandena aneka-pariyāyena dhammo pakāsito. Esāhaṁ bho Ānanda Bhagavantaṁ Gotamaṁ saraṇaṁ gacchāmi dhammañ ca bhikkhu-saṅghañ ca. Upāsakaṁ maṁ bhavaṁ Ānando dhāretu, ajjatagge pāṇupetaṁ saraṇaṁ gatan ti.'

SUBHA-SUTTANTAṀ.

[page 211]

XI. Kevaddha Sutta

1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Nāḷandāyaṁ viharati Pāvārikambavane. Atha kho Kevaddho gahapati-putto yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Kevaddho gahapati-putto Bhagavantaṁ etad avoca:

'Ayaṁ bhante Nāḷandā iddhā c' eva phītā ca bahujanā ākiṇṇa-manussā Bhagavati abhippasannā. Sādhu bhante Bhagavā ekaṁ bhikkhuṁ samādisatu, yo uttari-manussadhammā iddhi-pāṭihāriyaṁ karissati. Evāyaṁ Nāḷandā {bhiyyoso mattāya} Bhagavati abhippasīdissatīti.'

Evaṁ vutte Bhagavā Kevaddhaṁ gahapati-puttaṁ etad avoca: 'Na kho ahaṁ Kevaddha bhikkhūnaṁ evaṁ dhammaṁ desemi: "Etha tumhe bhikkhave gihīnaṁ odātavasanānaṁ uttari-manussa-dhammā iddhi-pāṭihāriyaṁ karothāti."'

2. Dutiyam pi kho Kevaddho gahapati-putto Bhagavantaṁ etad avoca:

'Nāhaṁ bhante Bhagavantaṁ {dhaṁsemi}. Api ca evaṁ vadāmi: "Ayaṁ bhante Nāḷandā iddhā {c' eva} phītā ca bahujanā ākiṇṇa-manussā Bhagavati abhippasannā. Sādhu bhante Bhagavā ekaṁ bhikkhuṁ samādisatu yo uttarimanussa-dhammā iddhi-pāṭihāriyaṁ karissati.

[page 212]

Evāyaṁ Nāḷandā {bhiyyoso mattāya} Bhagavati abhipasīdissatīti.'

Dutiyam pi kho Bhagavā Kevaddhaṁ gahapati-puttaṁ etad avoca: 'Na kho ahaṁ Kevaddha bhikkhūnaṁ evaṁ dhammaṁ desemi: "Etha tumhe bhikkhave gihīnaṁ odāta-vasanānaṁ uttari-manussa-dhammā iddhi-pāṭihāriyaṁ karothāti."'

3. Tatiyam pi kho Kevaddho gahapati-putto Bhagavantaṁ etad avoca:

'Nāhaṁ bhante Bhagavantaṁ {dhaṁsemi}. Api ca evaṁ vadāmi: "Ayaṁ bhante Nāḷandā iddhā c' eva phītā ca bahujanā ākiṇṇa-manussā Bhagavati abhippasannā. Sādhu bhante Bhagavā ekaṁ bhikkhuṁ samādisatu yo uttarimanussa-dhammā iddhi-pāṭihāriyaṁ karissati. Evāyaṁ Nāḷandā {bhiyyoso mattāya} Bhagavati abhippasīdissatīti.'

'Tīṇi kho imāni Kevaddha pāṭihāriyāni mayā sayaṁ abhiññā sacchikatvā paveditāni. Katamāni {tīṇi}? Iddhipāṭihāriyaṁ ādesanā-pāṭihāriyaṁ anusāsani-pāṭihāriyaṁ.

4. 'Katamañ ca Kevaddha iddhi-{pāṭihāriyaṁ}? Idha Kevaddha bhikkhu aneka-vihitaṁ iddhi-vidhaṁ paccanubhoti.

Eko pi hutvā bahudhā hoti, bahudhā pi hutvā eko hoti.

Āvi-bhāvaṁ tiro-bhāvaṁ tiro-kuḍḍaṁ tiro-pākāraṁ tiropabbataṁ asajjamāno gacchati seyyathā pi ākāse, paṭhaviyā pi ummujja-nimujjaṁ karoti seyyathā pi udake, udake pi abhijjamāno gacchati seyyathā pi paṭhaviyaṁ, ākāse pi pallaṅkena kamati seyyathā pi pakkhī sakuṇo, ime pi candima-suriye evaṁ mahiddhike evaṁ mahānubhāve pāṇinā parimasati parimajjati, yāva Brahma-lokā pi kāyena va saṁvatteti. Tam enaṁ aññataro saddho pasanno passati taṁ bhikkhuṁ aneka-vihitaṁ iddhi-vidhaṁ paccanubhontaṁ eko pi hutvā bahudhā bhontaṁ, bahudhā pi hutvā eko bhontaṁ, āvi-bhāvaṁ tiro-bhāvaṁ tiro-kuḍḍaṁ tiropākāraṁ tiro-pabbataṁ asajjamānaṁ gacchantaṁ seyyathā pi ākāse, paṭhaviyā pi ummujja-nimujjaṁ karontaṁ seyyathā pi udake,

[page 213]

udake pi abhijjamānaṁ gacchantaṁ seyyathā pi paṭhaviyaṁ, ākāse pi pallaṅkena kamantaṁ seyyathā pi pakkhī sakuṇo, ime pi candima-suriye evaṁ mahiddhike evaṁ mahānubhāve pāṇinā parimasantaṁ parimajjantaṁ, yāva Brahma-lokā pi kāyena va saṁvattentaṁ.

5. 'Tam enaṁ so saddho pasanno aññatarassa {assaddhassa} appasannassa āroceti: "Acchariyaṁ vata bho, abbhutaṁ vata bho, samaṇassa mahiddhikatā mahānubhāvatā.

Amāham bhikkhuṁ addasaṁ aneka-vihitaṁ iddhi-vidhaṁ paccanubhontaṁ, eko pi hutvā bahudhā bhontam ... pe ... yāva Brahma-lokā pi kāyena va saṁvattentan ti."

Tam enaṁ so assaddho appasaddho tam saddhaṁ pasannaṁ evaṁ vadeyya: "Atthi kho bho Gandhārī nāma vijjā.

Tāya so bhikkhu aneka-vihitaṁ iddhi-vidhaṁ paccanubhoti. Eko pi hutvā bahudhā hoti ... pe ... yāva Brahma-lokā pi kāyena va saṁvattetīti." Taṁ kim maññasi Kevaddha? Api nu so assaddho appasanno taṁ saddhaṁ pasannaṁ evaṁ vadeyyāti?'

'Vadeyya bhante ti.'

'Imaṁ kho ahaṁ Kevaddha iddhi-pāṭihāriye ādīnavaṁ sampassamāno iddhi-pāṭihāriyena aṭṭiyāmi harāyāmi jigucchāmi.

6. 'Katamañ ca Kevaddha ādesanā-pāṭihāriyaṁ? Idha Kevaddha bhikkhu parasattānaṁ parapuggalānaṁ cittam pi ādisati cetasikam pi ādisati vitakkitam pi ādisati vicāritam pi ādisati: "Evam pi te mano ittham pi te mano iti pi te cittan ti." Tam enaṁ aññataro saddho pasanno passati taṁ bhikkhuṁ parasattānaṁ parapuggalānaṁ cittam pi ādisantaṁ cetasikam pi ādisantaṁ vitakkitam pi ādisantaṁ vicāritam pi ādisantaṁ: "Evam pi te mano ittham pi te mano iti pi te cittan ti."

7. 'Tam enaṁ so saddho pasanno aññatarassa assaddhassa appasannassa āroceti: 'Acchariyaṁ vata bho,

[page 214]

abbhutaṁ vata bho, samaṇassa mahiddhikatā mahānubhāvatā. Amāhaṁ bhikkhuṁ addasaṁ parasattānaṁ parapuggalānaṁ cittam pi ādisantaṁ cetasikam pi ādisantaṁ vitakkitam pi ādisantaṁ vicāritam pi ādisantaṁ: "Evam pi te mano ittham pi te mano iti pi te cittan ti." Tam enaṁ so assaddho appasanno taṁ saddhaṁ pasannaṁ evaṁ vadeyya: "Atthi kho bho Maṇiko nāma vijjā. Tāya so bhikkhu parasattānaṁ parapuggalānaṁ cittam pi ādisati cetasikam pi ādisati ... pe ... evam pi te mano ittham pi te mano iti pi te cittan ti." Taṁ kim maññasi Kevaddha? Api nu so assaddho appasanno taṁ saddhaṁ pasannaṁ evaṁ vadeyyāti?'

'Vadeyya bhante ti.'

'Imaṁ kho ahaṁ Kevaddha ādesanā-pāṭihāriye ādīnavaṁ sampassamāno ādesanā-pāṭihāriyena aṭṭiyāmi harāyāmi jigucchāmi.

8. 'Katamañ ca Kevaddha anusāsani-pāṭihāriyaṁ?

Idha Kevaddha bhikkhu evam anusāsati: "Evaṁ vitakketha mā evam vitakkayittha, evam manasikarotha mā {evaṁ} manasākattha, idam pajahatha idaṁ upasampajja viharathāti." Idam pi vuccati Kevaddha anusāsani-pāṭihāriyaṁ.

9. 'Puna ca paraṁ Kevaddha idha Tathāgato loke uppajjati arahaṁ sammāsambuddho ... pe ... yathā {Sāmañña-phale} evaṁ vitthāretabbaṁ . . .

44. 'Tass' ime pañca nīvaraṇe pahīne attani samanupassato pāmojjaṁ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, {passaddha}-kāyo sukhaṁ vedeti, {sukhino} cittaṁ samādhiyati. So vivicc' eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṁ savicāraṁ vivekajaṁ pītisukhaṁ paṭhamajjhānaṁ upasampajja viharati. So imam eva kāyaṁ vivekajena pīti-sukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati,

[page 215]

nāssa kiñci sabbāvato kāyassa vivekajena pīti-sukhena {apphutaṁ} hoti.

45. 'Seyyathā pi Kevaddha dakkho nahāpako vā nahāpakantevāsī vā {kaṁsa-thāle} nahāniya-cuṇṇāni ākiritvā udakena paripphosakaṁ paripphosakaṁ sanneyya, sā 'ssa nahāniya-piṇḍi snehānugatā sneha-paretā santara-bāhirā phuṭā sinehena na ca paggharaṇī -- evam eva Kevaddha bhikkhu imam eva kāyaṁ vivekajena pīti-sukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa vivekajena pīti-sukhena apphutaṁ hoti. Idam pi vuccati Kevaddha anusāsani-pāṭihāriyaṁ.

50. ... 'catutthajjhānaṁ upasampajja viharati ... pe ... Idam pi vuccati Kevaddha anusāsani-pāṭihāriyaṁ.

52. 'So evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte {anaṅgaṇe} vigatūpakkilese mudu-bhūte kammaniye ṭhite ānejjappatte ñāṇa-dassanāya cittaṁ abhinīharati ... pe ... Idam pi vuccati Kevaddha anusāsanī-pāṭihāriyaṁ.

53. ... nāparaṁ itthattāyāti pajānāti. Idaṁ vuccati Kevaddha anusāsani-pāṭihāriyaṁ.

67. 'Imāni kho Kevaddha tīṇi pāṭihāriyāni mayā sayaṁ abhiññā sacchikatvā paveditāni. Bhūtapubbaṁ Kevaddha imasmiṁ yeva bhikkhu-saṅghe aññatarassa bhikkhuno evaṁ cetaso parivitakko udapādi: "Kattha nu kho ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu āpo-dhātu tejo-dhātu vāyo-dhātūti?" Atha kho so Kevaddha bhikkhu tathā-rūpaṁ samādhiṁ samāpajji yathā samāhite citte devayāniyo maggo pātur ahosi.

68. 'Atha kho so Kevaddha bhikkhu yena Cātummahārājikā devā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Cātummahārājike deve etad avoca: "Kattha nu kho āvuso ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavīdhātu āpo-dhātu tejo-dhātu vāyo-dhātūti?"

'Evaṁ vutte Kevaddha {Cātummahārājikā} devā taṁ bhikkhum etad avocuṁ:

[page 216]

"Mayam pi kho bhikkhu na jānāma yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu āpo-dhātu, tejo-dhātu, vāyo-dhātu. Atthi kho bhikkhu cattāro Mahārājā amhehi abhikkantatarā ca paṇītatarā ca. Te kho evaṁ jāneyyuṁ yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu āpo-dhātu tejo-dhātu vāyo-dhātūti."'

69. 'Atha kho so Kevaddha bhikkhu yena cattāro Mahārājā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā cattāro Mahārāje etad avoca: "Kattha nu kho āvuso ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu āpo-dhātu tejo-dhātu vāyo-{dhātūti}?"

'Evaṁ vutte Kevaddha cattāro Mahārājā taṁ bhikkhuṁ etad avocuṁ: "Mayam pi kho bhikkhu na jānāma yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-{dhātu} āpo-dhātu tejo-dhātu vāyo-dhātu. Atthi kho bhikkhu {Tāvatiṁsā} nāma devā amhehi abhikkantatarā ca paṇītatarā ca. Te kho evaṁ jāneyyuṁ yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavīdhātu ... pe ... vāyo-dhātūti."

70. 'Atha kho so Kevaddha bhikkhu yena Tāvatiṅsā devā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Tāvatiṅse deve etad avoca: "Kattha nu kho āvuso ime cattāro {mahābhūtā} aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-dhātūti?"

'Evaṁ vutte Kevaddha Tāvatiṅsā devā taṁ bhikkhuṁ etad avocuṁ: "Mayam pi kho bhikkhu na jānāma yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-{dhātu}. Atthi kho bhikkhu Sakko nāma devānam indo amhehi abhikkantataro ca paṇītataro ca. So kho etaṁ jāneyya yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavīdhātu ... pe ... vāyo-dhātūti."

[page 217]

71. 'Atha kho so Kevaddha bhikkhu yena Sakko devānam indo ten upasaṅkami, upasaṅkamitvā Sakkaṁ devānam indaṁ etad avoca: "Kattha nu kho āvuso ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavīdhātu ... pe ... vāyo-dhātūti?"

'Evaṁ vutte Kevaddha Sakko devānam indo taṁ bhikkhuṁ etad avoca: "Aham pi kho bhikkhu na jānāmi yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, sey{yathīdaṁ} paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-dhātu. Atthi kho bhikkhu Yāmā nāma devā amhehi abhikkantatarā ca paṇītatarā ca. Te kho etaṁ jāneyyuṁ yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavīdhātu ... pe ... vāyo-dhātūti."

72. 'Atha kho so Kevaddha bhikkhu yena Yāmā devā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Yāme deve etad avoca: "Kattha nu kho āvuso ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyodhātūti?"

"Evaṁ vutte Kevaddha Yāmā devā taṁ bhikkhuṁ etad avocuṁ: "Mayam pi kho bhikkhu na jānāma yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-dhātu. Atthi kho bhikkhu Suyāmo nāma deva-putto amhehi abhikkantataro ca paṇītataro ca. So kho etaṁ jāneyya yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ {paṭhavī}dhātu ... pe ... vāyo-dhātūti."

73. 'Atha kho so Kevaddha bhikkhu yena Suyāmo devaputto ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Suyāmaṁ devaputtaṁ etad avoca: "Kattha nu kho āvuso ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavīdhātu ... pe ... vāyo-dhātūti?"

'Evaṁ vutte Kevaddha Suyāmo deva-putto taṁ bhikkhuṁ etad avoca: "Aham pi kho bhikkhu na jānāmi yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu

[page 218]

... pe ... vāyo-dhātu. Atthi kho bhikkhu Tusitā nāma devā amhehi abhikkantatarā ca paṇītatarā ca. Te kho etaṁ jāneyyuṁ yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavīdhātu ... pe ... vāyo-dhātūti."

74. 'Atha kho so Kevaddha bhikkhu yena Tusitā devā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Tusite deve etad avoca: "Kattha nu kho āvuso ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyodhātūti?"

'Evaṁ vutte Kevaddha Tusitā devā taṁ bhikkhuṁ etad avocuṁ: "Mayam pi kho bhikkhu na jānāma yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-dhātu. Atthi kho bhikkhu Santusito nāma deva-putto amhehi abhikkantataro ca paṇītataro ca. So kho etaṁ jāneyya yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavīdhātu ... pe ... vāyo-dhātūti."

75. 'Atha kho so Kevaddha bhikkhu yena Santusito deva-putto ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Santusitaṁ deva-puttaṁ etad avoca: "Kattha nu kho āvuso ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-dhātūti?"

'Evaṁ vutte Kevaddha Santusito deva-putto taṁ bhikkhuṁ etad avoca: "Aham pi kho bhikkhu na jānāmi yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-dhātu. Atthi kho bhikkhu Nimmānaratī nāma devā amhehi abhikkantatarā ca paṇītatarā ca. Te kho etaṁ jāneyyuṁ yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-dhātūti."

76. 'Atha kho so Kevaddha bhikkhu yena Nimmānaratī devā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Nimmānaratī deve etad avoca: "Kattha nu kho āvuso ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavīdhātu ... pe ... vāyo-dhātūti?"

[page 219]

'Evaṁ vutte Kevaddha Nimmānaratī devā taṁ bhikkhuṁ etad {avocuṁ}: Mayam pi kho bhikkhu na jānāma yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-dhātu. Atthi kho Sunimmito nāma deva-putto amhehi abhikkantataro ca paṇītataro ca. So kho etaṁ jāneyya yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavīdhātu ... pe ... vāyo-dhātūti."

77. 'Atha kho so Kevaddha bhikkhu yena Sunimmito deva-putto ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Sunimittaṁ deva-puttaṁ etad avoca: "Kattha nu kho āvuso ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-dhātūti?"

'Evaṁ vutte Kevaddha Sunimmito deva-putto taṁ bhikkhuṁ etad avoca: "Aham pi kho bhikkhu na jānāmi yatth' ime cattāro mahābhūta aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-dhātu. Atthi kho bhikkhu Paranimmita-Vasavattī nāma devā amhehi abhikkantatarā ca paṇītatarā ca. Te kho etaṁ jāneyyuṁ yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-dhātūti."

78. 'Atha kho so Kevaddha bhikkhu yena ParanimmitaVasavattī devā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Paranimmita-Vasavattī deve etad avoca: "Kattha nu kho āvuso ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... vāyo-dhātūti?"

'Evaṁ vutte Kevaddha Paranimmita-Vasavattī devā taṁ bhikkhuṁ etad avocuṁ: "Mayam pi kho bhikkhu na jānāma yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-dhātu. Atthi kho bhikkhu Vasavattī nāma deva-putto amhehi abhikkantataro ca paṇītataro ca. So kho etaṁ jāneyya yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-dhātūti."

79. 'Atha kho so Kevaddha bhikkhu yena Vasavattī deva-putto ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Vasavattiṁ deva-puttaṁ etad avoca:

[page 220]

"Kattha nu kho āvuso ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-dhātūti?"

'Evaṁ vutte Kevaddha Vasavattī deva-putto taṁ bhikkhuṁ etad avoca: "Aham pi kho bhikkhu na jānāmi yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-dhātu. Atthi kho bhikkhu Brahma-kāyikā nāma devā amhehi abhikkantatarā ca paṇītatarā ca. Te kho etaṁ jāneyyuṁ yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-dhātūti."

80. 'Atha kho so Kevaddha bhikkhu tathā-rūpaṁ samādhiṁ samāpajji yathā samāhite citte Brahma-yāniyo maggo pātur ahosi. Atha kho so Kevaddha bhikkhu yena Brahma-kāyikā devā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Brahma-kāyike deve etad avoca: "Kattha nu kho āvuso ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-dhātūti?"

'Evaṁ vutte Kevaddha Brahma-kāyikā devā taṁ bhikkhuṁ etad avocuṁ: "Mayam pi kho bhikkhu na jānāma yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-dhātu. Atthi kho bhikkhu Brahmā Mahā-brahmā abhibhū anabhibhūto aññadatthu-daso {vasavattī} issaro kattā nimmātā seṭṭho sañjitā vasī pitā bhūtā-bhavyānaṁ amhehi abhikkantataro ca paṇītataro ca. So kho etaṁ jāneyya yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavīdhātu ... pe ... vāyo-dhātūti."

"'Kahaṁ pan' āvuso etarahi so Mahā-brahmā ti?"

"'Mayam pi kho bhikkhu na jānāma yattha vā Brahmā yena vā Brahmā {yahiṁ} vā Brahmā. Api ca bhikkhu yathā nimittā dissanti āloko sañjāyati obhāso pātu bhavati Brahmā pātu {bhavissati}. {Brahmuno} etaṁ pubbe nimittaṁ pātubhāvāya yad idaṁ āloko sañjāyati obhāso pātu bhavatīti."

81. 'Atha kho so Kevaddha Mahā-brahmā na cirass' eva pātur ahosi.

[page 221]

Atha kho so Kevaddha bhikkhu yena so Mahā-brahmā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Brah{mānaṁ} etad avoca: "Kattha nu kho āvuso ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavīdhātu ... pe ... vāyo-dhātūti?"

'Evaṁ vutte Kevaddha so Mahā-brahmā taṁ bhikkhuṁ etad avoca:--

"'Aham asmi bhikkhu Brahmā Mahā-brahmā abhibhū anabhibhūto aññadatthu-daso vasavattī issaro kattā nimmātā seṭṭho sañjitā vasī pitā bhūta-bhavyānan ti."

82. 'Dutiyam pi kho Kevaddha so bhikkhu taṁ Brah{mānaṁ} etad avoca: "Na kho ahan taṁ āvuso evaṁ pucchāmi: 'Tvaṁ 'si Brahmā Mahā-brahmā abhibhū anabhibhūto aññadatthu-daso vasavattī issaro kattā nimmātā seṭṭho sañjitā vasī pitā bhūta-bhavyānan ti?' Evañ ca kho ahan taṁ āvuso pucchāmi: "Kattha nu kho āvuso ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-dhātūti?"

'Dutiyam pi kho Kevaddha so Mahā-brahmā taṁ bhikkhuṁ etad avoca: "Aham asmi bhikkhu Brahmā Mahābrahmā abhibhū anabhibhūto aññadatthu-daso vasavattī issaro kattā nimmātā seṭṭho sañjitā vasī pitā bhūta-bhavyānan ti."

83. 'Tatiyam pi kho Kevaddha so bhikkhu taṁ Mahābrahmānaṁ etad avoca: "Na kho ahan taṁ āvuso evaṁ pucchāmi: 'Tvaṁ 'si Brahmā Mahā-brahmā abhibhū anabhibhūto aññadatthu-daso vasavattī issaro kattā nimmātā seṭṭho sañjitā vasī pitā bhūta-bhavyānan ti?" Evañ ca kho ahan taṁ āvuso pucchāmi: "Kattha nu kho āvuso ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-dhātūti?"'

'Atha kho so Kevaddha Mahā-brahmā taṁ bhikkhuṁ bāhāyaṁ gahetvā ekamantaṁ apanetvā taṁ bhikkhuṁ etad avoca:

[page 222]

"Idha bhikkhu Brahma-kāyikā devā evaṁ jānanti: 'N' atthi kiñci Brahmuno {adiṭṭhaṁ}, n' atthi kiñci {Brahmuno} aviditam, n' atthi kiñci Brahmuno asacchikatan ti.' Tasmā ahaṁ tesaṁ sammukhā na vyākāsiṁ.

Aham pi kho bhikkhu na jānāmi yatth' ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu ... pe ... vāyo-dhātu. Tasmāt iha bhikkhu tumh' ev' etaṁ dukkataṁ, tumh' ev' etaṁ aparaddhaṁ, yaṁ tvaṁ taṁ Bhagavantaṁ atisitvā bahiddhā pariyeṭṭhiṁ āpajjasi imassa pañhassa veyyākaraṇāya. Gaccha tvaṁ bhikkhu tam eva Bhagavantaṁ upasaṅkamitvā imaṁ pañhaṁ puccha, yathā ca te Bhagavā vyākaroti tathā naṁ dhāreyyāsīti."

84. 'Atha kho so Kevaddha bhikkhu seyyathā pi nāma balavā puriso sammiñjitaṁ vā bāhaṁ pasāreyya, pasāritaṁ vā bāhaṁ sammiñjeyya, evam eva Brahma-loke antarahito mama purato pātur ahosi. Atha kho Kevaddha bhikkhu maṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Kevaddha so bhikkhu maṁ etad avoca: "Kattha nu kho bhante ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu āpo-dhātu tejo-dhātu vāyodhātūti?"

85. 'Evaṁ vutte ahaṁ Kevaddha taṁ bhikkhuṁ etad avoca: "Bhūtapubbaṁ bhikkhu sāmuddikā vāṇijā tīradassiṁ sakuṇaṁ gahetvā nāvāya samuddaṁ ajjhogāhanti.

Te atīra-dakkhiṇiyā nāvāya tīra-dassiṁ sakuṇaṁ muñcanti.

So gacchat' eva puratthimaṁ disaṁ, gacchati dakkhiṇaṁ disaṁ, gacchati pacchimaṁ disaṁ, gacchati uttaraṁ disaṁ, gacchati uddhaṁ, gacchati anudisaṁ. Sace so samantā tīraṁ passati, tathā gatako va hoti. Sace pana so samantā tīraṁ na passati, tam eva nāvaṁ pacchāgacchati. Evam eva kho tvaṁ bhikkhu yāva yato yāva Brahma-lokā pariyesamāno imassa pañhassa veyyākaraṇaṁ nājjhagā,

[page 223]

atha maṁ yeva santike paccāgato. Na kho eso bhikkhu pañho evaṁ pucchitabbo: 'Kattha nu kho bhante ime cattāro mahābhūtā aparisesā nirujjhanti, seyyathīdaṁ paṭhavī-dhātu āpo-dhātu tejo-dhātu vāyo-dhātūti?' Evañ ca kho eso bhikkhu pañho pucchitabbo:

Kattha āpo ca paṭhavī tejo vāyo na gādhati?

Kattha dīghañ ca rassañ ca {aṇuṁ} thūlaṁ subhāsubhaṁ?

Kattha nāmañ ca rūpañ ca asesaṁ uparujjhatīti?

Tatra veyyākaraṇaṁ bhavati:

{Viññāṇaṁ} anidassanaṁ anantaṁ {sabbato-pahaṁ}.

Ettha āpo ca paṭhavī tejo vāyo na gādhati,

Ettha dīghañ ca rassañ ca {aṇuṁ} thūlaṁ subhāsubhaṁ,

Ettha nāmañ ca rūpañ ca asesaṁ uparujjhati,

Viññāṇassa nirodhena etth' etaṁ uparujjhatīti."'

Idam avoca Bhagavā. Attamano Kevaddho gahapatiputto bhāsitaṁ abhinandīti.

KEVADDHA-SUTTANTAṀ.

[page 224]

XII. Lohicca Sutta

1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Kosalesu cārikaṁ caramāno mahatā bhikkhu-saṅghena saddhiṁ pañca-mattehi bhikkhu-sattehi yena Sālavatikā tad avasari.

Tena kho pana samayena Lohicco brāhmaṇo Sālavatikaṁ ajjhāvasati sattussadaṁ satiṇakaṭṭhodakaṁ sadhaññaṁ rāja-bhoggaṁ raññā Pasenadi-Kosalena dinnaṁ rājadāyaṁ brahma-deyyaṁ.

2. Tena kho pana samayena Lohiccassa brāhmaṇassa evarūpaṁ pāpakaṁ diṭṭhi-gataṁ uppannaṁ hoti: 'Idha samaṇo vā {brāhmaṇo} vā kusalaṁ dhammaṁ adhigaccheyya, kusalaṁ dhammaṁ adhigantvā na parassa āroceyya, kiṁ hi paro parassa karissati? Seyyathā pi nāma purāṇaṁ bandhanaṁ chinditvā aññaṁ navaṁ bandhanaṁ kareyya, evaṁ-sampadam idaṁ pāpakaṁ lobha-dhammaṁ vadāmi.

Kiṁ hi paro parassa karissatīti.'

3. Assosi kho Lohicco Brāhmaṇo: 'Samaṇo khalu bho Gotamo Sakya-putto Sakya-kulo pabbajito Kosalesu cārikaṁ caramāno mahatā bhikkhu-saṅghena saddhiṁ pañcamattehi bhikkhu-satehi Sālavatikaṁ anuppatto. Taṁ kho pana Bhagavantaṁ Gotamaṁ evaṁ kalyāṇo kitti-saddo abbhuggato: "Iti pi so Bhagavā arahaṁ sammā-sambuddho vijjā-caraṇa-sampanno sugato loka-vidū anuttaro purisa-damma-sārathi satthā deva-manussānaṁ buddho bhagavā. So imaṁ lokaṁ sadevakaṁ samārakaṁ sabrahmakaṁ sassamaṇa-brāhmaṇiṁ pajaṁ sadeva-manussaṁ sayaṁ abhiññā sacchikatvā pavedeti.

[page 225]

So dhammaṁ deseti ādi-kalyāṇaṁ majjhe kalyāṇaṁ pariyosāna-{kalyāṇaṁ} sātthaṁ savyañjanaṁ kevala-paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ pakāseti. Sādhu kho pana tathā-rūpānaṁ arahataṁ dassanaṁ hotīti."'

4. Atha kho Lohicco brāhmaṇo Bhesikaṁ nahāpitaṁ āmantesi: 'Ehi tvaṁ samma Bhesike, yena Samaṇo Gotamo ten' upasaṅkama, upasaṅkamitvā mama vacanena samaṇaṁ Gotamaṁ appābādhaṁ appātaṅkaṁ {lahu-ṭṭhānaṁ} balaṁ phāsu-vihāraṁ puccha: "Lohicco bho Gotama {brāhmaṇo} bhagavantaṁ Gotamaṁ appābādhaṁ appātaṅkaṁ lahuṭṭhānaṁ balaṁ phāsu-vihāraṁ pucchatīti"; evañ ca vadehi: "Adhivāsetu kira bhavaṁ Gotamo Lohiccassa brāhmaṇassa svātanāya bhattaṁ saddhiṁ bhikkhu-saṅghenāti."'

5. 'Evaṁ bhante' ti kho Bhesiko nahāpito Lohiccassa brāhmaṇassa paṭissutvā yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ nisīdi. Ekamantaṁ nisinno kho Bhesiko nahāpito Bhagavantaṁ etad avoca:

'Lohicco bhante brāhmaṇo Bhagavantaṁ appābādhaṁ appātaṅkaṁ {lahu-ṭṭhānaṁ} balaṁ phāsu-vihāraṁ pucchati, evañ ca vadeti: "Adhivāsetu kira bhante Bhagavā Lohiccassa brāhmaṇassa svātanāya bhattaṁ saddhiṁ bhikkhusaṅghenāti."'

Adhivāsesi Bhagavā tuṇhī-bhāvena.

6. Atha kho Bhesiko nahāpito Bhagavato adhivāsanaṁ viditvā uṭṭhāy' āsanā Bhagavantaṁ abhivādetvā padakkhiṇaṁ katvā yena Lohicco brāhmaṇo ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Lohiccaṁ brāhmaṇaṁ etad avoca:--

'Avocumha bho mayaṁ bhante tava vacanena taṁ bhagavantaṁ: "Lohicco bhante brāhmaṇo Bhagavantaṁ appābādhaṁ appātaṅkaṁ {lahu-ṭṭhānaṁ} balaṁ phāsu-vihāraṁ pucchati,

[page 226]

evañ ca vadeti: "Adhivāsetu kira bhante Bhagavā Lohiccassa brāhmaṇassa svātanāya bhattaṁ saddhiṁ bhikkhu-saṅghenāti." Adhivatthañ ca pana tena bhagavatā ti.'

7. Atha kho Lohicco Brāhmaṇo tassā rattiyā accayena sake nivesane paṇītaṁ khādaniyaṁ bhojaniyaṁ paṭiyādetvā, Bhesikaṁ nahāpitaṁ āmantesi:

'Ehi tvaṁ samma Bhesike yena samaṇo Gotamo ten' upasaṅkama, upasaṅkamitvā samaṇassa Gotamassa kālaṁ ārocehi: "Kālo bho Gotama, niṭṭhitaṁ bhattan ti."'

'Evaṁ bhante' ti kho Bhesiko nahāpito Lohiccassa {brāhmaṇassa} paṭissutvā, yena Bhagavā ten' upasaṅkami, upasaṅkamitvā Bhagavantaṁ abhivādetvā ekamantaṁ aṭṭhāsi. Ekamantaṁ ṭhito kho Bhesiko nahāpito Bhagavato kālaṁ ārocesi: 'Kālo bhante, niṭṭhitaṁ bhattan ti.' Atha kho Bhagavā pubbaṇha-samayaṁ nivāsetvā patta-cīvaraṁ ādāya saddhiṁ bhikkhu-saṅghena yena Sālavatikā ten' upasaṅkami.

8. Tena kho pana samayena Bhesiko nahāpito Bhagavantaṁ piṭṭhito piṭṭhito anubaddho hoti. Atha kho Bhesiko nahāpito Bhagavantaṁ etad avoca:

'Lohiccassa brāhmaṇassa evarūpaṁ pāpakaṁ diṭṭhigataṁ uppannaṁ: "Idha samaṇo vā brāhmaṇo vā kusalaṁ dhammaṁ adhigaccheyya, kusalaṁ dhammaṁ adhigantvā na parassa āroceyya, kiṁ hi paro parassa karissati?

Seyyathā pi nāma purāṇaṁ bandhanaṁ chinditvā aññaṁ navaṁ bandhanaṁ kareyya, evaṁ-sampadam idaṁ pāpakaṁ lobha-dhammaṁ vadāmi. Kiṁ hi paro parassa karissati?" Sādhu bhante Bhagavā Lohiccaṁ brāhmaṇaṁ etasmā pāpakā {diṭṭhigatā} vivecetūti.'

'{App} eva nāma siyā Bhesike, {app} eva nāma siyā Bhesike ti.'

9. Atha kho Bhagavā yena Lohiccassa brāhmaṇassa nivesanaṁ ten' {upasaṅkami}, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi.

[page 227]

Atha kho Lohicco brāhmaṇo Buddha-pamukhaṁ bhikkhu-saṅghaṁ {paṇītena khādaniyena} bhojaniyena sahatthā santappesi sampavāresi. Atha kho Lohicco brāhmaṇo Bhagavantaṁ bhuttāviṁ onīta-patta-pāṇiṁ aññataraṁ nīcaṁ āsanaṁ gahetvā ekamantaṁ nisīdi, ekamantaṁ nisinnaṁ kho Lohiccaṁ Brāhmaṇaṁ Bhagavā etad avoca:

'Saccaṁ kira te Lohicca evarūpaṁ pāpakaṁ diṭṭhi-gataṁ uppannaṁ: "Idha samaṇo vā brāhmaṇo vā kusalaṁ dhammaṁ adhigaccheyya, kusalaṁ dhammaṁ adhigantvā na parassa āroceyya. Kiṁ hi paro parassa karissati? Seyyathā pi nāma purāṇaṁ bandhanaṁ chinditvā aññaṁ navaṁ bandhanaṁ kareyya, evaṁ-sampadam idaṁ pāpakaṁ lobha-dhammaṁ vadāmi. Kiṁ hi paro parassa karissatīti"?'

'Evam bho Gotama.'

10. 'Taṁ kim maññasi Lohicca? Nanu tvaṁ Sālavatikaṁ ajjhāvasī ti?'

'Evam bho Gotama.'

'Yo nu kho Lohicca evaṁ vadeyya: "Lohicco brāhmaṇo Sālavatikaṁ ajjhāvasati, yā Sālavatikāya samudaya-sañjāti Lohicco va taṁ brāhmaṇo ekako paribhuñjeyya, na aññesaṁ dadeyyāti," evaṁ-vādī so ye taṁ upajīvanti tesaṁ antarāya-karo vā hoti, no vā ti?'

'Antarāya-karo bho Gotama.'

'Antarāya-karo samāno Lohicca hitānukampī vā tesaṁ hoti, ahitānukampī vā'? ti.

'Ahitānukampi bho Gotama.'

'Ahitānukampissa mettaṁ vā tesu cittaṁ paccupaṭṭhitaṁ hoti, sapattakaṁ vā ti?'

'Sapattakaṁ bho Gotama.'

'Sapattake citte paccupaṭṭhite micchā-diṭṭhī vā hoti, sammā-diṭṭhī vā ti?'

'Micchā-diṭṭhī bho Gotama.'

[page 228]

'Micchā-diṭṭhissa kho ahaṁ Lohicca dvinnaṁ gatīnaṁ aññataraṁ gatiṁ vadāmi, nirayaṁ vā tiracchāna-yoniṁ vā.

11. 'Taṁ kim maññasi Lohicca? Nanu rājā PasenadiKosalo Kāsi-Kosalaṁ ajjhāvasatīti?'

'Evaṁ bho Gotama.'

'Yo nu kho Lohicca evaṁ vadeyya: "Rājā PasenadiKosalo Kāsi-Kosalaṁ ajjhāvasati, yā Kāsi-Kosale samudayasañjāti rājā va taṁ Pasenadi-Kosalo ekako paribhuñjeyya, na aññesaṁ dadeyyāti," evaṁ-vādī so ye rājānaṁ PasenadiKosalaṁ upajīvanti, tumhe c' eva aññe ca, tesaṁ antarāyakaro vā hoti, no vā ti?'

'Antarāya-karo bho Gotama.'

'Antarāya-karo samāno, hitānukampī vā tesaṁ hoti, ahitānukampī vā ti?'

'Ahitānukampī bho Gotama.'

'Ahitānukampissa mettaṁ vā tesu cittaṁ paccupaṭṭhitaṁ hoti, sapattakaṁ vā ti?'

'Sapattakaṁ bho Gotama.'

'Sapattake citte paccupaṭṭhite, micchā-diṭṭhī vā hoti, sammā-diṭṭhī vā ti'?

'Micchā-diṭṭhī bho Gotama.'

'Micchā-diṭṭhissa kho ahaṁ Lohicca dvinnaṁ gatīnaṁ aññataraṁ gatiṁ vadāmi, nirayaṁ vā tiracchāna-yoniṁ vā.

12. 'Iti kira Lohicca yo evaṁ vadeyya: "Lohicco brāhmaṇo Sālavatikaṁ ajjhāvasati, yā Salavatikāya samudayasañjāti Lohicco va taṁ brāhmaṇo ekako paribhuñjeyya, na aññesaṁ dadeyyāti," evaṁ-vādī so ye taṁ upajīvanti, tesaṁ antarāya-karo hoti, antarāya-karo samāno ahitānukampī hoti, ahitānukampissa sapattakaṁ cittaṁ paccupaṭṭhitaṁ hoti, sapattake citte paccupaṭṭhite micchā-diṭṭhī hoti.'

13. 'Evam eva kho Lohicca yo evaṁ vadeyya: "Idha samaṇo vā brāhmaṇo vā kusalaṁ dhammaṁ adhigaccheyya, kusalaṁ dhammaṁ adhigantvā na parassa āroceyya, kiṁ hi paro parassa karissati? Seyyathā pi nāma purāṇaṁ bandhanaṁ chinditvā, aññaṁ navaṁ bandhanaṁ kareyya, evaṁ-sampadam idaṁ pāpakaṁ lobha-dhammaṁ vadāmi.

[page 229]

Kiṁ hi paro parassa karissatīti?" evaṁ-vādī so ye te kulaputtā Tathāgatappaveditaṁ Dhamma-Vinayaṁ āgamma evarūpaṁ uḷāraṁ visesaṁ adhigacchanti -- sotāpattiphalam pi sacchikaronti, sakadāgāmi-phalam pi sacchikaronti, anāgāmi-phalam pi sacchikaronti, arahattam pi sacchikaronti -- ye keci 'me dibbā gabbhā paripācenti dibbānaṁ bhavānaṁ abhinibbattiyā, tesaṁ antarāya-karo hoti, antarāya-karo samāno ahitānukampī hoti, ahitānukampissa sapattakaṁ cittaṁ paccupaṭṭhitaṁ hoti, sapattake citte paccupaṭṭhite micchā-diṭṭhī hoti. Micchā-diṭṭhissa kho ahaṁ Lohicca dvinnaṁ gatīnaṁ aññataraṁ gatiṁ vadāmi, nirayaṁ vā tiracchāna-yoniṁ vā.

14. 'Iti kira Lohicca yo evaṁ vadeyya: "Rājā PasenadiKosalo Kāsi-Kosalaṁ ajjhāvasati. Yā Kāsi-Kosale samudaya-sañjāti rājā va taṁ Pasenadi-Kosalo ekako paribhuñjeyya, na aññesaṁ dadeyyāti," evaṁ-vādī so ye rājānaṁ Pasenadi-Kosalaṁ upajīvanti, tumhe c' eva aññe ca, tesaṁ antarāya-karo hoti, antarāya-karo samāno ahitānukampī hoti, ahitānukampissa sapattakaṁ cittaṁ paccupaṭṭhitaṁ hoti, sapattake citte paccupaṭṭhite micchā-{diṭṭhī} hoti.

15. 'Evam eva kho Lohicca yo evaṁ vadeyya: "Idha samaṇo vā brāhmaṇo vā kusalaṁ dhammaṁ adhigaccheyya, kusalaṁ dhammaṁ adhigantvā na parassa āroceyya, kiṁ hi paro parassa karissati? Seyyathā pi nāma purāṇaṁ bandhanaṁ chinditvā aññaṁ navaṁ bandhanaṁ kareyya, evaṁ-sampadam idaṁ pāpakaṁ lobha-dhammaṁ vadāmi, kiṁ hi paro parassa karissatīti?" evaṁ-vādī so ye te kula-puttā Tathāgatappaveditaṁ Dhamma-Vinayaṁ āgamma evarūpaṁ uḷāraṁ vivesaṁ adhigacchanti -- sotāpatti-phalam pi sacchikaronti, sakadāgāmi-phalam pi sacchikaronti, anāgāmi-phalam pi sacchikaronti, arahattam pi sacchikaronti -- ye keci 'me dibbā gabbhā paripācenti dibbānaṁ bhavānaṁ abhinibbattiyā, tesaṁ antarāya-karo hoti, antarāya-karo samāno ahitānukampī hoti,

[page 230]

ahitānukampissa sapattakaṁ cittaṁ paccupaṭṭhitaṁ hoti, sapattake citte paccupaṭṭhite micchā-diṭṭhī hoti. Micchā-diṭṭhissa kho ahaṁ Lohicca dvinnaṁ gatīnaṁ aññataraṁ gatiṁ vadāmi, nirayaṁ vā tiracchāna-yoniṁ vā.

16. 'Tayo kho 'me Lohicca satthāro ye loke codanārahā, yo ca pan' evarūpe satthāro codeti, sā codanā bhūtā tacchā dhammikā anavajjā. Katame tayo? Idha Lohicca ekacco satthā yass' atthāya agārasmā anagāriyaṁ pabbajito hoti svāssa sāmaññattho ananuppatto hoti. So taṁ sāmaññatthaṁ ananupāpuṇitvā sāvakānaṁ dhammaṁ deseti: "Idaṁ vo hitāya, idaṁ vo sukhāyāti." Tassa te sāvakā na sussūsanti, na sotaṁ odahanti, na aññā cittaṁ upaṭṭhapenti, vokkamma ca satthu sāsanā vattanti. So evam assa codetabbo: "Āyasmā kho yass' atthāya agārasmā anagāriyaṁ pabbajito so te sāmaññattho nānuppatto, taṁ tvaṁ sāmaññatthaṁ ananupāpuṇitvā sāvakānaṁ dhammaṁ desesi: 'Idaṁ vo hitāya, idaṁ vo sukhāyāti.' Tassa te sāvakā na sussūsanti, na sotaṁ odahanti, na aññā cittaṁ upaṭṭhapenti, vokkamma ca satthu sāsanā vattanti.

Seyyathā pi nāma ossakkantiyā vā ussukkeyya, parammukhiṁ vā āliṅgeyya, evaṁ-sampadam idaṁ pāpakaṁ lobha-dhammaṁ vadāmi, kiṁ hi paro parassa karissatīti?"

'Ayaṁ Lohicca paṭhamo satthā yo loke codanāraho, yo ca pan' evarūpaṁ satthāraṁ codeti, sā codanā bhūtā tacchā dhammikā anavajjā.

17. 'Puna ca paraṁ Lohicca idh' ekacco satthā yass' atthāya agārasmā anagāriyaṁ pabbajito hoti svāssa sāmaññattho ananuppatto hoti. So taṁ sāmaññatthaṁ ananupāpuṇitvā sāvakānaṁ dhammaṁ deseti: "Idaṁ vo hitāya, idaṁ vo sukhāyāti." Tassa te sāvakā sussūsanti, sotaṁ odahanti,

[page 231]

aññā cittaṁ upaṭṭhapenti, na ca vokkamma satthu sāsanā vattanti. So evam assa codetabbo: "Āyasmā kho yass' atthāya agārasmā anagāriyaṁ pabbajito so te sāmaññattho ananuppatto, taṁ tvaṁ sāmaññatthaṁ ananupāpuṇitvā sāvakānaṁ dhammaṁ desesi: 'Idam vo hitāya, idaṁ vo sukhāyāti.' Tassa te sāvakā sussūsanti, sotaṁ odahanti, aññā cittaṁ upaṭṭhapenti, na ca vokkamma satthu sāsanā vattanti. Seyyathā pi nāma sakaṁ khettaṁ ohāya paraṁ khettaṁ niddāyitabbaṁ maññeyya, evaṁ-sampadam idaṁ pāpakaṁ lobha-dhammaṁ vadāmi, kiṁ hi paro parassa karissatīti?"

'Ayaṁ kho Lohicca dutiyo satthā yo loke codanāraho, yo ca pan' evarūpaṁ satthāraṁ codeti, sā codanā bhūtā tacchā dhammikā anavajjā.

18. 'Puna ca paraṁ Lohicca idh' ekacco satthā yass' atthāya agārasmā anagāriyaṁ pabbajito hoti svāssa sāmaññattho anuppatto hoti. So taṁ sāmaññatthaṁ anupāpuṇitvā sāvakānaṁ dhammaṁ deseti: "Idaṁ vo hitāya, idaṁ vo sukhāyāti." Tassa te sāvakā na sussūsanti, na sotaṁ odahanti, na aññā cittaṁ upaṭṭhapenti, na ca vokkamma satthu sāsanā vattanti. So evam assa codetabbo: "Āyasmā kho yass' atthāya agārasmā anagāriyaṁ pabbajito so te sāmaññattho anuppatto, taṁ tvaṁ sāmaññatthaṁ anupāpuṇitvā sāvakānaṁ dhammaṁ desesi: 'Idaṁ vo hitāya, idaṁ vo sukhāyāti."' Tassa te sāvakā na sussūsanti, na sotaṁ odahanti, na aññā cittaṁ upaṭṭhapenti, vokkamma ca satthu sāsanā vattanti. Seyyathā pi nāma purāṇaṁ bandhanaṁ chinditvā aññaṁ navaṁ bandhanaṁ kareyya, evaṁ-sampadam idaṁ pāpakaṁ lobha-dhammaṁ vadāmi, kiṁ hi paro parassa karissatīti?"

'Ayaṁ kho Lohicca tatiyo satthā yo loke codanāraho, yo ca pan' evarūpaṁ satthāraṁ codeti, sā codanā bhūtā tacchā dhammikā anavajjā.

[page 232]

'Ime kho Lohicca tayo satthāro ye loke codanārahā, yo ca pan' evarūpe satthāro codeti, sā codanā bhūtā tacchā dhammikā anavajjā ti.'

19. Evaṁ vutte Lohicco Brāhmaṇo Bhagavantaṁ etad avoca: 'Atthi pana bho Gotama koci satthā yo loke na codanāraho ti?'

'Atthi kho Lohicca satthā yo loke na codanāraho ti.'

'Katamo pana so bho Gotama satthā yo loke na codanāraho ti?'

'Idha Lohicca Tathāgato loke uppajjati arahaṁ sammāsambuddho vijjā-caraṇa-sampanno sugato loka-vidū anuttaro {purisa}-damma-sārathi satthā deva-manussānaṁ Buddho Bhagavā ... yathā Sāmañña-phale evaṁ vitthāretabbaṁ.

54. 'Tass' ime pañca nīvaraṇe pahīne attani samanupassato pāmujjaṁ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddha-kāyo sukhaṁ vedeti, sukhino cittaṁ samādhiyati. So vivicc' eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṁ savicāraṁ vivekajaṁ pīti-sukhaṁ paṭhamajjhānaṁ upasampajja viharati. So imam eva kāyaṁ vivekajena pīti-sukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa vivekajena pīti-sukhena {apphutaṁ} hoti.

55. 'Seyyathā pi Lohicca dakkho nahāpako vā nahāpakantevāsī vā {kaṁsa-thāle} nahāniya-cuṇṇāni ākiritvā udakena paripphosakaṁ paripphosakaṁ sanneyya, sā 'ssa nahāniya-piṇḍi snehānugatā sneha-paretā santara-bāhirā phuṭā sinehena na ca paggharaṇī -- evam eva kho Lohicca bhikkhu imam eva kāyaṁ vivekajena pīti-sukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati,

[page 233]

nāssa kiñci sabbāvato kāyassa vivekajena pīti-sukhena apphutaṁ hoti.

'Yasmiṁ kho Lohicca satthari sāvako evarūpaṁ uḷāraṁ vivesaṁ adhigacchati, ayam pi kho Lohicca satthā yo loke na codanāraho. Yo ca pan' evarūpaṁ satthāraṁ codeti, sā codanā abhūtā atacchā adhammikā sāvajjā.

56. 'Puna ca paraṁ Lohicca bhikkhu vitakka-vicārānaṁ {vūpasamā} ajjhattaṁ sampasādanaṁ cetaso ekodi-bhāvaṁ avitakkaṁ avicāraṁ samādhijaṁ pīti-sukhaṁ dutiyajjhānaṁ ... pe ... tatiyajjhānaṁ ... catutthajjhānaṁ upasampajja viharati.

'Yasmiṁ kho Lohicca satthari sāvako evarūpaṁ uḷāraṁ visesaṁ adhigacchati, ayam pi kho Lohicca satthā yo loke na codanāraho. Yo ca pan' evarūpaṁ satthāraṁ codeti sā codanā abhūtā atacchā adhammikā sāvajjā.

62. 'So evaṁ {samāhite} citte parisuddhe pariyodāte {anaṅgaṇe} vigatūpakkilese mudu-bhūte kammaniye ānejjappatte ñāṇa-dassanāya cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti.

... Pe . . .

76. 'So evaṁ samāhite citte parisuddhe pariyodāte {anaṅgaṇe} vigatūpakkilese mudu-bhūte kammaniye ṭhite ānejjappatte āsavānaṁ khayā-ñāṇāya cittaṁ abhinīharati abhininnāmeti. So "Idam dukkhan" ti yathā-bhūtaṁ pajā{nāti} ... nāparaṁ itthattāyāti pajānāti.

'Yasmiṁ kho Lohicca satthari sāvako evarūpaṁ uḷāraṁ visesaṁ adhigacchati, ayaṁ kho Lohicca satthā yo loke na codanāraho.

[page 234]

Yo ca pan' evarūpaṁ satthāraṁ codeti, sā codanā abhūtā atacchā adhammikā sāvajjā ti.'

78. Evaṁ vutte Lohicco Brāhmaṇo Bhagavantaṁ etad avoca:--

'Seyyathā pi bho Gotama puriso purisaṁ naraka-papātaṁ papatantaṁ kesesu gahetvā uddharitvā thale patiṭṭhapeyya, evam evaṁ bhotā Gotamena naraka-papātaṁ papatanto uddharitvā thale patiṭṭhāpito. Abhikkantaṁ bho Gotama, abhikkantaṁ bho Gotama. Seyyathā pi bho Gotama nikkujjitaṁ vā ukkujjeyya, paṭicchannaṁ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṁ ācikkheyya, andhakāre vā tela-pajjotaṁ dhāreyya: "{cakkhumanto} rūpāni dakkhintīti," evam evaṁ bhotā Gotamena aneka-pariyāyena dhammo pakāsito. Esāhaṁ Bhagavantaṁ Gotamaṁ saraṇaṁ gacchāmi, dhammañ ca {bhikkhu-saṅghañ} ca. Upāsakam maṁ bhavaṁ Gotamo dhāretu, ajjatagge {pāṇupetaṁ} saraṇaṁ gatan ti.'

LOHICCA-SUTTANTAṀ.

[page 235]

XIII. Tevijja Sutta

1. Evam me sutaṁ. Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Kosalesu cārikaṁ caramāno mahatā bhikkhu-saṅghena saddhiṁ pañca-mattehi bhikkhu-satehi yena Manasākaṭaṁ nāma Kosalānaṁ brāhmaṇa-gāmo tad avasari. Tatra sudaṁ Bhagavā Manasākaṭe viharati uttarena Manasākaṭassa Aciravatiyā nadiyā tīre amba-vane.

2. Tena kho pana samayena sambahulā abhiññātā abhiññātā brāhmaṇa-mahāsālā {Manasākāṭe} paṭivasanti, seyyathīdaṁ Caṅkī brāhmaṇo Tārukkho brāhmaṇo Pokkharasāti brāhmaṇo Jāṇussoṇi brāhmaṇo, TodeyyaBrāhmaṇo, aññe ca abhiññātā abhiññātā brāhmaṇamahāsālā.

3. Atha kho Vāseṭṭha-Bhāradvājānaṁ jaṅghā-vihāraṁ anucaṅkamantānaṁ anuvicarantānaṁ maggāmagge kathā udapādi.

4. Vāseṭṭho māṇavo evam āha: 'Ayam eva uju-maggo, ayaṁ añjasāyano niyyāniko niyyāti takkarassa Brahmasahavyatāya, svāyaṁ akkhāto brāhmaṇena Pokkharasātinā ti.'

5. Bhāradvājo māṇavo evam āha: 'Ayam eva uju-maggo, ayaṁ añjasāyano niyyāniko niyyāti takkarassa Brahmasahavyatāya,

[page 236]

svāyaṁ akkhāto Brāhmaṇena Tārukkhenāti.'

6. {N'eva} kho asakkhi Vāseṭṭho māṇavo Bhāradvājaṁ māṇavaṁ saññāpetuṁ, na pana asakkhi Bhāradvājo māṇavo Vāseṭṭhaṁ māṇavaṁ saññāpetuṁ.

7. Atha kho Vāseṭṭho māṇavo Bhāradvājaṁ māṇavaṁ āmantesi:

'Ayaṁ kho Bhāradvāja Samaṇo Gotamo Sakya-putto Sakya-kulā pabbajito Manasākaṭe viharati uttarena Manasākaṭassa Aciravatiyā nadiyā tīre amba-vane. Taṁ kho pana bhavantaṁ Gotamaṁ evaṁ kalyāṇo kitti-saddo abbhuggato: "Iti pi so Bhagavā arahaṁ sammā-sambuddho vijjā-caraṇa-sampanno sugato loka-vidū anuttaro purisadamma-sārathi, satthā deva-manussānaṁ buddho bhagavā ti." Āyāma bho Bhāradvāja yena Samaṇo Gotamo ten' {upasaṅkāmissāma}, upasaṅkamitvā etam atthaṁ Samaṇaṁ Gotamaṁ pucchissāma. Yathā no Samaṇo Gotamo vyākarissati, tathā naṁ dhāressāmāti.'

'Evaṁ bho' ti kho Bhāradvājo māṇavo Vāseṭṭhassa māṇavassa paccassosi.

8. Atha kho Vāseṭṭha-Bhāradvājā māṇavā yena Bhagavā ten' upasaṅkamiṁsu. Upasaṅkamitvā Bhagavatā saddhiṁ sammodiṁsu, sammodanīyaṁ kathaṁ sārāṇīyaṁ vītisāretvā ekamantaṁ nisidiṁsu. Ekamantaṁ nisinno kho Vāseṭṭho māṇavo Bhagavantaṁ etad avoca:--

'Idha bho Gotama amhākaṁ jaṅghā-vihāraṁ anucaṅkamantānaṁ anuvicarantānaṁ maggāmagge kathā udapādi.

Ahaṁ evaṁ vadāmi: "Ayam eva uju-maggo, ayam añjasāyano niyyāniko niyyāti takkarassa Brahma-sahavyatāya, svāyaṁ akkhāto Brāhmaṇena Pokkharasātinā ti." Bhāradvājo māṇavo evam āha: "Ayam eva uju-maggo, ayam añjasāyano niyyāniko niyyāti takkarassa Brahma-sahavyatāya, svāyaṁ akkhāto Brāhmaṇena Tārukkhenāti." Ettha bho Gotama atth' eva viggaho, atthi vivādo, atthi nānāvādo ti.'

[page 237]

9. 'Iti kira Vāseṭṭha tvaṁ evaṁ vadesi: "Ayam eva uju-maggo, ayam añjasāyano niyyāniko niyyāti takkarassa Brahma-sahavyatāya, svāyaṁ akkhāto Brāhmaṇena Pokkharasātinā ti." Bhāradvājo māṇavo evam āha: "Ayam eva uju-maggo, ayam añjasāyano niyyāniko niyyāti takkarassa Brahma-sahavyatāya, svāyaṁ akkhāto Brāhmaṇena Tārukkhenāti." Atha kismiṁ pana vo Vāseṭṭha viggaho, kismiṁ vivādo, kismiṁ {nānā-vādo} ti?'

10. 'Maggāmagge bho Gotama. Kiñcāpi bho Gotama brāhmaṇā nānā-magge paññāpenti -- Addhariyā brāhmaṇā, Tittiriyā brāhmaṇā, Chandokā brāhmaṇā, Chandāvā brāhmaṇā, {Brāhmacariyā} brāhmaṇā -- atha kho sabbāni tāni niyyānikāni niyyanti takkarassa Brahma-sahavyatāya?

Seyyathā pi bho Gotama gāmassa vā nigamassa vā avidūre bahūni ce pi nānā-maggāni bhavanti, atha kho sabbāni tāni gāma-samosaraṇāni bhavanti, evam eva kho bho Gotama kiñcāpi brāhmaṇā nānā-magge paññāpenti -Addhariyā brāhmaṇā, Tittiriyā brāhmaṇā, Chandokā brāhmaṇā, Chandāvā brāhmaṇā, Brahmacariyā brāhmaṇā -- atha kho sabbāni tāni niyyānikāni niyyanti takkarassa Brahma-sahavyatāyāti?'

11. "'Niyyantīti" Vāseṭṭha vadesi?'

"'Niyyantīti" bho Gotama vadāmi.'

"'Niyyantīti" Vāseṭṭha vadesi?'

"'Niyyantīti" bho Gotama vadāmi.'

"'Niyyantīti" Vaseṭṭha vadesi.'

"'Niyyantīti" bho Gotama vadāmi.'

[page 238]

12. 'Kim pana Vāseṭṭha? atthi koci {tevijjānaṁ} brāhmaṇānaṁ eka-brāhmaṇo pi yena Brahmā sakkhi-diṭṭho ti?'

'No h' idaṁ bho Gotama.'

'Kim pana Vāseṭṭha? atthi koci tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ ekācariyo pi yena Brahmā sakkhi-diṭṭho ti?'

'No h' idaṁ bho Gotama.'

'Kiṁ pana Vāseṭṭha? atthi koci tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ ekācariya-pācariyo pi yena Brahmā sakkhi-diṭṭho ti?'

'No h' idaṁ bho Gotama.'

'Kim pana Vāseṭṭha? atthi koci tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ yāva sattamā ācariya-mahāyugā yena Brahmā sakkhidiṭṭho ti?'

'No h' idaṁ bho Gotama.'

13. 'Kim pana, Vāseṭṭha? ye pi tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ pubbakā isayo, mantānaṁ kattāro mantānaṁ pavattāro, yesam idaṁ etarahi tevijjā brāhmaṇā porāṇaṁ mantapadaṁ gītaṁ pavuttaṁ samihitaṁ tad anugāyanti tad anubhāsanti, bhāsitam anubhāsanti vācitam anuvācenti -- seyyathīdaṁ Aṭṭhako, Vāmako, Vāmadevo, Vessāmitto, Yamataggi, Aṅgiraso, Bhāradvājo, Vāseṭṭho, Kassapo, Bhagu -- te pi evam āhaṁsu: "Mayam etaṁ jānāma mayaṁ etaṁ passāma yattha vā Brahmā yena vā Brahmā yahiṁ vā Brahmā ti?"'

'No h' idaṁ bho Gotama.'

14. 'Iti kira Vāseṭṭha n' atthi koci tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ eka-brāhmaṇo pi yena Brahmā sakkhi-diṭṭho, n' atthi koci tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ ekācariyo pi yena Brahmā sakkhi-diṭṭho, n' atthi koci tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ ekācariya-pācariyo pi yena Brahmā sakkhi-diṭṭho, n' atthi koci tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ yāva sattamā ācariyamahāyugā yena Brahmā sakkhi-diṭṭho.

[page 239]

Ye pi kira tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ pubbakā isayo, mantānaṁ kattāro mantānaṁ pavattāro, yesam idaṁ etarahi tevijjā brāhmaṇā porāṇaṁ mantapadaṁ gītaṁ pavuttaṁ samihitaṁ tad anugāyanti tad anubhāsanti, bhāsitaṁ anubhāsanti vācitam anuvācenti -- seyyathīdaṁ Aṭṭhako Vāmako Vāmadevo Vessāmitto Yamataggi Aṅgiraso Bhāradvājo Vāseṭṭho Kassapo Bhagu -- te pi na evam āhaṁsu: "Mayam etaṁ jānāma mayam etaṁ passāma yattha vā Brahmā yena vā Brahmā yahiṁ vā Brahmā ti." Te vata tevijjā brāhmaṇā evam āhaṁsu: "Yaṁ na jānāma yaṁ na passāma tassa sahavyatāya maggaṁ desema, ayam eva uju-maggo ayam añjasāyano niyyāniko niyyāti takkarassa Brahma-sahavyatāyāti."

'Taṁ kim maññasi Vāseṭṭha? Nanu evaṁ sante tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ appāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti'?

'Addhā kho bho Gotama evaṁ sante tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ appāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti.'

15. 'Te vata Vāseṭṭha tevijjā brāhmaṇā yaṁ na jānanti yaṁ {na} passanti tassa sahavyatāya maggaṁ desessanti: "Ayam eva uju-maggo ayam añjasāyano niyyāniko niyyāti takkarassa Brahma-sahavyatāyāti," n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati.

Seyyathā pi Vāseṭṭha andha-veṇi paramparā saṁsattā purimo pi na passati majjhimo pi na passati pacchimo pi na passati -- evam eva kho Vāseṭṭha andha-veṇūpamaṁ yeva tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ bhāsitam, purimo pi na passati majjhimo pi na passati pacchimo pi na passati.

[page 240]

Tesaṁ idaṁ tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ bhāsitaṁ hassakaṁ yeva sampajjati, nāmakaṁ yeva sampajjati, rittakaṁ yeva sampajjati tucchakaṁ yeva sampajjati.

16. 'Taṁ kim maññasi Vāseṭṭha? Passanti tevijjā brāhmaṇā candima-suriye, añño vā pi bahujano, yato ca candima-suriyā uggacchanti yattha ca ogacchanti āyācanti thomayanti pañjalikā namassamānā anuparivattantīti'?

'Evaṁ bho Gotama. Passanti tevijjā brāhmaṇā candima-suriye, añño vā pi bahujano, yato ca candimasuriyā uggacchanti yattha ca ogacchanti āyācanti thomayanti pañjalikā namassamānā anuparivattantīti.'

17. 'Taṁ kim maññasi Vāseṭṭha? Yam passanti tevijjā brāhmaṇā candima-suriye, añño vā pi bahujano, yato candima-suriyā uggacchanti yattha ca ogacchanti āyācanti thomayanti pañjalikā namassamānā anuparivattanti -- pahonti candima-suriyānaṁ sahavyatāya maggaṁ desetuṁ: "Ayam eva uju-maggo, ayam añjasāyano niyyāniko niyyāti takkarassa candima-suriyānaṁ sahavyatāyāti"?'

'No h' idaṁ bho Gotama.'

18. 'Iti kira Vāseṭṭha yaṁ passanti tevijjā brāhmaṇā candima-suriye, añño vā pi bahujano, yato ca candimasuriyā uggacchanti yattha ca ogacchanti āyācanti thomayanti pañjalikā namassamānā anuparivattanti -- tesam pi {na ppahonti} candima-suriyānaṁ sahavyatāya maggaṁ desetuṁ: "Ayam eva uju-maggo, ayam añjasāyano niyyāniko niyyāti takkarassa candima-suriyānaṁ sahavyatāyāti." Kim pana na kira tevijjehi brāhmaṇehi Brahmā sakkhi-diṭṭho, na pi kira tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ ācariyehi Brahmā sakkhi-diṭṭho, na pi kira tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ ācariya-pācariyehi Brahmā sakkhi-diṭṭho,

[page 241]

na pi kira tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ yāva sattamācariyamahāyugehi Brahmā sakkhi-diṭṭho. Ye pi kira tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ pubbakā isayo, mantānaṁ kattāro mantānaṁ pavattāro, yesam idaṁ etarahi tevijjā brāhmaṇā porāṇaṁ manta-padaṁ gītaṁ pavuttaṁ samihitaṁ tad anugāyanti tad anubhāsanti, bhāsitam anubhāsanti vācitam anuvācenti -- seyyathīdaṁ Aṭṭhako Vāmako Vāmadevo Vessāmitto Yamataggi Aṅgiraso Bhāradvājo Vāseṭṭho Kassapo Bhagu -- te pi na evam āhaṁsu: "Mayam etaṁ jānāma mayam etaṁ passāma yattha vā Brahmā yena vā Brahmā yahiṁ va Brahmā ti." Te vata tevijjā brāhmaṇā evam āhaṁsu: "Yaṁ na jānāma, yaṁ na passāma, tassa sahavyatāya maggaṁ desema: "Ayam eva ujumaggo, ayam añjasāyano niyyāniko niyyāti takkarassa Brahma-sahavyatāyāti."' Taṁ kim maññasi Vāseṭṭha?

Nanu evaṁ sante tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ appāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti?'

'Addhā bho Gotama evaṁ sante tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ appāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti.'

'Sādhu Vāseṭṭha. Te vata Vāseṭṭha tevijjā brāhmaṇā yaṁ na jānanti yaṁ na passanti tassa sahavyatāya maggaṁ desessanti: "Ayam eva uju-maggo, ayam añjasāyano niyyāniko niyyāti takkarassa Brahma-sahavyatāyāti," n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati.

19. 'Seyyathā pi Vāseṭṭha puriso evaṁ vadeyya: "Ahaṁ yā imasmiṁ janapade janapada-kalyāṇī taṁ icchāmi taṁ kāmemīti." Tam enaṁ evaṁ vadeyyuṁ: "Ambho purisa yaṁ tvaṁ janapada-kalyāṇiṁ icchasi kāmesi, jānāsi taṁ janapada-kalyāṇiṁ Khattiyī vā Brāhmaṇī vā Vessī vā Suddī vā?' Iti puṭṭho no ti vadeyya.

Tam enaṁ evaṁ vadeyyuṁ: "Ambho purisa yaṁ tvaṁ janapada-kalyāṇiṁ icchasi kāmesi, jānāsi taṁ janapadakalyāṇiṁ evaṁ-nāmā evaṁ-gottā ti vā,

[page 242]

dīghā vā rassā vā kāḷī vā sāmā vā {maṅgura-cchavī} vā ti, amukasmiṁ gāme vā nigame vā nagare vā ti?" Iti puṭṭho no ti vadeyya.

Tam enaṁ evaṁ vadeyyuṁ: "Ambho purisa yaṁ tvaṁ na jānāsi na passasi, taṁ tvaṁ icchasi kāmesīti?" Iti puṭṭho āmo ti vadeyya. Taṁ kim maññasi Vāseṭṭha?

Nanu evaṁ sante tassa purisassa appāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti'?

'Addhā kho bho Gotama evaṁ sante tassa purisassa appāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti.'

20. 'Evam eva kho Vāseṭṭha, na kira tevijjehi brāhmaṇehi Brahmā sakkhi-diṭṭho, na pi kira tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ ācariyehi Brahmā sakkhi-diṭṭho, na pi kira tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ ācariya-pācariyehi Brahmā sakkhi-diṭṭho, na pi kira tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ yāva sattamācariya-mahāyugehi Brahmā {sakkhi-} diṭṭho. Ye pi kira tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ pubbakā isayo, mantānaṁ kattāro mantānaṁ pavattāro, yesam idaṁ etarahi tevijjā brāhmaṇā porāṇaṁ mantapadaṁ gītaṁ pavuttaṁ samihitaṁ, tad anugāyanti tad anubhāsanti, bhāsitam anubhāsanti vācitam anuvācenti -- seyyathīdaṁ Aṭṭhako Vāmako Vāmadevo Vessāmitto Yamataggi Aṅgiraso Bhāradvājo Vāseṭṭho Kassapo Bhagu -- te pi na evam āhaṁsu: "Mayam etaṁ jānāma mayam etaṁ passāma yattha vā Brahmā yena vā Brahmā yahiṁ vā Brahmā ti." Te vata tevijjā brāhmaṇā evam āhaṁsu -- "Yaṁ na jānāma, yaṁ na passāma, tassa sahavyatāya maggaṁ desema: 'Ayam eva uju-maggo, ayam añjasāyano niyyāniko niyyāti takkarassa Brahma-sahavyatāyāti."' Taṁ kim maññasi Vāseṭṭha?

Nanu evaṁ sante tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ appāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti?'

'Addhā kho bho Gotama evaṁ sante tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ appāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti.'

'Sādhu Vāseṭṭha. Te vata Vāseṭṭha tevijjā brāhmaṇā yaṁ na jānanti, yaṁ na passanti, tassa sahavyatāya maggaṁ desessanti:

[page 243]

"Ayam eva uju-maggo, ayam añjasāyano niyyāniko niyyāti takkarassa Brahma-sahavyatāyāti," n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati.

21. 'Seyyathā pi Vāseṭṭha puriso cātummahāpathe nisseṇiṁ kareyya pāsādassa ārohaṇāya. Tam enaṁ evaṁ vadeyyuṁ: "Ambho purisa, yassa pāsādassa {ārohaṇāya} nisseṇiṁ karosi, jānāsi taṁ pāsādaṁ puratthimāya disāya, dakkhiṇāya disāya, pacchimāya disāya, uttarāya disāya, ucco vā nīco vā majjho vā ti?" Iti puṭṭho no ti vadeyya. Tam enaṁ evaṁ vadeyyuṁ: "Ambho purisa, yaṁ tvaṁ na jānāsi na passasi, tassa tvaṁ pāsādassa ārohaṇāya nisseṇiṁ karosīti?" Iti puṭṭho āmo ti vadeyya.

Taṁ kim maññasi, Vāseṭṭha? Nanu evaṁ sante tassa purisassa appāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti?'

'Addhā kho bho Gotama evaṁ sante tassa purisassa appāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti.'

22. 'Evam eva kho Vāseṭṭha, na kira tevijjehi brāhmaṇehi Brahmā sakkhi-diṭṭho, na pi kira tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ ācariyehi Brahmā sakkhi-diṭṭho, na pi kira tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ ācariya-pācariyehi Brahmā sakkhi-diṭṭho, na pi kira tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ yāva sattamācariya-mahāyugehi brāhmaṇehi Brahmā sakkhidiṭṭho. Ye pi kira tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ pubbakā isayo, mantānaṁ kattāro mantānaṁ pavattāro, yesam idaṁ etarahi tevijjā brāhmaṇā porāṇaṁ mantapadaṁ gītaṁ pavuttaṁ samihitaṁ tad anugāyanti tad anubhāsanti, bhāsitam anubhāsanti vācitam anuvācenti -- seyyathīdaṁ Aṭṭhako Vāmako Vāmadevo Vessāmitto Yamataggi Aṅgiraso Bhāradvājo Vāseṭṭho Kassapo Bhagu -- te pi na evam āhaṁsu: "Mayam etaṁ jānāma mayam etaṁ passāma yattha vā Brahmā yena vā Brahmā yahiṁ vā Brahmā ti." Te vata tevijjā brāhmaṇā evam āhaṁsu: "Yaṁ na jānāma, yaṁ na passāma, tassa sahavyatāya maggaṁ desema:

[page 244]

'Ayam eva uju-maggo, ayam añjasāyano niyyāniko niyyāti takkarassa Brahma-sahavyatāyāti."' Taṁ kim maññasi Vāseṭṭha? Nanu evaṁ sante tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ appāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti'?

'Addhā kho bho Gotama evaṁ sante tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ appāṭihīrakataṁ bhāsitaṁ sampajjatīti.'

23. 'Sādhu Vāseṭṭha. Te vata Vaseṭṭha tevijjā brāhmaṇā yaṁ na jānanti, yaṁ na passanti, tassa sahavyatāya maggaṁ desessanti: "Ayam eva uju-maggo, ayam añjasāyano niyyāniko niyyāti takkarassa Brahma-sahavyatāyāti," n' etaṁ ṭhānam vijjati.

24. 'Seyyathā pi Vāseṭṭha ayam Aciravatī nadī pūrā udakassa samatittikā kākapeyyā atha puriso āgaccheyya pāratthiko [pāra-gavesī] pāra-gāmī pāran taritu-kāmo. So orima-tīre ṭhito pārimaṁ tīraṁ avheyya: "Ehi pārā pāraṁ, ehi pārā pāran ti." Taṁ kim maññasi Vaseṭṭha?

Api nu tassa purisassa avhāyana-hetu vā āyācana-hetu vā patthana-hetu vā abhinandana-hetu vā Aciravatiyā nadiyā pāriman tīraṁ oriman tīraṁ āgaccheyyāti?'

'No h' idaṁ bho Gotama.'

25. 'Evam eva kho Vāseṭṭha tevijjā brāhmaṇā ye dhammā brāhmaṇa-karaṇā te dhamme pahāya vattamānā, ye dhammā abrāhmaṇakaraṇā te dhamme samādāya vattamānā, evam āhaṁsu: "Indam avhayāma, Somam avhayāma, Varuṇam avhayāma, Isānam avhayāma, Pajāpatim avhayāma, Brahmam avhayāma, Mahiddhim avhayāma, Yamam avhayāmāti." Te vata Vāseṭṭha tevijjā brāhmaṇā ye dhammā brāhmaṇa-karaṇā te dhamme pahāya vattamānā,

[page 245]

ye dhammā abrāhmaṇakaraṇā te dhamme samādāya vattamānā, avhāyana-hetu vā āyācana-hetu vā patthana-hetu vā abhinandana-hetu vā kāyassa bhedā param maraṇā {Brahmānaṁ} sahavyūpagā bhavissantīti -n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati.

26. 'Seyyathā pi Vāseṭṭha ayam Aciravatī nadī pūrā udakassa samatittikā kākapeyyā atha puriso āgaccheyya pāratthiko [pāra-gavesī] pāra-gāmī pāran taritu-kāmo. So orima-tīre daḷhāya anduyā pacchā-bāhaṁ gāḷha-bandhanaṁ baddho. Taṁ kim maññasi Vāseṭṭha? Api nu so puriso Aciravatiyā nadiyā orima-tīrā pāriman tīraṁ gaccheyyāti?'

'No h' idaṁ bho Gotama.'

27. 'Evam eva kho Vāseṭṭha pañc' ime kāma-guṇā ariyassa vinaye andūti pi vuccanti, bandhanan ti pi vuccanti. Katame pañca? Cakkhu-viññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piya-rūpā kāmūpasaṁhitā rajanīyā, sotaviññeyyā saddā ... pe ... ghāna-viññeyyā gandhā ... jivhā-viññeyyā rasā ... kāya-viññeyyā poṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piya-rūpā kāmūpasaṁhitā rajanīyā. Ime kho Vāseṭṭha pañca kāma-guṇā ariyassa vinaye andūti pi vuccanti, bandhanan ti pi vuccanti. Ime kho Vāseṭṭha pañca kāma-guṇe tevijjā brāhmaṇā gathitā mucchitā ajjhāpannā anādīnava-dassāvī anissaraṇa-paññā paribhuñjanti.

28. 'Te vata Vāseṭṭha tevijjā brāhmaṇā ye dhammā brāhmaṇa-karaṇā te dhammā pahāya vattamānā, ye dhammā abrāhmaṇakaraṇā te dhamme samādāya vattamānā,

[page 246]

pañca kāma-guṇe gathitā mucchitā ajjhāpannā anādīnava-dassāvī anissaraṇa-paññā paribhuñjantā kāmaanubandhana-baddhā kāyassa bhedā param maraṇā {Brahmānaṁ} sahavyūpagā bhavissantīti -- n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati.

29. 'Seyyathā pi Vāseṭṭha ayaṁ Aciravatī nadī pūrā udakassa samatittikā kākapeyyā atha puriso āgaccheyya pāratthiko [pāra-gavesī] pāra-gāmī pāriman taritu-kāmo.

So orime tīre sasīsaṁ pārupitvā nipajjeyya. Taṁ kim maññasi Vāseṭṭha? Api nu so puriso Aciravatiyā nadiyā orima-tīrā pārimaṁ tīraṁ gaccheyyāti'?

'No h' idaṁ bho Gotama.'

30. 'Evam eva kho Vāseṭṭha pañc' ime nīvaraṇā ariyassa vinaye āvaraṇā ti pi vuccanti, nīvaraṇā ti pi vuccanti, onahā ti pi vuccanti, pariyonahā ti pi vuccanti. Katame pañca?

Kāmacchanda-nīvaraṇaṁ vyāpāda-nīvaraṇaṁ thīna-middha-nīvaraṇaṁ uddhacca-kukkucca-nīvaraṇaṁ vicikicchā{nīvaraṇaṁ}. Ime kho Vāseṭṭha pañca nīvaraṇā ariyassa vinaye āvaraṇā ti pi vuccanti, nīvaraṇā ti pi vuccanti, onahā ti pi vuccanti, pariyonahā ti pi vuccanti. Imehi kho Vāseṭṭha pañca nīvaraṇehi tevijjā brāhmaṇā āvaṭā nivutā ophutā pariyonaddhā. Te vata Vāseṭṭha tevijjā brāhmaṇā ye dhammā {brāhmaṇa}-karaṇā te dhamme pahāya vattamānā, ye dhammā abrāhmaṇakaraṇā te dhamme samādāya vattamānā, pañca nīvaraṇehi āvaṭā nivutā ophutā pariyonaddhā kāyassa bhedā param maraṇā Brahmānaṁ sahavyūpagā bhavissantīti

[page 247]

-- n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati.

31. 'Taṁ kim maññasi Vāseṭṭha? Kiñci te sutaṁ brāhmaṇānaṁ vuddhānaṁ mahallakānaṁ ācariya-pācariyānaṁ bhāsamānānaṁ? Sapariggaho vā Brahmā apariggaho vā ti?'

'Apariggaho bho Gotama.'

'Savera-citto vā avera-citto vā ti?'

'Avera-citto bho Gotama.'

'Savyāpajjha-citto vā avyāpajjha-citto vā ti?'

'Avyāpajjha-citto bho Gotama.'

'Saṅkiliṭṭha-citto vā asaṅkiliṭṭha-citto vā ti?'

'Asaṅkiliṭṭha-citto bho Gotama.'

'Vasavattī vā avasavattī vā ti?'

'Vasavattī bho Gotama.'

32. Taṁ kim maññasi Vāseṭṭha? Sapariggahā vā tevijjā brāhmaṇā apariggahā vā ti?'

'Sapariggahā bho Gotama.'

'Savera-cittā vā avera-cittā vā ti?'

'Savera-cittā bho Gotama.'

'Savyāpajjha-cittā vā avyāpajjha-cittā vā ti?'

'Savyāpajjha-cittā bho Gotama.'

'Saṅkiliṭṭha-cittā vā asaṅkiliṭṭha-cittā vā ti?'

'Saṅkiliṭṭha-cittā bho Gotama.'

'Vasavattī vā avasavattī vā ti?'

'Avasavattī bho Gotama.'

33. 'Iti kira Vaseṭṭha sapariggahā tevijjā {brahmaṇā}, apariggaho Brahmā. Api nu kho sapariggahānaṁ tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ apariggahena Brāhmunā saddhiṁ saṁsandati sametīti'?

'No h' idaṁ bho Gotama.'

34. 'Sādhu Vāseṭṭha. Te vata Vāseṭṭha sapariggahā tevijjā brāhmaṇā kāyassa bhedā param maraṇā apariggahassa Brahmuno sahavyūpagā bhavissantīti

[page 248]

-- n' etaṁ ṭhānaṁ vijjatīti.

35. 'Iti kira Vāseṭṭha savera-cittā tevijjā brāhmaṇā, avera-citto Brahmā ... pe ... savyāpajjha-cittā tevijjā brāhmaṇā, avyāpajjha-citto Brahmā ... pe ... saṅkiliṭṭha-cittā tevijjā brāhmaṇā, asaṅkiliṭṭha-citto Brahmā ... pe ... avasavattī tevijjā brāhmaṇā, vasavattī Brahmā. Api nu kho avasavattīnaṁ tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ vasavattinā Brahmunā saddhiṁ saṁsandati sametīti'?

'No h' idaṁ bho Gotama.'

36. 'Sādhu Vāseṭṭha. Te vata Vāseṭṭha avasavattī tevijjā brāhmaṇā kāyassa bhedā param maraṇā vasavattissa Brahmuno sahavyūpagā bhavissantīti -- n' etaṁ ṭhānaṁ vijjati. Idha kho pana Vāseṭṭha tevijjā brāhmaṇā āsīditvā saṁsīdanti saṁsīditvā visādaṁ va pāpuṇanti {sukha}taraṁ maññe pataranti. Tasmā idaṁ tevijjānaṁ brāhmaṇānaṁ tevijjā-īriṇan ti pi vuccati, tevijjā-vipinan ti pi vuccati, tevijjā-vyasanan ti pi vuccatīti.'

37. Evaṁ vutte Vāseṭṭho māṇavo Bhagavantam etad avoca: 'Sutaṁ m' etaṁ bho Gotama: "Samaṇo Gotamo Brahmānaṁ sahavyatāya maggaṁ jānātīti."'

'Taṁ kim maññasi Vāseṭṭha? Āsanne ito Manasākaṭaṁ, na yito dūre Manasākaṭan ti?'

'Evaṁ bho Gotama āsanne ito Manasākaṭaṁ, na yito dūre Manasākaṭan ti.'

'Taṁ kim maññasi Vāseṭṭha? Idh' assa puriso Manasākaṭe jāto vaddho. Tam enaṁ Manasākaṭato tāvad eva avassaṭaṁ Manasākaṭassa maggaṁ puccheyyuṁ.

[page 249]

Siyā nu kho Vāseṭṭha tassa purisassa Manasākaṭe jāta-vaddhassa Manasākaṭassa maggaṁ puṭṭhassa dandhāyitattaṁ vā vitthāyitattaṁ vā ti?'

'No h' idaṁ bho Gotama. Taṁ kissa hetu? Asu hi bho Gotama puriso Manasākaṭe jāto vaddho, tassa sabbān' eva Manasākaṭassa maggāni suviditānīti.'

38. 'Siyā kho Vāseṭṭha tassa purisassa Manasākaṭe jāta-vaddhassa Manasākaṭassa maggaṁ puṭṭhassa dandhāyitattaṁ vā vitthāyitattaṁ vā, no tveva Tathāgatassa Brahma-loke vā Brahmaloka-gāminiyā vā paṭipadāya puṭṭhassa dandhāyitattaṁ vā vitthāyitattaṁ vā. Brahmānaṁ p' ahaṁ Vāseṭṭha pajānāmi Brahma-lokañ ca Brahmalokagāminiñ ca paṭipadaṁ, yathā paṭipanno ca Brahma-lokaṁ uppanno tañ ca pajānāmīti.'

39. Evaṁ vutte Vāseṭṭho māṇavo Bhagavantaṁ etad avoca: 'Sutaṁ m' etaṁ bho Gotama: "Samaṇo Gotamo Brahmānaṁ sahavyatāya maggaṁ desetīti." Sādhu no bhavaṁ Gotamo Brahmānaṁ sahavyatāya maggaṁ desetu, ullumpatu bhavaṁ Gotamo {Brāhmaṇiṁ} pajan ti.'

'Tena hi Vāseṭṭha suṇāhi, sādhukaṁ manasikarohi, bhāsissāmīti.'

'Evam bho' ti kho Vāseṭṭho māṇavo Bhagavato paccassosi. Bhagavā etad avoca:

40. 'Idha Vāseṭṭha Tathāgato loke uppajjati arahaṁ sammā-sambuddho vijjā-caraṇa-sampanno sugato lokavidū anuttaro purisa-damma-sārathi satthā deva-manussānaṁ buddho bhagavā.

[page 250]

So imaṁ lokaṁ sadevakaṁ samārakaṁ sabrahmakaṁ sassamaṇa-brāhmaṇiṁ pajaṁ {sadeva-manussaṁ} sayaṁ abhiññā sacchikatvā pavedeti.

So dhammaṁ deseti ādi-kalyāṇaṁ majjhe kalyāṇaṁ pariyosāne kalyāṇaṁ sātthaṁ savyañjanaṁ, kevala-paripuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ pakāseti.

41. 'Taṁ dhammaṁ suṇāti {gahapati} vā gahapati-putto vā aññatarasmiṁ vā kule paccājāto. So taṁ dhammaṁ sutvā Tathāgate saddhaṁ paṭilabhati. So tena saddhā-paṭilābhena samannāgato iti paṭisañcikkhati: "Sambādho gharāvāso rajāpatho,"abbhokāso pabbajjā. Na sukaraṁ agāraṁ ajjhāvasatā ekanta-{paripuṇṇaṁ} ekanta-parisuddhaṁ saṅkhalikhitaṁ brahmacariyaṁ carituṁ. Yan nūnāhaṁ kesamassuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajeyyan ti." So aparena samayena appaṁ vā bhoga-kkhandhaṁ pahāya mahantaṁ vā bhogakkhandham pahāya, appaṁ vā ñāti-parivaṭṭaṁ pahāya mahantaṁ vā ñāti-parivaṭṭaṁ pahāya, kesamassuṁ ohāretvā kasāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajati.

42. 'So evaṁ pabbajito samāno Pātimokkha-saṁvarasaṁvuto viharati ācāra-gocara-sampanno aṇumattesu vajjesu bhaya-dassāvī samādāya sikkhati sikkhā-padesu kāyakamma-{vacī-kammena} samannāgato kusalena parisuddhājīvo sīla-sampanno indriyesu gutta-dvāro sati-sampajaññena samannāgato santuṭṭho.

43. 'Kathañ ca Vāseṭṭha bhikkhu sīla-sampanno hoti?

'Idha Vāseṭṭha bhikkhu pāṇātipātaṁ pahāya pāṇātipātā paṭivirato hoti ... pe ... sukhino cittaṁ samādhiyati ... pe . . .

76. 'So mettā-sahagatena cetasā ekaṁ disaṁ pharitvā viharati,

[page 251]

tathā dutiyaṁ, tathā tatiyaṁ, tathā catutthaṁ.

Iti uddham adho tiriyaṁ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṁ lokaṁ mettā-sahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena {averena} avyāpajjhena pharitvā viharati.

77. 'Seyyathā pi Vāseṭṭha balavā saṅkha-dhamo appakasiren' eva catuddisā viññāpeyya,evaṁ bhāvitāya kho Vāseṭṭha mettāya ceto-vimuttiyā yaṁ pamāṇa-kataṁ kammaṁ na taṁ tatrāvasissati na taṁ tatrāvatiṭṭhati.

Ayam pi kho Vāseṭṭha {Brahmānaṁ} sahavyatāya maggo.

78. 'Puna ca paraṁ Vāseṭṭha bhikkhu karuṇā-sahagatena cetasā ... pe ... muditā-sahagatena cetasā ... pe ... upekhā-sahagatena cetasā ekaṁ disaṁ pharitvā viharati, tathā dutiyaṁ, tathā tatiyaṁ, tathā catutthaṁ.

Iti uddham adho tiriyaṁ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṁ lokaṁ upekhā-sahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena avyāpajjhena pharitvā viharati.

79. 'Seyyathā pi Vāseṭṭha balavā saṅkha-dhamo appakasiren' eva catuddisā viññāpeyya, evaṁ bhāvitāya kho Vāseṭṭha upekhāya ceto-vimuttiyā yaṁ pamāṇa-kataṁ kammaṁ na taṁ tatrāvasissati na taṁ tatrāvatiṭṭhati.

Ayam pi kho Vāseṭṭha Brahmānaṁ sahavyatāya maggo.

80. 'Taṁ kim maññasi Vāseṭṭha? Evaṁ-vihārī bhikkhu sapariggaho vā apariggaho vā ti?'

'Apariggaho bho Gotama.'

'Savera-citto vā avera-citto vā ti?'

'Avera-citto bho Gotama.'

'Savyāpajjha-citto vā avyāpajjha-citto vā ti?'

'Avyāpajjha-citto bho Gotama.'

'Saṅkiliṭṭha-citto vā asaṅkiliṭṭha-citto vā ti?'

'Asaṅkiliṭṭha-citto bho Gotama.'

'Vasavattī vā avasavattī vā ti?'

'Vasavattī bho Gotama.'

[page 252]

81. 'Iti kira Vāseṭṭha apariggaho bhikkhu, apariggaho Brahmā. Api nu kho apariggahassa bhikkhuno apariggahena Brahmunā saddhiṁ saṁsandati sametīti?'

'Evaṁ bho Gotama.'

'Sādhu Vāseṭṭha. So vata Vāseṭṭha apariggaho bhikkhu kāyassa bhedā param maraṇā apariggahassa {Brahmuno} sahavyūpago bhavissatīti -- ṭhānam etaṁ vijjati.

'Iti kira Vāseṭṭha avera-citto bhikkhu, avera-citto Brahmā ... pe ... avyāpajjha-citto bhikkhu, avyāpajjha-citto Brahmā ... pe ... asaṅkiliṭṭha-citto bhikkhu, asaṅkiliṭṭha-citto Brahmā; vasavattī bhikkhu, vasavattī Brahmā. Api nu kho vasavattissa bhikkhuno vasavattinā Brahmunā saddhiṁ saṁsandati sametīti?'

'Evaṁ bho Gotama.'

'Sādhu Vāseṭṭha. So vata Vāseṭṭha vasavattī bhikkhu kāyassa bhedā param maraṇā vasavattissa Brahmuno sahavyūpago {bhavissatīti} -- ṭhānam etaṁ vijjatīti.'

82. Evaṁ vutte Vāseṭṭha-Bhāradvājā māṇavā Bhagavantaṁ etad avocuṁ:

'Abhikkantaṁ bho Gotama, abhikkantaṁ bho Gotama.

Seyyathā pi bho Gotama nikkujjitaṁ vā ukkujjeyya, paṭicchannaṁ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaṁ ācikkheyya, andha-kāre vā tela-pajjotaṁ dhāreyya: cakkhumanto rūpāni dakkhintīti -- evam eva bhotā Gotamena anekapariyāyena dhammo pakāsito. Ete mayaṁ bhavantaṁ Gotamaṁ saraṇaṁ gacchāma dhammañ ca bhikkhusaṅghañ ca. Upāsake no bhavaṁ Gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetam saraṇaṁ gate' ti.

TEVIJJA-SUTTANTAṀ.

SīLAKKHANDHA-VAGGO.

[page 253]

Brahma-Sāmañña-Ambaṭṭha-Soṇa-Kuṭa-Mahā-Jālā-Sīha-Poṭṭha-Subha-Kevaddha-Lohicca-Tevijja-terasā-ti.