Majjhima Nikāya
III. Upari Paṇṇāsa
1. Devadaha Vagga

Sutta 109

Mahā Puṇṇama Suttaṁ

Adapted from the 1995 edition of the digital version of the Sri Lanka Buddha Jayanti Tripitaka Series.

 

---

[15]

[1][chlm][pts][than][upal] Evaṁ me sutaṁ:|| ||

Ekaṁ samayaṁ Bhagavā Sāvatthīyaṁ viharati Pubbārāme Migāra-mātu pāsāde,||
tena kho pana samayena Bhagavā tadah'uposathe paṇṇarase puṇṇāya puṇṇamāya rattiyā bhikkhu-saṅgha-parivuto abbhokāse nisinno hoti.|| ||

Atha kho aññataro bhikkhu uṭṭhāy āsanā ekaṁsaṁ cīvaraṁ katvā yena Bhagavā ten'añjaliṁ paṇāmetvā Bhagavantaṁ etad avoca:||
'puccheyyāhaṁ bhante,||
Bhagavantaṁ kiñci'd'eva desaṁ sace me Bhagavā okāsaṁ karoti pañhassa veyyākaraṇāyā' ti.|| ||

Tena hi tvaṁ bhikkhu sake āsane nisīditvā puccha yadākaṅkhasiti.|| ||

Atha kho so bhikkhu sake āsane nisīditvā Bhagavantaṁ etad avoca:|| ||

'Ime nu kho bhante,||
pañc'upādāna-k-khandhā,||
[16] seyyath'īdaṁ:||
rūp'ūpādāna-k-khandho vedan'ūpādāna-k-khandho saññ'ūpādāna-k-khandho saṅkhār'ūpādāna-k-khandho viññāṇ'ūpādāna-k-khandho' ti.|| ||

Ime kho bhikkhu,||
pañc'upādāna-k-khandhā,||
seyyath'īdaṁ:||
'rūp'ūpādāna-k-khandho vedan'ūpādāna-k-khandho saññ'ūpādāna-k-khandho saṅkhār'ūpādāna-k-khandho viññāṇ'ūpādāna-k-khandho' ti.|| ||

Sādhu bhante' ti kho so bhikkhu Bhagavato bhāsitaṁ abhinan'ditvā anumo-ditvā Bhagavantaṁ uttariṁ pañhaṁ pucchi.|| ||

'Ime pana bhante pañc'upādāna-k-khandhā kimmūlakā' ti?|| ||

'Ime kho bhikkhu,||
pañc'upādāna-k-khandhā chanda-mūlakā' ti.|| ||

Taṁ yeva nu kho bhante,||
upādānaṁ te pañc'upādāna-k-khandhā udāhu aññatra pañc'upādāna-k-khandhehi upādānaṁ' ti?|| ||

Na kho bhikkhu,||
taṁ yeva upādānaṁ te pañc'upādāna-k-khandhā nāpi1 aññatra pañc'upādāna-k-khandhehi upādānaṁ.|| ||

Yo kho bhikkhu,||
pañc'upādāna-k-khandhesu chanda-rāgo,||
taṁ tattha upādānanti.|| ||

Siyā pana bhante,||
pañcasu upādāna-k-khandhesu chanda-rāgavemattatāti?|| ||

Siyā bhikkhūti Bhagavā avoca.|| ||

Idha bhikkhu,||
ekaccassa evaṁ hoti.|| ||

Evaṁrūpo siyaṁ anāgatam addhānaṁ,||
evaṁ-vedano siyaṁ anāgatam addhānaṁ,||
evaṁ-sañño siyaṁ anāgatam addhānaṁ,||
evaṁsaṅkhāro siyaṁ anāgatam addhānaṁ,||
evaṁ-viññāṇo siyaṁ anāgatam addhānanti.|| ||

Evaṁ kho bhikkhu,||
siyā pañcasu upādāna-k-khandhesu chanda-rāgavemattatāti.|| ||

Kittāvatā pana bhante,||
khandhānaṁ khandh-ā-dhivacanaṁ hotī ti?|| ||

Yaṁ kiñci bhikkhu rūpaṁ atīt-ā-nāgata-pacc'uppannaṁ ajjhattaṁ vā bahiddhā vā oḷārikaṁ vā sukhumaṁ vā hīnaṁ vā paṇītaṁ vā yaṁ dūre santine vā,||
ayaṁ rūpa-k-khandho.|| ||

[17] yā kāci vedanā atīt-ā-nāgatapacc'uppannā ajjhattaṁ vā bahiddhā vā oḷārikā vā sukhumā vā hīnā vā paṇītā vā yā dūre santike vā,||
ayaṁ vedanā-k-khandho.|| ||

Yā kāci saññā atīt-ā-nāgatapacc'uppannā ajjhattaṁ vā bahiddhā vā oḷārikā vā sukhumā vā hīnā vā paṇītā vā yā dūre santike vā,||
ayaṁ saññā-k-khandho.|| ||

Ye keci saṅkhārā atīt-ā-nāgatapacc'uppannā ajjhattaṁ vā bahiddhā vā oḷārikā vā sukhumā vā hīnā vā paṇītā vā ye dūre santike vā,||
ayaṁ saṅkhāra-k-khandho.|| ||

Yaṁ kiñci viññāṇaṁ atīt-ā-nāgata-pacc'uppannaṁ ajjhattaṁ vā bahiddhā vā o'rārikaṁ vā sukhumaṁ vā hīnaṁ vā paṇītaṁ vā yaṁ dūre santike vā,||
ayaṁ viññāṇa-k-khandho.|| ||

Ettāvatā kho bhikkhu,||
khandhānaṁ khandh-ā-dhivacanaṁ hotī' ti.|| ||

Ko nu kho bhante,||
hetu ko paccayo rūpa-k-khandhassa paññā panāya,||
ko hetu ko paccayo vedanā-k-khandhassa paññā-panāya,||
ko hetu ko paccayo saññā-k-khandhassa paññā-panāya,||
ko hetu ko paccayo saṅkhāra-k-khandhassa paññā-panāya,||
ko hetu ko paccayo viññāṇa-k-khandhassa paññā-panāyāti?|| ||

Cattāro kho bhikkhu,||
mahā-bhūtā hetu cattāro mahā-bhūtā paccayo rūpa-k-khandhassa paññā-panāya,||
phasso hetu phasso paccayo vedana-k-khandhassa paññā-panāya,||
phasso hetu phasso paccayo saññā-k-khandhassa paññā-panāya,||
phasso hetu phasso paccayo saṅkhāra-k-khandhassa paññā-panāya,||
nāma-rūpaṁ kho bhikkhu,||
hetu nāma rūpaṁ paccayo viññāṇa-k-khandhassa paññā-panāyāti.|| ||

Kathaṁ pana bhante,||
sakkāya-diṭṭhi hotī ti?|| ||

Idha bhikkhu ,||
assutvā puthujjano ariyānaṁ adassāvī ariya-Dhammassa akovido ariya-Dhamme avinīto,||
sappurisānaṁ adassāvī sappurisa-Dhammassa akovido sappurisa-Dhamma avinīto,||
rūpaṁ attato samanupassati,||
rūpavantaṁ vā attāṇaṁ,||
attani vā rūpaṁ,||
rūpasmiṁ vā attāṇaṁ.|| ||

Vedanaṁ attato samanupassati,||
vedanā-vantaṁ vā attāṇaṁ,||
attani vā vedanaṁ,||
vedanāya vā attāṇaṁ.|| ||

Saññaṁ attato samanupassati,||
saññā-vantaṁ vā attāṇaṁ,||
attani vā saññaṁ,||
saññāya vā attāṇaṁ.|| ||

Saṅkhāre attato samanupassati,||
saṅkhāra-vantaṁ vā attāṇaṁ,||
attani vā saṅkhāre,||
saṅkhāresu vā attāṇaṁ.|| ||

Viññāṇaṁ attato samanupassati,||
viññāṇa-vantaṁ vā attāṇaṁ.|| ||

Viññāṇaṁ attato samanupassati,||
viññāṇa-vattaṁ vā attāṇaṁ [18] attani vā viññāṇaṁ,||
viññāṇasmiṁ vā attāṇaṁ.|| ||

Evaṁ kho bhikkhu,||
sakkāya-diṭṭhi hotī ti.|| ||

Kathaṁ pana bhante,||
sakkāya-diṭṭhi na hotī ti?|| ||

Idha bhikkhu,||
sutavā ariya-sāvako ariyānaṁ dassāvī ariya-Dhammassa kovido ariya-Dhamme suvinīto,||
sappurisānaṁ dassāvī sappurisa-Dhammassa kovido sappurisa-Dhamme suvinīto,||
na rūpaṁ attato samanupassati,||
na rūpavantaṁ vā attāṇaṁ,||
nāttani vā rūpaṁ,||
na rūpasmiṁ vā attāṇaṁ.|| ||

Na vedanaṁ attato samanupassati,||
na vedanā-vantaṁ vā attāṇaṁ,||
nāttani vā vedanaṁ,||
na vedanāya vā attāṇaṁ.|| ||

Na saññaṁ attato samanupassati,||
na saññā-vantaṁ vā attāṇaṁ,||
nāttani vā saññaṁ,||
na saññāya vā attāṇaṁ.|| ||

Na saṅkhāre attato samanupassati,||
na saṅkhāra-vantaṁ vā attāṇaṁ,||
nāttani vā saṅkhāre,||
na saṅkhāresu vā attāṇaṁ.|| ||

Na viññāṇaṁ attato samanupassati,||
na viññāṇa-vantaṁ vā attāṇaṁ,||
nāttani vā viññāṇaṁ na viññāṇasmiṁ vā attāṇaṁ.|| ||

Evaṁ kho bhikkhu,||
sakkāya-diṭṭhi na hotī ti.|| ||

Ko nu kho bhante rūpe assādo ko ādīnavo kiṁ nissaraṇaṁ.|| ||

Ko vedanāya assādo ko ādīnavo kiṁ nissaraṇaṁ.|| ||

Ko saññāya assādo ko ādīnavo kiṁ nissaraṇaṁ.|| ||

Ko saṅkhāresu assādo ko ādīnavo kiṁ nissaraṇaṁ.|| ||

Ko viññāṇe assādo ko ādīnavo kiṁ nissaraṇanti.|| ||

Yaṁ kho bhikkhu,||
rūpaṁ paṭicca uppajjati sukhaṁ somanassaṁ ayaṁ rūpe assādo,||
yaṁ rūpaṁ aniccaṁ dukkhaṁ vipariṇāma-dhammaṁ ayaṁ rūpe ādīnavo,||
yo rūpe chanda-rāga-vinayo chanda-rāga-p-pahānaṁ idaṁ rūpe nissaraṇaṁ.|| ||

Yaṁ kho bhikkhu,||
vedanaṁ paṭicca uppajjati sukhaṁ somanassaṁ ayaṁ vedanaṁ assādo,||
yaṁ vedanaṁ aniccaṁ dukkhaṁ vipariṇāma-dhammaṁ ayaṁ vedanā ādīnavo,||
yo vedano chanda-rāga-vinayo chanda-rāga-p-pahānaṁ idaṁ vedano nissaraṇaṁ.|| ||

Yaṁ kho bhikkhu,||
saññaṁ paṭicca uppajjati sukhaṁ somanassaṁ ayaṁ saññaṁ assādo,||
yaṁ yaṁ saññaṁ aniccaṁ dukkhaṁ vipariṇāma-dhammaṁ ayaṁ saññaṁ ādīnavo,||
yo sañño chanda-rāga-vinayo chanda-rāga-p-pahānaṁ idaṁ sañño nissaraṇaṁ.|| ||

Yaṁ kho bhikkhu,||
saṅkhāre paṭicca uppajjati sukhaṁ somanassaṁ ayaṁ saṅkhāre assādo,||
yaṁ saṅkhāraṁ aniccaṁ dukkhaṁ vipariṇāmadhammaṁ ayaṁ saṅkhāro ādīnavo,||
yo saṅkhāre chanda-rāga-vinayo chanda-rāga-p-pahānaṁ idaṁ saṅkhāre nissaraṇanti.|| ||

Yaṁ kho bhikkhu,||
viññāṇaṁ paṭicca uppajjati sukhaṁ somanassaṁ ayaṁ viññāṇe assādo,||
yaṁ viññāṇaṁ aniccaṁ dukkhaṁ vipariṇāma-dhammaṁ ayaṁ viññāṇe ādīnavo,||
yo viññāṇe chanda-rāga-vinayo chanda-rāga-p-pahānaṁ idaṁ viññāṇe nissaraṇanti.|| ||

Kathaṁ pana bhante,||
jānato kathaṁ passato imasmiṁ ca saviññāṇake kāye bahiddhā ca sabba-nimittesu ahaṁ-kāra-mamaṅkāra-mān-ā-nusayā na hontīti?|| ||

Yaṁ kiñci bhikkhu,||
rūpaṁ atīt-ā-nāgata-pacc'uppannaṁ ajjhattaṁ vā bahiddhā vā oḷārikaṁ vā sukhumaṁ vā hīnaṁ [19] vā paṇītaṁ vā yaṁ dūre santike vā,||
'sabbaṁ rūpaṁ n'etaṁ mama,||
n'eso'ham asmi,||
na m'eso attā'ti evam etaṁ yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya passati.|| ||

Yā kāci vedanā atīt-ā-nāgatapacc'uppannā ajjhattaṁ vā bahiddhā vā oḷārikaṁ vā sukhumaṁ vā hīnaṁ vā paṇītaṁ vā yaṁ dūre santike vā,||
'sabbaṁ vedanaṁ n'etaṁ mama,||
n'eso'ham asmi,||
na m'eso attā'ti evam etaṁ yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya passati.|| ||

Yā kāci saññā atīt-ā-nāgata-pacc'uppannaṁ ajjhattaṁ vā bahiddhā vā oḷārikaṁ vā sukhumaṁ vā hīnaṁ vā paṇītaṁ vā yaṁ dūre santike vā,||
'sabbaṁ saññaṁ n'etaṁ mama,||
n'eso'ham asmi,||
na m'eso attā'ti evam etaṁ yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya passati.|| ||

Ye keci saṅkhārā atīt-ā-nāgata-pacc'uppannaṁ ajjhattaṁ vā bahaddhā vā oḷārikaṁ vā sukhumaṁ vā hīnaṁ vā paṇītaṁ vā yaṁ dūre santike vā,||
'sabbaṁ saṅkhāraṁ n'etaṁ mama,||
n'eso'ham asmi,||
na m'eso attā'ti evam etaṁ yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya passati.|| ||

Yaṁ kiñci viññāṇaṁ atīt-ā-nāgata-pacc'uppannaṁ ajjhattaṁ vā bahiddhā vā oḷārikaṁ vā sukhumaṁ vā hīnaṁ vā paṇītaṁ vā yaṁ dūre santike vā,||
'sabbaṁ viññāṇaṁ n'etaṁ mama,||
n'eso'ham asmi,||
na m'eso attā' ti.|| ||

evam etaṁ yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya passati.|| ||

Evaṁ kho bhikkhu jānato evaṁ passato imasmiṁ ca saviññāṇake kāye bahiddhā ca sabba-nimittesu ahaṁ-kāra-mamaṅkāra-mān-ā-nusayā1na hontī' ti.|| ||

Atha kho,||
aññatarassa bhikkhuno evaṁ cetaso parivitakko udapādi:||
'Iti kira bho,||
rūpaṁ anattā,||
vedanā anattā,||
saññā anattā,||
saṅkhārā anattā,||
viññāṇaṁ anattā anatta-katāni kammāni kamattāṇaṁ phusissantī ti.|| ||

Atha kho Bhagavā tassa bhikkhuno cetasā coto parivitakka-maññāya bhikkhū āmantesi:||
ṭhānaṁ kho pan'etaṁ bhikkhave,||
vijjati yaṁ idh'ekacco mogha-puriso avidcā avijjā-gato taṇhādhipateyyena cetasā Satth-usāsanaṁ atidhāvitabbaṁ maññeyya:||
'Iti kira bho rūpaṁ anattā,||
vedanā anattā,||
saññā anattā,||
saṅkhārā anattā,||
viññāṇaṁ anattā anatta-katāni kammāni kamattāṇaṁ phusissantī' ti.|| ||

Paṭicca vinītā kho me tumhe bhikkhave,||
tatra tatra dhammesu taṁ kim maññatha bhikkhave,||
rūpaṁ niccaṁ vā aniccaṁ vāti?|| ||

Aniccaṁ bhante.|| ||

Yaṁ panāniccaṁ,||
dukkhaṁ vā taṁ sukhaṁ vāti?|| ||

Dukkhaṁ bhante.|| ||

Yaṁ panāniccaṁ dukkhaṁ vipariṇāma-dhammaṁ,||
kallaṁ nu taṁ samanupassituṁ 'Etaṁ mama,||
eso'ham asmi,||
eso me attā' ti?|| ||

No h'etaṁ bhante.|| ||

Taṁ kiṁmaññatha bhikkhave,||
vedanā niccaṁ vā aniccaṁ vāti?|| ||

Aniccaṁ bhante.|| ||

[20] Yaṁ panāniccaṁ,||
dukkhaṁ vā taṁ sukhaṁ vāti?|| ||

Dukkhaṁ bhante.|| ||

Yaṁ panāniccaṁ dukkhaṁ vipariṇāma-dhammaṁ,||
kallaṁ nu taṁ samanupassituṁ|| ||

'Etaṁ mama,||
eso'ham asmi,||
eso me attā' ti?|| ||

No h'etaṁ bhante.|| ||

Taṁ kiṁmaññatha bhikkhave,||
saññā niccaṁ vā aniccaṁ vāti?|| ||

Aniccaṁ bhante.|| ||

Yaṁ panāniccaṁ,||
dukkhaṁ vā taṁ sukhaṁ vāti?|| ||

Dukkhaṁ bhante.|| ||

Yaṁ panāniccaṁ dukkhaṁ vipariṇāma-dhammaṁ,||
kallaṁ nu taṁ samanupassituṁ|| ||

'Etaṁ mama,||
eso'ham asmi,||
eso me attā' ti?|| ||

No h'etaṁ bhante.|| ||

Taṁ kiṁmaññatha bhikkhave,||
saṅkhārā niccaṁ vā aniccaṁ vāti?|| ||

Aniccaṁ bhante.|| ||

Yaṁ panāniccaṁ,||
dukkhaṁ vā taṁ sukhaṁ vāti?|| ||

Dukkhaṁ bhante.|| ||

Yaṁ panāniccaṁ dukkhaṁ vipariṇāma-dhammaṁ,||
kallaṁ nu taṁ samanupassituṁ 'Etaṁ mama,||
eso'ham asmi,||
eso me attā' ti?|| ||

No h'etaṁ bhante.|| ||

Taṁ kiṁmaññatha bhikkhave,||
viññāṇaṁ niccaṁ vā aniccaṁ vāti?|| ||

Aniccaṁ bhante.|| ||

Yaṁ panāniccaṁ,||
dukkhaṁ vā taṁ sukhaṁ vāti?|| ||

Dukkhaṁ bhante.|| ||

Yaṁ panāniccaṁ dukkhaṁ vipariṇāma-dhammaṁ,||
kallaṁ nu taṁ samanupassituṁ|| ||

'Etaṁ mama,||
eso'ham asmi,||
eso me attā' ti?|| ||

No h'etaṁ bhante.|| ||

Tasmātiha bhikkhave,||
yaṁ kiñci rūpaṁ atīt-ā-nāgata-pacc'uppannaṁ ajjhattaṁ vā bahiddhā vā oḷārikaṁ vā sukhumaṁ vā hīnaṁ vā paṇītaṁ vā yaṁ dūre santike vā,||
'sabbaṁ rūpaṁ n'etaṁ mama,||
n'eso'ham asmi,||
na m'eso attā'ti evam etaṁ yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya daṭṭhabbaṁ.|| ||

Yā kāci vedanā atīt-ā-nāgata-pacc'uppannaṁ ajjhattaṁ vā bahiddhā vā oḷārikaṁ vā sukhumaṁ vā hīnaṁ vi paṇītaṁ vā yaṁ dūre santike vā,||
'sabbaṁ vedanā n'etaṁ mama,||
n'eso'ham asmi,||
na m'eso attā'ti evam etaṁ yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya daṭṭhabbaṁ.|| ||

Yā kāci saññā atīt-ā-nāgata-pacc'uppannaṁ ajjhattaṁ vā bahiddhā vā oḷārikaṁ vā sukhumaṁ vā hīnaṁ vā paṇītaṁ vā yaṁ dūre santike vā,||
'sabbaṁ saññā n'etaṁ mama,||
n'eso'ham asmi,||
na m'eso attā'ti evam etaṁ yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya daṭṭhabbaṁ.|| ||

Ye keci saṅkhārā atīt-ā-nāgata-pacc'uppannaṁ ajjhattaṁ vā bahiddhā vā oḷārikaṁ vā sukhumaṁ vā hīnaṁ vā paṇītaṁ vā yaṁ dūre santike vā,'sabbaṁ saṅkhāraṁ n'etaṁ mama,||
nosohamasmi,||
na m'eso attā'ti evam etaṁ yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya daṭṭhabbaṁ.|| ||

Yaṁ kiñci viññāṇaṁ atīt-ā-nāgata-pacc'uppannaṁ ajjhattaṁ vā bahiddhā vā oḷārikaṁ vā sukhumaṁ vā hīnaṁ vā paṇītaṁ vā yaṁ dūre santike vā,||
sabbaṁ viññāṇaṁ n'etaṁ mama,||
n'eso'ham asmi,||
na m'eso attāti evam etaṁ yathā-bhūtaṁ samma-p-paññāya daṭṭhabbaṁ.|| ||

Evaṁ passaṁ bhikkhave,||
sutavā ariya-sāvako rūpasmiṁ nibbindati,||
vedanāyapi nibbindati,||
saññāyapi nibbindati,||
saṅkhāresupi nibbindati,||
viññāṇasmimpi nibbindati,||
nibbindaṁ virajjati,||
virāgā vimuccati,||
vimuttasmiṁ vimuttamiti ñāṇaṁ hoti:||
khīṇā jāti,||
vusitaṁ Brahma-cariyaṁ,||
kataṁ karaṇīyaṁ,||
nāparaṁ itthattāyā'ti pajānātī ti.|| ||

Idamoca Bhagavā atta-manā te bhikkhu Bhagavato bhāsitaṁ abhinandunti.|| ||

Imasmiṁ kho pana veyyā-kara-ṇasmiṁ bhaññamāne saṭṭhimattāṇaṁ bhikkhūnaṁ anupādāya āsavehi cittāni vimucciṁsūti.|| ||

Mahā Puṇṇama Suttaṁ